De preventiehiërarchie in een metafoor
Beeld je je een grote, lege bokaal in. Vul hem nu met tennisballen, helemaal tot er geen extra tennisbal meer bij kan. Is de bokaal nu vol? Ja? Maar wacht! Hier is een zak met knikkers. Laat de knikkers rollen over en langs de tennisballen, schud de bokaal goed tot er echt geen knikker meer bij kan. Is de bokaal nu vol? Nee? Inderdaad niet! Want een beker met zand kun je met gemak uitgieten over de tennisballen en knikkers tot de bokaal helemaal tot aan de nok vol zit.
Ongetwijfeld heb je dit verhaal al gehoord. De moraal van het verhaal is natuurlijk dat de tennisballen metaforen zijn voor belangrijke projecten. De knikkers zijn kleinere taken, en het zand is de dagelijkse ruis à la Facebook, tv en soortgelijk tijdverdrijf. En de belangrijkste les van dit alles is dat je nooit de knikkers en de stenen in de bokaal zult krijgen als je de bokaal eerst vult met het zand. Zo ook met je taken en projecten. Dus bij het bepalen van je planning moet je eerst tijd voorzien voor je belangrijkste prioriteiten.
Een gelijkaardige logica pas je toe voor de preventiehiërarchie. Je start zo hoog mogelijk in de hiërarchie voor het toepassen van preventiemaatregelen, want deze ‘tennisballen’ hebben de grootste impact op het gevaar. Pas daarna, of wanneer je geen tennisballen meer vindt, voeg je de spreekwoordelijke knikkers en zand toe.
Neem de zes treden
Wat is nu de inhoud van deze preventiehiërarchie?
- Helemaal bovenaan staat de "eliminatie van het gevaar", de aanpak bij de bron.
- Is dat niet mogelijk dan daal je een trapje in de hiërarchie naar de "substitutie van het gevaar". Hierbij vervang je een werkmiddel door een ander middel met een gelijkaardige werking maar met minder gevaar.
- Wanneer ook dit niet mogelijk is, ga je het gevaar verminderen door het gebruik van collectieve beschermingsmiddelen (CBM). Deze vereisen geen actieve tussenkomst van de werknemer.
- Nog een stapje lager zijn de persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM), individuele bescherming.
- Hieronder staan de organisatorische maatregelen, zoals opleidingen en werkmethodes, het gezondheidstoezicht door de arbeidsarts, en overige, schadebeperkende maatregelen zoals eerste hulp bij ongevallen en het noodplan.
- En helemaal onderaan is dan ten slotte signalisatie zoals markeringen en pictogrammen.
Hoe een lawaaierig ponstoestel aanpakken?
In de praktijk zullen de preventiemaatregelen uiteraard bestaan uit een combinatie van de verschillende trappen in de hiërarchie. Bij gebruik van een lawaaierig ponstoestel zal je zowel (3) omkapping voorzien, (4) de werknemers gehoorbescherming geven, (5) ze op regelmatige basis opvolgen met gehoormetingen, opleidingen en instructies voorzien, en tot slot (6) pictogrammen ophangen langs de machine. Maar je weet dat je de grootste impact kunt bekomen door te kijken naar (2) of (1). Door bijvoorbeeld een ponsmachine te gebruiken die de gaten maakt met krachtige lasers in plaats van een ponskop, of door het proces uit te besteden.
Het belang van een goede planning
Ik besef maar al te goed dat het geen gemakkelijke oefening is. Hoe hoger in de preventiehiërarchie, hoe groter de impact maar ook hoe steiler de klim. En dan merk ik soms, bij de rondgang in ondernemingen, dat we ons allemaal nogal eens blindstaren op de onderste treden van de ladder: "Waar is het pictogram dat aanduidt dat hier een blusapparaat hangt?!" en "Deze werknemer draagt geen veiligheidshelm!". Ja, want dan hebben we iets om te noteren op het bedrijfsbezoekverslag, en het zijn ‘easy fixes’. Maar het is rommelen in de marge.
Dus ja: die tennisballen zijn groot en zwaar, en moeilijker om in die bokaal te passen. Zeker wanneer al die knikkers en zandkorreltjes al plaats hebben ingenomen. Maar het is wel de moeite waard om te weten dat die tennisballen er zijn. Ze moeten niet per se al in uw overvolle bokaal geperst worden, maar je kunt ze wel al eens gaan wegen en meten. En dan kun je wellicht eenmaal per jaar eens diepgaander gaan bekijken wat je met die tennisballen gaat doen; of ze zouden passen in de bokaal van het volgende kalenderjaar, of misschien wel in de grote doos van bokalen voor de volgende vijf jaar.
Auteur: Edelhart Kempeneers - Attentia
De uitgebreide versie van dit artikel vindt u op senTRAL, bij In de praktijk, met als titel “De preventiehiërarchie. Een fundamentele stap in de bescherming van de werknemers”.
