Przegląd Sądowy 7-8/2019

Projekt kodeksu rodzinnego i postulaty gałęziowego wyodrębnienia prawa rodzinnego

prof. dr hab. Mirosław Nazar
Katedra Prawa Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
ORCID: 0000-0002-6264-3453

Projekt kodeksu rodzinnego i postulaty gałęziowego wyodrębnienia prawa rodzinnego

W artykule sformułowana została krytyczna ocena projektu nowego Kodeksu rodzinnego, który przygotowała Komisja Kodyfikacyjna utworzona przez Rzecznika Praw Dziecka. Krytyczne uwagi dotyczą propozycji wyodrębnienia prawa rodzinnego z prawa cywilnego. Polemiczne uwagi odnoszą się również do twierdzenia o rzekomym braku rozwoju nauki o prawie rodzinnym. Do rozważenia została przedstawiona propozycja, aby pozostawić poza ramami przyszłego nowego kodeksu cywilnego nie tylko prawo spółek, lecz także regulacje dwóch pozostałych specjalnych działów prawa cywilnego, a więc prawo rodzinne i prawo własności intelektualnej.

Słowa kluczowe:  projekt kodeksu rodzinnego, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks cywilny, prawo rodzinne, prawo cywilne, nauka prawa rodzinnego

Prof. Dr Hab. Mirosław Nazar
Chair of Civil Law, Faculty of Law and Administration of the Maria Curie-Skłodowska University in Lublin
ORCID: 0000-0002-6264-3453

The draft Family Code and postulates of the branched separation of family law

The article formulates a critical assessment of the draft of the new Family Code which was prepared by the Codification Committee appointed by the Ombudsman for Children’s Rights. The critical comments apply to the proposal of separating family law from civil law. The critical comments also apply to the assertions of an alleged lack of development of the study of family law. A proposition to leave not only company law, but also the regulations of the two other special areas of civil law, namely family law and intellectual property law outside the framework of the future new Civil Code has been presented for consideration.

Keywords: draft of the Family Code, Family and Custodian Code, Civil Code, family law, civil law, the study of family law

 Bibliografia:

Andrzejewski M., Ochrona praw dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej (dziecko – rodzina – państwo), Kraków 2003
Andrzejewski M., Prawo cywilne - prawo rodzinne – prawo dotyczące rodziny (refleksje w czasie, gdy osłabł impet prac nad kodyfikacją prawa cywilnego) [w:] Meandry prawa - teoria i praktyka. Księga jubileuszowa prof. zw. dra hab. Mieczysława Goettela, red. E. W. Pływaczewski, J. Bryk, Szczytno 2017
Arczewska M., Społeczne role sędziów rodzinnych, Warszawa 2009
Dobrzański B., Kodeks rodzinny i opiekuńczy a kodeks cywilny, „Studia Cywilistyczne” 1966, t. 7
Fiedorczyk P., Dyskusja na temat miejsca prawa rodzinnego w systemie prawa Polski Ludowej, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2009, t. 7
Fiedorczyk P., Radzieckie prawo rodzinne jako przedmiot recepcji w Polsce i innych państwach Europy Środkowo – Wschodniej, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, t. 31, „Acta Universitatis Wratislawiensis” 2009/3154
Fiedorczyk P., Unifikacja i kodyfikacja prawa rodzinnego w Polsce (1945–1964), Białystok 2014
Gonera K., Założenia i ogólny kierunek zmian w prawie cywilnym (z prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego), „Państwo i Prawo” 1997/9
Górnicki L., Kodyfikacja prawa prywatnego [w:] System prawa prywatnego, red. Z. Radwański, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Grzybowski S., Z problematyki usytuowania prawa rodzinnego w systemie prawa cywilnego (zagadnienie przepisów części ogólnej oraz oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński) [w:] Z zagadnień współczesnego prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tomasza Dybowskiego, Studia Iuridica 1994, vol. 21
Haak A., Postępowanie wykonawcze w sprawach opiekuńczych – wybrane zagadnienia [w:] Proces cywilny. Nauka – Kodyfikacja – Praktyka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Feliksowi Zedlerowi, red. P. Grzegorczyk, K. Knoppek, M. Walasik, Warszawa 2012
Holewińska-Łapińska E., Samodzielność kodeksowa prawa rodzinnego [w:] Prawo cywilne – stanowienie, wykładnia i stosowanie. Księga pamiątkowa dla uczczenia setnej rocznicy
Holewińska-Łapińska E., Uwagi na temat przedstawionego w „zielonej księdze” usytuowania prawa rodzinnego w przyszłej kodyfikacji [w:] Finis legis Christus. Księga Pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Wojciechowi Góralskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, red. J. Wroceński, J. Krajczyński, t. 2, Warszawa 2009
Ignatowicz J., Kilka uwag o przyszłych zmianach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego [w:] Prace cywilistyczne. Księga pamiątkowa dla uczczenia 40-lecia pracy naukowej profesora Jana J. Winiarza, red. S. Wójcik, Warszawa 1990
Ignatowicz J., Prawo rodzinne. Zarys wykładu, Warszawa 1987
Ignatowicz J., Doniosłe zmiany w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, „Nowe Prawo” 1976/4
Piątowski J.St. [w:] System prawa rodzinnego i opiekuńczego, red. J. St. Piątowski, Ossolineum 1985
Kaleta S., Teoretyczne i praktyczne znaczenie sporu o miejsce prawa rodzinnego w systemie prawa, „Studia Cywilistyczne” 1969, t. 13–14
Kosek M., Powództwo prokuratora w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego, Warszawa 2016
Mączyński A., Uwagi o stanie nauki polskiego prawa cywilnego, „Państwo i Prawo” 2011/6
Nazar M., Etapy i kierunki rozwoju radzieckiego prawa rodzinnego (1917–1987), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Sectio G, 1988, vol. 35, no. 13
Nazar M., O znaczeniu adekwatnego rekonstruowania zasad prawa rodzinnego [w:] Prawo cywilne – stanowienie, wykładnia i stosowanie. Księga pamiątkowa dla uczczenia setnej rocznicy urodzin Profesora Jerzego Ignatowicza, red. M. Nazar, Lublin 2015
Nazar M. [w:] J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, Warszawa 2016
Nazar M., Problemy nowelizacji prawa rodzinnego, „Rejent” 2005/9
Pietrzykowski K., Problemy kodyfikacji prawa rodzinnego i opiekuńczego [w:] Czy potrzebna jest w Polsce zmiana prawa rodzinnego i opiekuńczego. Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej w dniach 21 i 22 września 1995 roku w Katowicach, red. B. Czech, Katowice 1997
Radwański Z., Gonera K., Nowa kodyfikacja prawa prywatnego, „Monitor Prawniczy” 1997/5
Radwański Z., Miejsce prawa rodzinnego w systemie prawa, „Państwo i Prawo” 2008/1
Radwański Z., Problemy kodyfikacji prawa rodzinnego [w:] Rozprawy z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Witolda Czachórskiego, red. J. Błeszyński, J. Rajski, Warszawa 1985
Radwański Z., Założenia dalszych prac kodyfikacyjnych na obszarze prawa cywilnego, „Państwo i Prawo” 2004/3
Radwański Z., Zieliński M., Stosowanie i wykładnia prawa cywilnego [w:] System prawa prywatnego , t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007
Safjan M., Pojęcie i systematyka prawa prywatnego [w:] System prawa prywatnego, red. Z. Radwański, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Safjan M. (red.), Standardy Rady Europy. Teksty i komentarze, t. 1, Prawo rodzinne, Warszawa 1994
Smyczyński T., Prawo rodzinne i stosunki rodzinnoprawne [w:] System prawa prywatnego, red. Z. Radwański, t. 11, Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2014
Stelmachowski A., Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984
Stojanowska W., Mścicka-Śliwa D., Dowód z badań DNA a inne dowody w procesach o ustalenie ojcostwa, red. W. Stojanowska, Warszawa 2000
Stojanowska W., Prawo dziecka do wychowywania się w środowisku rodzinnym przewidziane w Konwencji o prawach dziecka (artykuł recenzyjny), „Państwo i Prawo” 2019/1
Szpunar A., Wprowadzenie [w:] Kodeks cywilny i inne teksty prawne. Teksty jednolite wraz z indeksem rzeczowym i wprowadzeniem Adama Szpunara, Warszawa 1996
Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red.: A, Markowski, Warszawa 2011
Wysocka-Bar A., Odpowiedzialność rodzicielska w pracach Komisji Europejskiego Prawa Rodzinnego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2018/3
Założenia i ogólny kierunek zmian w prawie cywilnym, prawie rodzinnym i gospodarczym oraz w postępowaniu cywilnym – ustalenia dokonane na posiedzeniach plenarnych KKPC w dniach 5 grudnia 1996 r. i 8 stycznia 1997 r., „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1997/2
Ziembiński Z., Problemy podstawowe prawoznawstwa, Warszawa 1980
Ziembiński Z., Szkice z metodologii szczegółowych nauk prawnych, Warszawa–Poznań 1983

Bronisław Czech
sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku

„Wina” czy „odpowiedzialność” za rozkład pożycia małżeńskiego. Uwagi do projektu kodeksu rodzinnego 

Autor poddaje krytyce upubliczniony w 2018 r. przez Rzecznika Praw Dziecka projekt Kodeksu rodzinnego, przewidujący zastąpienie pojęcia winy za rozkład pożycia rozwodzących się małżonków pojęciem odpowiedzialności za ten rozkład. Omawia i analizuje pojęcie odpowiedzialności jako kategorii filozoficznej i prawnej, akcentując jego znaczenie w prawie rodzinnym będącym nieodłączną częścią prawa cywilnego (prywatnego). Wykazuje bezzasadność projektowanej zmiany, sprzeciwiając się także pochopnemu i szkodliwemu redefiniowaniu utrwalonych w prawie prywatnym pojęć, co wprowadza zamęt terminologiczny i podważa aksjologiczną spójność prawa.

Słowa kluczowe: projekt kodeksu rodzinnego, odpowiedzialność prawna, odpowiedzialność i wina za rozkład pożycia małżeńskiego, filozofia odpowiedzialności

Bronisław Czech
retired judge of the Supreme Court

‘Fault’ or ‘responsibility’ for the breakdown of marriage? Comments on the draft of the new Family Code

The article is a critical view of the draft of the Family Code released in 2018 by the Ombudsman for Children’s Rights, stipulating the replacement of the notion of fault for the breakdown of marriage with the notion of responsibility for the breakdown of marriage. ‘Responsibility’ is discussed and analysed as a philosophical and legal category, highlighting its meaning in family law, inherently embedded in civil (private) law. The planned change is shown to be unjustified, while objecting to the rash and detrimental redefinition of terms that are well-established in private law, which inevitably leads to terminological chaos and undermines the axiological congruity of the law.

