Zastąpienie ubezwłasnowolnienia modelem wspierającego zastępstwa prawnegoProf. dr hab. Wojciech Kocot
Uniwersytet Warszawski
Zastąpienie ubezwłasnowolnienia modelem wspierającego zastępstwa prawnego
Niniejsze opracowanie dotyczy cywilnoprawnych aspektów funkcjonowania osób fizycznych z niepełnosprawnościami, a zatem obejmuje zagadnienia ich podmiotowości oraz modelu właściwej reprezentacji w modernizowanych przepisach kodeksu cywilnego oraz innych ustaw, których przygotowanie powierzono m.in. nowo powołanej Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego pod przewodnictwem profesora Marka Safjana. Dla pełniejszego uzasadnienia stanowiska Komisji przedstawiono także zwięzłe charakterystyki porównawcze tych obcych systemów prawnych, zwłaszcza germańskich, które uporały się już z implementacją art. 12 KPON, a jednocześnie bliskie są naszej tradycji prawnej. Poza zakresem analizy znalazła się dalsza problematyka trafnie postulowanych w oparciu o zasady KPON innych form wsparcia w osobistym korzystaniu przez osoby z niepełnosprawnościami z pełnej zdolności do czynności prawnych, w tym omówienie modelu asysty prawnej i faktycznej, który z systemowych i praktycznych względów nie powinien być przedmiotem abstrakcyjnej regulacji kodeksowej.
Słowa kluczowe: zdolność do czynności prawnych, osoby z niepełnosprawnością, ubezwłasnowolnienie, kuratela, wspomagane podejmowanie decyzji, wspierające zastępstwo prawne, pełnomocnictwo rejestrowane
Replacing Guardianship with a Supporting Legal Representation Model
In a vast majority of democratic countries, there is a shift away from unbending, top-down denial of legal capacity toward more flexible regulations tailored to the specific settings of individuals with mental disorders, intellectual disabilities, or addictions. Poland ratified the UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities in 2012 (Polish Journal of Laws 2012, item 1169) but it has still not implemented certain changes in its domestic private law regulations. The interpretation of Article 12 of the Convention recommended by the UN Committee on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) excludes the continued use of the institution of legal incapacitation, which is now considered an ineffective and counterproductive form of statutory representation of individuals exercising their legal capacity. It recommended that this institution be replaced with sustainable mechanisms for supported decision-making that respect the autonomy, will, and individual needs and capacities of persons with disabilities, activated and periodically reviewed by courts. In September 2024, the Codification Commission on Civil Law prepared a draft of amendments, mainly to the Civil Code, the Code of Civil Procedure, and the Family and Guardianship Code relating to adults with disabilities. Beyond the relinquishment of legal incapacitation and statutory guardianship, the proposal – taking into account the medical conditions of individuals with diminished ability to perceive and assess reality – recommends adopting a system of protected representation that is not an equivalent of the substitute decision-making but it has important elements of the supported decision-making model, even without any capacity to act independently, would, as a rule, retain the unambiguous advocated by the CRPD. I have termed this concept: 'supporting legal representation model'. Under this model adults ability of making personally legally effective decisions, also when in any type of external care. Only in exceptional cases would the effectiveness of legal actions be contingent upon the prior consent of a caretaker (ad solemnitatem). The authority of the representative would stem either from a contractual cause (registered power of attorney) or a court decision (representative or supportive supervision). While the legal nature of the proposed representative supervision closely lines up with the German concept of Betreuer, the registered power of attorney resembles the model of representation for adults with disabilities adopted in the French Civil Code.
Keywords: legal capacity, persons with disabilities, incapacitation, guardianship, supported decision making, supporting legal representation model, registered power of attorney
Bibliografia
Adamczyk I., Stagl J.F., Implementacja art. 12 KPON w Austrii [w:] Modele implementacji art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 2, red. M. Domański, B. Lackoroński, Warszawa 2023
Balwicka-Szczyrba M., Sylwestrzak A., Instytucja ubezwłasnowolnienia w perspektywie unormowań Konstytucji RP oraz konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, nr 4, t. 40
Baudel M., Repenser la protection des majeurs protégés au regard de la Convention relative aux droits des personnes handicapées, Droit de la Famille 2018, nr 4
Brzozowski A., Kocot W.J., Skowrońska-Bocian E., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2022
Castillo-Wyszogrodzka S., Implementacja art. 12 KPON we Francji [w:] Modele implementacji art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 2, red. M. Domański, B. Lackoroński, Warszawa 2023
Domański M., Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych w interpretacji Komitetu do spraw praw osób niepełnosprawnych a podstawowe instytucje prawa cywilnego, Prawo w Działaniu 2019, nr 40
Domański M., Lackoroński B., Charakterystyka polskiego modelu regulacji zdolności do czynności prawnych [w:] Modele implementacji art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 3, red. M. Domański, B. Lackoroński, Warszawa 2023
Domański M., Lackoroński B., Uwagi wprowadzające [w:] Modele implementacji art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 2, red. M. Domański, B. Lackoroński, Warszawa 2023
Domański M., Lackoroński B., Zdolność do czynności prawnych (czynna zdolność prawna) osób fizycznych i jej międzygałęziowe znaczenie w systemie prawnym [w:] Modele implementacji art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 1, red. M. Domański, B. Lackoroński, Warszawa 2023
Drabarz A. i in., Asysta prawna jako element systemu wsparcia korzystania ze zdolności do czynności prawnych, Warszawa 2023
Fiedorczyk P., Analiza historycznoprawna regulacji zdolności do czynności prawnych obowiązujących na ziemiach polskich [w:] Modele implementacji art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 3, red. M. Domański, B. Lackoroński, Warszawa 2023
Frąckowiak J., Jednostka organizacyjna jako substrat osoby prawnej i ustawowej [w:] Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana, red. L. Ogiegło, W. Popiołek, M. Szpunar, Kraków 2005
Frąckowiak J. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Giaro M., Bierna strona zdolności do czynności prawnych, Studia Iuridica 2022, t. 87
Giesen R., Implementacja art. 12 KPON w Niemczech [w:] Modele implementacji art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 2, red. M. Domański, B. Lackoroński, Warszawa 2023
Grzybowski S., System prawa cywilnego, t. 1, Część ogólna, red. tomu S. Grzybowski, red. nacz. W. Czachórski, Ossolineum 1985
Gudowski J., Ubezwłasnowolnienie – relikt normatywny czy przejaw prawnego obskurantyzmu? [w:] Ius et Ratio. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Elżbiecie Skowrońskiej-Bocian, red. W. Borysiak, J. Wierciński, A. Gołaszewska, M. Olechowski, Warszawa 2022
Gutowski M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz. Art. 1–352, red. M. Gutowski, Warszawa 2021
Herbet A. [w:] Zobowiązania, t. 1, Przepisy ogólne i powiązane przepisy Księgi I KC. Komentarz, red. P. Machnikowski, Warszawa 2022
Klein A., Ewolucja instytucji osoby prawnej [w:] Tendencje rozwoju prawa cywilnego – zbiór studiów, red. E. Łętowska, Ossolineum 1983; reprint w: A. Klein, Dzieła Wybrane, t. IV, Varia, red. G.M. Tracz, K. Łądkowski, Kraków 2021
Klein A., Zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych i inne zdolności a klasyfikacja zdarzeń prawnych, Studia Cywilistyczne 1969, nr 13–14, 1969; reprint w: A. Klein, Dzieła Wybrane, t. IV, Varia, red. G.M. Tracz, K. Łądkowski, Kraków 2021
Kociucki L., Niektóre problemy nowelizacji polskiego prawa o ubezwłasnowolnieniu, Studia Prawnicze 2013, nr 2
Kocot W.J., Podmiotowość sztucznej inteligencji w nowym kodeksie cywilnym, PiP 2024, nr 5
Kurowski K., Niepełnosprawność i osoba niepełnosprawna – od medycznego do społecznego modelu niepełnosprawności [w:] Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych, red. A. Błaszczak, Warszawa 2012
Lewaszkiewicz-Petrykowska B. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, red. M. Pyziak-Szafnicka, P. Księżak, LEX 2014
Longchamps de Bérier R., Zobowiązania, Lwów 1938
Machnikowski P., Instytucja opieki nad pełnoletnim w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego w latach 2012–2015, PiP 2019, nr 4
Machnikowski P., O zdolności deliktowej, Acta Universitatis Wratislaviensis, Nr 3048, Prawo 304, Wrocław 2008
Machnikowski P., Podmiotowość w prawie prywatnym jako problem legislacyjny, PiP 2023, nr 6
Majda R. [w:] Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, red. M. Pyziak-Szafnicka, P. Księżak, Warszawa 2014
Meier P., Orville V., Implementacja art. 12 KPON w Szwajcarii [w:] Modele implementacji art. 12 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 2, red. M. Domański, B. Lackoroński, Warszawa 2023
