Wypowiedź symboliczna na ubraniu jako instrument ekspresji własnej osobowości (kiedy błyskawica przestaje być błyskawicą?)Krzysztof Kurosz
Wypowiedź symboliczna na ubraniu jako instrument ekspresji własnej osobowości (kiedy błyskawica przestaje być błyskawicą?)
Artykuł analizuje swobodę wypowiedzi za pomocą symboli – znaków o „zagęszczonym” znaczeniu, wykorzystywanych na ubraniu. Zagadnienie to dotyczy również wolności osobistej (dobra osobistego), swobody wyznania i wolności działalności artystycznej. Autor stawia tezę, że zwykłe formy samorealizacji poprzez ubranie, pozbawione treści, mogą doznawać niekiedy większych ograniczeń niż w wypadku prezentowania treści ideowych, światopoglądowych, politycznych itp. One korzystają z najwyższego standardu ochrony. Inne reguły stosowane są do funkcjonariuszy publicznych, obowiązanych co do zasady do zachowania neutralności światopoglądowej, a inne do pozostałych osób. W najnowszym orzecznictwie TS zwiększa się również akceptacja dla nakazu neutralności wobec pracowników sektora prywatnego, kosztem ich swobody wypowiedzi na ubraniu. Może to wskazywać na przebudowę podejścia do swobody wypowiedzi i jej ograniczenia (w stosunku do pracowników) celem zwiększania przestrzeni publicznej bez symboli. Autor artykułu stawia również tezę, że analiza wypowiedzi na ubraniu powinna uwzględniać możliwe szeroki kontekst, obejmujący również fakty niezwiązane bezpośrednio z ubiorem, uwzględniające intencje osoby wypowiadającej się, z wykorzystaniem elementów obiektywizujących w postaci odbioru zachowania przez innych.
Słowa kluczowe: dobra osobiste, wolność wypowiedzi, wypowiedź symboliczna, wolność wyznania, moda, dress code
dr Krzysztof Kurosz
University of Lodz, Faculty of Law and Administration. ORCID: 0000-0003-0605-3392
A Symbolic Statement on a Garment as an Instrument of Expression of One’s Personality (When Does a Thunderbolt Cease to Be a Thunderbolt?)
The article analyses the freedom of expression via symbols: signs with ‘thickened’ meaning, used on garments. This issue also concerns personal freedom (personal interest), freedom of religion and freedom of artistic expression. The author puts forward the statement that ordinary forms of self-fulfillment via clothing, devoid of content, may sometimes be subject to greater limitations than in case of presenting ideational, world-view, political or similar content. They enjoy the highest standard of protection. Different rules apply to public officials, who as a rule are obliged to retain world-view neutrality, and to all other persons. In recent CJ case law there has also been growing acceptance for the requirement of neutrality for private sector employees, at the expense of their freedom of expression on garments. This can indicate an attempt to remodel the approach to freedom of expression and limitations of that freedom (with respect to employees) in order to enlarge the public space free from symbols. The author also puts forward the thesis that an analysis of statements made on garments should take into account as broad a context as possible, including also facts not directly related to the clothing, considering the intentions of the person making the statement, using objectivizing elements in the form of reception of the behavior by other persons.
Keywords: personal interests, freedom of expression, symbolic statement, freedom of religion, fashion, dress code
Bibliografia / References
Ben Affleck wspiera Strajk Kobiet? Znów założył koszulkę z błyskawicą , Eska.pl, 9.11.2020 r., https://www.eska.pl/hotplota/news/ben-affleck-wspiera-strajk-kobiet-znow-zalozyl-koszulke-z-blyskawica-aa-eoJS-LP6T-rVSp.html (dostęp: 29.01.2021 r.)
Bickman J., The Social Power of a Uniform, „Journal of Applied Social Psychology” 1974/4(1), https://doi.org/10.1111/j.1559–1816.1974.tb02599.x (dostęp: 27.12.2020 r.)
Bidziński Z., Serda J., Cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych w praktyce sądowej [w:] Dobra osobiste i ich ochrona w polskim prawie cywilnym, red. J.S. Piątowski, Ossolineum 1986
Cybulko A., Kubisa J., Rekomendacje rzeczniczki akademickiej i głównej specjalistki ds. równouprawnienia na UW w sprawie wykorzystania symboli w przestrzeni akademickiej, UW, 4.11.2020 r., https://www.uw.edu.pl/rekomendacje-rzeczniczki-akademickiej-i-glownej-specjalistki-ds-rownouprawnienia-na-uw-w-sprawie-wykorzystania-symboli-w-przestrzeni-akademickiej/ (dostęp: 28.01.2021 r.)
Ćwiąkalski Z. [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, Komentarz do art. 117–277 k.k., red. A. Zoll, Kraków 2013, komentarz do art. 256
Demenko A., Jak rozpoznać wypowiedź, gdy się ją widzi?, „Studia Prawnicze i Administracyjne” 2017/4
Fish S., Interpretacja, retoryka, polityka, Kraków 2007
Frankiewicz A., Wolność w sferze sztuki i nauki według Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 r. oraz Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. [w:] Prawa człowieka – idea, instytucje, krytyka, red. M. Sadowski, P. Szymaniec, „Studia Erasmiana Wratislaviensia” 2010/IV
Gdańsk: prokurator wniósł o wyłączenie protokolantki z powodu maski z błyskawicą, Onet Trójmiasto, 7.01.2021 r., https://wiadomosci.onet.pl/trojmiasto/gdansk-prokurator-wniosl-o-wylaczenie-protokolantki-z-powodu-maski-z-blyskawica/2xp277v (dostęp: 6.02.2021 r.)
Goldman V., Never mind the swastikas: the secret history of the UKʼs ʼpunky Jewsʼ, „The Guardian” z 24.02.2014 r., https://www.theguardian.com/music/2014/feb/27/never-mind-swastikas-secret-history-punky-jews (dostęp: 6.02.2021 r.)
Hoc S., Glosa do uchwały SN z dnia 28.03.2002 r., I KZP 5/02, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2002/12
Horn M. von, Cyfrowa moda: Jak ją nosić?, „Vogue” z 2.05.2021 r., https://www.vogue.pl/a/cyfrowa-moda-podpowiadamy-jak-ja-nosic (dostęp: 21.05.2021 r.)
Jacobi J., Zamaskowanie. Obserwacje z psychologii życia codziennego, Warszawa 1979
Jendroszczyk P., Swastyka będzie zakazana, „Rzeczpospolita” z 22.01.2014 r., https://www.rp.pl/artykul/1080941-Swastyka-bedzie-zakazana.html (dostęp: 6.02.2021 r.)
Jurczak J., Police Competences’ in Preventing, Investigating and Combatting Hate Crimes in Poland, Part 2, „Internal Security” 2018/2
Kabulska A., Używanie symbolu Strajku Kobiet przez uczniów – interwencja RPO, „Biuletyn Informacji Publicznej RPO” z 30.10.2020 r., https://www.rpo.gov.pl/pl/content/uzywanie-symbolu-strajku-kobiet-przez-uczniow-interwencja-rpo (dostęp: 26.01.2021 r.)