Keywords: draft of the Family Code, legal responsibility, responsibility and fault for the breakdown of marriage, philosophy of responsibility

Bibliografia:

Bekrycht T., Wprowadzenie [w:] O pojęciu odpowiedzialności z perspektywy zagadnień filozoficznoprawnych i wybranych dogmatyk prawniczych, red. T. Bekrycht, „Acta Universitatis Lodziensis – Folia Iuridica” 2015/74.
Biskupski S., O nowe prawo małżeńskie w Polsce, Włocławek 1932.
Chauvin T., Homo iuridicus jako podmiot prawa publicznego, Warszawa 2014.
Chauvin T., Stawecki T., Winczorek P., Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2013.
Czachórski W., Brzozowski A., Safjan M., Skowrońska-Bocian E., Zobowiązania – zarys wykładu, Warszawa 2004.
Czech T., Zasady współżycia społecznego a odpowiedzialność deliktowa, „Państwo i Prawo” 2008/12.
Descartes R., Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach, przełożył T. Żeleński-Boy, Kęty 2002.
Doliwa A. (red. tematyczny), Zasada słuszności prawa prywatnego i jej praktyczne znaczenie, „Białostockie Studia Prawnicze” 2014/17.
Domański L., O małżeństwie, Warszawa 1932.
Domański L., Odpowiedź na uwagi prof. Lutostańskiego z powodu pracy L. Domańskiego „O małżeństwie”, Warszawa 1932.
Dziedziak W., O prawie słusznym (Perspektywa systemu prawa stanowionego), Lublin 2015.
Dudek D., Konstytucja i odpowiedzialność [w:] Dziesięć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. E. Gdulewicz, H. Zięba-Załucka, Rzeszów 2007.
Dzienis P., Odpowiedzialność cywilna władzy publicznej, Warszawa 2006.
Dubisz S. (red.), Wielki słownik języka polskiego PWN, t. 3, Warszawa 2018.
Dubisz S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 2003.
Dybowski T., Odpowiedzialność odszkodowawcza [w:] System prawa cywilnego, t. 3, część 1, Prawo zobowiązań – Cześć ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 1981.
Fiedorczyk P., Unifikacja i kodyfikacja prawa rodzinnego w Polsce (1945–1964), Białystok 2014.
Filek J., Ontologizacja odpowiedzialności. Analityczne i historyczne wprowadzenie w problematykę, Kraków 1996.
Filek J., Filozofia odpowiedzialności XX wieku, Kraków 2003.
Filek J. (red.), Filozofia odpowiedzialności XX wieku. Teksty źródłowe. Wybór, tłumaczenie, redakcja: Jacek Filek, Kraków 2004.
Gajda J., Zawarcie małżeństwa [w:] System prawa prywatnego, t. 11, Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2014.
Godlewski J., Problem laicyzacji osobowego prawa małżeńskiego w Polsce międzywojennej, „Państwo i Prawo” 1967/11.
Gromek K., Winni czy niewinni, czyli kilka uwag o sądowym badaniu winy w procesie rozwodowym, „Monitor Prawniczy” 2007/2.
Gudowski J., Państwo prawa to niezależne sądy. Jacek Gudowski w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem, Warszawa 2018.
Gwiazdomorski J., Trudności kodyfikacji osobowego prawa małżeńskiego w Polsce, „Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne”, Kraków 1935.
Jadczak-Żebrowska M., Prawa i obowiązki małżonków, Warszawa 2017.
Jaros P., Prawo dziecka do rodziców (odpowiedzialności rodzicielskiej) w kontekście polskich zobowiązań międzynarodowych, Warszawa 2015.
Kaczmarek P., Model prawnika w kontekście ontologizacji odpowiedzialności [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Lokalny a uniwersalny charakter interpretacji prawniczej, red. P. Kaczmarek, Wrocław 2009.
Kaliński M., Odpowiedzialność odszkodowawcza [w:] System prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2018.
Kaliński M., Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2014.
Kondek J.M., Interferencje bezprawności i winy w odpowiedzialności deliktowej. Próba korektury [w:] Czyny niedozwolone w prawie polskim i w prawie porównawczym. Materiały IV Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów Toruń 24–25 czerwca 2011 r, red. M. Nesterowicz, Warszawa 2012.
Korzycka M., Wojciechowski P., System prawa żywnościowego, Warszawa 2017.
Korybski A., Leszczyński L., Pieniążek A., Wstęp do prawoznawstwa, Lublin 2007.
Kruk E., Pojęcie odpowiedzialności prawnej (analiza wybranych zagadnień), „Administracja – Teoria – Dydaktyka – Praktyka” 2008/3(12).
Kruk E., Sankcja administracyjna, Lublin 2013.
Kruszyński R.J., Odpowiedzialność naturalna człowieka, „Acta Universitatis Lodiensis – Folia Iuridica” 2015/74.
Kuźmicka-Sulikowska J., Zasady odpowiedzialności deliktowej w świetle nowych tendencji w ustawodawstwie polskim, Warszawa 2011.
Lackoroński B., Odpowiedzialność cywilna za pośrednie naruszenie dóbr, Warszawa 2013.
Lang W., Struktura odpowiedzialności prawnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1968/31, Prawo VIII.
Lang W., Spór o pojęcie odpowiedzialności prawnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1969/37, Prawo IX.
Lisowski Z., Prawo Małżeńskie (projekt ustawy), Poznań 1934.
Machnikowski P., Słowo wstępne [w:] Odpowiedzialność w prawie cywilnym, red. P. Machnikowski, „Acta Universitatis Wratislaviensis – Prawo” 2006/2897.
Machnikowski P. (red.), Odpowiedzialność w prawie cywilnym, „Acta Universitatis Wratislaviensis – Prawo” 2006/2897.
Machnikowski P., Struktura zobowiązania. Treść umowy [w:] System prawa prywatnego, t. 5, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. E. Łętowska, Warszawa 2013.
Nesterowicz M. (red.), Czyny niedozwolone w prawie polskim i w prawie porównawczym. Materiały IV Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów Toruń 24–25 czerwca 2011 r., Warszawa 2012.
Niesiołowski J., Leges imperfectae w prawie rodzinnym, „Nowe Prawo” 1988/2–3.
Nowicka A., Odpowiedzialność: ujęcie deontologiczne. Status pozytywnej odpowiedzialności prospektywnej w filozofii Immanuela Kanta. Praca doktorska napisana w Zakładzie Etyki UAM w Poznaniu pod kierunkiem prof. UAM, dr hab. Ewy Nowak, Poznań 2012, (https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/4171/1/Anna%20Nowicka-doktorat.pdf – dostęp 21.062.2019 r.).
Pawliczak J., Rozwiązanie małżeństwa na podstawie prawa obcego a orzekanie o winie rozkładu pożycia, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2017/4.
Peno M., Prawna odpowiedzialność z tytułu pełnienia roli społecznej, „Acta Universitatis Lodziensis Folia Iuridica” 2015/74.
Peno M., Funkcje, źródła i granice odpowiedzialności w prawie, „Studia Iuridica Toruniensia” 2017, t. 20.
Pietrzykowski K., Bezprawność jako przesłanka odpowiedzialności deliktowej a zasady współżycia społecznego i dobre obyczaje [w:] Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, red. M. Pyziak-Szafnicka, Kraków 2004.
Projekt Prawa Małżeńskiego uchwalony przez Komisję Kodyfikacyjną w dniu 28 maja 1929 r. oraz Zasady Prawa Małżeńskiego w opracowaniu referenta głównego projektu prof. Karola Lutostańskiego, Komisja Kodyfikacyjna Podsekcja I Prawa Cywilnego, t. 1, z. 1 i 3, Warszawa 1931.
Projekt majątkowego prawa małżeńskiego opracowany przez prof. Karola Lutostańskiego referenta Podkomisji, Komisja Kodyfikacyjna Podkomisja Prawa Majątkowego Małżeńskiego, z. 1, Warszawa 1934.
Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2016.
Radwański Z. (red.), Zielona księga, optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2006.
Radwański Z., Miejsce prawa rodzinnego w systemie prawa [w:] Księga Jubileuszowa Prof. Dr hab. Tadeusza Smyczyńskiego, red. M. Andrzejewski, M. Łączkowska, L. Kociucki, Toruń 2008.
Safjan M., Status prawa rodzinnego [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna, t. 1, red. M. Safjan, Warszawa 2007.
Smyczyński T., Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2018.
Sokołowski T., Wina w prawie rozwodowym [w:] System prawa prywatnego, t. 11, Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2014.
Stadniczeńko S.L., Odpowiedzialność w działaniu – podstawą relacji człowieka [w:] Uniwersalne standardy ochrony praw człowieka a funkcjonowanie systemów politycznych w dobie wyzwań globalnych, red. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Toruń 2016.
Stadniczeńko S.L., Zamelski P., Pedagogika prawa. Vade mecum! Pójdź za mną, Warszawa 2016.
Stelmachowski A., Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984.
Stojanowska W., Prawo dziecka do wychowywania się w środowisku rodzinnym przewidziane w Konwencji o prawach dziecka (artykuł recenzyjny), „Państwo i Prawo” 2019/1.
Szmatka J., Rola społeczna [w:] Wielka encyklopedia PWN, red. J. Wojnowski, t. 23, Warszawa 2004,
Szmatka J., Rola społeczna [w:] M. Baltaziuk, M. Ziółkowski (red. merytoryczna), Encyklopedia socjologii, red. zespół pod kier. W. Kwaśniewicza, t. 3, Warszawa 2000.
Sykuna S., Kilka uwag o odpowiedzialności prawnej, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2003, t. 11.
Tokarczyk R.A., Podstawy prawoznawstwa, teorii i filozofii prawa. Reinterpretacja krytyczna, Sosnowiec 2017.
Tokarz A.S., Zdrada małżeńska. Zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnych, „Przegląd Sądowy” 2011/4.
Wierzbicka E. (red.), Słownik współczesnego języka polskiego, t. 1, Warszawa 1998.
Więzowska B., Odpowiedzialność cywilna na zasadzie słuszności, Warszawa 2009.
Wilejczyk M., Zagadnienia etyczne części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 2014.
Wojciechowski P., Model odpowiedzialności administracyjnej w prawie żywnościowym, Warszawa 2016
Wudarski A., Wina w wyroku rozwodowym – konieczność czy anachronizm? Rozważania z perspektywy prawa niemieckiego [w:] Rozprawy z prawa prywatnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Popiołkowi, red. M. Pazdan, M. Jagielska, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Warszawa 2017.
Zdyb M., Kruk E., Wołoszyn-Cichocka A. (red.), Odpowiedzialność w ochronie zdrowia, Warszawa 2018.

dr hab. Tadeusz Zembrzuski
adiunkt w Katedrze Postępowania Cywilnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego; członek Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego
ORCID: 0000-0001-8239-6827