Moreno More C.E., Implementacja art. 12 KPON w Peru [w:] Modele implementacji art. 12 konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). Zdolność do czynności prawnych – aspekty prywatnoprawne i karnoprawne, t. 2, red. M. Domański, B. Lackoroński, Warszawa 2023
Mularski K., Czynności podobne do czynności prawnych, Warszawa 2011
Pajor T., Ochrona osób niepełnosprawnych a ubezwłasnowolnienie [w:] Studium nad potrzebą ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, red. K. Kurowski, Łódź 2010
Pazdan M., Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, Kraków 1967
Pazdan M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz. Art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020
Pazdan M. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Pietrzykowski T., Ludzkie, niezbyt ludzkie. Esej o podmiotowości prawnej i wyzwaniach XXI wieku, Katowice 2016
Pyziak-Szafnicka M., Ubezwłasnowolnienie jako środek ochrony osób dotkniętych chorobami otępiennymi i chorobą Alzheimera – aktualna regulacja i projektowane zmiany, Studia Prawno-Ekonomiczne 2019, t. 111
Radwański Z., Mularski K. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2019
Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2023
Schauer M., Die vier Säulen des Erwachsenenschutzrechts. Vorsorgevollmacht, gewählte, gesetzliche und gerichtliche Erwachsenenvertretung, Interdisziplinäre Zeitschrift für Familienrecht 2017, nr 3
Spickhoff A. [w:] Münchener Kommentar zum BGB, t. 1, red. C. Schubert, München 2021
Strugała R. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2023
Strzebinczyk J. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2016
Tomaszewska M., Ubezwłasnowolnienie zagrożeniem prawa do wolności? [w:] Idea wolności w ujęciu historycznym i prawnym. Wybrane zagadnienia, red. E. Kozierska, P. Sadowski, A. Szymański, Toruń 2010
Wolter A., Zdolność osób fizycznych do działań prawnych, Przegląd Notarialny 1947, nr 2
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2018
Wójcik S., Glosa do postanowienia SN z 15.05.1969 r., I CR 132/68, Nowe Prawo 1970 nr 1
Zima-Parjaszewska M., Artykuł 12 Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami a ubezwłasnowolnienie w Polsce, Studia Prawnicze 2013, nr 2
Zima-Parjaszewska M., Równość osób z niepełnosprawnościami wobec prawa – sytuacja prawna osób ubezwłasnowolnionych [w:] Najważniejsze wyzwania po ratyfikacji przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych, red. A. Błaszczak, Warszawa 2012
Zoll F., Prawo cywilne, t. 1, Część ogólna, Poznań 1931
Dr Krzysztof J. Kaleta
Uniwersytet Warszawski
Mgr Agata Nawacka
Uniwersytet Warszawski
Prof. dr hab. Maciej Pichlak
Uniwersytet Wrocławski
Geneza kryzysu konstytucyjnego w świetle systematycznej analizy piśmiennictwa
Celem przeprowadzonej analizy piśmiennictwa było ustalenie, jak w literaturze naukowej identyfikowano przyczyny i uwarunkowania kryzysu konstytucyjnego. Przedmiotem badania była próba tekstów wyselekcjonowanych przy pomocy metodycznie zastosowanych kryteriów i procedur. W badaniu uwzględniono teksty naukowe napisane w języku angielskim lub polskim i opublikowane w okresie od 2015 r. (rok rozpoczęcia kryzysu konstytucyjnego) do kwietnia 2023 r. (data przeprowadzenia wyszukiwania). Ponieważ przedmiotem zainteresowania badania był stan wiedzy naukowej na ten temat, ograniczało się ono wyłącznie do recenzowanych publikacji naukowych (artykuły, monografie, rozdziały w pracach zbiorowych), nie obejmując tekstów publicystycznych czy tzw. szarej literatury (raporty, opinie, ekspertyzy itd.). Ze względu na założenie o wielowymiarowości zjawiska kryzysu przeprowadzona analiza piśmiennictwa nie ograniczała się wyłącznie do tekstów podejmujących problematykę z perspektywy stricte prawnej, ale także socjologicznej, politologicznej czy wreszcie ekonomicznej. Poddane analizie teksty łączyło jednak wspólne pole tematyczne. Próba obejmowała bowiem teksty, których autorzy posługiwali się pojęciem kryzysu dla oceny lub opisu stanu praktyki konstytucyjnej w Polsce po 2015 r., a ponadto w swoich wywodach podejmowali problem jego przyczyn lub uwarunkowań.
Słowa kluczowe: kryzys konstytucyjny, praworządność, prawo konstytucyjne, filozofia prawa, refleksyjność, legitymizacja, demokracja, dyskurs konstytucyjny
The Origin of the Constitutional Crisis in the Light of Systematic Literature Review
The article deals with the causes and conditions of the constitutional crisis in Poland mentioned in academic literature, presenting the results of a systematic literature review, which is conducted according to explicitly stated and verifiable methods. According to the authors, this method minimizes the risk of bias, which proves valuable considering the political dimension of the crisis. Despite the high number of reviewed publications, few of them provided any explanations for the causes of the crisis. Most often, the crisis was explained as caused by the actions of political actors, whilst its multidimensionality was rarely noticed. According to the authors, understanding the causes of the crisis requires referring to structural conditions of the Polish constitutional practice, especially to its low degree of reflexivity.
Keywords: constitutional crisis, rule of law, constitutional law, legal philosophy, reflexivity, legitimacy, democracy, constitutional discourse
Bibliografia
Adamski D., The social contract of democratic backsliding in the “new EU” countries, Common Market Law Review 2019, nr 3
Arendt H., Essays in Understanding 1930–1954: Formation, Exile and Totalitarianism, red. J. Kohn, New York 1994
Bednarek M., Kryzys praworządności w Polsce i na Węgrzech. Spojrzenie teoretycznoprawne, Studenckie Prace Prawnicze, Administratywistyczne i Ekonomiczne 2020, t. 31
Bekrycht T., O legitymizacji prawa (władzy) na przykładzie tzw. sporu o Trybunał Konstytucyjny, Principia 2017, t. 64
Berger P.L., Luckmann T., Społeczne tworzenie rzeczywistości, Warszawa 1983
Betts P., 1989 at Thirty: A Recast Legacy, Past and Present 2019, nr 1
Bień-Kacała A., Informal Constitutional Change. The Case of Poland, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2017, nr 6
Blokker P., Building democracy by legal means? The contestation of human rights and constitutionalism in East-Central Europe, Journal of Modern European History 2020, nr 3
Bugarič B., Central Europe’s descent into autocracy: A constitutional analysis of authoritarian populism, International Journal of Constitutional Law 2019, nr 2
Bugarič B., The Rise of Nationalist-Authoritarian Populism and the Crisis of Liberal Democracy in Central and Eastern Europe [w:] Constitutionalism under Stress, red. U. Belavusau, A. Gliszczynska-Grabias, Oxford 2020
Bunikowski D., The constitutional crisis in Poland, Schmittian questions and Kaczyński’s political and legal philosophy, Journal of Contemporary European Studies 2018, nr 3
Chmielarz-Grochal A., Sułkowski J., Appointment of judges to the Constitutional Tribunal in 2015 as the trigger point for a deep constitutional crisis in Poland, Przegląd Konstytucyjny 2018, nr 2
Cichocki M., The West’s Polymorphic Crisis and Their Impact on The Visegrad Group, [w:] Illiberal Democracies in the EU: The Visegrad Group and the Risk of Disintegration, red. P. Morillas, Barcelona 2016
Czarnota A., Constitutional Correction as a Third Democratic Revolutionary Moment in Central Eastern Europe, Hague Journal on the Rule of Law 2019
Czarnota A., Paździora M., Stambulski M., Konstytucjonalizm a sfera publiczna, [w:] Nowy konstytucjonalizm. Polityczność, tożsamość, sfera publiczna, red. A. Czarnota, M. Paździora, M. Stambulski, Warszawa 2021
Czech S., Kassner M., Counter-movement at a critical juncture: A neo-Polanyian interpretation of the rise of the illiberal Right in Poland, Intersections. East European Journal of Society and Politics 2021, nr 2
Dȩbska H., Warczok T., Sakralizacja i profanacja. Trybunał Konstytucyjny jako struktura mityczna, PiP 2018, nr 5
Di Gregorio A., Constitutional Courts and the Rule of Law in the New EU Member States, Review of Central and East European Law 2019, nr 2
Dobra D.-M., Are we heading towards a self-imposed iron curtain?, Cogito 2019, nr 2
Giddens A., Konsekwencje nowoczesności, Kraków 2008
Giddens A., Nowe zasady metody socjologicznej. Pozytywna krytyka socjologii interpretatywnych, Kraków 2009
Godłów-Legiędź J., Zasada rządów prawa i przemiany ustrojowe w Polsce, Gospodarka Narodowa 2017, nr 3
Gough D., Oliver S., Thomas J., Introducing systematic reviews [w:] An introduction to systematic reviews, red. D. Gough, S. Oliver, J. Thomas, London 2012
Gough D., Thomas J., Commonality and diversity in reviews [w:] An introduction to systematic reviews, red. D. Gough, S. Oliver, J. Thomas J., London 2012
Gubova O., European Union Member States and Democracy: Central Europe Towards Authoritarian Governance [w:] Proceedings of the 4th International Conference on European Integration 2018 (ICEI 2018), red. M. Stanickova, L. Melecky, E. Kovarova, K. Dvorokova, Ostrava 2018
Hartwell C.A., Urban M., Burning the Rechtsstaat: legal institutions and protection of the rule of law, Journal of Institutional Economics 2020
Husa J., Developing legal system, legal transplants, and path dependence: Reflections on the rule of law, The Chinese Journal of Comparative Law 2018, nr 2
Joński K., Rogowski W., Legislative practice and the „judiciary reforms” in post-2015 Poland – Analysis of the law-making process, International Journal for Court Administration 2020, nr 2