Kamiński I.C., Ograniczenia swobody wypowiedzi dopuszczalne w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Analiza krytyczna, Warszawa 2010
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, LEX/el. 2019
Kulesza J., Glosa do wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 24.09.2018 r., IV Ka 818/18, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2019/12
Kulesza W., „Polskie obchody” rocznicy urodzin Hitlera w świetle prawa karnego III Rzeszy, Republiki Federalnej Niemiec i Polski, „Państwo i Prawo” 2018/7
Laing R.D., Ja i inni, Poznań 1997
Liszcz T., Ochrona prywatności pracownika w relacjach z pracodawcą, „Monitor Prawa Pracy” 2007/1
Machaj Ł., Wypowiedzi symboliczne w orzecznictwie Sądu Najwyższego USA, Wrocław 2011
Mielczarek M., Realizacja wolności religijnej w zatrudnieniu pracowniczym, Warszawa 2013
Miernicka I., Prawo pracodawcy do ingerowania w wygląd zewnętrzny jego pracowników, „Monitor Prawa Pracy” 2017/10
Miernicka I., Wymagania dotyczące wyglądu pracownika jako ingerencja w sferę jego wolności, Warszawa 2020
Milgram S., Posłuszeństwo wobec autorytetu, Sopot 2017
Modrzyńska J., Protokół dyplomatyczny, etykieta i zasady savoir-vivre’u, Warszawa 2016
Mojski W., Konstytucyjna ochrona wolności wypowiedzi w Polsce, Lublin 2014
Paeffgen H.-U. [w:] Strafgesetzbuch, Band 1 (Nomos Kommentar), red. U. Kindhäuser, U. Neumann, H.-U. Paeffgen, Baden-Baden 2005
Post R., Democracy, Expertise, Academic Freedom. A First Amendment Jurisprudence for Modern State, New Haven–London 2012
Prof. UW Jan Majchrowski zapowiada konsekwencje wobec studentów za manifestacje podczas wykładów, „Rzeczpospolita” z 3.11.2020 r., https://www.rp.pl/Edukacja-i-wychowanie/311039951-Prof-UW-Jan-Majchrowski-zapowiada-konsekwencje-wobec-studentow-za-manifestacje-podczas-wykladow.html (dostęp: 28.01.2021 r.)
Prokurator wniósł o wyłączenie z rozprawy protokolantki za maseczkę ze znakiem Strajku Kobiet, „Dziennik Gazeta Prawna: z 7.01.2021 r., https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/8062258,prokurator-wniosl-o-wylaczenie-z-rozprawy-protokolantki-za-maseczke-ze-znakiem-strajku-kobiet.html (dostęp: 28.01.2021 r.)
Protokolantka, która miała maseczkę z błyskawicą, może wykonywać obowiązki. O jej wyłączenie wnosił prokurator, TOK FM, 11.01.2021 r., https://www.tokfm.pl/Tokfm/7,103085,26677126,protokolantka-ktora-miala-maseczka-z-blyskawica-moze-wykonywac.html (dostęp: 28.01.2021 r.)
Rosebnerg I., The Fight for Free Speech: Ten Cases That Define Our First Amendment Freedoms, New York 2021
Sakowicz A., Używanie symboli ideologii nazistowskiej w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Uwagi na podstawie spraw Nix v. Niemcy oraz Šimunić v. Chorwacja, „Acta Universitatis
Wratislaviensis. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2020/42(1)
Sobczak K., Chodzenie ze swastyką na piersi nie propaguje faszyzmu?, Prawo.pl, 27.06.2013 r., https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/chodzenie-ze-swastyka-na-piersi-nie-propaguje-faszyzmu,51548.html (dostęp: 4.02.2021 r.)
Skrzydło J., Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013
Standardy obsługi interesanta w sądownictwie powszechnym, zob. https://zamosc.sr.gov.pl/container/2020/standardy_obslugi_interesanta.pdf (dostęp: 31.01.2021 r.)
Stanowisko ws. sposobu relacjonowania w mediach protestów wywołanych orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z 22.10.2020, 2.11.2020 r., https://stanowiskohistoriasztuki.wordpress.com (dostęp: 26.01.2021 r.)
Stawikowska E., Czerwona błyskawica – symbol protestów – nawiązuje do nazistowskich źródeł? „Zarzut prawicowców jest absurdalny”, wywiad z Aleksandrą Jasionowską, „Newsweek” z 16.04.2020 r., https://www.newsweek.pl/polska/ogolnopolski-strajk-kobiet-autorka-blyskawicy/ph9d2xk (dostęp: 26.01.2021 r.)
Symonides J., Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (po 60 latach od jej przyjęcia), „Państwo i Prawo” 2008/12
Sypniewska M., Popularna na wyspach sieć supermarketów zaszokowała! Ban dla klientów – bez tego nie zrobisz zakupów!, http://polemi.co.uk/informacje/wielka-brytania/popularna-na-wyspach-siec-supermarketow-zaszokowala-baln-dla-klientow-bez-tego-nie-zrobisz-zakupow-28593 (dostęp: 2.02.2021 r.)
Woiński M., Projekt nowelizacji art. 256 k.k. [w:] Mowa nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i społeczne, red. R. Wieruszewski, M. Wyrzykowski, A. Bodnar, A. Gliszczyńska-Grabias, Warszawa 2010
Wojtasik N., Prawo pracodawcy do ingerencji w wygląd zewnętrzny pracownika. Dress code jako przyczyna dyskryminacji i naruszenia dóbr osobistych, praca magisterska, Uniwersytet Łódzki, 2020
Wujczyk M., Prawo pracownika do ochrony prywatności, Warszawa 2012
Żuraw M., Olejnik M., Zabronił manifestacji, został posądzony o gwałcenie wolności słowa. Prof. UW dla Niezalezna.pl: Ten aktyw potępia mnie systematycznie, Niezależna, 9.11.2020 r., https://niezalezna.pl/362856-zabronil-manifestacji-zostal-posadzony-o-gwalcenie-wolnosci-slowa-prof-uw-dla-niezaleznapl-ten-aktyw-potepia-mnie-systematycznie (dostęp: 28.01.2021 r.)
Alicja Tarkowska
Pokaz mody jako przedmiot prawa autorskiego
W artykule dokonano analizy możliwości objęcia ochroną autorskoprawną pokazu mody. Celem pokazu mody jest prezentacja kolekcji ubrań. Nierzadko jednak towarzyszą jej dodatkowe elementy należące do różnych dziedzin sztuki, takie jak: muzyka, choreografia, scenografia. Służą one wzbogaceniu sposobu przedstawienia kreacji, niosą ze sobą określony przekaz, wywołują emocje i zapadają w pamięć. Niewątpliwie zarówno poszczególne elementy, jak i powstały w ten sposób całokształt mogą nosić znamiona twórczości. Taki pokaz mody, który nazwać możemy pokazem-widowiskiem lub fashion show, może stanowić – jako całość – przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, a więc podlegać ochronie prawa autorskiego. Można go zakwalifikować, a co najmniej porównać do kategorii utworów scenicznych lub sceniczno-muzycznych. Pokaz-widowisko, łączący w sobie wkłady należące do różnorakich kategorii dzieł, najczęściej będzie stanowił wynik pracy twórczej wielu osób. Jako taki może być zarówno utworem współautorskim, utworem zbiorowym, jak i sumą utworów połączonych. W pierwszym przypadku dojdzie do powstania autorskiego prawa wspólnego po stronie wszystkich współtwórców, w drugim – autorskie prawa majątkowe do pokazu jako całości powstaną po stronie jego producenta, w trzecim zaś – w ogóle nie dochodzi do stworzenia odrębnego, „nadrzędnego” przedmiotu ochrony. W przypadku profesjonalnych fashion shows najczęściej dochodzi do powstania utworu zbiorowego. Przemawia za tym sposób powstawania pokazu, a przede wszystkim charakter działań producenta pokazu. Oznacza to, że autorskie prawa majątkowe do pokazu mody, jako stanowiącej dzieło zbiorowe całości, przysługują z mocy prawa jego producentowi – najczęściej projektantowi lub domowi mody. W celu ich eksploatacji powinien on zawrzeć odpowiednie umowy autorskoprawne z twórcami poszczególnych części pokazu mających samodzielne znaczenie (umowy licencyjne albo umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe), do których znajdą zastosowanie przepisy rozdziału 5 pr. aut.