Dokąd zmierza apelacja w postępowaniu cywilnym

Dyskusja o różnych wizjach systemu środków odwoławczych jest stałym elementem polskiej rzeczywistości jurydycznej, zaś przyjmowane rozwiązania stanowią często kompromis między odmiennymi koncepcjami i systemowymi rozwiązaniami. Apelacja służy ponownemu rozpoznaniu sprawy poddanej pod osąd organów wymiaru sprawiedliwości. Jest środkiem odwoławczym służącym zmianie zaskarżonego orzeczenia, zaś od sądu apelacyjnego oczekuje się dostrzeżenia i skorygowania wszystkich błędów natury prawnej i faktycznej. Od strony konstrukcyjnej rozprawa przed sądem odwoławczym stanowi kontynuację rozprawy przed sądem pierwszej instancji.
Projektowane zmiany w zakresie postępowania apelacyjnego zasługują na uważne i krytyczne spojrzenie, bowiem kształt systemu środków zaskarżenia jest jednym z istotniejszych zagadnień rzutujących na rzetelność, efektywność i kompleksowość ochrony prawnej w sprawach cywilnych. Autorzy zmian dążą do usprawnienia postępowania przed sądem. Projektodawca ma na celu przyspieszenie i skrócenie czasu trwania postępowania odwoławczego, jak również motywowanie sędziów do starannego prowadzenia postępowania. Modyfikowane są m.in. regulacje dotyczące wymagań konstrukcyjnych apelacji, formalnej kontroli pisma w ramach postępowania międzyinstancyjnego, jawności postępowania apelacyjnego, rozpoznawania apelacji od wyroków oddalających oczywiście bezzasadne powództwo oraz procesowych skutków uwzględnienia środka zaskarżenia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Mechanizm kontroli orzeczeń powinien służyć interesowi publicznemu oraz interesowi osób dochodzących ochrony prawnej w postępowaniu sądowym. Prawo do rzetelnego procesu związane z prawem do sądu powinno stanowić nie tylko dyrektywę interpretacyjną, lecz także dyrektywę tworzenia prawa. Środek zaskarżenia powinien być unormowany w taki sposób, aby prowadził do uruchomienia skutecznej kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia. Próbie przebudowy prawa procesowego brakuje spójnej i kompleksowej wizji, opartej na mocnych podstawach teoretycznych i wiarygodnych badaniach statystycznych. Uważna refleksja i analiza projektowanych rozwiązań procesowych rodzi obawy, że postępowaniu apelacyjnemu nie będzie towarzyszyć przymiot rzetelności.

Słowa kluczowe: środki zaskarżenia, środki odwoławcze, apelacja, wymagania pisma procesowego, postępowanie międzyinstancyjne, jawność postępowania, skład sądu, reforma postępowania cywilnego

Dr. Hab. Tadeusz Zembrzuski
assistant professor at the Chair of Civil Proceedings, Faculty of Law and Administration of the University of Warsaw; member of the Supreme Court Studies and Analysis Office
ORCID: 0000-0001-8239-6827

Where an appeal heads in civil proceedings

The debate on various visions of the system of appeal measures is a regular component of the Polish juridical reality, while the solutions accepted frequently constitute a compromise between diverse concepts and systemic solutions. An appeal serves the purpose of the re-examination of a case that is submitted to the bodies of justice administration for adjudication. It is a measure of appeal that is used to change a contested judgment, while the appellate court is expected to identify and change all errors of a legal and factual nature. In structural terms, a hearing before an appellate court is a continuation of the hearing before the court of the first instance.
The draft changes to appeal proceedings deserve attentive and critical consideration, as the form of appeal measures is one of the most important issues affecting the reliability, effectiveness and comprehensiveness of legal protection in civil cases. The authors of the changes have the aim of streamlining court proceedings. The objective is to accelerate and shorten the appeal procedure and to motivate justices to carefully handle proceedings. The regulations regarding the structural requirements for appeals, the formal inspection of the pleading in proceedings between the first and second instances, the openness of appeal proceedings, the examination of the appeal against rulings dismissing clearly unjustified claims and the procedural effects of recognising the appeal measure and referring a case for reconsideration are among those that are being modified.
The judgment control mechanism should serve the public interest, as well as the interest of the people seeking legal protection in judicial proceedings. Not only should the right to a fair trial related to the right to a court hearing constitute an interpretation directive, it should also be a directive for the creation of the law. The contesting measure should be regulated in such a manner as to initiate efficient supervision of a contested ruling. Attempts to reconstruct procedural law lack a cohesive and comprehensive vision based on powerful theoretical foundations and credible statistical research. An attentive reflection on and analysis of the draft procedural solutions gives rise to concern that appeal procedures will not be sufficiently reliable.

Keywords:  measures of appeal, contesting measures, appeal, requirements of a procedural document, proceedings between the first and second instances, openness of proceedings, judicial panel, reform of civil law proceedings

Bibliografia:

Bartz A.W., Funkcja odpowiedzi apelacyjnej i skargi apelacyjnej wzajemnej, „Głos Prawa” 1933/2.
Bąk A., Gołębiowska A., Niektóre zagadnienia wstępnego postępowania apelacyjnego w sprawie cywilnej [w:] Jus et remedium. Księga jubileuszowa Profesora Mieczysława Sawczuka, red. Jakubecki A., Strzępka J.A., Warszawa 2010.
Bladowski B., Nowy system odwoławczy w postępowaniu cywilnym, Warszawa–Zielona Góra 1996.
Bladowski B. Środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2008.
Bodio J., Wymagania formalne apelacji i skutki ich nieuzupełnienia [w:] Jus et remedium Księga jubileuszowa Profesora Mieczysława Sawczuka, red. A. Jakubecki, J.A. Strzępka, Warszawa 2010.
Cieślak S., Ewolucja formalizmu procesowego w okresie pięćdziesięciu lat obowiązywania polskiego kodeksu postępowania cywilnego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015/4.
Cieślak S., Formalizm postępowania cywilnego, Warszawa 2008.
Cieślak S., W kwestii możliwości przyjęcia odmiennych skutków procesowych niezachowania przez skarżącego wymagań prawnych apelacji, kasacji i zażalenia, „Monitor Prawniczy” 2002/11.
Daczyński A., Apelacja w postępowaniu cywilnym, Poznań 2016.
Drozdowicz K., Czy uchylenie art. 370 KPC przyspieszy rozpoznawanie spraw przed sądami II instancji?, „Monitor Prawniczy” 2019/4.
Dziurzyński T., Apelacja [w:] Polska procedura cywilna. Projekty referentów z uzasadnieniem. Przedruk wyczerpanych druków z r. 1921 i 1923, t. 2, Warszawa 1928.
Ereciński T., Apelacja w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012.
Ereciński T., Kilka uwag o modelu kasacji w sprawach cywilnych [w:] Z zagadnień współczesnego prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci profesora Tadeusza Dybowskiego, „Studia Iuridica” 1994, t. 21.
Ereciński T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 3, Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2016.
Ereciński T., Znaczenie francuskiego Code de procédure z 1806 roku dla rozwoju procesu cywilnego w Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2005/2.
Ereciński T., Weitz K., Efektywność ochrony prawnej udzielanej przez sądy w Polsce, „Przegląd Sądowy” 2005/10.
Glass J., Stanowisko instancji apelacyjnej w przyszłym polskim procesie cywilnym, „Palestra” 1928/1.
Góra-Błaszczykowska A., Rozwój systemu środków zaskarżenia w polskim procesie cywilnym. Wybrane zagadnienia – postulaty de lege lata [w:] Współczesne problemy postępowania cywilnego, red. Flaga-Gieruszyńska K., Klich A., Toruń 2015.
Grzegorczyk P., Dopuszczalność i kształt apelacji w postępowaniu cywilnym – perspektywy przyszłej regulacji z uwzględnieniem standardów konstytucyjnych i międzynarodowych [w:] Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego, red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014.
Grzegorczyk P., Stabilność orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego, red. T. Ereciński, K. Weitz, Warszawa 2010.
Gudowski J., „Inny skład” sądu pierwszej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy, „Palestra” 1989/11–12.
Gudowski J., Kasacja w świetle projektu Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego (z uwzględnieniem aspektów historycznych i prawnoporównawczych), „Przegląd Legislacyjny” 1999/4.
Gudowski J., Pogląd na apelację [w:] Aurea Praxis Aurea Theoria. Księga Pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, red. J. Gudowski, K. Weitz, t. 1, Warszawa 2011.
Gudowski J., Protokół elektroniczny, czyli próba zamachu na Jana Gutenberga [w:] Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego, red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014.
Gudowski J., Wpływ Konstytucji i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego na pojęcie dopuszczalności drogi sądowej [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego, red. T. Ereciński, K. Weitz, Warszawa 2010.
Hanausek S., Orzeczenie sądu rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966.
Hofmański P., Szumiło-Kulczycka D., Waltoś S., Przewlekłość procesu karnego w Polsce i środki jej zwalczania [w:] Zagubiona szybkość procesu karnego. Jak ją przywrócić, red. S. Waltoś, J. Czapska, Warszawa 2005.
Jakubecki A. Glosa do uchwały SN z 23.08.2006 r., III CZP 56/06, OSP 2007/12, poz. 14.
Jeziorski A., Skład sądu I instancji przy ponownym rozpoznawaniu sprawy (art. 388 § 1 k.p.c.), „Palestra” 1977/5.
Józefowicz A., Odmowa przyjęcia kasacji do rozpoznania w postępowaniu cywilnym, „Jurysta” 2002/6.
Klonowski M., Kierunki zmian postępowania cywilnego w projekcie Ministra Sprawiedliwości ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z 27.11.2017 r. – podstawowe założenia, przegląd proponowanych rozwiązań oraz ich ocena, „Polski Proces Cywilny” 2018/2.
Kołakowski K., Refleksje wokół kasacji w procesie cywilnym, „Przegląd Sądowy” 1997/7–8.
Kołakowski K., Środki odwoławcze po nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z 2000 roku, Warszawa 2000.
Korzan K., Stosowanie niektórych przepisów ustawy o zmianie postępowania w sprawach cywilnych, „Nowe Prawo” 1959/2.
Kościółek A., Rozpoznawanie spraw na posiedzeniu niejawnym [w:] Ius est a iustitia appellatum. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Wiśniewskiemu, red. T. Ereciński, J. Gudowski, M. Tomalak, Warszawa 2017.
Kościółek A., Zasada jawności w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 2018.
Krzemiński Z., Wnoszenie apelacji cywilnej, Warszawa 2007.
Leszczyński J., Czy nowelizacja art. 388 § 1 zd. pierwsze jest potrzebna (Uwagi na gruncie praktyki), „Palestra” 1984/5–6.
Łazarska A., Rzetelny proces cywilny, Warszawa 2012.
Łochowski M., Wiążąca wykładnia prawa, ocena prawna, wskazania co do dalszego postępowania (uwagi na tle art. 386 § 6 i art. 39317 k.p.c.), „Przegląd Sądowy” 1997/10.
Łyda Z., Bezstronność arbitra a zakaz „zainteresowania w sprawie”, „Państwo i Prawo” 1996/2.
Mendrek A., Wyrokowanie na posiedzeniu niejawnym [w:] Ius est a iustitia appellatum. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Wiśniewskiemu, red. T. Ereciński, J. Gudowski, M. Tomalak, Warszawa 2017.
Miszewski M., Proces cywilny w zarysie. Część pierwsza, Warszawa–Łódź 1946.
Oklejak A., Apelacja w procesie cywilnym, Kraków 1994.
Osajda K., Zasada sprawiedliwości proceduralnej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego [w:] Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego, red. T. Ereciński, K. Weitz, Warszawa 2010.
Piekarski M., Przyczynek do wykładni art. 384 k.p.c., „Nowe Prawo” 1959/6.
Pietrzkowski H., Prawo do rzetelnego procesu w świetle zmienionej procedury cywilnej, „Przegląd Sądowy” 2005/10.
Pilich M., Wpływ orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego na Kodeks postępowania cywilnego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2009/2.
Podkomorski J., Główne zasady projektu kodeksu polskiej procedury cywilnej, „Czasopismo Adwokatów Polskich. Dział Województw Zachodnich” 1927/10.
Romańska M., Wpływ orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego na kształt i sprawność systemu środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym, „Polski Proces Cywilny” 2017/2.
Rudnicki S., Nowy środek odwoławczy: apelacja, „Przegląd Sądowy” 1993/6.
Rylski P., Nierozpoznanie istoty sprawy jako podstawa uchylenia orzeczenia w postępowaniu cywilnym [w:] Stosowanie prawa. Księga jubileuszowa z okazji XX-lecia Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, red. A. ., Warszawa 2011.
M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Komentarz do art. 1–86, t. 1, Warszawa 2016.
Sanetra W., O roli Sądu Najwyższego w zapewnianiu zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądowego, „Przegląd Sądowy” 2006/9.
Siedlecki W., Glosa do postanowienia SN z 1512.1966 r., II PR 495/66, „Nowe Prawo” 1967/7–8.
Siedlecki W., O usprawnienie i zwiększenie efektywności postępowania cywilnego, „Nowe Prawo” 1979/4.
Siedlecki W., Zasady orzekania oraz zasady zaskarżania orzeczeń w postępowaniu cywilnym w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, Warszawa 1982.
Skąpski J., Skarga w przedmiocie kasacji (Koreferat) [w:] Polska Procedura Cywilna. Projekty referentów z uzasadnieniem, t. 2, Kraków 1923.
Skibińska M., Rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy cywilnej na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 1481 KPC w świetle zasad postępowania cywilnego i treści art. 5 KPC [w:] Ars in vita. Ars in iure. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Jankowskiemu, red. A. Barańska, S. Cieślak, Warszawa 2018.
Sorysz M., Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym w postępowaniu cywilnym w świetle zmiany K.P.C. z 10 lipca 2015 r., „Monitor Prawniczy” 2016/9.
Tobor Z., Bezstronność sędziego, „Przegląd Sądowy” 2005/6.
Waligórski M., Polskie prawo procesowe cywilne. Funkcja i struktura procesu, Warszawa 1947.
Weber A., Nowe fakty i dowody w postępowaniu apelacyjnem, „Polski Proces Cywilny” 1935/11–12.
Wiśniewski T., Apelacja i kasacja. Nowe środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1996.
Wiśniewski T., Czy potrzebne są zmiany w systemie środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym?, „Polski Proces Cywilny” 2011/2.
Wiśniewski T., O potrzebie zmiany systemu środków zaskarżenia [w:] Reforma postępowania cywilnego w świetle projektów Komisji Kodyfikacyjnej, red. K. Markiewicz, Warszawa 2011.
Wiśniewski T., Uwagi do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, „Przegląd Legislacyjny” 1999/4.
Włodyka S., Interes prawny jako przesłanka zaskarżenia orzeczeń w procesie cywilnym, „Nowe Prawo” 1963/9.
Wojciechowski T., Stosowanie prawa materialnego przez sąd drugiej instancji w postępowaniu cywilnym a zarzuty apelacyjne, „Przegląd Sądowy” 2003/4.
Wołodkiewicz B., Zmiana ustaleń faktycznych przez sąd drugiej instancji, „Przegląd Sądowy” 2019/3.
Zedler F., Glosa do uchwały SN z dnia 28 grudnia 1988 r., III CZP 100/88, OSP 1990/4, poz. 214.
Zembrzuski T, Ewolucja charakteru skargi kasacyjnej w polskim postępowaniu cywilnym [w:] Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych, red. H. Dolecki, K. Flaga-Gieruszyńska, Warszawa 2009.
Zembrzuski T., Formalizm procesowy a skutki wadliwego oznaczenia pisma procesowego spełniającego wymagania środka zaskarżenia, „Przegląd Sądowy” 2018/1.
Zembrzuski T., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2006 r., III CZP 56/06, „Rejent” 2007/12.
Zembrzuski T., Nieważność postępowania w procesie cywilnym, Warszawa 2017.
Zembrzuski T., Skarga kasacyjna. Dostępność w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2011.
Zembrzuski T., Zakres kognicji sądu w postępowaniu apelacyjnym. Uwagi na tle uchwały Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, „Przegląd Sądowy” 2008/6.
Zembrzuski T., Zażalenie [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, red. T. Ereciński, t. 3, Środki zaskarżenia, red. J. Gudowski, cz. 1, Warszawa 2013.
Zieliński Adam, Konstytucyjny standard instancyjności postępowania sądowego, „Państwo i Prawo” 2005/11.
Zieliński Andrzej, Zasada formalizmu procesowego w nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego. Zagadnienia wybrane [w:] Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych, red. H. Dolecki, K. Flaga-Gieruszyńska, Warszawa 2009.