Joński K., The sources of legitimisation: negotiated transitions and constitutional courts, International Journal of Human Rights and Constitutional Studies 2022, nr 4
Kaleta K.J., Sądownictwo konstytucyjne a refleksyjny konstytucjonalizm (przeszłość – teraźniejszość – przyszłość) [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych, red. S. Biernat, Warszawa 2013
Kaleta K.J., Pichlak M. Nawacka A., Wyjaśnianie polskiego kryzysu konstytucyjnego. Raport z systematycznej analizy piśmiennictwa, Warszawa 2024
Kaleta K.J., Przyszłość sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, PiP 2024, nr 4
Khoma N., Vdovychyn I., Illiberal Democracy as a Result of Liberal Democratic Regression in Central and Eastern European Countries, European Journal of Transformation Studies 2021, nr 1
Koncewicz T.T., Of institutions, democracy, constitutional self-defence and the rule of law: The judgments of the Polish Constitutional Tribunal in Cases K 34/15, K 35/15 and beyond, Common Market Law Review 2016, nr 6
Koncewicz T.T., Unijny etos rządzenia. O fundamentach, metapolityce i POLEXIT [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020
Krotoszyński M., Transitional Justice and the Constitutional Crisis: The Case of Poland (2015-2019), Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2019, nr 3
Krygier M., The Challenge of Institutionalisation: Post-Communist „Transitions”, Populism, and the Rule of Law, European Constitutional Law Review 2019, nr 3
Lendvai-Bainton N., Szelewa D., Governing new authoritarianism: Populism, nationalism and radical welfare reforms in Hungary and Poland, Social Policy and Administration 2021, nr 4
Markiewicz K., Czy w Polsce są wolne sądy? Ocena z perspektywy trzech lat walki o praworządność, Iustitia 2018, nr 4
Markowski R., Creating Authoritarian Clientelism: Poland After 2015, Hague Journal on the Rule of Law 2019, nr 1
Marques F., Rule of law, national judges and the Court of Justice of the European Union: Let’s keep it juridical, European Law Journal 2021, nr 1–3
Matczak M., Poland’s Rule of Law Crisis: Some Thoughts, Hague Journal on the Rule of Law 2019, nr 2–3
Matczak M., The Clash of Powers in Poland’s Rule of Law Crisis: Tools of Attack and Self-Defense, Hague Journal on the Rule of Law 2020, nr 3
Minich D., Konstytucjonalizm – autorytaryzm. Tak daleko, a tak blisko, Przegląd Prawa Publicznego 2022, nr 9
Młynarska-Sobaczewska A., Wybór sędziów konstytucyjnych jako element legitymizacji sądu konstytucyjnego, PiP 2018, nr 5
Mojski W., Kryzys konstytucyjny. Zagadnienia teorii konstytucji, Lublin 2023
Moskalewicz M., Totalitaryzm, narracja, tożsamość, Toruń 2013
Muszyński K., Skuczyński P., Constitutional Drift – Exploring the Deeper Roots of Polish Constitutional Crisis, iCourts Working Paper Series 2023
Nalepa M., POLAND: The road to authoritarianism is paved by Gradual Majoritarian Shifts [w:] Legislative Decline in the 21st Century: A Comparative Perspective, red. I. Khmelko, F. Stapenhurst, M. L. Mezey, London; New York, NY 2020
Nalepa M., Transitional justice and authoritarian backsliding, Constitutional Political Economy 2021, nr 3
Patyra S., Kształt systemu rządów po 25 latach (założenia wyjściowe i ich praktyczna realizacja), PiP 2022, nr 10
Pichlak M., Polskie spory między populistycznym a prawnym konstytucjonalizmem wobec refleksyjności konstytucji, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2022, nr 1
Pichlak M., Sytuacja autorytarna i rządy prawa. Socjologiczno-prawne wyjaśnienia kryzysu konstytucyjnego, Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem 2021, nr 1
Piotrowski R., Independence of the courts and constitutional democracy: rethinking the contemporary experience of Poland [w:] Main challenges for Democracy, the Rule of Law, and the Protection of Human Rights in the Modern World. Studies in Honour of Professor Jerzy Jaskiernia, red. M. Bator-Bryła, S. A. Paruch, K. Spryszak, Toruń 2022
Piotrowski R., Konstytucjonalizm „dobrej zmiany”, PiP 2022, nr 10
Pirro A.L.P., Stanley B., Forging, Bending, and Breaking: Enacting the Illiberal Playbook in Hungary and Poland, Perspectives on Politics 2022, nr 1
Sadurski W., Polski kryzys konstytucyjny, Warszawa 2020
Skąpska G., Znieważający konstytucjonalizm i konstytucjonalizm znieważony. Refleksja socjologiczna na temat kryzysu liberalno-demokratycznego konstytucjonalizmu w Europie pokomunistycznej, Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna 2018, nr 1
Skuczyński P., Pojęcie kryzysu w filozofii i naukach społecznych a kryzysy prawne, Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna 2018, nr 1
Słomka T., Polish Constitutional Order: Between Consolidation and Crisis, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2020, nr 6
Sulikowski A., Apolityczność w prawoznawstwie. Kryzys idei a zjawisko populizmu, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2018, nr 3
Tacik P., Discourses of collective dignity, the state of exception and the twilight of the rule of law: the case of Poland and beyond [w:] Human Dignity and Democracy in Europe: Synergies, Tensions and Crises, red. D. Bedford, C. Dupré, G. Halmai, P. Kapotas, Cheltenham 2022
Tacik P., Socialization Trouble. European Populist States and Compliance with Human Rights Norms, Quebec Journal of International Law 2021, June Special Issue
Tuleja P., Czy polską Konstytucję traktujemy poważnie? [w:] O wolność i prawo. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Rzeplińskiemu, red. B. Błońska i in., Warszawa 2022
Tuleja P., Geneza, rozwój i upadek sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, PiP 2022, nr 10
Tuleja P., Zasada państwa prawa jako element polskiej tożsamości konstytucyjnej [w:] Interdyscyplinarny wymiar tożsamości konstytucyjnej, red. M. Florczak-Wątor, M. Krzemiński, Kraków 2022
Wawrzyniak J., Systemowa deprecjacja praworządności (kontekst ustrojowy), PiP 2021, nr 9
Weinberg D., Contemporary Social Constructionism, Philadelphia, PA 2014
Winczorek J., Muszyński K., The Access to Justice Gap and The Rule of Law Crisis in Poland, Zeitschrift fur Rechtssoziologie 2022
Zajadło J., Fałszywość hasła „demokracja, a nie sędziokracja” – analiza filozoficzno-prawna, Krajowa Rada Sądownictwa 2017, nr 3
Dr Mateusz Grochowski
Tulane University School of Law w Nowym Orleanie
Prof. dr hab. Monika Namysłowska
Uniwersytet Łódzki
Prof. dr hab. Ewy Rott-Pietrzyk
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Kontrola klauzul w umowach między przedsiębiorcami – założenia legislacyjne
Nowo powołana w maju 2024 r. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego postawiła sobie za cel analizę klauzul w umowach między przedsiębiorcami, z perspektywą rewizji aktualnego stanu prawnego. Celem prac jest zaproponowanie systemowego rozwiązania, które pozwoliłoby na rozwiązanie problemu narzucania słabszej stronie relacji między przedsiębiorcami rażąco niekorzystnych warunków przez silniejszego negocjacyjnie kontrahenta. Badania prowadzone w tym zakresie bazują częściowo na pracach prowadzonych w latach 2015–2020 w ramach Akademickiego Projektu Kodeksu Cywilnego, których wynikiem był projekt regulacji umów o pośrednictwo handlowe jako fragmentu obrotu w warunkach strukturalnej nierówności między przedsiębiorcami. W artykule Autorzy prezentują ogólne założenia prac podjętych w ramach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, ich punkty odniesienia zarówno w istniejącym materiale normatywnym, jak i podstawowe elementy modelu regulacji de lege ferenda. W pierwszej kolejności w tekście przedstawiono podstawy planowanej reformy: ogólne przyczyny zainteresowania kwestią nierówności w relacjach B2B w prawie umów oraz źródła i skutki tych nierówności w polskim obrocie prawnym. W dalszej kolejności wyjaśniono przyczyny, z powodu których aktualny model kontroli treści umów między przedsiębiorcami uważamy za nieskuteczny lub nieprawidłowo skonstruowany. Bazując na tych wnioskach, ostatnia część tekstu omawia podstawowe elementy planowanego modelu regulacji nieuczciwych postanowień w umowach B2B.
Słowa kluczowe: postanowienia umowne, nienegocjowane postanowienia umowne, umowy B2B, kontrola abuzywności, relacje profesjonalne, prawo umów, nierówność stron
Control of Clauses in Contracts Between Businesses. Legislative Assumptions
The article addresses the need for reform in contract law concerning relationships between businesses, where structural inequalities and abuses of contractual power are increasingly common. The authors argue that the binary division between consumer and professional transactions is insufficient, as it fails to account for the vulnerabilities of smaller entities operating formally as businesses. In practice, B2B contracts are often imposed by the stronger party using standard terms, without genuine negotiation, which leads to imbalanced obligations and unequal risk distribution. The existing civil law provisions prove inadequate in countering these phenomena. The article includes a general analysis of solutions adopted in national laws and model law instruments, and proposes the introduction of a system for the control of contract terms in professional relationships into Polish law. The aim of the proposed reforms is to restore contractual balance and enhance fairness in commercial transactions.