Słowa kluczowe: prawa własności intelektualnej, prawo autorskie, prawo mody, pokaz mody, fashion show, producent, projektant, utwory zbiorowe
Alicja Tarkowska
The author is an assistant at the Department of Civil Law, Faculty of Law and Administration, University of Lodz. ORCID: 0000-0003-4220-0169
A Fashion Show as an Object of Copyright Law
The paper presents an analysis of the permissibility of covering fashion shows with copyright law protection. The main purpose of a fashion show is to present a collection of clothes. However, it is often accompanied by additional elements belonging to various fields of art, such as music, choreography or scenography. They serve to enrich the way the creation is presented, they carry a specific message, evoke emotions, and are memorable. Undoubtedly, both individual elements and the resulting whole may bear the mark of creativity. Such a fashion show, which we may call a show-spectacle, may constitute – as a whole – a manifestation of creative activity of an individual nature, and therefore be subject to copyright protection. It can be classified in, or at least compared to, the category of stage plays or musicals. A show combining contributions from various categories of art will most often be the result of the creative work of many people. As such, it can be a co-authored work, a collective work, or a sum of combined works. In the first case, a joint copyright arises on the part of all the co-authors, in the second case the author’s economic rights to the show as a whole arise on the part of its producer, and in the last case no separate, ‘superior’ object of protection is created at all. In the case of professional fashion shows, a collective work is most often created. This is indicated by the way the show is created, and above all by the nature of the activities of the show’s producer. This means that the economic rights to a fashion show, as constituting a collective work, are vested by the law in its producer – in most cases a designer or a fashion house. In order to exploit them, the producer should conclude appropriate copyright agreements with the authors of individual parts of the show that have an independent meaning (licence agreements or agreements transferring copyright), to which the provisions of Chapter 5 of the Act on Copyright and Related Rights will apply.
Keywords: intellectual property rights, copyright, fashion law, fashion show, producer, designer, collective works
Bibliografia / References
Banasiuk J., Współtwórczość i jej skutki w prawie autorskim, LEX/el. 2012
Błeszyński J., Prawo autorskie, Warszawa 1988
Bruguière J.-M., Code de la propriété intellectuelle, Paris 2021
Buchalska J., Ochrona prawnoautorska mody [w:] Prawo wobec kultury i sztuki, red. K. Chałubińska-Jentkiewicz, K. Kakareko, J. Sobczak, LEX/el. 2018
Caron C. [w:] Communication Commerce Electronique, marzec 2008, komentarz 33
Caron C., Droit d’auteur et droits voisins, Lexis Nexis, 2017
Cedras J., Les œuvres collectives en droit français, Paris 1978
Costaz C., L’évolution de la Notion D’œuvre Collective, „Revue Du Droit de la Propriété Intellectuelle” 1995/61
Edelman B., L’œuvre collective: une définition introuvable, D. 1998, chronique
Felchner K., Choreografia i pantomima w świetle prawa autorskiego , Warszawa 2012
Flisak D., Komentarz do wybranych przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX/el. 2018
Górecka K., Pojęcie utworu audiowizualnego w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, „Przegląd Sądowy” 1997/7–8
Grzybowski S., Kopff A., Serda J., Zagadnienia prawa autorskiego, Warszawa 1973
Histoire des modes et du vêtement: Du Moyen Âge au XXIe siècle, red. D. Bruna, C. Demey, Textuel, 2018
Join-Diéterle C., Zazzo A. i in., Showtime, Le défilé de mode, catalogue de l’exposition du musée Galliera, 3 mars–30 juillet 2006, red. A. Zazzo, Paris 2006
Kamitsis L., Une histoire impressionniste du défilé depuis les années 1960 [w:] C. Join-Diéterle, A. Zazzo i in., Showtime, Le défilé de mode, catalogue de l’exposition du musée Galliera, 3 mars–30 juillet 2006, red. A. Zazzo, Paris 2006
Kerlau Y., Les secrets de la mode, Paris 2013
Linant de Bellefonds X., komentarz do wyroku Sądu Apelacyjnego w Paryżu z 16.05.1994 r., JCP G 1995, II, 22375
Markiewicz R., Ilustrowane prawo autorskie, LEX/el. 2018
Milleret G., Haute couture: Histoire de l’industrie de la création française des précurseurs à nos jours, Paris 2015
Morgan J., Le défilé de mode: spectaculaire décor à corps, „Sociétés & Représentations” 2011/31
Oryl A., Utwór sceniczny a utwór dramatyczny na gruncie polskiego prawa autorskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2017/4
Poźniak-Niedzielska M., Autorstwo dzieła filmowego. Studium cywilnoprawne, Warszawa 1968
Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2014
Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. W. Machała, R.M. Sarbiński, LEX/el. 2019
Sokołowska D., Struktura utworu audiowizualnego i status twórców utworów wkładowych. Glosa do uchwały SN z 25.11.2008 r., III CZP 57/08, „Glosa” 2015/1
Sokołowska D., Utwory zbiorowe w prawie autorskim ze szczególnym uwzględnieniem encyklopedii i słowników, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 2001/76
System Prawa Prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2017
Szczotka J., Utwory audiowizualne – stan oczekiwania na nowelizację prawa autorskiego, „Przegląd Sądowy” 2009/1
Tétart-Vittu F., Naissance du couturier et du modéliste [w:] Au paradis des dames: nouveautés, modes et confections (1810–1870), Paris 1992
Tylec G., Ochrona tytułu utworu w prawie autorskim i prawie prasowym, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2006/6
Ustawy autorskie. Komentarze, t. I, red. R. Markiewicz, LEX/el. 2021
Wojciechowska A., Autorskie prawa osobiste twórców dzieła audiowizualnego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 1999/72
Olena Roguska
Autorskoprawna ochrona ubrań w prawie amerykańskim: rozważania na tle wyroku Sądu Najwyższego USA w sprawie Star Athletica v. Varsity Brands
Niniejszy artykuł poświęcony jest problematyce ochronie ubrań w prawie autorskim USA. W amerykańskim systemie prawnym ubrania były tradycyjnie postrzegane jako przedmioty użytkowe, którym nie przysługuje ochrona prawnoautorska. Na skutek precedensu ustanowionego przez Sąd Najwyższy USA w 1954 r. w wyroku Mazer v. Stein zakres ochrony prawnoautorskiej został rozszerzony o cechy artystyczne przedmiotów użytkowych. Cechy obrazowe, graficzne lub rzeźbiarskie zawarte w przedmiotach użytkowych mogą być chronione prawem autorskim, ale jedynie w takim zakresie, w jakim można je oddzielić od użytkowych aspektów przedmiotu. Stosowanie tzw. testu rozdzielności (separability test) okazało się skomplikowane w praktyce: powstało co najmniej dziewięć wypracowanych przez sądy i naukowców odmiennych testów rozdzielności. Sąd Najwyższy USA odniósł się do kryterium rozdzielności w wyroku Star Athletica v. Varsity Brands w 2017 r. Sprawa ta dotyczyła dwuwymiarowych wzorów strojów cheerleaderek. Nowy test rozdzielności ustanowiony przez Sąd Najwyższy USA przewiduje, że „cecha artystyczna wzoru