Kacper Górniak
doktorant, Uniwersytet Jagielloński
ORCID: 0000-0003-0368-2804
Łukasz Łaguna
student, Uniwersytet Jagielloński
ORCID: 0000-0001-5692-5262

Przedawnienie roszczenia przeciwko pracownikowi będącemu konsumentem

Autorzy zastanawiają się w jaki sposób – na zarzut, czy z urzędu – sąd powinien uwzględniać upływ terminu przedawnienia roszczeń, których pracodawca dochodzi przeciwko pracownikowi. W ich ocenie, ostatnia zmiana przepisów o przedawnieniu, według której sąd z urzędu bierze pod uwagę przedawnienie roszczeń przeciwko konsumentowi, odnosi się także do roszczeń przeciwko pracownikom. Jest tak dlatego, że w sytuacji typowej, gdy pracodawca jest także przedsiębiorcą, pracownik powinien zostać uznany za konsumenta. Do pracownika należy wówczas stosować nowy art. 117 § 21 Kodeksu cywilnego. Dotyczy to roszczeń ze stosunku pracy, których pracodawca dochodzi przeciwko pracownikowi, np. roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika lub roszczenia odszkodowawczego pracodawcy z tytułu nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Słowa kluczowe: przedawnienie, przedawnienie w prawie pracy, przedawnienie roszczeń pracodawcy, roszczenie przeciwko pracownikowi, uwzględnianie przedawnienia, pracownik jako konsument

Kacper Górniak
doctorate student, Jagiellonian University
ORCID: 0000-0003-0368-2804
Łukasz Łaguna
student, Jagiellonian University
ORCID: 0000-0001-5692-5262

Limitation of a claim against an employee who is a consumer

The authors consider how – based on an accusation or ex officio – the court should take into account the expiry of the limitation period of claims which the employer is asserting against the employee. In their opinion, the last change in the regulations on limitation, according to which the court takes the limitation period of claims against a consumer into account ex officio, also applies to claims against employees. This is because, in a typical situation, when the employer is also an entrepreneur, the employee should be considered a consumer. The new Article 117 § 21 of the Polish Civil Code should then be applied to the employee. This applies to claims regarding employment, which the employer is asserting against the employee, e.g. a claim to remedy damage caused by an employee or an employer’s claim for compensation for the employee’s unreasonable termination of the employment contract without notice.

Keywords: limitation, limitation in employment law, limitation of an employer’s claims, claim against an employee, acceptance of limitation, employee as consumer

Bibliografia:

Banaszczyk Z. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz. Artykuł 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2018.
Baran K.W. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. K.W. Baran, Warszawa 2018.
Baran K.W. [w:] Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, red. K.W. Baran, Warszawa 2015.
Bierecki D., Nowe regulacje przedawnienia roszczeń, „Rejent” 2018/10.
Calais-Auloy J., Steinmetz F., Droit de la consommation, Paris 2003.
Czachórski W. [w:] System prawa cywilnego, t. 3, cz. 1, Zobowiązania – część ogólna, red. Z. Radwański, Ossolineum 1981.
Czachórski W., Zobowiązania. Zarys wykładu, aktualizacja A. Brzozowski i in., Warszawa 2009.
Ćwiertniak B.M. [w:] Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, red. K.W. Baran, Warszawa 2015.
Ćwiertniak B.M., Salwa Z. [w:] System prawa pracy, t. 1, Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017.
Dorre-Kolasa D. [w:] Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, red. K.W. Baran, Warszawa 2015.
Duda D., Przedawnienie roszczeń w prawie pracy, Warszawa 2007.
Formański W., Przedawnienie roszczeń w kodeksie pracy, „Palestra” 1975/1.
Gersdorf M., Przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy: na zarzut czy z urzędu?, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1998/9.
Gnela B., Umowa konsumencka w polskim prawie cywilnym i prywatnym międzynarodowym, Warszawa 2013.
Granecki P., Zasada bezwzględnej odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną umyślnie (według kodeksu cywilnego), „Studia Prawnicze” 2000/3–4.
Kańska K., Pojęcie konsumenta w kodeksie cywilnym na tle tendencji europejskich, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2004/1.
Katner W.J., Przedsiębiorca i konsument w projekcie księgi pierwszej nowego kodeksu cywilnego – do czego zmierza Komisja Kodyfikacyjna? [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji, czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego, red. M. Modrzejewska, Warszawa 2010.
Klein A., Elementy zobowiązaniowego stosunku prawnego, Wrocław 2005.
Kłoda M., Problematyka międzyczasowa zmiany przepisów o przedawnieniu z 2018 r., „Przegląd Prawa Handlowego” 2018/8.
Korus P. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. A. Sobczyk, Warszawa 2018.
Kurzynoga M., Stosunki pracy u pracodawcy domowego [w:] Stosunki pracy u małych pracodawców, red. G. Goździewicz, Warszawa 2013.
Liszcz T., Prawo pracy, Warszawa 2016.
Łętowska E., Osajda K. [w:] System prawa prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012.
Łętowska E., Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002.
Machnikowski P., Nowelizacja przepisów Kodeksu cywilnego o przedawnieniu roszczeń, „Przegląd Sądowy” 2018/9.
Mataczyński M., Saczywko M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–352, red. M. Gutowski, Warszawa 2018.
Micklitz H.W. [w:] Münchener Kommentar zum BGB, Beck Online 2018, 8. Auflage.
Muszalski W. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. W. Muszalski, Warszawa 2017.
Ohanowicz A., Górski J., Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970.
Pajor T. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, red. M. Pyziak-Szafnicka, P. Księżak, Warszawa 2014.
Panfil K., Odstąpienie od umowy jako sankcja naruszenia zobowiązania, Warszawa 2018.
Patulski W., Kamińska-Pietnoczko A. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. W. Muszalski, Warszawa 2017.
Perdeus W. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. K.W. Baran, Warszawa 2018.
Piekarski M., Pracownicza odpowiedzialność odszkodowawcza, Warszawa 1976.
Piekarski M., Przedawnienie roszczeń ze stosunku pracy, „Nowe Prawo” 1975/1.
Pisarczyk Ł. [w:] System prawa pracy, t. 6, Procesowe prawo pracy, red. K.W. Baran, Warszawa 2016.
Prusinowski P., Zakaz konkurencji w prawie pracy, Warszawa 2014.
Sanetra W. [w:] System prawa pracy, t. 2, Indywidualne prawo pracy. Pozaumowne stosunki pracy, red. G. Goździewicz, Warszawa 2017.
Sobczyk A. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. A. Sobczyk, Warszawa 2018.
Strugała R. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2017.
Szpunar A., Uwagi o zbiegu roszczeń odszkodowawczych [w:] Rozprawy z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Witolda Czachórskiego, red. J. Błeszyński, J. Rajski, Warszawa 1985.
Szpunar A., Zbieg roszczeń odszkodowawczych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1974/1.
Świątkowski A.M., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2018.
Tomaszewska M. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. K.W. Baran, Warszawa 2018.
Tracz G., Sposoby jednostronnej rezygnacji z zobowiązań umownych, Warszawa 2007.
Wagner B., Konsekwencje upływu czasu w prawie stosunku pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2003/2.
Wielgus K., Nowelizacja instytucji przedawnienia w polskim kodeksie cywilnym z 13 kwietnia 2018 r. – analiza prawna, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2019/2.
Włodarczyk M. [w:] System prawa pracy, t. 4, Indywidualne prawo pracy. Pozaumowne stosunki pracy, red. K.W. Baran, Warszawa 2017.
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2018.
Zbucka M., Skutki prawne śmierci pracodawcy, Warszawa 2018.
Zoll F. [w:] System prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2018.
Żelechowski Ł. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2017.
Żuławska C., Obrót z udziałem konsumenta – ochrona prawna, Ossolineum 1987.