Keywords: contract terms, non-negotiable contract terms, B2B contracts, unfairness control, professional relationships, contract law, inequality of bargaining power
Bibliografia
Adamus R., Projekt regulacji franczyzy w Polsce na tle ustawodawstw innych państw, Warszawa 2022
Atamer Y.M., Pichonnaz P., Control of Price Related Terms in Standard Form Contracts: General Report [w:] Control of Price Related Terms in Standard Form Contracts, red. Y.M. Atamer, P. Pichonnaz, Cham 2019
von Bar Ch., Clive E., Schulte-Nölke H. (red.), Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law: Draft Common Frame of Reference (DCFR). Outline Edition, Munich 2009
Barnhizer D.D., Inequality of Bargaining Power, 76 University of Colorado Law Review 2005, nr 1
Bolecki A., Cechy szczególne franczyzy w prawie ochrony konkurencji, Internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny 2013, nr 7
Brzozowski A., Czy koniecznością ochrony konsumenta można uzasadnić każde uregulowanie prawne? Uwagi na tle art. 117 § 21 k.c., Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 2021
Collins H., Regulating contracts, Oxford 2005
Crawford Spencer E., The Applicability of Unfair Contract Terms Legislation to Franchise Contracts, University of Western Australia Law Review 2013, nr 1
Długosz T., Zawodowy charakter umowy jako kryterium stosowania przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych do indywidualnego przedsiębiorcy [w:] Verba volant, scripta manent. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Bogusławie Gneli, red. A. Kaźmierczyk, K. Michałowska, M. Szaraniec, Warszawa 2023
Domański L., Instytucje kodeksu zobowiązań. Komentarz teoretyczno-praktyczny. Część ogólna, Warszawa 1936
Fenichel Z., Ajent, pośrednik i pełnomocnik handlowy wedle k. h. i k. z., Przegląd Prawa Handlowego 1934, nr 1
Grochowski M., Paradoks słabości: ochrona „słabszego” przedsiębiorcy jako problem prawa umów [w:] Sto lat prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Kidybie, t. 2, red. M. Dumkiewicz, K. Kopaczyńska-Pieczniak, J. Szczotka, Warszawa 2020
Grochowski M., Umowa agencyjna w orzecznictwie sądów powszechnych, Prawo w Działaniu 2014, nr 20
Grochowski M., Umowa leasingu w orzecznictwie sądów powszechnych [w:] W. Borysiak, M. Grochowski, J. Sadomski, Umowy o korzystanie z rzeczy. Najem – dzierżawa – leasing, Warszawa 2016
Grochowski M. [w:] Rynek cyfrowy. Akt o usługach cyfrowych. Akt o rynkach cyfrowych. Rozporządzenie platform-to-business. Komentarz, red. M. Grochowski, Warszawa 2024
Grochowski M. [w:] Zobowiązania, t. 2, Część ogólna. Komentarz, t. 2, red. P. Machnikowski, Warszawa 2022
Hellwege P., Miller L., Control of Standard Contract Terms [w:] The Common European Sales Law in Context. Interactions with English and German Law, red. G. Dannemann, S. Vogenauer, Oxford 2013
Hesselink M.W., Justifying Contract in Europe: Political Philosophies of European Contract Law, Oxford 2021
Hesselink M.W., Towards a Sharp Distinction between B2B and B2C? On Consumer, Commercial and General Contract Law after the Consumer Rights Directive, European Review of Private Law 2010, nr 18
Hesselink M.W., Unfair Terms in Contracts Between Businesses [w:] Towards a European Contract Law, red. R. Schulze, J. Stuyck, Munich 2011
Horubski K., Zwalczanie klauzul abuzywnych w umowach o zamówienia publiczne, Prawo Zamówień Publicznych 2022, nr 3
Korpalski M., „Nieprofesjonalista”, czyli kodeks cywilny pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, Forum Prawnicze 2012, nr 4
Kukuryk P., Uwagi o objęciu ochroną konsumencką niektórych przedsiębiorców jednoosobowych, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2021, nr 4
Lando O., Beale H. (red.), The Principles of European Contract Law, cz. 2, Alphen aan den Rijn 1999
Łętowska E., Wzorce umowne. Ogólne warunki, wzory, regulaminy, Ossolineum 1975
Łętowska E., Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002
Leuschner L., Kontrola ogólnych warunków umów w obrocie między przedsiębiorcami — dyskusja o reformie, Transformacje Prawa Prywatnego 2014, nr 1
Longchamps de Bérier R., Zasady kodeksu zobowiązań, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1934, z. 2
Longchamps de Bérier R., Zasada wolności umów w projektach polskiego prawa o zobowiązaniach [w:] Księga pamiątkowa ku czci Władysława Abrahama, t. 1, Lwów 1930
Mikłaszewicz P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. serii K. Osajda, red. tomu W. Borysiak, Legalis 2024, wyd. 33.
Mycko-Katner I., Umowa agencyjna a inne podobne umowy w obrocie, Studia z Zakresu Nauk Prawnoustrojowych. Miscellanea. 2017, t. 7
Namysłowska M., Zwalczanie nieuczciwych praktyk handlowych między przedsiębiorcami w prawie Unii Europejskiej. W poszukiwaniu modelu ochrony, Warszawa 2022
Otto P., Guza Ł., Franczyza to praca? Pierwsza sprawa ajenta Żabki w sądzie, Gazeta Prawna 15.10.2018
Patti F.P., Unfair Terms Control in Business-to-Business Contracts, Italian Law Journal 2019, nr 2
Pecyna M., Kontrola wzorców umownych poza obrotem konsumenckim, Kraków 2003
Południak-Gierz K. [w:] Zobowiązania, t. 2, Część ogólna. Komentarz, red. P. Machnikowski, Legalis 2024.
Rogoziński D., Problem stosowania art. 3855 k.c. w stosunkach ubezpieczenia gospodarczego z udziałem banków, Wiadomości Ubezpieczeniowe 2020, nr 4
Rott-Pietrzyk E., Artykuł 760 KC superfluum ustawowym? [w:] Ius civile vigilantibus scriptum est. Księga jubileuszowa Profesora Adama Olejniczaka, red. J. Grykiel, J. Haberko, K. Mularski, Warszawa 2022
Rott-Pietrzyk E., Ochrona przedsiębiorcy jako strony słabszej na przykładzie agenta handlowego [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, red. M. Boratyńskiej, Warszawa 2016
Rott-Pietrzyk E., Systematyka części szczegółowej zobowiązań a miejsce umów o pośrednictwo sensu largo (głos w dyskusji), Transformacje Prawa Prywatnego 2013, nr 1
Rott-Pietrzyk E., Grochowski M., Ochrona pośredników handlowych jako słabszej strony umowy (o wspólnych założeniach i mechanizmach ochrony agenta i konsumenta) [w:] Wyzwania dla prawa konsumenckiego w wymiarze globalnym, regionalnym i lokalnym, red. M. Namysłowska, K. Podgórski, E. Sługocka-Krupa, Warszawa 2022
Rott-Pietrzyk E., Grochowski M., Regulacja umów o pośrednictwo w DCFR (wzorcem dla ustawodawcy polskiego?), Transformacje Prawa Prywatnego 2017, nr 3
Rott-Pietrzyk E., Grochowski M., Struktura regulacji umów o pośrednictwo handlowe (wnioski prawnoporównawcze i propozycje legislacyjne), Studia Prawa Prywatnego 2018, nr 1
Rott-Pietrzyk E., Grochowski M., Umowy pośrednictwa w obrocie towarami lub usługami: część ogólna i umowa agencyjna (projekt reformy), Transformacje Prawa Prywatnego 2020, nr 1
Rott-Pietrzyk E., Grochowski M., Wynagrodzenie agenta z tytułu interesów pośrednich – granice dyspozytywności na tle pytania prejudycjalnego w sprawie Rigall, Monitor Prawniczy 2020, nr 23
Safjan M. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Schubert C., Ipsen J., Enforcement by Digital Labor Platforms – with Specific Regard to German Labor Law [w:] Enforcing Private Regulation in the Platform Economy, red. F. Casarosa, M. Grochowski, Tübingen 2025
Schulte-Nölke H., No Market for ‘Lemons’: On the Reasons for a Judicial Unfairness Test for B2B Contracts, European Review of Private Law 2015, nr 2
Sikorski G., Nieważność czy bezskuteczność zawieszona umowy zawierającej klauzule abuzywne, Gdańskie Studia Prawnicze 2023, nr 1
Sołtys B., Czas najwyższy na zmiany w modelu kontroli niedozwolonych postanowień wzorców umownych, Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji 2015, nr 101
Sołtys B., O potrzebie wzmocnienia ochrony przedsiębiorców oraz innych podmiotów niebędących konsumentami przed nadużyciami wolności kontraktowej, Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji 2016, t. 105
Sołtys B., Uwagi na temat konsumenckiego traktowania przedsiębiorców w Kodeksie cywilnym [w:] Verba volant, scripta manent. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Bogusławie Gneli, red. A. Kaźmierczyk, K. Michałowska, M. Szaraniec, Warszawa 2023
Stelmachowski A., Ewolucja autonomii woli [w:] Tendencje rozwoju prawa cywilnego, red. E. Łętowska, Ossolineum 1983
Stone R., The Inequality of Bargaining Power Principle [w:] Research Handbook on the Philosophy of Contract Law, red. P. Saprai, M. Chen-Wishart, Cheltenham 2025
