De drie pijlers uit het Unierecht
De cultuur van billijkheid kent steunt op drie pijlers. De eerste is het doelmatigheidsbeginsel. De verzamelde informatie mag enkel worden gebruikt om de luchtvaartveiligheid te verbeteren. De informatie mag niet dienen om aansprakelijkheid vast te stellen of om sancties op te leggen. Dit verbod geldt enkel uitdrukkelijk voor administratieve en tuchtprocedures. De Europese wetgeving voorziet in de mogelijkheid om dit verbod uit te breiden naar burgerlijke en strafrechtelijke aansprakelijkheid.
De tweede is het recht op vertrouwelijkheid. De meldingen komen terecht in databanken. De beheerders moeten onafhankelijk zijn van de sanctionerende overheid. De informatie moet geanonimiseerd zijn. Het recht op toegang tot de informatie is beperkt, net zoals de verspreiding ervan.
De derde is het recht op bescherming tegen vergeldingsmaatregelen voor de persoon die een melding doet of erin voorkomt. De bescherming verhindert niet dat er een strafrechtelijke of burgerrechtelijke wordt vervolgd. Voor tuchtrechtelijke en administratieve vervolging vervalt de bescherming in geval van opzet of grove fout. De lidstaten kunnen de bescherming uitbreiden naar burgerlijke of strafrechtelijke procedures. Eenzelfde bescherming geldt voor personen die een klacht indienen bij het nationaal orgaan omtrent de eerbiediging van de regels.
Knelpunten in België
De Belgische invulling is problematisch. Zo kunnen er kritische vragen worden gesteld naar de onafhankelijkheid van de databankbeheerder. De Belgische invulling van de bescherming tegen vergeldingsmaatregelen voorziet in een recht op re-integratie na ontslag. Die bescherming geldt enkel voor de melder en niet voor de persoon die in een melding voorkomt. Dit lijkt in strijd te zijn met de Europese regelgeving. Daarnaast is de ambtelijke aangifteplicht van misdrijven problematisch nu de ontvangers van de meldingen ambtenaren zijn. Er is geen bescherming voorzien voor personen die een klacht indienen wegens schending van de regels.
Besluit
De Belgische regeling kent leemten. Op bepaalde punten lijkt de regeling zelfs in te gaan tegen het opzet van de cultuur van billijkheid. De vaststellingen uit deze bijdrage vereisen verder onderzoek gelet op het complexe karakter van de problematiek veroorzaakt door de samenloop van verschillende rechtstakken en tegenstrijdige belangen.
Om het huidige niveau van veiligheid in de luchtvaart te behouden, is het noodzakelijk om betrokken personen te stimuleren om informatie te delen over (potentieel) onveilige situaties.