Mateusz Knecht
adwokat
ORCID: 0000-0002-3895-8156

Pasieka miejska – wybrane aspekty prawne

Zakładanie pasiek na terenach miejskich staje się w Polsce coraz popularniejsze, jednakże wiąże się z koniecznością uwzględnienia wielu regulacji prawnych określających sytuację prawną pszczelarza. Osoba pragnąca założyć pasiekę na terenie miasta musi bowiem przestrzegać zarówno regulacji szczególnych, określających warunki, jakie musi ona spełniać, jak i ogólnych zasad dotyczących oddziaływania na nieruchomości sąsiadujące. Co istotne regulacje dotyczące zakładania pasiek na terenie miejskim, w każdym mieście są inne i nie wszędzie chów pszczół jest dozwolony. Dodatkowo wymogi dotyczące prowadzenia pasieki miejskiej mogą się różnić nawet w obrębie jednego miasta ze względu na rodzaj gruntu, na którym się ona znajduje. Już z tak ogólnego przedstawienia sytuacji prawnej pszczelarza miejskiego wyłania się obraz wielowarstwowości regulacji prawnych, które mają znaczenie dla określenia dopuszczalności założenia pasieki miejskiej.

Słowa kluczowe: pszczelarstwo miejskie, pszczoły, prawo sąsiedzkie, immisje

Mateusz Knecht
attorney-at-law
ORCID: 0000-0002-3895-8156

Urban apiary – selected legal aspects

The establishment of apiaries in urban areas is becoming increasingly popular, although it is related to the need to take into account numerous legal regulations specifying the beekeeper’s legal position. This is because anyone wanting to establish an apiary in a town has to comply with both the detailed regulations specifying the conditions that he needs to satisfy, as well as the general rules regarding the impact on neighbouring properties. Importantly, the regulations on the establishment of apiaries in urban areas are different in every town, while breeding bees is not admissible everywhere. Additionally, the requirements of operating an urban apiary can even differ within a single town because of the land on which it is located. Multiple levels of legal regulations that are of relevance to the specification of whether or not it is admissible to establish an urban apiary already arise from the general presentation of the urban beekeeper’s legal situation.

Keywords: urban beekeeping, bees, neighbourhood law, nuisance

Bibliografia:

Balwicka-Szczyrba M., Karaszewski G., Sylwestrzak A., Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz, Warszawa 2014.
Buczek J., Cywilnoprawna problematyka hodowli pszczół, „Przegląd Sądowy” 2003/2.
Dubis W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2016.
Dybowski T., Ochrona własności w polskim prawie cywilnym (rei vindicatio – actio negatoria), Warszawa 1969.
Fras M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, Własność i inne prawa rzeczowe (art. 126–352), red. M. Habdas, M. Fras, Warszawa 2017.
Gładyszowski J., Mierniki dopuszczalnych zakłóceń sąsiedzkich, „Nowe Prawo” 1975/3.
Goettel M., Zwierzęta jako źródło immisji [w:] J. Bieluk, A Doliwa., A. Malarewicz-Jakubów, T. Mróz, Z zagadnień prawa rolnego, cywilnego i samorządu terytorialnego. Księga jubileuszowa Profesora Stanisława Prutisa, Białystok 2012.
Katner W.J., Glosa do wyroku SN z 28.12.1979 r., III CRN 249/79, OSP 1982/5–6.
Kondek J.M. [w:] Kodeks cywilny, t. 3a, Zobowiązania, Część ogólna, red. K. Osajda, Warszawa 2017.
Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Glosa do wyroku SN z dnia 3 lipca 1969 r., II CR 208/69, OSPiKA 1971/5.
Machnikowski P., Śmieja A. [w:] System prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A Olejniczak., Warszawa 2018.
Orlicki M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz: Art. 1–44911, red. M. Gutowski, Warszawa 2016.
Piernik-Wierzbowska K., Systematyka i zagadnienie własności zwierząt oraz ich statusu prawego w kontekście problematyki odpowiedzialności za szkody przez nie wyrządzone, „Studia Iuridica Toruniensia” 2015, t. 16.
Rozpara K., Wybrane zagadnienia prawne z pszczelarstwa, Warszawa 1989.
Safjan M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2015.
Skowrońska-Bocian E., Warciński M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2015.
Szpunar A., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy, Warszawa 1985.
Szpunar A., Wanatowska W., Omówienie wyroku SN z 3.07.1969 r., II CR 208/69, „Nowe Prawo” 1972/3.
Witkowski Z., Gospodarka pasieczna w prawie polskim, Stróże 2013.

dr hab. Rafał Kubiak
Katedra Prawa Karnego Uniwersytetu Łódzkiego
ORCID: 0000-0002-2612-9529

Wykorzystanie systemu HBT Index do ustalenia wartości zadośćuczynienia na potrzeby środka kompensacyjnego z art. 46 § 1 k.k.

We współczesnym prawie karnym dostrzega się potrzebę uwzględnienia interesów pokrzywdzonego oraz zaspokojenia poczucia sprawiedliwości społeczeństwa. Realizacji tych celów prawa karnego służy tzw. funkcja kompensacyjna. W obowiązującym Kodeksie karnym jej wyrazem jest w szczególności regulacja zawarta w art. 46. Pozwala on pokrzywdzonemu na uzyskanie odszkodowania oraz zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku czynu zabronionego. Ustawodawca nakazuje w tym zakresie stosować przepisy prawa cywilnego. Jednakże w Kodeksie cywilnym jedynie dość ogólnie określono zasady ustalania wartości zadośćuczynienia. Może to powodować rozbieżności orzecznicze w analogicznych sprawach oraz w konsekwencji niewłaściwe postrzeganie wymiaru sprawiedliwości zarówno przez strony postępowania, jak i całe społeczeństwo. Pożądane jest więc opracowanie systemu pozwalającego na ujednolicenie zasad ustalania wartości zadośćuczynienia. Celowi temu służy tzw. system HBT Index. W artykule przybliżono znaczenie funkcji kompensacyjnej prawa karnego oraz ukazano zasady działania wspominanego systemu. Przedstawiono też sprawy, w których znalazł on zastosowanie.

Słowa kluczowe:  zadośćuczynienie, środek kompensacyjny, pokrzywdzony, HBT Index

Dr. Hab. Rafał Kubiak
Chair of Criminal Law of the University of Łódź
ORCID: 0000-0002-2612-9529

Use of the HBT Index system for establishing the value of redress for the needs of a compensatory measure under Article 46 § 1 of the Penal Code

In contemporary criminal law, a need is noticed to take into account the interests of the victim, as well as satisfying the feeling of social justice. The so-called compensatory function serves the purpose of achieving these objectives of criminal law. It is expressed in the applicable Penal Code in particular by the regulation contained in Article 46. It enables the victim to obtain compensation and redress for an injury suffered as a result of an offence. In this respect, the lawmakers require the application of the provisions of civil law. However, the Civil Code only reasonably generally specifies the principles of determining the value of the redress. This can lead to discrepancies in similar cases and, consequently, the inappropriate view of the justice administration both by the parties to the proceedings and by the public in general. Therefore, a system should be developed that would enable the harmonization of the principles of establishing the value of redress. This is the purpose served by the so-called HBT Index system. The article describes the significance of the compensation function of criminal law and presents the principles of operation of this system. The cases in which it was applied have also been presented.

Keywords: redress, compensatory measure, victim, HBT Index

Bibliografia:

Bieniek G. red., Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 1, Warszawa 2001.
Bieńkowska E., Mazowiecka L., Ofiara przestępstwa w dokumentach międzynarodowych, Warszawa 2009.
Bieńkowska E., Projekt kodyfikacji karnej a zabezpieczenie interesów ofiar przestępstw, „Państwo i Prawo” 1995/4.
Cieślak M., O węzłowych pojęciach związanych z sensem kary, „Nowe Prawo” 1969/1.
Cieślak M., Prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994.
Daszkiewicz W., Naprawienie szkody w prawie karnym, Warszawa 1972.
Gostyński Z., Obowiązek naprawienia szkody w prawie karnym, Warszawa 1999.
Grześkowiak A., Wiak K. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2015.
Hryniewicz-Lach E., Ofiara w polskim prawie karnym. Interesy ofiary przestępstwa i karno-materialne instrumenty służące ich zabezpieczeniu, Warszawa 2017.
Klima J., Prawa Hammurabiego, Warszawa 1967.
Kolańczyk K., Prawo rzymskie, Warszawa 1986.
Konarska-Wrzosek V. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2016.
Królikowski M., Zawłocki R. (red.), Kodeks karny. Część ogólna, t. 2, Komentarz do art. 32–116, Warszawa 2016.
Majewski J., Kodeks karny. Komentarz do zmian 2015, Warszawa 2015.
Marek A., Naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem (refleksje na tle projektu nowej kodyfikacji karnej [w:] Problemy kodyfikacji prawa karnego. Księga ku czci profesora M. Cieślaka, red. W. Waltoś, Kraków 1993.
Marek A., Prawo karne, Warszawa 2001.
Pietrzykowski K. (red.), Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do artykułów 1–44911, Warszawa 2005.
Stefański R.A. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2015.
Truszkiewicz W., Medyczna ocena następstw szkody osobowej w roszczeniach odszkodowawczych – wielowymiarowy, nowoczesny system HBT (Human Body Trauma) Index w miejsce jednowymiarowej tabeli ZUS, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2016/415, „Ubezpieczenia wobec wyzwań XXI wieku”.
Truszkiewicz W., System HBT Index – opis standardu, „Miesięcznik Ubezpieczeniowy” 2014/7–8.
Truszkiewicz W., System HBT Index – propozycja zasad oceny następstw szkód osobowych, „Rozprawy Ubezpieczeniowe” 2015/ 1(18).
Wróbel W. red., Nowelizacja prawa karnego 2015. Komentarz, Kraków 2015.
Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. 1, Warszawa 2012.

mgr Błażej Boch
doktorant w Katedrze Postępowania Karnego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego; aplikant prokuratorski Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury
ORCID:0000-0002-2911-463X

Prawo łaski w prawie polskim. Uwagi de lege lata i postulaty de lege ferenda

Przedmiotem artykułu są sporne zagadnienia dotyczące instytucji ułaskawienia w polskim prawie. Autor analizuje tytułowe zagadnienie w oparciu o brzmienie przepisów Konstytucji RP, statuujących prawo łaski, głosy doktrynalne oraz procedurę w przedmiocie ułaskawienia uregulowaną w przepisach Kodeksu postępowania karnego. Zwraca uwagę na liczne kontrowersje, jakie powstają na skutek braku precyzji przepisów w przedmiocie prawa łaski. Analiza ta prowadzi go do wielu ciekawych wniosków oraz zaprezentowania postulatów de lege ferenda, w tym wskazania, jakie powinny być pożądane przesłanki stosowania ułaskawienia przez Prezydenta.