przedmiotu użytkowego może być objęta ochroną prawnoautorską, jeżeli cecha ta: 1) może być postrzegana jako dwu- lub trójwymiarowe dzieło sztuki oddzielne od przedmiotu użytkowego, oraz 2) może być uznana za utwór rysunkowy, graficzny lub rzeźbiarski, sama w sobie lub na innym nośniku, jeżeliby została wyobrażona oddzielnie od przedmiotu użytkowego”. Zatem dla stwierdzenia rozdzielności oceniana jest jedynie wyodrębniona cecha przedmiotu użytkowego, a wszystkie inne podejścia są bez znaczenia. W spornej sprawie Sąd Najwyższy USA uznał, że wzory kostiumów cheerleaderek spełniają wymogi rozdzielności. Chociaż nowy test rozdzielności zastąpił wcześniejsze konkurencyjne podejścia do rozdzielności, wyrok Star Athletica v. Varsity Brands został skrytykowany za brak jasnych wytycznych odnośnie tego, jak stosować test rozdzielności, za parafrazowanie, a nawet błędne odczytanie tekstu Copyright Act, oraz za pominięcie problematyki rozdzielności cech trójwymiarowych, w szczególności całokształtu przedmiotu użytkowego. Ze względu na zbyt szeroką wykładnię kryterium rozdzielności wyrok Star Athletica v. Varsity Brands będzie skutkował rozszerzeniem ochrony wzorów przedmiotów użytkowych, w szczególności ubrań. Przytoczone w artykule przykłady (jeden z Sądu Apelacyjnego 3. Okręgu i jeden z Izby Odwoławczej Urzędu ds. prawa autorskiego) ilustrują, że test rozdzielności w nowej wykładni jest łatwiejszy do spełnienia. Chociaż ta zmiana będzie działała na korzyść branży modowej, może ona podważyć granice pomiędzy chronionymi prawem autorskim dziełami sztuki użytkowej a niepodlegającymi ochronie wzorami przemysłowymi.
Słowa kluczowe: prawo autorskie, test rozdzielności, utwory rysunkowe, graficzne i rzeźbiarskie, przedmiot użytkowy, wzór przedmiotu użytkowego
Olena Roguska
Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Krakow. ORCID: 0000-0002-0940-7558
Copyright Law Protection of Clothing in U.S. Law: Reflections against the Background of US Supreme Court Judgment in Star Athletica v. Varsity Brands Case
This article examines the issue of copyright protection of clothing in the USA. Clothing items have been traditionally viewed as useful articles in the US legal system. As such, they have been excluded from copyright protection. Following a precedent set by the Supreme Court of the United States in 1954 in Mazer v. Stein, the 1976 Copyright Act expanded the scope of copyright protection to include artistic features of useful articles. Pictorial, graphic, or sculptural features incorporated in useful articles are eligible for copyright protection if, and to the extent that, they are separable from the utilitarian aspects of the article. The application of the so-called separability test proved complicated, and resulted in at least nine competing approaches to separability introduced by courts and scholars. The U.S. Supreme Court addressed the separability requirements in Star Athletica v. Varsity Brands in 2017. The case concerned two-dimensional designs of cheerleading uniforms. The new separability test laid down by the U.S. Supreme Court provides that „an artistic feature of the design of a useful article is eligible for copyright protection if the feature (1) can be perceived as a two- or three-dimensional work of art separate from the useful article and (2) would qualify as a protectable pictorial, graphic, or sculptural work either on its own or in some other medium if imagined separately from the useful article”. The focus of separability has been shifted to the extracted feature of the useful article, discarding all prior approaches to separability. The U.S. Supreme Court found that the designs of cheerleading uniforms satisfy the separability requirements. Whereas the new separability test replaced prior competing approaches to separability, Star Athletica v. Varsity Brands has been criticized for a failure to provide clear guidance on separability, and for paraphrasing and even misreading the Copyright Act, and not addressing separability of three-dimensional features. Due to the broad interpretation of separability requirements, Star Athletica v. Varsity Brands judgment will result in increased protection of designs of useful articles, in particular clothing. Two examples provided in the article (one from the U.S. Court of Appeals for the Third Circuit and one from the U.S. Copyright Office Review Board) illustrate that the separability test is now easier to pass. While this will be a welcome change to the fashion industry, it might undermine the boundaries between copyrightable works of applied art and uncopyrightable industrial designs.
Keywords: copyright, separability test, pictorial, graphic and sculptural works (PGS), useful article, design of a useful article
Bibliografia / References
Buccafusco C., Fromer J.C., Fashionʼs Function in Intellectual Property Law, „Notre Dame Law Review” 2017/93(1)
Buccafusco C., Fromer J.C., Forgetting Functionality, „University of Pennsylvania Law Review” 2017/166(2)
Burdick S., Star Athletica Tells the Fashion Industry to Knock-It-Off with the Knockoffs, „Pepperdine Law Review” 2019/46(2)
Denicola R.C., Applied Art and Industrial Design: A Suggested Approach to Copyright in Useful Articles, „Minnesota Law Review” 1983/67(4)
Denicola R.C., Imagining Things: Copyright for Useful Articles after Star Athletica v. Varsity Brands, „University of Pittsburgh Law Review” 2018/79(4)
Copyright Act of 1976 – Useful Articles – Star Athletica, L.L.C. v. Varsity Brands, Inc., „Harvard Law Review” 2017/131
Erikson D.G., Copyright Protection for Conceptually Separable Artistic Features Post-Star Athletica: A Useful Article on Useful Articles, „Chicago-Kent Journal of Intellectual Property” 2019/18(1)
Ginsburg J.C., „Courts Have Twisted Themselves into Knots”: U.S. Copyright Protection for Applied Art¸ „Columbia Journal of Law and the Arts” 2016/40
Ginsburg J.C., The Sum is More Public Domain than its Parts?: US Copyright Protection for Works of Applied Art Under Star Athletica’s Imagination Test, „University Of Pennsylvania Law Review Online” 2017/166(2)
Levi L., The New Separability, „Vanderbilt Journal of Entertainment and Technology Law” 2018/20(709)
Raustiala K., Sprigman C., The Piracy Paradox: Innovation and Intellectual Property in Fashion Design, „Virginia Law Review” 2006/92(8)
Rules and Regulations for the Registration of Claims to Copyright, Bulletin No. 15 (1910)
Scafidi S., Intellectual Property and Fashion Design [w:] Intellectual Property and Information Wealth: Issues and Practices in the Digital Age, t. 1, red. P.K. Yu, Westport 2006
Shipley D.E., All for COPYRIGHT Stand Up and Holler! Three Cheers for Star Athletica and the U.S. Supreme Court’s Perceived and Imagined Separately Test, „Cardozo Arts & Entertainment Law Journal” 2018/36(1)
Tischner A., Kumulatywna ochrona wzornictwa przemysłowego w prawie własności intelektualnej, Warszawa 2015
Tushnet R., Shoveling a Path after Star Athletica, „UCLA Law Review” 2019/66(1216)
U.S. Copyright Office, Compendium of U.S. Copyright Office Practices, § 101 (3d ed. 2021), § 924.1, https://www.copyright.gov/comp3/ (dostęp: 13.04.2021 r.)