Stuyck J., Do We Need ‘Consumer Protection’ for Small Businesses at the EU Level? [w:] Varieties of European Economic Law and Regulation. Liber Amicorum for Hans Micklitz, red. K. Purnhagen, P. Rott, Cham 2014
Trzaskowski R., Skutki sprzecznych z prawem umów obligacyjnych. W poszukiwaniu skutecznych i proporcjonalnych sankcji, Warszawa 2013
Vannerom J., The Erosion of Contractual Freedom in Commercial Contracts. A Belgian Case-Study [w:] Quo vadis Commercial Contract? Reflections on Sustainability, Ethics and Technology in the Emerging Law and Practice of Global Commerce, red. M. Andenas, M. Heidemann, Cham 2023
Wiewórowska-Domagalska A., Franchising. Study European Parliament. Directorate General for Internal Policies, Policy Department A: Economic and Scientific Policy, 2015
Wilhelmsson T., Various Approaches to Unfair Terms and Their Background Philosophies, Juridica International 2008, nr 14
Winczorek J., Muszyński K., Dostęp do prawa wśród małych i średnich przedsiębiorców. Raport z badania empirycznego, Warszawa 2019
Winczorek J., Muszyński K., Small and Medium Enterprises, Law and Business. Uncertainty and Justice, Milton Park 2023
Wójtowicz E., Instrumenty kontroli wzorców umownych w obrocie profesjonalnym, Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 2009, nr 308
Wyszogrodzka S., Ziętek M., Ochrona słabszego przedsiębiorcy w orzecznictwie sądów francuskich, Przegląd Prawa Handlowego 2009, nr 5
Wyżykowski B., Ochrona „konsumencka” niektórych osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą – wybrane zagadnienia, Internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny 2020, nr 7
Prof. dr hab. Rafał Adamus
Uniwersytet Opolski
Państwo i niewypłacalność a regulacja prawna „niewypłacalności państwowej”. Zarys problemu
Opracowanie poświęcone jest zagadnieniu „niewypłacalności państwa” jako zjawisku faktycznemu i możliwej regulacji prawnej „niewypłacalności państwowej”. Niewypłacalność państw nie jest zjawiskiem rzadkim. Przybiera ona różne postaci. Może dotyczyć także państw uchodzących za „bogate”. W opracowaniu została zaproponowana doktrynalna definicja „niewypłacalności państwa” z punktu widzenia nauk prawnych. Dalej wskazano na szczególny status prawny państwa jako dłużnika. Przedstawiono w sposób przykładowy środki używane do przezwyciężania zapaści finansowej państwa. Wreszcie wskazano na możliwą przestrzeń dla regulacji prawnej. Podkreślono, że nie ma prostych analogii pomiędzy niewypłacalnością gospodarczą, konsumencką, municypalną a niewypłacalnością państwową. Regulacja prawna ex ante niewypłacalności państwowej nie jest warunkiem koniecznym dla podejmowania działań zaradczych, na wypadek kryzysu związanego z niewypłacalnością państwa. Państwo zawsze może uruchomić legislację ad hoc. Prawo ma rolę jedynie służebną wobec możliwych środków zaradczych. Stwierdzanie własnej niewypłacalności przez państwo i stosowanie środków zaradczych jest co do zasady kompetencją wewnętrzną wynikającą z suwerenności państwa. Wskazano na istniejące uregulowania dotyczące finansów publicznych, które można traktować jako „prewencję” niewypłacalności. Wreszcie postawiona teza, że regulacja „niewypłacalności państwowej” może zostać zbudowana na przykład w formacie konstrukcji stanu nadzwyczajnego państwa.
Słowa kluczowe: państwo niewypłacalne, regulacja prawna niewypłacalności państwowej, dług publiczny, limit zadłużenia publicznego, państwo upadłe
The State and Insolvency and the Legal Regulation of ‘State Insolvency’. Outline of the Problem
The article discusses ‘state insolvency’ as a real phenomenon and the possible legal regulation on ‘state insolvency’. State insolvency is not a rare phenomenon. It takes various forms. It can also concern countries considered 'rich'. The study proposes a doctrinal definition of ‘state insolvency’ from the point of view of legal sciences. Next, the special legal status of the state as a debtor is pointed out. Examples of measures used to overcome the financial collapse of the state are presented. Finally, a possible space for legal regulation is indicated. It is emphasized that there are no simple analogies between business, consumer, municipal insolvency and state insolvency. Ex ante legal regulation of state insolvency is not a necessary condition for taking remedial action in the event of a crisis related to state insolvency. The state can always launch ad hoc legislation. The law has only an auxiliary role in relation to possible remedial measures. The determination by a state of its own insolvency and the application of remedial measures is, in principle, an internal competence resulting from the state’s sovereignty. The article points to the existing regulations concerning public finance, which can be treated as ‘prevention’ of insolvency. Finally, the thesis is put forward that a regulation of ‘state insolvency’ can be built, for example, in the format of an institution of a state of the state’s emergency.
Keywords: Insolvent state, legal regulation of state insolvency, public debt, public debt limit, bankrupt state
Bibliografia
Adamus R., Dług niewypłacalność. Analiza na czas kryzysu, Warszawa 2024
Adamus R., Municipal Insolvency – Is This the Missing Area of Regulation in Poland? [w:] Social and Economic Aspects of Court and Out-of-Court Insolvency Proceedings, red. A. Hrycaj, B. Sierakowski, Warszawa 2025
Adamus R., Toksyczny dług XXI wieku, Warszawa 2020
Antonowicz L., O zmianach mapy politycznej świata w XX w. (kilka uwag ze stanowiska prawa międzynarodowego), Studia Iuridica Lublinensia 2013, nr 19
Antoszewski A., Herbut R. (red.), Leksykon politologii, Wrocław 1996
Bała P., Ekonomia a stany nadzwyczajne. Czy Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku wymaga nowelizacji?, Łódź 2022
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012
Bieleń S., Państwa upadłe [w:] Organizacja Narodów Zjednoczonych – bilans i perspektywy, red. J. Symonides, Warszawa 2006
Bierzanek R., Symonides J., Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 2008
Bodul D., Jakovac P., Tomljanović M., A Plaidoyer on State Bankruptcy: Between Economic Reality and Legal Impossibility, LEXONOMICA 2024, vol. 16, nr 2
Borchard E., Hotchkiss J., State insolvency and foreign bondholders: general principles, vol. 1, Beard Books 2000
Ciżkowicz P., Michalska K., Rzońca A., Determinanty bezpiecznego poziomu długu publicznego, Studia BSA 2011, nr 4(28)
Complak K., Stany nadzwyczajne w amerykańskiej i polskiej konstytucji, Gdańskie Studia Prawnicze 2014, nr 31
Complak K., Stany nadzwyczajne á la française oraz á la polonaise, Studia Iuridica Lublinensia 2014, nr 2 (22)
Czyż A., Stany nadzwyczajne w konstytucji Węgier z 2011 r. a praktyka ich stosowania, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2023, nr 4
Dubowski R., Dopuszczalność wyłączenia z konstytucyjnego limitu zadłużenia pożyczek, gwarancji i poręczeń finansowych służących finansowaniu potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej, Zeszyty Prawnicze BAS 2023, nr 2
Dudek S., Kotecki L., Kurtek M., Zagrożenie nadmiernego długu publicznego, Warszawa 2022
Dudkiewicz H., Prawo międzynarodowe w kwestii państwa upadłego [w:] Problem upadku państw w stosunkach międzynarodowych, red. R. Kłosowicz, A. Mania, Kraków 2012
Gillette C.P., What States Can Learn From Municipal Insolvency [w:] When States Go Broke: The Origins, Context, and Solutions for the American States in Fiscal Crisis, red. P. Conti-Brown, D. Skeel, New York 2012
Grala D., Refinansowanie zobowiązań kredytowych w warunkach niewypłacalności państwa na przykładzie PRL w latach 1981–1983. Fiasko planu ograniczenia zadłużenia Polski w świetle uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, UR Journal of Humanities and Social Sciences 2018, nr 1(6)
Helman G.B., Ratner S.R., Saving Failed States, Foreign Policy 1992, t. 89
Jędraszka A., Obecne zadłużenie międzynarodowe państw świata, Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów 2008, nr 90
Jędrzejowska K., Upadłość (bankructwo) państwa w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2018
Kamin S., Sobel M., Mar-a-Lago Accord, Anatomy of a bad idea, Financial Times, 12.03.2025 r.