Słowa kluczowe: prawo łaski, Konstytucja RP, darowanie kary

mgr Błażej Boch
doctoral student of the Chair of Criminal Proceedings, Faculty of Law, Administration and Economics of the University of Wrocław, trainee prosecutor at the National School of the Judiciary and Public Prosecution
ORCID:0000-0002-2911-463X

The prerogative of mercy in Polish law. De lege lata comments and de lege ferenda proposals

The article presents the contentious problems of the institution of pardoning in Polish law. The author analyses the issue from the title based on the wording of the provisions of the Constitution of the Republic of Poland establishing the prerogative of mercy, doctrinal comments and the procedure on pardoning governed by the provisions of the Criminal Procedures Code. The author draws attention to the numerous controversies that arise as a result of the imprecision of the provisions regarding the prerogative of mercy. This analysis leads to the formulation of interesting conclusions and the presentation of de lege ferenda proposals, including indications of what the conditions for the President’s use of the pardon should be.

Keywords:  prerogative of mercy, Constitution of the Republic of Poland, pardoning

Bibliografia:

Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012.
Baran B., Prawo łaski w polskim systemie prawnym na tle powszechnym, Sosnowiec 2011.
Bator A., Instrumentalizacja jako aspekt prawa [w:] Zmiany społeczne a zmiany prawne. Aksjologia, konstytucja, integracja europejska, red. L. Leszczyński, Lublin 1999.
Bator A., Prawna czynność konwencjonalna jako działanie zinstrumentalizowane [w:] Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Instrumentalizacja prawa, red. A. Kozak, Wrocław 2000.
Cieślak M., Polska prawo karne. Zarys systemowego ujęcia, Warszawa 1994.
Cieślak M., Refleksje na temat uzasadnienia instytucji ułaskawienia w prawie socjalistycznym, „Palestra” 1965/2.
Gostyński Z. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 3, Warszawa 2004.
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego wraz z komentarzem do ustawy o świadku koronnym, Zakamycze 2005.
Haczkowska M. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2014.
Hayduk-Hawrylak I., Rzetelny proces karny a ułaskawienie [w:] Rzetelny proces karny. Materiały konferencji naukowej, Trzebieszowice 17–19 września 2009 r., red. J. Skorupka, W. Jasiński, Warszawa 2010.
Hofmański P., Sadzik E., Zgryzek K., Kodeks postępowania karnego, t. 3, Komentarz do art. 468–682, red. P. Hofmański, Warszawa 2012.
Kaczmarczyk-Kłak K., Prawo łaski w Polsce na tle porównawczym dawniej i współcześnie, Rzeszów 2013.
Lang W., Instrumentalne pojmowanie prawa a państwo prawa, „Państwo i Prawo” 1991/12.
Morawski L., Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 1999.
Morawski L., Instrumentalizacja prawa (Zarys problemu), „Państwo i Prawo” 1993/6
Mozgawa-Saj M., Ułaskawienie [w:] Postępowania szczególne i odrębne w procesie karnym, red. K. Dudka, Warszawa 2012.
Murzynowski A., Refleksje na temat instytucji ułaskawienia w świetle aktualnego stanu prawnego [w:] Prawo. Społeczeństwo. Jednostka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Leszkowi Kubickiemu, red. A. Łopatka, B. Kunicka-Michalska, S. Kiewlicz, Warszawa 2003.
Murzynowski A., Ułaskawienie w Polsce Ludowej, Warszawa 1965.
Nowikowski I., Cofnięcie prośby o ułaskawienie (zagadnienia wybrane) [w:] Problemy znowelizowanej procedury karnej. Materiały konferencji naukowej, Rzeszów–Czarna 17–18 października 2003 r., red. Z. Sobolewski, G. Artymiak, Kraków 2004.
Piotrowski R., Stosowanie prawa łaski w świetle Konstytucji RP, „Studia Iuridica” 2006/45.
Rogoziński P., Instytucja ułaskawienia w prawie polskim, Warszawa 2009.
Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP, t. 2, Komentarz art. 87–243, Warszawa 2016.
Sakowicz A. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2016.
Skorupka J. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2016.
Skrętowicz E., Z problematyki ułaskawienia w polskim procesie karnym [w:] Nauki penalne wobec problemów współczesnej przestępczości. Księga jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Andrzeja Gaberle, red. K. Krajewski, Kraków 2007.
Snitko-Pleszko M., Instytucja ułaskawienia (uwagi de lege lata i postulaty de lege ferenda), „Państwo i Prawo 2007”/1.
Stachowiak S., Ułaskawienie w przepisach k.p.k. z 1997 r., „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2000/2.
Stefański R.A., Ułaskawienie w nowych uregulowaniach, „Prokuratura i Prawo” 1997/9.
Szerer M., W związku z zagadnieniem ułaskawienia, „Palestra” 1965/2.
Śliwiński S., Polskie prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 1946.
Świecki D.(red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2015.
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2016.
Wilk L., O instytucji ułaskawienia (Uwagi de lege ferenda), „Państwo i Prawo” 1997/5.
Wilk L., Prawo łaski a sprawiedliwość karania – refleksja filozoficznoprawna, „Problemy Prawa Karnego” 2000/23.

Krystyna Patora
prokurator Prokuratury Regionalnej w Łodzi
ORCID: 0000-0003-2526-6801

Lichwa – zapomniane przestępstwo

Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule jest próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego liczba postępowań karnych, które dotyczą przestępstw lichwy, nie jest zbyt duża. W tym celu dokonana została analiza istoty lichwy, która ma swoją długą historię i należy do jednych z najstarszych przestępstw. Lichwa pomimo moralnego potępienia i zakazu jej stosowania występowała, szczególnie jako świadczenie będące formą zapłaty za używanie cudzego kapitału, co miało najczęściej miejsce przy udzielaniu pożyczek. Lichwa jako zjawisko społeczne, które zwalczane było różnego rodzaju zakazami o charakterze administracyjnym, nasilała się w czasach ograniczonego dostępu do dóbr podstawowych, takich jak pożywienie, mieszkanie, w czasie konfliktów zbrojnych i bezpośrednio po nich. Współcześnie lichwa dotyczy także zatrudnienia, co wiąże się z wykształceniem nowej grupy prekariuszy. Lichwa była także i jest ścigana jako przestępstwo. W artykule podjęta została próba analizy jednego ze znamion lichwy, poczynając od Kodeksu karnego z 1932 r. Dokonana została także analiza nielicznych orzeczeń sądowych, które obejmowały przestępstwa lichwy, aż do współczesności. Pomimo tego, że lichwa obecnie odnosi się nie tylko do pożyczek, ale każdego świadczenia wzajemnego liczba postępowań nie wzrosła. Wydaje się, że przyczyną małej liczby spraw jest niedookreśloność jednego ze znamion przestępstwa lichwy, a mianowicie znamienia „świadczenia niewspółmiernego ze świadczeniem wzajemnym”. W artykule podjęta została próba wyznaczenia owej niewspółmierności świadczenia, celem zakreślenia granic przestępstwa lichwy.

Słowa kluczowe:  lichwa, lichwiarz, lichwiarskie oprocentowanie, świadczenie wzajemne, świadczenie niewspółmierne, przymusowe położenie

Krystyna Patora
Prosecutor of the Regional Prosecution Office in Łódź
ORCID: 0000-0003-2526-6801

Usury – the forgotten offence

The considerations of this article constitute an attempt to answer the question of why the number of criminal proceedings that apply to usury offences is not very large. To this end, it presents an analysis of the essence of usury, which has a long history and is one of the oldest offences. Usury has appeared, despite the moral condemnation and the prohibition to apply it, especially as a performance which is a form of payment for using third party capital, which most frequently took place when granting loans. Usury, as a social phenomenon fought down with various types of prohibition of an administrative nature, intensified in times of limited access to basic goods, such as food and living space, as well as during and immediately after military conflicts. Currently, usury also applies to employment, which is related to the development of a new group of precariats. Usury has also been and still is prosecuted as an offence. An attempt has been made in the article to analyse one of the signs of usury, starting from the Criminal Code of 1932. A few court judgments were also analysed, which included usury offences up to contemporary times. Although usury is now not only related to loans but to any mutual performances, the number of proceedings has not increased. It appears that the reason for the small number of cases is the ambiguity of one of the signs of usury being an offence, namely the sign of ‘incommensurate performance to the counter-performance’. An attempt has been made in the article to define this incommensurability of the performance to define the limits of the offence of usury.

Keywords:  usury, usurer, usurious interest rate, counter-performance, incommensurate performance, forced position

Bibliografia:

Bafia J., Mioduski K., Siewierski M., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1987.
Buczkowski K., Lichwa pieniężna – zagadnienia cywilnoprawne, „Przegląd Prawa Handlowego” 1999/8.
Bukowska H. L., Bolesław Prus w Nałęczowie, Lublin 2015.
Dajczak W., Giaro T., Longchamps de Bérier F., Prawo rzymskie, Warszawa 2014.
Fuchs B. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, Zobowiązania. Część ogólna (art. 353–534), red. M. Fras, M. Habdas, LEX 2018.
Góral R., Kodeks karny, Warszawa 2005.
Górniok, Przestępstwa gospodarcze. Rozdział XXXVI i XXXVII Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2000.
Konarska-Wrzosek V. (red.), Kodeks karny Komentarz, Warszawa 2016.
Kruczalak K., Prawo handlowe. Zarys wykładu, Warszawa 1996.
Liszewska A., Robaczyński W., O karaniu nieuczciwych dłużników, „Kontrola Państwowa” 1999/3.
Łabuda G. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2014.
Majewski J. [w:] Kodeks Karny Część szczególna, red. A. Zoll, Warszawa 2016.
Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Kraków 2006.
Marek A., Komentarz do kodeksu karnego, Warszawa 2000.
Patora K., Pojęcie bezprawności w różnych gałęziach prawa, „Prokuratura i Prawo” 2018/10.
Patora K., Zasada lex certa w wykładni znamion czynów na szkodę wierzycieli, „Przedsiębiorstwo i Prawo” 2018/4.
Piskorski J. [w:] Prawo karne gospodarcze, red. R. Zawłocki, Warszawa 2012.
Skorupka J., Glosa do wyroku SN z 5.03.2008 r., V KK 343/07, „Prokuratura i Prawo” 2009/3.
Skorupka J., Prawo karne gospodarcze. Zarys wykładu, Warszawa 2005.
Szymczak M. (red.), Słownik Języka Polskiego, A–K, Warszawa 1999.
Szymczak M. (red.), Słownik Języka Polskiego, L–P, Warszawa 1999.
Wróbel W., Struktura normatywna przepisu prawa karnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1993/3.
Zalewski W. [w:] Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze, red. R. Zawłocki, Warszawa 2011.
Zawłocki R. [w:] Kodeks karny. Część szczególna, red. M. Królikowski R. Zawłocki, Warszawa 2013.
Zawłocki R. [w:] Kodeks karny Część szczególna, red. A. Wąsek, Warszawa 2005.
Zawłocki R., Zmiany w kodeksowych przestępstwach gospodarczych w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2014/13.
Zoll A., O normie prawnej z punktu widzenia prawa karnego, „Krakowskie Studia Prawnicze” 1990/23.