United States Copyright Office Policy Decision: Registrability of Costume Designs, Federal Register 1991, Vol. 56, No. 214
Wolf Sahlsten S., I’m a Little Treepot: Conceptual Separability and Affording Copyright Protection to Useful Articles, „Florida Law Review” 2016/67(2)
Yeh B.T., Copyright Protection for Fashion Design: A Legal Analysis of Legislative Proposals in the 111th Congress, Congressional Research Service, January 2011
Wojciech Zagórski
Wkład twórczy oraz jego wpływ na zakres ochrony w poszczególnych gatunkach fotografii w branży modowej
Artykuł porusza tematykę zróżnicowanego stopnia wkładu twórczego w gatunkach fotografii najpowszechniej spotykanych w branży mody oraz związku tego wkładu z ochroną prawnoautorską utworów fotograficznych. Fotografia stanowi nieodłączny element przemysłu modowego na wielu jego poziomach: w samej sztuce mody, w reklamie, a także przy relacjonowaniu pokazów i innych wydarzeń branżowych. Między innymi od charakteru i przeznaczenia zdjęć zależy stopień nagromadzenia w nich cech twórczych i – odpowiednio – zakres ochrony prawnoautorskiej. Poprzez klasyfikację gatunków oraz zilustrowanie problematyki przykładami z praktyki została dokonana szczegółowa analiza procesu twórczego z perspektywy fotografa, jaki zachodzi w jego umyśle, a także rezultatów tego procesu widocznych w dziele. Dalsza część rozważań dotyczy wniesienia wkładu twórczego przez osoby trzecie, czyli sytuacji, w których fotograf nie jest jedynym podmiotem uprawnionym do utworu fotograficznego, jak również możliwości utrwalenia w fotografii innych samoistnych utworów, w tym oryginalnego makijażu i fryzury. Analiza prowadzi do podstawowego wniosku, że jakkolwiek ochrona prawnoautorska przysługuje fotografiom przejawiającym nawet najmniejsze cechy twórcze, zakres tej ochrony, a także prawdopodobieństwo przejęcia elementów chronionych zależą od stopnia ich nagromadzenia w utworze, a stopień ten pośrednio wynika często z przynależności do danego gatunku.
Słowa kluczowe: prawo autorskie, fotografia, utwór fotograficzny, ochrona prawnoautorska, wkład twórczy, moda
Wojciech Zagórski
PhD student at the Department of Civil Law, Faculty of Law and Administration, University of Lodz
Creative Contribution and Its Impact on the Scope of Protection in Individual Genres of Photography in the Fashion Industry
The article presents the topic of different degrees of creative contributions in the genres of photography most commonly encountered in the fashion industry and the impact of such contributions on copyright protection of photographic works. Photography constitutes an intrinsic element of the fashion business on various levels: fashion art, advertising, as well as reporting of fashion shows and other events. The character and purpose of photographs are among the factors determining the degree of accumulation of creative features and, accordingly, the scope of copyright protection. Through a classification of genres and illustration of the problem with practical examples, a detailed analysis is conducted of the creative process that occurs in a photographer’s mind, from his/her perspective, as well as of the results of that process noticeable in the works. Further considerations refer to creative contributions of other actors, thus, situations in which the photographer is not the only holder of copyright in a photographic work, and the possibility of fixation in photography of other independent works, including original make-up and haircut. The analysis leads to the basic conclusion that, whereas photographs which show even the least significant creative features are granted protection under copyright law, the scope of that protection depends on the degree of accumulation of such features in the work, which degree may often indirectly depend on the classification of a work to a particular genre.
Keywords: copyright law, photograph, photographic work, copyright protection, creative contribution, fashion
Bibliografia / References
Błeszyński J., Prawo autorskie, Warszawa 1985
Kopff A., Dzieło sztuk plastycznych i jego twórca w świetle przepisów prawa autorskiego, Kraków 1961
Markiewicz R., Ilustrowane prawo autorskie, Warszawa 2018
Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. W. Machała, R.M. Sarbiński, Warszawa 2019
Sarbiński R.M., Utwór fotograficzny i jego twórca w prawie autorskim , Warszawa 2004
Siegel E., Fotografowanie mody. Praktyczny podręcznik, Warszawa 2015
Bartosz Posłuszny
Graduate of Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Krakow. ORCID: 0000-0003-4319-0708
Cultural Appreciation or Cultural Appropriation.Protection of Traditional Garments and Textiles in the Fashion Industry under the Industrial Design Regime
This article aims to analyse the potential applicability of the European Union industrial design regime to the protection of TCEs, with special focus on traditional garments. The author begins with the definition of traditional cultural expressions based on scholarly literature and legal acts or drafts thereof. Further, the author observes a connection between traditional creativity and the fashion industry, marked by the phenomenon of cultural appropriation. Examples of unlawful exploitation of traditional communities’ heritage presented by the author (partly counterbalanced by examples of successful cooperation) demonstrate the need to reach for legal instruments of protection. The author claims that such a legal instrument can be found in EU industrial design legislation. Although neither every object of indigenous heritage would be eligible for protection, nor all expectations of traditional societies can be addressed within the Western intellectual property system, the EU regime can be an attractive solution for contemporary indigenous artists.
