Het FIRM: een waakhond voor de mensenrechten

Ruth Boone, De Juristenkrant 2021, afl. 439, 10-11

Op 10 december was het de dag van de mensenrechten. De perfecte aanleiding voor een gesprek met Martien Schotsmans, directeur van het FIRM, het nieuwe Federaal Instituut voor de bescherming en de bevordering van de Rechten van de Mens

Martien Schotsmans: sinds 1 februari 2021 is ze directeur van het FIRM. De raad van bestuur was sinds de zomer van 2020 aan de slag. Met de benoemingen en de aanwervingen van personeelsleden voor het secretariaat komt een einde aan een lange lijdensweg. De roep om een Belgisch mensenrechteninstituut is immers al een paar decennia oud. ‘In 1993 nam de algemene vergadering van de VN de principes van Parijs aan, die de standaarden vastleggen waaraan de nationale mensenrechteninstituten van alle lidstaten moeten voldoen. Het moet gaan om een onafhankelijke instelling, die niet door de regering gecontroleerd wordt maar door het parlement is opgericht. Het parlement bepaalt het budget, maar mag verder niet zeggen wat de instelling daarmee mag doen. Ze moet volledig autonoom kunnen werken. In België heeft het lang geduurd voor er een volwaardig mensenrechteninstituut was. Dat heeft te maken met onze ingewikkelde staatsstructuur. België is daarvoor vaak bekritiseerd.’ Het FIRM komt naast een aantal andere instellingen te staan, zoals Unia, Myria en het Steunpunt voor Armoedebestrijding.
[...] 

Constructief-kritische blik

Wat zijn nu de bevoegdheden van het FIRM? Die vallen uiteen in wat je een nationaal en een internationaal luik kan noemen. ‘De bevoegdheden die in de wet zijn opgenomen zijn gebaseerd op de principes van Parijs. Enerzijds zijn er nationale bevoegdheden, waarbij het FIRM adviezen en richtlijnen kan geven aan het parlement en de regering over wetsontwerpen en -voorstellen. Die adviezen kunnen we uit eigen beweging geven, of op verzoek. Anderzijds is er de link tussen het nationale en het internationale. We zien toe op het ratificeren van verdragen, het omzetten van Europese richtlijnen in nationale wetgeving, en op de naleving van uitspraken van het EHRM. 

[...]

Geen keurslijf

Dat het aflijnen van de bevoegdheden van het FIRM door het bestaan van veel andere organisaties niet evident is, beaamt Martien Schotsmans, maar ze relativeert: ‘We hebben een puzzel gekregen. Maar we ervaren dat niet als een keurslijf. Het is een uitnodiging om zoveel mogelijk met anderen samen te werken. We zijn geen concurrenten van mekaar. Ik zie vooral veel complementariteit qua opdrachten. Belangrijk is een goede coördinatie en daarom bestaat het overlegplatform. De veelheid aan organisaties is historisch gegroeid, maar met een goede verstandhouding kan je veel goed doen. Het FIRM wil graag een verbindende rol spelen en kan ook een overzicht over het geheel bewaren.

[...]