dr hab. Paweł Grzegorczyk
profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
ORCID: 0000-0002-2495-4031

Umowy jurysdykcyjne w sprawach cywilnych i handlowych w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w latach 2013–2018

Artykuł przedstawia orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące umów jurysdykcyjnych w sprawach cywilnych i handlowych w latach 2013–2018. Prezentując wyroki Trybunału, autor wskazuje na ogólniejsze zasady, jakimi kieruje się Trybunał przy interpretacji miarodajnych przepisów prawa unijnego. Wskazuje także na obszary nierozstrzygnięte jak dotychczas stanowczo w orzecznictwie oraz niektóre niekonsekwencje judykatury Trybunału, utrudniające zadanie sądom krajowym stojącym na co dzień przed koniecznością interpretacji konkretnych klauzul jurysdykcyjnych.

 Słowa kluczowe:  jurysdykcja krajowa, umowy jurysdykcyjne, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Dr. Hab. Paweł Grzegorczyk
professor of the Adam Mickiewicz University in Poznań
ORCID: 0000-0002-2495-4031

Agreements on jurisdiction in civil and commercial cases in the judgments of the Court of Justice of the European Union in 2013–2018

The article presents judgments of the Court of Justice of the European Union regarding agreements on jurisdiction in civil and commercial cases in 2013–2018. While presenting the Court’s judgments, the author mentions the more general principles pursued by the Court when interpreting the relevant provisions of EU law. He also mentions areas that have not been finally resolved to date in the case law and certain inconsistencies in the Court’s judicature, which makes the task of the national courts facing the need to interpret specific clauses on jurisdiction day to day difficult.

Keywords:  national jurisdiction, agreements on jurisdiction, Court of Justice of the European Union

Bibliografia:

Hartley T., Choice-of-court agreements under the european and international instruments, Oxford 2013.
Weller M., Choice of court agreements under Brussels Ia and under the Hague convention: coherences and clashes, “Journal of Private International Law” 2017/1.
Rauscher T. (red), Europäisches Zivilprozess- und Kollisionsrecht. EuZPR/EuIPR. Kommentar. Band I. Brüssel Ia-VO, Köln 2016.
Leyton A., Mercer H., European Civil Practice, vol. 1, London 2004.
Weitz K., Między forum prorogatum a forum non prorogatum – wzmocnienie skuteczności umów jurysdykcyjnych w świetle rozporządzenia Bruksela IA, „Palestra” 2014/9.
Grzegorczyk P., Nowy fundament europejskiego prawa procesowego cywilnego: jurysdykcja krajowa, zawisłość sprawy oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych według rozporządzenia Rady i Parlamentu Europejskiego nr 1215/2012 (Bruksela Ia), cz. 1, „Przegląd Sądowy” 2014/6.
Grzegorczyk P., Rylski P., Weitz K., Przegląd orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego (2009–2010), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2011.
Grzegorczyk P., Rylski P., Weitz K., Przegląd orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego (2003–2008), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2009/3.
Weitz K., Nowe rozwiązania dotyczące ochrony słabszej strony stosunku prawnego w rozporządzeniu Bruksela IA [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, red. M. Boratyńska, Warszawa 2016.
Grzegorczyk P., Rylski P., Weitz K., Przegląd orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego (2011–2012), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2013/3.
Grzegorczyk P., Misja dyplomatyczna jako filia, agencja lub inny oddział państwa – pracodawcy. Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 lipca 2012 r., C-154/11 w sprawie Ahmed Mahamdia przeciwko Algierskiej Republice Ludowo-Demokratycznej, „Polski Proces Cywilny” 2013/3.
Grzegorczyk P., Glosa do postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 16 lutego 2004 r., I ACz 2601/03, OSP 2005/2.
Rauscher T. (red.), Europäisches Zivilprozessrecht und Kollisionsrecht. Kommentar. EuZPR/EuIPR. Bearbeitung 2011. Brüssel I-VO.LugÜbk, München 2011.
Geimer R., Schütze R.A., Europäisches Zivilverfahrensrecht. Kommentar, München 2010.
Kropholler J., von Hein J., Europäisches Zivilprozessrecht. Kommentar zu EuGVO, Lugano-Übereinkommen 2007, EuVTVO, EuMVVO und EuGFVO, Frankfurt am Main 2011.
Fasching H.W., Konecny A. (red.), Kommentar zu den Zivilprozessgesetzen, 5. Band/ 1. Teilband, Wien 2008.
Schlosser P.F., Hess B., EU-Zivilprozessrecht, EuGVVO, EuVTVO, EUMahnVO, EuBagVO, HZÜ, EuZVO, HBÜ, EuBVO, EuKtPVO, Kommentar, München 2015.
Tiefenthaler S. [w:] D. Czernich, S. Tiefenthaler, G.E. Kodek, Europäisches Gerichtsstands und Vollstreckungsrecht. EuGVVO. Lugano Übereinkommen, VO Zuständigkeit in Ehesachen („Brüssel IIa-VO”), Wien 2009.
Deshayes B., Wildt D., Die Rechtsprechung des EuGH zu Brüssel I-VO und Rom I-VO seit 2014, „Zeitschrift für Internationales Wirtschaftsrecht“ 2018/3.
Schnichels D., Stege U., Die Entwicklung des europäischen Zivilprozessrechts im Bereich der EuGVVO im Jahr 2015, „Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht“ 2016/19.
Wurmnest W., Gerichtsstandsvereinbarung bei Einbeziehung von AGB durch „click wrapping“, „Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht“ 2015/14.
Farmer S., Online retailers doing business in Europe learn a key tip to avoid the pitfall of having to unwittingly litigate before courts in unfamiliar jurisdictions when things go wrong, “Computer and Telecommunications Law Review” 2015/6.
Mankowski P., Gerichtsstandsvereinbarung durch „click wrapping“, Lindenmaier-Möhring Kommentierte BGH-Rechtsprechung 2015, 369738.
Świerczyński M., Konwencja haska o umowach jurysdykcyjnych a klauzule prorogacyjne w umowach elektronicznych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016/7.
Roth S., Pitfalls of incorporating general terms and conditions by hyperlink: choice-of-court clause dispute under the Brussels regime, “Computer and Telecommunications Law Review” 2017/2.
Merrett L., Orally agreed jurisdiction agreements under the Brussels I Regulation recast, „Cambridge Law Journal“ 2018/3.
Dostal B., Zur internationalen Zuständigkeit für Klagen aus grenzüberschreitenden Vertriebsverträgen. Zugleich Anmerkung zur Entscheidung des EuGH vom 8.3.2018 – Teil 1, „Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht“ 2018/22.
Mankowski P., Persönliche Reichweite von Gerichtsstandsvereinbarungen, Lindenmaier-Möhring Kommentierte BGH-Rechtsprechung 2017, 393972.
Schlosser P.-F., Bindung von Gesamtschuldnern des Hauptschuldners an Gerichtsstandsvereinbarungen, „Praxis des internationalen Privat- und Verfahrensrechts” 2018/1.
Mankowski P., Eine Gerichtsstandsvereinbarung im Haftpflichtversicherungsvertag entfaltet keine Derogationswirkung gegen des geschädigten Direktkläger, „Praxis des internationalen Privat- und Verfahrensrechts” 2018/3.
Gebauer M., Zur subjektiven Reichweite von Schieds- und Gerichtsstandsvereinbarungen – Maßstab und anwendbares Recht [w:] Ars aequi et boni in mundo. Festschrift für Rolf A. Schütze zum 80. Geburtstag, München 2014.
Pilich M., Weitz K., Przegląd orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego (2013–2014) – rozporządzenie nr 44/2001, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015/3.
Pfeiffer T., Auf Gerichtsstandsklausel anwendbares Recht und Unanwendbarkeit der Klausel in der Lieferkette, Lindenmaier-Möhring Kommentierte BGH-Rechtsprechung 2013, 345995.
Lüttringhaus J.D., Direktklagen gegen Versicherungsunternehmen und die persönliche Reichweite von Gerichtsstansvereinbarungen in Versicherungsverträgen, Lindenmaier-Möhring Kommentierte BGH-Rechtsprechung 2017, 395598.
Melcher M., Zur Drittwirkung von Gerichtsstandsvereinbarungen nach der EuGVVO nF, „Zeitschrift für Gemeinschaftsprivatrecht” 2017/5.
Weller M., Keine Drittwirkung von Gerichtsstandsvereinbarungen bei Vertragsketten, „Praxis des internationalen Privat- und Verfahrensrechts” 2013/6.
Pilich M., Rylski P., Weitz K., Przegląd orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z zakresu europejskiego prawa procesowego cywilnego (2015–2016) – rozporządzenia nr 44/2001, nr 1215/2012, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2017/3.
Pfeiffer T., Anwendung einer vertraglichen Gerichtsstandsklausel auf einen kartellrechtlichen Schadensersatzanspruch, Lindenmaier-Möhring Kommentierte BGH-Rechtsprechung 2018, 412366.
Harms R., Sanner J.A., Schmidt J., Gerichtsstand bei Kartellschadensersatzklagen, „Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht“ 2015/15.
Geiss O., Daniel H., Cartel damage claims Hydrogen Peroxide SA v Akzo Nobel NV and others: a summary and critique of the judgment of the European Court of Justice of May, 21 2015, “European Competition Law Review” 2015/10.
Mankowski P., Glosa do wyroku TSUE z dnia 24 października 2018 r., C-595/17, Apple Sales International i in. przeciwko MJA, „Juristenzeitung” 2019/3.
Seggewiße O., Anwendbarkeit einer Gerichtsstandsklausel auf Schadensersatzklage wegen Wettbewerbsverstoß, „Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht“ 2019/2.
Sousa de P.C., Should Jurisdictional Clauses be Interpreted Differently in Competition Law Cases? A Comment on Case C 595/17 Apple ECLI:EU:C:2018:854, Competition Policy International, November 2018.
Wurmnest W., International Jurisdiction in competition damages cases under the Brussels I Regulation: CDC Hydrogen Peroxide, „Common Market Law Review“ 2016/1.
Roth W.-H., Internationale Zuständigkeit bei Kartelldeliktsklagen, „Praxis des internationalen Privat- und Verfahrensrechts” 2016/4.
Magnus U., Mankowski P. (red.), Brussels I Regulation, München 2007.
Krüger W., Rauscher T. (red.), Münchener Kommentar zur Zivilprozessordnung mit Gerichtsverfassungsgesetz und Nebengesetzen. Band 3. §§ 947–1117, EGZPO-GVG-EGGVG-UKlaG. Internationales Zivilprozessrecht und Europäisches Zivilprozessrecht, München 2017 (beck-online), Brüssel Ia-VO.
Mankowski P., Zur Gültigkeit einer Gerichtsstandsklausel bei Benennung einer Stadts eines Mitgliedstaates, Lindenmaier-Möhring Kommentierte BGH-Rechtsprechung 2016, 380737.
Pfeiffer T., Anforderungen an Gerichtsstandsvereinbarungen, „Zeitschrift für Internationales Wirtschaftsrecht“ 2016/6.
Stadler A., Klöpfer M., EuGH-Rechtsprechung zur EuGVVO aus den Jahren 2015 und 2016, „Zeitschrift für europäisches Privatrecht“ 2017/4.
Kistler A.R.E., Effect of exclusive choice-of-court agreements in favour of third states within the Brussels I Regulation Recast, „Journal of Private International Law” 2018/1.
Gebauer M., Gerichtsstandsvereinbarung zu Gunsten eines drittstaatlichen Gerichts und rügelose Einlassung vor einem mitgliedstaatlichen Gericht, „Zeitschrift für Gemeinschaftsprivatrecht” 2016/6.
Mankowski P., Zuständigkeit bei Gerichtsstandvereinbarung zu Gunsten eines Dritstaates, Lindenmaier-Möhring Kommentierte BGH-Rechtsprechung 2016, 378249.
Koechel F., Ausschließliche Gerichtsstandsvereinbarungen zugunsten von Drittstaaten im Anwendungsbereich der EuGVO, „Zeitschrift für Gemeinschaftsprivatrecht” 2016/4.
Ereciński T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 6, Międzynarodowe postępowanie cywilne. Sąd polubowny (arbitrażowy), Warszawa 2017.
Weitz K., Kilka uwag o wdaniu się w spór jako podstawie jurysdykcji krajowej w sprawach cywilnych i handlowych w prawie wspólnotowym, „Palestra” 2006/7–8.