Keywords: industrial designs, designs, traditional cultural expressions (TCEs), indigenous people, traditional garments, traditional textiles, folklore, fashion, fashion industry
Bibliografia / References
Asmah, Josephine, Historical Threads: Intellectual Property Protection of Traditional Textile Designs: The Ghanaian Experience and African Perspectives, 15(3) International Journal of Cultural Property
271–962 (2008), https://doi.org/10.1017/S0940739108080168
Asmah, Josephine, Stepping Outside the Box: Traditional Knowledge, Folklore, Indigenous Textiles and Cultural Appropriation-Is There Room for Folklore Protection under Intellectual Property Law? (2010), https://doi.org/10.20381/ruor-13235
Bagley, Margo A., ‘Ask Me No Questions’: The Struggle for Disclosure of Cultural and Genetic Resource Utilization in Design Law, 20 Vanderbilt Journal of Entertainment and Technology Law 975 (2020), https://scholarship.law.vanderbilt.edu/jetlaw/vol20/iss4/1
Bagley, Margo A., Designing Disclosure: Disclosure of Cultural and Genetic Resource Utilisation in Design Protection Regimes 110–153, in Susy Frankel ed., The Object and Purpose of Intellectual Property, ATRIP Intellectual Property Series (Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing, 2019)
Chesterton, George, Cultural Appropriation: Everything Is Culture and It’s All Appropriated, GQ Magazine, 1 September 2020, https://www.gq-magazine.co.uk/article/the-trouble-with-cultural-appropriation
Clothing Firm Accused of Copying Embroidery, Mexico News Daily, 16 October 2017, https://mexico-newsdaily.com/news/clothing-firm-accused-of-copying-embroidery/
Emrich, Duncan. ‘Folk-Lore’: William John Thoms, 5(4) California Folklore Quarterly 355–374 (1946), https://doi.org/10.2307/1495929
Finger, J. Michael, Schuler, Philip eds., Poor People’s Knowledge: Promoting Intellectual Property in Developing Countries (Washington, D.C.: World Bank and Oxford University Press, 2004), https://archive.org/details/poorpeo_xxx_2004_00_1758
Fisher, Lauren Alexis, Dior Jets to Marrakech for Resort 2020, Harper’s BAZAAR, 30 April 2019, https://www.harpersbazaar.com/fashion/fashion-week/a27321038/dior-marrakech-resort-2020-show/
Hendriksz, Vivian, Isabel Marant Freed of Plagiarism Accusations, 8 December 2015. https://fashionunited.com/news/business/isabel-marant-freed-of-plagiarism-accusations/201512089354
Intropia, marca española plagia diseños de ropa de Oaxaca, 21 February 2017. https://regeneracion.mx/intropia-marca-espanola-plagia-disenos-de-ropa-de-oaxaca/
Isabel Marant Under Fire over Copyright of Traditional Mexican Design, The Fashion Law, 20 November 2015, https://www.thefashionlaw.com/isabel-marant-under-fire-for-copyright-of-traditional-mexican-design/
Kuek, Chee Ying, Protection of Expressions of Folklore/Traditional Cultural Expressions, 32 Journal of Malaysian and Comparative Law (2005), https://ejournal.um.edu.my/index.php/JMCL/article/view/16268
Lewinski, Silke von, ed. Indigenous Heritage and Intellectual Property: Genetic Resources, Traditional Knowledge and Folklore (2nd ed., Austin: Wolters Kluwer Law & Business, 2008)
Martinet, Lily, Traditional Cultural Expressions and International Intellectual Property Law, 47(1) International Journal of Legal Information 6-12 (2019), https://doi.org/10.1017/jli.2019.8
Practising an Ancient Craft in a Village without Men, The Economist, 25 August 2018, https://www.economist.com/the-americas/2018/08/23/practising-an-ancient-craft-in-a-village-without-men
Sainsbury, Maree, Indigenous Cultural Expression and Registered Designs 233–249, in Matthew Rimmer ed., Indigenous Intellectual Property (United Kingdom: Edward Elgar Publishing, 2015), https://doi.org/10.4337/9781781955901.00019
Scafidi, Susan, When Native American Appropriation Is Appropriate, Time, 6 June 2014, https://time.com/2840461/pharrell-native-american-headdress/
Varagur, Krithika, Is This The Right Way For Fashion To Do Cultural Appropriation?, Huffington Post, Style & Beauty, 11 May 2015, https://www.huffpost.com/entry/fashion-cultural-ppropriation_n_5632295ce4b00aa54a4ce639?guccounter=1
Vézina, Brigitte, Curbing Cultural Appropriation in the Fashion Industry, Centre for International Governance Innovation, CIGI Papers, No. 213 (3 April 2019), ttps://www.cigionline.org/publications/curbing-cultural-appropriation-fashion-industry
Vézina, Brigitte, Curbing Cultural Appropriation in the Fashion Industry with Intellectual Property (August 2019), https://www.wipo.int/wipo_magazine/en/2019/04/article_0002.html
WIPO, Intellectual Property and Genetic Resources, Traditional Knowledge and Traditional Cultural Expressions (2015), https://www.wipo.int/publications/en/details.jsp?id=248
WIPO, Protect and Promote Your Culture, A Practical Guide to Intellectual Property for Indigenous Peoples and Local Communities (2017), https://www.wipo.int/publications/en/details.jsp?id=4195
Wendland, Wend B., ‘It’s a Small World (After All)’: Some Reflections on Intellectual Property and Traditional Cultural Expressions, in Christoph Beat Graber & Mira Burri-Nenova eds., Intellectual Property and Traditional Cultural Expressions in a Digital Environment (Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing, 2008), https://www.elgaronline.com/view/9781847209214.00015.xml
What Does Traditional Culture Have to Contribute to the Fashion Revolution?, Fashion Revolution. Accessed 20 July 2020. https://www.fashionrevolution.org/what-does-traditional-culture-have-to-contribute-to-the-fashion-revolution/
Zuzanna Kamińska
Fast fashion z perspektywy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji – zagadnienia wybrane
Rynek masowy, czyli tzw. fast fashion, charakteryzuje się produkcją ubrań o standardowych rozmiarach i wykrojach, przy wykorzystaniu tanich oraz szybkich technik produkcji. Potrzeba wypuszczania na rynek coraz nowszych kolekcji odzieżowych spowodowana jest odejściem od tradycyjnego, sezonowego cyklu modowego. W rezultacie działalność przedsiębiorstw fast fashion może generować wiele problemów natury prawnej. Naruszenia praw projektantów mogą mieć postać sprzedaży towarów łudząco podobnych do innych produktów, o ustalonej już renomie rynkowej, potocznie nazywanymi podróbkami. Są to kopie, imitacje artykułów odzieżowych innych przedsiębiorstw, często opatrzone znakami towarowymi lub innymi oznaczeniami odróżniającymi, bez uprzedniej zgody podmiotów uprawnionych. Głównym celem producenta takich towarów jest wywołanie mylnego wrażenia, że produkt pochodzi z oryginalnego źródła. W doktrynie amerykańskiej problem ten opisywany jest jako counterfeit products. Kolejnym rodzajem naruszeń praw projektantów, związanym z aktywnością przedsiębiorstw branży fast fashion, jest sprzedaż produktów naśladujących chroniony produkt innego przedsiębiorstwa odzieżowego, ale bez bezprawnego wykorzystania jego oznaczenia odróżniającego. W tym wypadku podmiot naruszający dokonuje nieuprawnionego naśladownictwa, by następnie opatrzyć produkt własnym oznaczeniem odróżniającym, tak aby sposób pasożytniczy czerpać zyski z dorobku i renomy konkurenta. Doktrynie amerykańskiej naruszenie to znane jest pod nazwą knockoffs.
Ochrony przed takimi postaciami naruszeń można szukać na gruncie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Artykuł 13 u.z.n.k., traktujący o niewolniczym naśladownictwie, może stanowić podstawę odpowiedzialności w przypadku kopiowania zewnętrznej postaci produktu w sposób mogący wprowadzić odbiorcę w błąd co do tożsamości producenta lub produktu. Jednakże wyrażona w art. 13 ust. 2 u.z.n.k. wolność naśladownictwa cech funkcjonalnych towarów znacząco ogranicza zastosowanie przepisu do produktów modowych. Częstokroć zewnętrzna postać towarów odzieżowych z samej swojej natury i przeznaczenia uwarunkowana jest użytecznością i funkcjonalnością. W sytuacji naśladownictwa funkcjonalnych cech towaru lub braku ryzyka konfuzji warto sięgnąć do klauzuli generalnej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w celu poszukiwania ochrony przed pasożytniczym wykorzystywaniem renomy. Przedsiębiorstwa fast fashion nierzadko opierają swój system produkcyjny na osiągnięciach innych kreatorów mody, nie ponosząc tym samym kosztów, nakładów i czasu na stworzenie poszczególnych produktów. Działanie pasożytnicze, w kontekście aktywności tych podmiotów, polega na sprzecznym z dobrymi obyczajami korzystaniu z dorobku innego projektanta. Sezonowy charakter produktów modowych i pojawianie się coraz to nowszych trendów napędza popyt na tanie zamienniki odzieży. W rezultacie przedsiębiorstwa fast fashion cieszą się stale rosnącą popularnością, rewolucjonizując tym samym tradycyjny model branży tekstylnej.
