Sygnaliści okiem ekspertów, jak prawidłowo wdrożyć przepisy

Przepisy ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (tzw. ustawa o ochronie sygnalistów), wdrażającej rozwiązania dyrektywy UE, wprowadzają w sposób powszechny i szeroki do polskiego systemu prawa instytucję whistleblowingu, która od wielu lat jest obecna w kulturach prawnych państw zachodnich. Wprowadzane przepisy realizować mają dwa podstawowe cele:

» przeciwdziałanie naruszeniom prawa w istotnych dla interesu publicznego obszarach (np. zamówieniach publicznych, rynkach finansowych, bezpieczeństwie produktów czy ochrony danych osobowych) m.in. poprzez wprowadzenie kanałów zgłaszania nieprawidłowości w organizacjach z sektora prywatnego i publicznego, a także obowiązku prowadzenia postępowań wyjaśniających;

» zapewnienie ochrony prawnej osobom zgłaszającym te naruszenia, które mogą spotkać się z działaniami odwetowymi w związku z dokonanymi zgłoszeniami.

Sygnalista nie jest pojęciem występującym w polskiej ustawie o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa – tam jest mowa o „zgłaszającym”. Pojęcie „sygnalisty” pojawiło się w polskiej wersji językowej dyrektywy UE i na tyle do niego przywykliśmy, że dzisiaj jest powszechnie używane.

Celem działalności sygnalistów ma być przekazywanie informacji o naruszeniu prawa w kontekście związanym z pracą, a więc ze względu na całokształt okoliczności towarzyszących wykonywaniu pracy, niezależnie czy na podstawie umowy o pracę czy na innej podstawie (np. umowie cywilnoprawnej).

Sygnalistą może zostać każdy, kto miał styczność z daną organizacją, niezależnie od podstawy prawnej i formy świadczenia pracy, jak również niezależnie od tego, czy dany stosunek prawny ma zostać dopiero nawiązany, czy już ustał.

Rejestr zgłoszeń wewnętrznych to dokument, w którym będą znajdować się informacje nt. dokonanych w danej organizacji zgłoszeń. Rejestr prowadzi podmiot prawny objęty ustawą, który jest również administratorem danych osobowych zgromadzonych w tym rejestrze.

Podmiot prawny może zobowiązać do prowadzenia rejestru osobę lub jednostkę wyznaczoną do przyjmowania zgłoszeń wewnętrznych. W przypadku powierzenia przyjmowania zgłoszeń lub podejmowania działań następczych podmiotowi zewnętrznemu, istnieje także możliwość upoważnienia takiego podmiotu do prowadzenia rejestru zgłoszeń wewnętrznych.

Od sygnalisty wymaga się działania w dobrej wierze. Sygnalista swoim zgłoszeniem uruchamia cały proces postępowania wyjaśniającego i podejmowania przez pracodawcę działań następczych.

Od sygnalisty można i należy oczekiwać daleko idącej społecznej odpowiedzialności i świadomości skutków działań, które inicjuje. Jego decyzja powinna być wyważona, ponieważ może ona wywołać określone konsekwencje, a za swoje działanie naruszające przepisy może ponieść odpowiedzialność prawną.