Klimowicz M., Niewypłacalność państw strefy euro [w:] Procesy integracyjne i dezintegracyjne w Europie, red. A. Pacześniak, M. Klimowicz, Wrocław 2014
Kłosowicz R., Państwa upadłe i ich destabilizujący wpływ na stosunki międzynarodowe [w:] Czynniki stabilizacji i destabilizacji w stosunkach międzynarodowych na początku XXI wieku, red. I. Stawowy-Kawka, Kraków 2009
Kielin Ł., Limit zadłużenia z art. 216 ust. 5 Konstytucji RP w dobie pandemii wirusa COVID-19 oraz w obliczu agresji Rosji na Ukrainę, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2023, nr 2
Kielin Ł., Stabilność fiskalna jako wartość konstytucyjnie chroniona w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2022
Menkes M., Immunitet jurysdykcyjny i egzekucyjny państwa. Komentarz do Konwencji NZ o immunitecie jurysdykcyjnym państw i ich mienia oraz Europejskiej konwencji o immunitecie państwa, Warszawa 2013
Mesjasz L., Niewypłacalność państwa-czynniki determinujące i możliwości predykcji, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2010, nr 12(149)
Muszyński M., Osiejewicz J., Immunitet państwa: instytucja na rozdrożu prawa, Polski Przegląd Stosunków Międzynarodowych 2013, nr 3
Nowicki M., Bankructwo państwa – fakt czy mit?, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2019, nr 63(3)
Ofiarski Z. [w:] Konstytucja RP, t. 2, Komentarz. Art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Pach J., Madera A., Procedura nadmiernego deficytu budżetowego jako czynnik bezpieczeństwa finansowego krajów Unii Europejskiej, Warszawa 2018
Paśnik J., Pozakonstytucyjne ustawodawstwo stanów nadzwyczajnych, Przegląd Prawa Publicznego 2023, nr 4
Paulus Ch.G., Some Thoughts on an Insolvency Procedure for Countries, The American Journal of Comparative Law 2002, nr 50
Piotrowski R., Uwagi o prawnym znaczeniu konstytucyjnego zakazu nadmiernego zadłużania państwa, Studia Iuridica 2020, nr 86
Polak E., Polak W., Wzrost zadłużenia jako jedna z konsekwencji pandemii zapoczątkowanej w 2020 roku, Roczniki Ekonomiczne Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy 2021, nr 14
Próchnicki L., Reguły fiskalne a stabilność fiskalna krajów Unii Europejskiej, Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania 2013, nr 32/1
Redo M., Siemiątkowski P., Zewnętrzne bezpieczeństwo finansowe państwa, Toruń 2017
Reinhart C.M., Rogoff K.S., This Timie is Different. A Panoramic View of Eight Centuries of Financial Crises, NBER, Working Paper 2008, nr 13882
Reinhart C.M., Rogoff K.S., This Time is Different. Eight Centuries of Financial Folly, Princeton University Press, Princeton, New York 2009
Rosa J., Poprawa konkurencyjności gospodarki Irlandii jako najważniejsze wyzwanie dla rządu, Rocznik Żyrardowski 2006, nr 4
Rybkowski R., Komu potrzebne są państwa upadłe? [w:] Problem upadku państw w stosunkach międzynarodowych, red. R. Kłosowicz, A. Mania, Kraków 2012
Sidorkiewicz K., Współczesne ujęcie funkcji państwa, Studia Elbląskie 2010, nr 11
Srogosz T., Upadłość państwa a odpowiedzialność międzynarodowa (rozważania w kontekście międzynarodowego prawa praw człowieka) [w:] Wokół współczesnych problemów ochrony praw człowieka, red. W. Wacławczyk, Warszawa 2009
Stec A., Stany nadzwyczajne w porządku konstytucyjnym Ukrainy – stan wojenny 2018 roku, Przegląd Sejmowy 2019, nr 5
Szymańska A., Mechanizm korekty nadmiernego deficytu w krajach Unii Europejskiej – analiza na przykładzie Polski [w:] Ekonomia i zarządzanie w teorii i praktyce, t. 6, Determinanty konkurencyjności przedsiębiorstw, regionów, gospodarek, red. P. Urbanek, Łódź 2013
Szymańska A., Procedury redukowania nadmiernego deficytu sektora finansów publicznych w krajach Unii Europejskiej, Nauki o Finansach 2014, nr 2(19)
Tett G., What a Mar-a-Lago accord could look like?, Financial Times, 7.03.2025 r.
Wynne W.H., State Insolvency and Foreign Bondholders: Selected Case Histories of Goveernmental Foreign Bond Defaults and Debt Readjustments, vol. 2, Beard Books 2000
Zajadło J., Prawo międzynarodowe wobec problemu „państwa upadłego”, PiP 2005, nr 2
Zioło M., Deficyt i dług jako kategorie objęte dyscypliną fiskalną, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2011, nr 167
Dr Rafał Kapkowski
Gdańsk
O penalizacji prawa cywilnego
(Tekst jest dostępny na licencji Creative Commons CC BY-NC-ND 4.0.)
Tematyka artykułu wpisuje się w ważny kierunek badawczy relacji pomiędzy prawem publicznym a prawem prywatnym. Przedmiotem artykułu jest próba opisania i nazwania zaobserwowanego zjawiska wkraczania regulacji prawnokarnej w obszar tradycyjnie zastrzeżony dla prawa cywilnego. Wychodząc od zagadnienia publicyzacji prawa prywatnego, tekst omawia, na wybranych przykładach ostatnich nowelizacji ustawowych, nowe metody ingerencji prawa karnego w stosunki cywilnoprawne, dotychczas w zasadzie nieznane lub niestosowane w tej sferze regulacji prawnej. Polegają one w szczególności na szerszej penalizacji oświadczeń podmiotów prawa cywilnego, zastępowania sankcji cywilnoprawnych sankcjami karnymi, a także ewolucji roli notariusza z osoby zaufania publicznego w kierunku organu quasi-procesowego. Analiza dogmatyczna nowo wprowadzonych regulacji służy za podstawę do oceny przydatności zaobserwowanego procesu dla osiągnięcia postulowanych przez ustawodawcę celów, a także sformułowania wniosków co do celowości kontynuowania lub potrzeby wstrzymania tego procesu, zwanego umownie penalizacją prawa cywilnego.
Słowa kluczowe: prawo publiczne, prawo prywatne, prawo cywilne, penalizacja, sankcja nieważności, sankcja karna
Pobierz treść artykułu
Penalization of Civil Law
The subject-matter of this article is part of an important research trend concerning the relationship between public law and private law. The subject of the article is an attempt to describe and name the observed phenomenon of criminal law regulations entering the area traditionally reserved for civil law. Starting from the issue of publicization of private law, the text discusses, using selected examples of recent statutory amendments, new methods of interference of criminal law regulations in civil law relations, so far basically unknown or not used in this sphere of legal regulation. They involve, in particular, a broader penalization of declarations made by civil law entities, the replacement of civil law sanctions with criminal sanctions, and the evolution of the role of a notary from a person of public trust towards a quasi-procedural authority. The dogmatic analysis of the newly introduced regulations serves as the basis for assessing the usefulness of the observed process for achieving the goals postulated by the legislator, as well as formulating conclusions as to the advisability of continuing or suspending this process, conventionally called penalization of civil law.
Keywords: public law, private law, civil law, penalization, sanction of invalidity, criminal sanction
Bibliografia
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2012
Banaszczyk Z. [w:] System Prawa Prywatnego, red. nacz. Z. Radwański, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Bek D. [w:] Prawo karne. Wykład akademicki, red. T. Dukiet-Nagórska, O. Sitarz, Warszawa 2023
Bieluk J., Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego. Komentarz, Warszawa 2019
Bieranowski A., Ocena poprzedniej ustawy o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego – uwagi z perspektywy nowej regulacji, Rejent 2023, nr 3
Bierecki D., Czynność prawna podjęta w celu przestępczym – próba konstrukcji prawnej, Palestra 2019, nr 10
Biernat J. [w:] Prawo o notariacie. Komentarz, red. A.J. Szereda, Warszawa 2022
Błachucki M. (red.), Administracyjne kary pieniężne w demokratycznym państwie prawnym, Warszawa 2015
Dadak W. [w:] J. Widacki, W. Dadak, M. Grzyb, A. Szuba-Boroń, Kryminologia. Zarys systemu, Warszawa 2022
Filipkowski W., Guzik-Makaruk E.M. [w:] E.W. Pływaczewski i in., Kryminologia. Stan i perspektywy rozwoju, Warszawa 2019
Gardocki L., Penalizacja i jej ograniczenia, Archiwum Kryminologii 1985, t. 12
Giezek J. [w:] Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, red. M. Bojarski, Warszawa 2020
Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, Warszawa 2006
Gutowski M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz. Art. 1–352, Warszawa 2021
Helios J., Publicyzacja prawa prywatnego – prywatyzacja prawa publicznego w kontekście rozważań nad prawem europejskim, Przegląd Prawa i Administracji 2013, nr 92
Izdebski H., Elementy teorii i filozofii prawa, Warszawa 2011
Kapkowski R., Pozycja notariusza w systemie organów ochrony prawnej, Krakowski Przegląd Notarialny 2022, nr 2
Kokocińska K. [w:] Constitutional barriers to the applicability of private law in the public sector. A comparative study with particular emphasis on Polish and German law, red. R. Szczepaniak, Poznań 2020
Liżewski B., Prawo publiczne a prawo prywatne – wybrane uwagi teoretyczne na temat hybrydyzacji instytucji prawnych, Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II 2018, nr 4
Marek A. [w:] System Prawa karnego, t. 1, Zagadnienia ogólne, red. A. Marek, Warszawa 2010
Michalska M., Zasada proporcjonalności w orzecznictwie TK i ETPC – analiza prawno-porównawcza, Krytyka Prawa 2022, nr 2
Nowacki J., Prawo publiczne – prawo prywatne, Katowice 1992
Oleszko A., Akt notarialny jako podstawa odpowiedzialności prawnej notariusza, Warszawa 2015
Oleszko A., Prawo o notariacie. Komentarz, t. 1, Ustrój notariatu, Warszawa 2016
Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 1999
Radwański Z., Mularski K. [w:] System Prawa Prywatnego, red. nacz. Z. Radwański, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2019
Redelbach A., Prawo o notariacie. Komentarz, Toruń 2002
Rogowski W., Zasób i inflacja przepisów prawa w Polsce, Głos Prawa. Przegląd Prawniczy Allerhanda 2018, t. 1, nr 1–2, poz. 3
Safjan M. [w:] System Prawa Prywatnego, red. nacz. Z. Radwański, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Salagierski C.W., Tymecki B., Zasada legalizmu w postępowaniu notarialnym, Rejent 2005, nr 9