Słowa kluczowe: zwalczanie nieuczciwej konkurencji, moda, fast fashion, pasożytnictwo, niewolnicze naśladownictwo, produkty podrobione, knockoffs
Zuzanna Kamińska
Graduate of the University of Lodz, Faculty of Law and Administration. ORCID: 0000-0002-2946-8091
Fast Fashion from the Point of View of the Act on Combating Unfair Competition. Selected Issues
Fast fashion is a term that refers to the production of standard clothing sizes and patterns, using low-cost and high-speed manufacturing techniques. The need to launch new collections results from a shift away from the traditional fashion cycle, which was based on seasons. Consequently, the operation of fast fashion brands may generate many legal problems. Violations of designers’ rights may take the form of selling goods which are confusingly similar to otherproducts with established renown, referred to as counterfeit – or fake – products. They are copies, imitations of other enterprises’ clothing products, often bearing trademarks, logos or other distinguishing marks, without prior consent from the rightholders. The main purpose for such goods is to create a false impression that such a product comes from the original source. Selling products that imitate a fashion article of another clothing manufacturer, but without the unlawful use of its trademark or with a different distinguishing mark, is another type of violation of designers’ rights by fast fashion enterprises. In this case, the infringing entity makes an unauthorized imitation and subsequently puts its own distinguishing mark on the product to derive profits in a parasitic manner: thanks to the competitor’s achievements and renown. This form of violation is known in US law as knockoffs. On the basis of Polish law, protection against such forms of infringement can be sought in the Act on Combating Unfair Competition. Article 13 of the Act, which concerns slavish imitation, may give rise to liability in case of copying the outer form of the product, involving the risk of misleading consumers as to the identity of the manufacturer or product. However, as expressed in Article 13(2) of the Act, the freedom to imitate the functional features of a product significantly limits the usefulness of the regulation when it comes to the fashion industry. Often the external form of clothing goods is determined by their usability and functionality. When seeking protection from parasitic copying, which involves passing off, it is worthwhile to refer to the general clause of the Act of Combating Unfair Competition. Fast fashion enterprises often base their production model on the achievements of other fashion designers, avoiding the costs, expenses and time needed to create individual products of their own. Parasitic actions, in the context of these entities operations, means taking advantage of another designer’s renown in a manner inconsistent with commercial integrity. The seasonal character of fashion products and the appearance of ever new trends drives demand for cheap clothing substitutes. As a result, fast fashion companies enjoy growing popularity, thereby revolutionizing the traditional model of the textile industry.
Keywords: combating unfair competition, fashion, fast fashion, parasitic copying, slavish copying, counterfeit products, knockoffs
Bibliografia / References
Atkinson V., Caenegem W. van, The fashion sector: copyright, designs or unfair competition?, „Journal of Intellectual Property Law & Practice” 2019/14(3)
Balcerzak M., Wprowadzenie w błąd co do tożsamości producenta lub produktu (o wykładni art. 13 u.z.n.k.), „Przegląd Prawa Handlowego” 2017/3
Brewer M.K., Slow Fashion in a Fast Fashion World: Promoting Sustainability and Responsibility, „Laws” 2019/8(4)
Burbidge R., European Fashion Law: A Practical Guide from Start-up to Global Success, Edward Elgar Pub 2019
du Vall M., Nowińska E., Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, LEX/el. 2013
Giesen B. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 15, Prawo konkurencji, red. M. Kępiński, Warszawa 2014
Grochala K., Intellectual Property Law: Failing the Fashion Industry and Why the “Innovative Design Protection Act” Should be Passed, „Law School Student Scholarship” 2014/133
Hines T., Supply Chain Strategies, Structures and Relationships [w:] T. Hines, M. Bruce, Fashion Marketing. Contemporary Issues, Oxford 2007
Jankowska M., Pawełczyk M., Warmuzińska A., Prawo designu i mody. Kreowanie produktu, Warszawa–Katowice 2020
Jasińska K., Relacja ochrony przyznanej na podstawie u.z.n.k. do wyłącznych praw własności intelektualnej na przykładzie problematyki naśladownictwa opakowań, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2009/1
Mioduszewski M., Sroczyński J. [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, red. M. Sieradzka, M. Zdyb, LEX/el. 2016
Nowińska E., Szczepanowska-Kozłowska K., Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, LEX/el. 2018
Ohly A. [w:] Gesetz gegen den unlateren Wettbewerb. Kommentar, A Ohly, O. Sosnitza, Monachium 2016
Podrecki P., Traple E., Przejęcie lub naśladownictwo formy zewnętrznej cudzego produktu jako czyn nieuczciwej konkurencji, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 2001/77
Poźniak-Niedzielska M., Sołtysiński S., Gogulski S., Niewęgłowski A. [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, red. J. Szwaja, Legalis 2019
Promińska U. [w:] Prawo gospodarcze i handlowe, red. W.J. Katner, Warszawa 2018
Raciniewska A., Prawo własności intelektualnej w modzie. Historyczny rozwój prawnej ochrony producentów mody, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2015/77(2)
Szwaja J., Jasińska K. [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, red. J. Szwaja, Legalis 2019
Tischner A., Kumulatywna ochrona wzornictwa przemysłowego w prawie własności intelektualnej, Warszawa 2015
Wójciak M., Moda i podróbki – funkcjonowanie rynku podrabianych produktów w Polsce i na świecie – analiza zjawiska, „Zarządzanie Publiczne” 2016/2(34)
Żebrowska K., Modowe rewolucje. Niezwykła historia naszych szaf, Kraków 2019
Zuzanna Ochońska
Ochrona konsumenta w branży mody
Rynek mody stanowi branżę, w której konsumenci mogą być narażeni na stosowanie wobec nich nieuczciwych praktyk rynkowych, w szczególności wprowadzanie w błąd odnośnie do istotnych cech nabywanych produktów. Artykuł omawia sytuację konsumenta na rynku mody z uwzględnieniem roli Prezesa UOKiK w zakresie ochrony tej grupy. Zostały w nim opisane sytuacje, w których doszło lub powinno było dojść do ingerencji organu ochrony konsumentów ze względu na stosowane praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów. Odniesiono się do obszarów, które mogą stanowić pole wprowadzenia konsumenta w błąd na tym rynku, takie jak: sprzedaż produktów podrobionych, wprowadzanie w błąd odnośnie do składu i pochodzenia produktu, a także greenwashing, z odwołaniem do konkretnych spraw.