dr hab. Mirosław Bączyk
profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
ORCID: 0000-0001-5419-6916

Gwarancja ubezpieczeniowa na pierwsze żądanie – wyłączenie podnoszenia zarzutów ze stosunku gwarancyjnego. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 14.04.2016 r., II CSK 388/15

W glosie autor omawia prawną konstrukcję gwarancji ubezpieczeniowej na pierwsze żądanie. Przypomina, że wyklucza ona możliwość podnoszenia przez gwaranta wobec beneficjenta zarzutów z innych stosunków niż stosunek gwarancji. Dla powstania roszczenia wobec gwaranta nie ma znaczenia m.in to, że beneficjent gwarancji złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy podstawowej. W glosie znalazły się też uwagi dotyczące konstrukcji nadużycia gwarancji na pierwsze żądania oraz standardowych formuł żądania wykonania zobowiązania gwarancyjnego, kierowanego wobec gwaranta.

Słowa kluczowe: gwarancja ubezpieczeniowa, zarzuty ze stosunku gwarancji, nadużycie gwarancji, brak wpływu odstąpienia przez beneficjenta gwarancji od umowy podstawowej w zakresie zobowiązania gwaranta, treść żądania wykonania zobowiązania gwarancyjnego

Dr. Hab. Mirosław Bączyk
professor of the Nicolaus Copernicus University in Toruń
ORCID: 0000-0001-5419-6916

Insurance guarantee on the first demand – exclusion of allegations from the guarantee relationship. Commentary on the judgment of the Supreme Court of 14 April 2016, II CSK 388/15

In the commentary, the author discusses the legal structure of an insurance guarantee on the first demand. He reiterates that this rules out the ability of the guarantor to raise allegations on the beneficiary from relationships other than the guarantee relationship. It is irrelevant that, among other things, the beneficiary of the guarantee rescinded the main agreement for a claim to arise on the guarantor. The commentary also contains remarks on the structure of abuse of the guarantee on the first demand and standard formulae of the demand to perform the guarantee liability addressed to the guarantor.

Keywords:  insurance guarantee, allegations from the guarantee relationship, abuse of the guarantee, no influence of the beneficiary rescinding the main agreement regarding the guarantor’s obligation, content of the demand to perform the guarantee obligation

Bibliografia:
Bączyk M., Umowy w zakresie czynności bankowych. Gwarancja bankowa [w:] System prawa handlowego, t. 5, Prawo umów handlowych, red. M. Stec, Warszawa 2017.
Bączyk M., Przegląd orzecznictwa SN w sprawach bankowych za okres od stycznia do czerwca 2016 r.,cz.1, „Monitor Prawa Bankowego” 2016/2.
Jastrzębski J. [w:] Zobowiązania. Część szczegółowa, Warszawa 2014.
Radwański Z., Panowicz-Lipska J., Zobowiązania .Część szczegółowa, Warszawa 1996.
Sieradzka M., Gwarancja wadialna może obejmować tylko jednego członka konsorcjum. Glosa do wyroku z dnia 15 lutego 2018 r., IV CSK 86/17, LEX 2018.

dr Aneta Biały
adiunkt, II Katedra Prawa Cywilnego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
ORCID: 0000-0001-7159-5601

Prawo do zadośćuczynienia dla osób najbliższych w świetle uchwały Sądu Najwyższego z 27.03.2018 r., III CZP 60/17

Problematyka naruszenia więzi rodzinnej kwalifikowanej jako dobro osobiste należy do zagadnień dyskusyjnych od wielu lat w polskiej nauce i praktyce orzeczniczej sądów. Dodatkowo, ze względu na otwarty katalog dóbr osobistych i podejmowane próby kreowania coraz to nowych kategorii, nawet znajdujących się w obszarze tematyki poruszanej w opracowaniu, zagadnienie jawi się jako wyjątkowo trudne, co tym bardziej stanowi o jego aktualności i uzasadnia podjęcie próby odpowiedzi na pytanie: czy w przypadku poszkodowanego pozostającego w stanie trwale wegetatywnym (poważne uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia) w następstwie czynu niedozwolonego innym osobom przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie? Odpowiedź pozytywna wymaga zastanowienia się nad koniecznością uregulowania tej kwestii w Kodeksie cywilnym.

Słowa kluczowe: zadośćuczynienie, stan trwale wegetatywny, więzi rodzinne, dobra osobiste

Dr Aneta Biały
assistant professor, II Chair of Civil Law, Faculty of Law, Canon Law and Administration, John Paul II Catholic University of Lublin
ORCID: 0000-0001-7159-5601

The right to compensation for family members in the light of the resolution of the Supreme Court of 27 March 2018, III CZP 60/17

The problem of a breach of family ties classified as personal rights has been a discussion topic for many years in the Polish study of law and judicial practice of the courts. In addition, as the list of personal rights is not exhaustive and due to the attempts to create increasingly more categories, even those within the subject matter under review in the article, the issue appears to be extremely difficult, which makes it even more current and justifies the attempt to answer the question of: if an injured person remains in a state of permanent vegetation (serious bodily harm or creation of a health disorder) as a result of an unlawful act, are other people entitled to file a claim for redress? A positive response requires consideration of the need to regulate this matter in the Civil Code.

Keywords:  redress, state of permanent vegetation, family ties, personal rights

Bibliografia:
Bagińska E., Dopuszczalność dochodzenia przez osoby bliskie zadośćuczynienia w związku z doznaniem poważanej szkody na osobie przez bezpośrednio poszkodowanego, „Iustitia” 2016/2.
Bagińska E., Kompensacja krzywdy osób najbliższych w razie poniesienia przez poszkodowanego ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – przegląd rozwiązań europejskich [w:] Rozprawy z prawa prywatnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Popiołkowi, red. M. Pazdan, M. Jagielska, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Warszawa 2017.
Barta J., Prawa osobiste w natarciu [w:] Aktualne wyzwania prawa własności intelektualnej i prawa własności konkurencji. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Michałowi duVallowi, red. D. Kasprzycki, J. Ożegalska-Trybalska, Warszawa 2015.
Biały A., Więź rodzinna jako dobro osobiste w kontekście zadośćuczynienia z tytułu śmierci osoby bliskiej [w:] Prawo wobec problemów społecznych. Księga jubileuszowa Profesor Eleonory Zielińskiej, red. B. Namysłowska-Gabrysiak, K. Syroka-Marczewska, A. Walczak-Żochowska, Warszawa 2016.
Bosek L., Gwarancje godności ludzkiej i ich wpływ na polskie prawo cywilne, Warszawa 2012.
Bosek L., W sprawie kwalifikacji więzi rodzinnej jako dobra osobistego (uwagi krytyczne na tle aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego), „Forum Prawnicze” 2015/3.
Kaliński M., Ograniczenie indemnizacji do podmiotów bezpośrednio poszkodowanych w związku z nowelizacją art. 446 Kodeksu cywilnego, „Przegląd Sądowy” 2014/3.
Kryla K., Zadośćuczynienie pieniężna dla najbliższych członków rodziny zmarłego – uwagi na tle art. 446 § 4 k.c., „Przegląd Sądowy” 2013/2.
Lackoroński B., Odpowiedzialność cywilna za pośrednie naruszenie dóbr, Warszawa 2013.
Łolik M., Więź rodzinna jako dobro osobiste. Glosa do wyroku SN z dnia 10 lutego 2017 r., V CSK 291/16, „Przegląd Sądowy”2018/5.
Mączyński A., Zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę spowodowaną naruszeniem dobra osobistego. Geneza, charakterystyka i ocena obecnej regulacji [w:] Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, red. M. Pyziak-Szafnicka, Kraków 2004.
Mularski K. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz. Art. 1–44911, red. M. Gutowski, Warszawa 2016.
Osajda K., Zadośćuczynienie za doznanie przez bliskiego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku, „Państwo i Prawo” 2016/1.
Osajda K., Zadośćuczynienie dla osoby najbliższej zmarłego – wątpliwości interpretacyjne już rozstrzygnięte i te jeszcze do rozstrzygnięcia [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga pamiątkowa jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, red. M. Boratyńska, Warszawa 2016.
Pachnik K., Glosa do uchwały SN z 22.10.2010 r., III CZP 76/10, „Monitor Prawniczy”2012/13.
Safjan M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2013.
Stecki L., Problematyka odpowiedzialności za szkodę pośrednią [w:] Problemy kodyfikacji prawa cywilnego (studia i rozprawy). Księga pamiątkowa ku czci profesora Zbigniewa Radwańskiego, red. S. Sołtysiński, Poznań 1990.
Wałachowska M., Wynagrodzenie szkód deliktowych doznanych przez pośrednio poszkodowanych, Warszawa 2014.
Wałachowska M., Glosa do uchwały SN z 13.07.2011, III CZP 32/11, „Prawo Asekuracyjne” 2011/4.