Sawarzyński J. [w:] Prawo o notariacie. Komentarz, red. A.J. Szereda, Warszawa 2022
Setkowicz M. [w:] Notariat. Czynności notarialne, red. A.J, Szereda, Warszawa 2021
Szczepaniak R. [w:] Constitutional barriers to the applicability of private law in the public sector. A comparative study with particular emphasis on Polish and German law, red. R. Szczepaniak, Poznań 2020
Szereda A.J., Rozważania o „postępowaniu notarialnym”, Rejent 2012, nr 5
Szydło M., Bosek L [w:] Konstytucja RP, t. 1, Komentarz. Art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Warylewski J., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2017
Wiak K. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Warszawa 2021
Zakolska J., Zasada proporcjonalności w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2008
Zawiejski T. [w:] Prawo karne. Wykład akademicki, red. T. Dukiet-Nagórska, O. Sitarz, Warszawa 2023
Żurawik A., Problem publicyzacji prawa prywatnego w kontekście ustrojowym, PiP 2010, nr 5
Prof. dr hab. Maciej Zachariasiewicz
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Opus magnum z zakresu międzynarodowej sprzedaży towarów – recenzja polskiego wydania komentarza do Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z 1980 r. pod redakcją I. Schwenzer
Komentarz Schlechtriem i Schwenzer stanowi opus magnum z zakresu Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów. Przedmiotem recenzji jest jego spolszczona wersja, przygotowana przez zespół autorów pod red. K. Iwińskiego, na bazie 4-ego wydania anglojęzycznego komentarza z 2016 r. Wbrew wyrażanemu czasem przekonaniu o częstym wyłączaniu przez strony CISG (co jest dopuszczalne), Konwencja zachowuje istotne znaczenie w praktyce. Jest wszakże domyślną regulacją dla umów międzynarodowej sprzedaży towarów w 97 państwach, będących jej stronami. Ponadto, będąc instrumentem nowoczesnym, czerpiącym najlepsze wzorce z różnych systemów prawnych - i to zarówno kręgu kultury państw kontynentalnych, jak i common law - wywarła ona ogromny wpływ na rozwój prawa umów w ogóle. Z kolei książka pod red. P. Schlechtriem’a i I. Schwenzer stanowi – już od lat - najważniejszy zbiór komentarzy do postanowień konwencji. Polska wersja przybliża polskiemu czytelnikowi dorobek międzynarodowej literatury i orzecznictwa z różnych zakątków naszego globu. Jest dziełem ogromnej i starannej pracy tłumaczy. Recenzja dokonuje oceny polskiej wersji komentarza, ze szczególnym uwzględnieniem – w ramach przykładu - zagadnienia inkorporacji ogólnych warunków umów. Należy jednak podkreślić, że komentarz Schlechtriem i Schwenzer jest przeznaczony przede wszystkim dla czytelnika, który posiada już określone rozeznanie w problematyce konwencji wiedeńskiej. Można powiedzieć, że jest to praca dla „zaawansowanych” użytkowników.
Słowa kluczowe: konwencja wiedeńska o umowa międzynarodowej sprzedaży towarów, CISG, komentarz, międzynarodowego prawo handlowe, UNCITRAL, recenzja
A Magnum Opus in the Field of International Sale of Goods: A Review of the Polish Edition of the Commentary Edited by I. Schwenzer to the 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods
The Schlechtriem and Schwenzer commentary is a magnum opus on the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods. The subject of this review is its Polish version, prepared by the team of authors under the editorship of K. Iwinski, based on the 4th edition of the English-language commentary, published in 2016. Contrary to the belief that is sometimes expressed, namely that parties often exclude the CISG (which is permissible), the Convention retains significant importance in practice. After all, it is the default regulation for contracts for the international sale of goods in the 97 contracting states. In addition, being a modern instrument that draws upon the best models from various legal systems (both from continental countries’ systems and common law systems), it has had a great impact on the development of contract law in general. So, the book edited by P. Schlechtriem and I. Schwenzer has been – for many years now – the most important collection of commentaries on the provisions of the Convention. The Polish version of the commentary brings the Polish reader closer to the body of international literature and case law from various corners of the globe. It is a result of enormous and careful work of translators. The review evaluates the Polish version of the commentary, with a particular focus – as an example – on the issue of incorporation of general contract terms. However, it should be emphasized that the commentary by Schlechtriem and Schwenzer is intended primarily for the reader who already has a certain understanding of the Vienna Convention. It can be described as reading material for 'advanced' users.
Keywords: Vienna Convention on Contracts for the International Sale of Goods, CISG, commentary, international commercial law, UNCITRAL, review
Bibliografia
von Bar Ch., Clive E., Schulte-Nölke H. (red.), Draft Common Frame of Reference. Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law: Articles and Comments (Interim full edition), Munich 2009
Pajor T., Stosowanie konwencji o międzynarodowej sprzedaży towarów w Polsce (po dziesięciu latach) [w:] Studia i rozprawy. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Całusowi, red. A. Janik, Warszawa 2009
Pisuliński J., Struktura części ogólnej prawa zobowiązań:(wprowadzenie do dyskusji), Transformacje Prawa Prywatnego 2017, nr 2
Pisuliński J., Zoll F., Wprowadzenie do uzasadnienia projektu [w:] Wykonanie i skutki naruszenia zobowiązań: projekt z uzasadnieniem, red. J. Pisuliński, F. Zoll, M. Pecyna, Kraków 2009
Pohl-Michałek M., Exlusions of the United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods under Article 6 CISG [w:] Rozprawy z prawa prywatnego : księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Popiołkowi, red. M. Jagielska, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Warszawa 2017
Pohl-Michałek M., Fenomen wyłączania CISG: czy CESL ma szansę stosowania w relacjach z B2B? [w:] Wpływ europeizacji prawa na instytucje prawa handlowego, red. J. Kruczalak-Jankowska, Warszawa 2013
Pohl-Michałek M., Party Autonomy in Light of the 1980 United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods, rozprawa doktorska, Uniwersytet Śląski/University of Osnabrück 2018
Schlechtriem P. (red.), Commentary on the UN Convention on the International Sale of Goods (CISG), Clarendon Press 1998
Schlechtriem & Schwenzer: Commentary on the UN Convention on the International Sale of Goods (CISG), red. I. Schwenzer, U.G. Schroeter, Oxford 2022
Schroeter U., Jędryszczyk B. [w:] Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów (CISG). Komentarz, red. I. Schwenzer, K. Iwiński, Warszawa 2021
Schwenzer I., Hachem P., Zwolankiewicz A. [w:] Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów (CISG). Komentarz, red. I. Schwenzer, K. Iwiński, Warszawa 2021
Spagnolo L., A Glimpse Through the Kaleidoscope: Choices of Law and the CISG (Kaleidoscopt Part 1), Vindobona Journal of International Commercial Law & Arbitration 2009, vol. 13
Spagnolo L., CISG Exclusion and Legal Efficiency, Wolters Kluwer 2014
Spagnolo L., Rats in the Kaleidoscope: Rationality, Irrationality, and the Economics and Psychology of Opting in and Out of the CISG (Kaleidoscope Part II), Vindobona Journal of International Commercial Law & Arbitration 2009, vol. 13
Zachariasiewicz M., Inkorporacja wzorców umownych w konwencji wiedeńskiej o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów [w:] Rozprawy z prawa prywatnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Popiołkowi, Warszawa 2017
Zachariasiewicz M., National Report: Poland [w:] 35 Years of CISG – Present Experiences and Future Challenges, red. H. Sikirić, T. Jakšić, A. Bilić, Zagreb 2017
Zachariasiewicz M.A., Procedura zawierania umów według znowelizowanych przepisów kodeksu cywilnego, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2004, nr 13
Zoll F., The impact of the Vienna Convention on the International Sale of Goods on Polish law, with some references to other Central and Eastern European countries, Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht 2007
Dr Jarosław Sułkowski
Uniwersytet Łódzki
O (nie)nakładaniu obowiązków na podstawie prawa niepowszechnie obowiązującego. Glosa do wyroku WSA w Warszawie z 13.03.2024 r., IV SA/Wa 654/23
Sprawa rozstrzygana w komentowanym wyroku dotyczyła decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych dla eksploatacji złoża węgla brunatnego Turów realizowanego w gminie Bogatynia. W jej tle widoczny jest niedawno zakończony spór między Republiką Czeską a Polską dotyczący funkcjonowania zakładu górniczego. Jak zawsze przy tego rodzaju postępowaniach najaktywniejszymi jego uczestnikami były organizacje ekologiczne, których aktywność stała się również przedmiotem oceny Sądu. Najbardziej kontrowersyjną częścią orzeczenia są jednak wywody dotyczące podległości organizacyjnej, o której mowa w art. 93 Konstytucji. Wiele do życzenia pozostawia również konstrukcja samego uzasadnienia. Sięgnięcie po kryterium własnościowe dla ustalenia podległości organizacyjnej w rozumieniu art. 93 Konstytucji nie wydaje się właściwe. Z faktu, że Skarb Państwa jest zaangażowany w strukturę właścicielską jej jedynego akcjonariusza, nie można wyprowadzić wniosku, że Spółka stała się w jakiś sposób częścią struktury administracji. Sąd zbyt łatwo zadowolił się konkluzją o podległości organizacyjnej PGE S.A., która mogłaby uzasadnić odniesienie do przedsiębiorcy obowiązków płynących z nieratyfikowanej umowy międzynarodowej. Nie poddał analizie art. 93 Konstytucji. Nie uzasadnił swojego stanowiska, lakonicznie odwołując się do struktury właścicielskiej spółki. Pozytywnym aspektem wyroku sądu pierwszej instancji jest natomiast to, że uznał legalność decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach w zasadniczej części.