Słowa kluczowe: konsument, moda, wprowadzanie w błąd, nieuczciwe praktyki rynkowe, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, branża odzieżowa, reklama, praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów, greenwashing
Zuzanna Ochońska
The author is a doctoral student at Intellectual Property Law Chair, Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Krakow, and a trainee attorney at law. ORCID: 0000-0002-9907-6149
Consumer Protection in the Fashion Industry
The fashion market is an industry in which consumers may be exposed to unfair market practices, in particular to misleading information about purchased products. The article discusses the position of the consumer in the fashion market, taking into account the role of the President of the Office of Competition and Consumer Protection. The article describes situations in which there occurred or should have occurred an intervention of the consumer protection authority due to practices that violate the collective interests of consumers. Reference is made to areas which may be subject to consumer confusion on this market, such as the sale of counterfeit products, misrepresentation of the content and origin of the product, and greenwashing with reference to specific cases.
Keywords: consumer, fashion, misleading, unfair market practices, Office of Competition and Consumer Protection, President of the Office of Competition and Consumer Protection, clothing industry, advertising, practices infringing the collective interests of consumers, greenwashing
Bibliografia / References
Bagiński K., Czym jest „zielone kłamstwo”? Tak wielkie firmy wykorzystują modę na ekologię, INN:Poland, 6.11.2019 r., https://innpoland.pl/155999,greenwashing-czyli-sciema-na-ekologie-jak-oszukuja-nas-rozne-firmy (dostęp: 23.03.2021 r.)
Blicharz R., Horubski K., Pawełczyk M. [w:] System Prawa Administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, t. 8B, Publiczne prawo gospodarcze, Warszawa 2018
ClientEarth składa zamówienie do UOKiK w sprawie greenwashingu branży węglowej, ClientEarth, Prawnicy dla Ziemi, 2.03.2021 r., https://www.pl.clientearth.org/clientearth-sklada-zawiadomienie-do-uokik-u-w-sprawie-greenwashingu-branzy-weglowej/ (dostęp: 23.03.2021 r.)
Darcy J., Under-regulated or under-enforced: intellectual property, the fashion industry and fake goods, „European Intellectual Property Review” 2013/35(2)
Fałszowanie składu surowcowego odzieży – Prezes UOKiK wszczyna postępowania, UOKiK, 22.02.2021 r., https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=17224 (dostęp: 23.03.2021 r.)
Fijołek M., Sprzedawała chińskie ciuchy za bajońskie sumy. Czy „afera metkowa: zniszczy karierę Jessiki Mercedes?, Rozrywka.blog, 28.05.2020 r., https://www.spidersweb.pl/rozrywka/2020/05/28/afera-metkowa-jessica-mercedes-skandal-veclaim/ (dostęp: 10.03.2021 r.)
Forbrukertilsynet [Consumer Authority], https://www.forbrukertilsynet.no/english (dostęp: 23.03.2021 r.)
Greenwashing w modzie, czyli ekologiczne mydlenie oczu, Anywhere.pl, https://www.anywhere.pl/20376/greenwashing-w-modzie-czyli-ekologiczne-mydlenie-oczu/ (dostęp: 23.03.2021 r.)
Hitti N., H&M called out for „greenwashing” in its Conscious fashion collection, Dezeen, 2.08.2019 r., https://www.dezeen.com/2019/08/02/hm-norway-greenwashing-conscious-fashion-collection-news/ (dostęp: 23.03.2021 r.)
Internetowy słownik PWN, https://sjp.pwn.pl/szukaj/interes.html (dostęp: 3.05.2021 r.)
Kacalak M., Roundup, ołów, trutka na szczury. Trują nas nawet ubrania z bawełny i te z metką „Made in Poland”, Wyborcza.pl, 26.04.2021 r., https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,161873,27011354,ubrania-ktore-truja.html (dostęp: 30.04.2021 r.)
Kontrola prawidłowości oznakowania i jakości produktów włókienniczych, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów [2019], https://www.uokik.gov.pl/download.php?plik=24811 (dostęp: 27.08.2021 r.)
Miąsik D. [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, red. T. Skoczny, Warszawa 2014
Moda na polskość. Raport przygotowany na potrzeby projektu Konsument 2016 przez Ipsos, Seminarium K16, Polskie Towarzystwo Badaczy Rynku i Opinii, 2.06.2016 r., https://www.ptbrio.pl/k16/files/k16_moda_na_polskosc_ipsos.pdf (dostęp: 27.08.2021 r.)
Namysłowska N., Czarna lista nieuczciwych praktyk handlowych a granice prawa zwalczania nieuczciwej konkurencji w Unii Europejskiej. Analiza prawnoporównawcza, Warszawa 2014
Palmowska M., Karasek J., Rynek mody w Polsce. Wyzwania, Raport KPMG, listopad 2019 r., https://home.kpmg/pl/pl/home/insights/2019/11/raport-kpmg-pt-rynek-mody-w-polsce-wyzwania.html (dostęp: 27.08.2021 r.)
Sempruch-Krzemińska K., Kall J., Perchla-Włosik A., Raciniewska A., Zmiany w zachowaniach nabywców na rynku mody, „Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego” 2016/43(3)
Sieradzka M. [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów, red. K. Kohutek, M. Sieradzka, LEX/el. 2014
Sroczyński J., Przysporzenie konsumenckie jako rezultat decyzji zobowiązujących Prezesa UOKiK [w:] Konsument na rynku energii elektrycznej, red. M. Czarnecka, Warszawa 2013
Support Report Mapping Sustainable Fashion. Opportunities for SMES, European Commission, London College of Fashion, maj 2019 r., https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/43511a04b988–11e9–9d01–01aa75ed71a1 (dostęp: 27.08.2021 r.)
The Economic Cost of IPR Infringement in the Clothing, Footwear and Accessories Sector, Office of Harmonization in the Internal Market, Alicante, czerwiec 2015, https://euipo.europa.eu/tunnel-web/secure/webdav/guest/document_library/observatory/resources/research-and-studies/ip_infringement/study2/the_economic_cost_of_IPR_infringement_in_the_clothing_footwear_and_accessories_sector_en.pdf (dostęp: 27.08.2021 r.)
Tischner A., Pojęcie „przeciętny konsument” w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym na tle prawa i orzecznictwa Unii Europejskiej [w:] Nieuczciwe praktyki rynkowe. Ocena regulacji, red. E. Nowińska, D. Kasprzycki, Kraków 2012
UOKiK zajmie się „aferą metkową” znanej blogerki, Bankier.pl, 2.06.2020 r., https://www.bankier.pl/wiadomosc/UOKiK-zajmie-sie-afera-metkowa-Veclaim-i-znanej-blogerki-Jessiki-Mercedes-7896898.html (dostęp: 10.3.2021 r.)
Wędrychowska-Karpińska A., Wiercińska-Krużewska A. [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, red. A. Stawicki, E. Stawicki, LEX/el. 2016
Wicker A., The flawed ways brands talk about sustainbility , VogueBusiness, 14.04.2020 r., https://www.voguebusiness.com/sustainability/the-flawed-ways-brands-talk-abo ut-sustainability-coronavirus (dostęp: 23.03.2021 r.)
Wiewiórowska-Domagalska A., Kunkiel-Kryńska A. [w:] Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, red. K. Osajda, Legalis 2019