Słowa kluczowe: umowa międzynarodowa, przestrzeganie prawa międzynarodowego, organizacja społeczna, akty prawa wewnętrznego
On (Non-)Imposition of Obligations Based on Laws Which Are Not Universally Applicable. Commentary on Judgment of the Provincial Administrative Court in Warsaw of 13 May 2024 (IV SA/Wa 654/23)
The case resolved in the commented judgment concerned the decision on environmental conditions (for approval of a project) for the exploitation of the Turów lignite deposit in Bogatynia. In its background, there is a recently concluded dispute between the Czech Republic and Poland regarding the operation of a mining plant. As always in this type of proceedings, the most active participants were ecological organizations, whose activity was also the subject of the Court's assessment. The most controversial part of the judgment, however, are the arguments regarding organizational subordination referred to in Article 93 of the Constitution. The structure of the justification itself also leaves much to be desired.
Resorting to the ownership criterion to determine organizational subordination within the meaning of Article 93 of the Constitution does not seem appropriate. Based on the fact that the State Treasury is involved in the ownership structure of its sole shareholder, it cannot be concluded that the Company has somehow become part of the administration structure. The Court was too easily satisfied with the conclusion about the organizational subordination of PGE S.A., which could justify referring to the entrepreneur certain obligations arising from an unratified international agreement. The Court did not analyse Article 93 of the Constitution. It did not justify its position, only briefly referring to the company's ownership structure. A positive aspect of the judgment of the first instance court is that it recognized the legality of the decision on environmental conditions in a significant part.
Keywords: international agreement, compliance with international law, public organization, internal legislation
Bibliografia
Czapliński W., Wzajemny stosunek prawa międzynarodowego i polskiego prawa wewnętrznego w świetle przepisów Konstytucji z 1997 roku oraz orzecznictwa [w:] Konstytucyjne podstawy systemu prawa, red. M. Wyrzykowski, Warszawa 2001
Iserzon E. [w:] E. Iserzon, J. Starościak, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, teksty, wzory i formularze, Warszawa 1970
Jackiewicz A., Miejsce umów międzynarodowych w polskim porządku prawnym [w:] Konstytucyjno-ustawowa regulacja stosunków społecznych w Rzeczypospolitej Polskiej i Republice Białoruś, red. J. Matwiejuk, Białystok 2009
Kwiecień R, Miejsce umów międzynarodowych w porządku prawnym państwa polskiego, Warszawa 2000
Masternak-Kubiak M., Przestrzeganie prawa międzynarodowego w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Kraków 2003
Pchałek M., Behnke M., Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko w prawie polskim i UE, Warszawa 2009
Trzcińska D., Charakter prawny decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, Studia Prawnoustrojowe 2017, nr 37
Wasilkowski A., Przestrzeganie prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji) [w:] Otwarcie Konstytucji na prawo międzynarodowe i procesy integracyjne, red. K. Wójtowicz, Warszawa 2006
Ważny K., Bochentyn A., Udział organizacji społecznej w ogólnym postępowaniu administracyjnym, Przegląd Naukowy Disputatio 2014, nr 18
Wróbel A. [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Gotowicz, A. Wróbel, Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania administracyjnego, LEX 2021
Wyrozumska A., Umowy międzynarodowe. Teoria i praktyka, Warszawa 2006
Mgr Kamil Wiater
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Możliwość stwierdzenia nieważności milczącej zgody na realizację robót budowlanych. Glosa do wyroku NSA z 15.12.2021 r., II OSK 427/21
W związku z wprowadzeniem do k.p.a. ramowej regulacji dotyczącej milczącego załatwienia sprawy, w orzecznictwie utrzymują się rozbieżności co do tego, w jakich sytuacjach możliwe jest stosowanie przepisów regulacji przewidzianej tym zakresie w k.p.a. w odniesieniu do ustaw szczególnych, które przed wejściem w życie nowelizacji k.p.a. posługiwały się analogiczną instytucją. W komentowanym wyroku wskazano, że przepisy rozdziału 8a k.p.a. mogą być stosowane w odniesieniu do decyzji o pozwoleniu na wykonanie robót budowlanych wydanych w formie milczącej zgody, jednakże jednocześnie nie dopuszczono możliwości stwierdzenia nieważności takich rozstrzygnięć w oparciu o odpowiednie zastosowanie przepisów art. 156 i nast. k.p.a. w zw. z art. 122g k.p.a. Stanowisko zajęte przez Naczelny Sąd Administracyjny zasługuje jedynie na częściową aprobatę. O ile dokonaną przez NSA szeroką wykładnię art. 122a k.p.a. należy ocenić pozytywnie, o tyle brak było podstaw do wskazania braku możliwości zastosowania przepisów k.p.a. dotyczących stwierdzenia nieważności w odniesieniu do milczącej zgody wydanej na podstawie art. 30 ust. 5 p.b. – głównie z uwagi na błędne zidentyfikowanie przez NSA kolizji przepisów p.b. i k.p.a. oraz wadliwe zastosowanie norm kolizyjnych wyłączających zastosowanie przepisów k.p.a. dotyczących stwierdzenia nieważności decyzji.
Słowa kluczowe: milcząca zgoda, prawo budowlane, stwierdzenie nieważności, roboty budowlane, postępowanie naprawcze
The Permissibility of Invalidating the Tacit Approval of Construction Works. Commentary on Judgment of the Supreme Administrative Court of 15 December 2021, II OSK 427/21
In view of the insertion into the Code of Administrative Procedure (CAP) of a framework regulation concerning the tacit handling of matters, divergences persist in case law as to the situations in which it is possible to apply these provisions of the CAP in relation to specific laws which used a similar institution before the entry into force of the CAP revision. The commented judgment indicates that the provisions of Chapter 8a of the CAP may be applied with regard to decisions on authorization to carry out construction works issued in the form of tacit approval, however, at the same time, the possibility of declaring such decisions invalid based on the application mutatis mutandis of Article 156 et seq. of the CAP in conjunction with Article 122g CAP is denied. The standpoint taken by the Supreme Administrative Court deserves only partial approval. While the SAC's broad interpretation of Article 122a of the CAP should be assessed positively, there were no grounds for stating that it is impossible to apply the provisions of the CAP concerning declaration of invalidity with respect to tacit consent issued pursuant to Article 30(5) of the Construction Law - mainly due to the SAC's incorrect identification of the conflict between the provisions of the Construction Law and the CAP and incorrect application of the conflict of laws rules excluding the application of the CAP provisions concerning declaration of invalidity of decisions.
Keywords: tacit consent, construction law, declaration of invalidity, construction work, remedial proceedings
Bibliografia
Adamiak B. [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. B. Adamiak, J. Borkowski, Warszawa 2021
Basińska-Cedro I. [w:] Inwestycje budowlane w praktyce, red. P. Jarzyński, Warszawa 2022
Bursztynowicz M., Sługocka M., Postępowanie administracyjne dla jednostek samorządu terytorialnego. Komentarz, Warszawa 2020
Dessoulavy-Śliwiński J. [w:] Prawo budowlane. Komentarz, red. Z. Niewiadomski, Warszawa 2018
Gliniecki A. [w:] Prawo budowlane. Komentarz, red. A. Gliniecki, Warszawa 2016
Klonowski K. [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. H. Knysiak-Sudyka, Warszawa 2023
Kmieciak Z. [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. J. Wegner, M. Wojtuń, Z. Kmieciak, Warszawa 2023
Koszowski M., Dwadzieścia osiem wykładów ze wstępu do prawoznawstwa, Warszawa 2019
Leszczyński L., Zagadnienia teorii stosowania prawa. Doktryny i tezy orzecznictwa, Warszawa 2004
Lewicki M. [w:] Milczące załatwienie sprawy przez organ administracji publicznej, red. M. Gajda-Durlik, Z. Kmieciak, Warszawa 2019
Piecha J. [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. R. Hauser, M. Wierzbowski, Warszawa 2023
Plucińska-Filipowicz A., Filipowicz T., Wincenciak M. [w:] Prawo budowlane. Komentarz, red. M. Wierzbowski, A. Plucińska-Filipowicz, Warszawa 2018
Szewczyk M., Milczące załatwienie sprawy, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2019, nr 5
Szot A. [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 3, Wykładnia prawa Unii, red. L. Leszczyński, Warszawa 2018
Wegner J., Instytucja milczącego załatwienia sprawy przez administrację publiczną, Warszawa 2020
Wiater K., Nowelizacja k.p.a. a instytucja milczącego załatwienia sprawy w regulacjach szczególnych – uwagi na tle stosowania instytucji milczącego załatwienia sprawy w prawie budowlanym, PiP 2024, nr 9
Wróbel A. [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. M. Jaśkowska, A. Wróbel, Warszawa 2018
Wyszomirski Ł. [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, red. M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, Legalis 2023