Kontrola konstytucyjności prawa w Holandii: mit czy rzeczywistość?
Prof. dr hab. Agnieszka Bień-Kacała
Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu
Kontrola konstytucyjności prawa w Holandii: mit czy rzeczywistość?
Ustrój Holandii opisywany jest zazwyczaj jako taki, któremu obca jest kontrola konstytucyjności prawa. Doktryna holenderska odmiennie podchodzi do tej kwestii wprost opisując system kontroli konstytucyjności prawa. Podkreśla jednocześnie wynikający wprost z ustawy zasadniczej (art. 120) zakaz dokonywania kontroli przez sądy w stosunku do ustaw i traktatów. Niewątpliwie system ten posiada szczególne cechy (exception hollandaise). Podłożem ich jest znaczenie konsensusu i dialogu konstytucyjnego, hybrydowość systemu prawnego wpływającą na znaczenie ustrojowe konstytucji i ustawy oraz różnorodność rozwiązań w zakresie kontroli prawa. Wszystko to sprawia, że kwestia kontroli konstytucyjności prawa (zwłaszcza ustaw) w Holandii pozostaje na granicy mitu i rzeczywistości prawnej. W tym kontekście Autorka omawia wyróżniane w nauce prawa porównawczego warianty kontroli konstytucyjności prawa, następnie zajmuje się kwestią kontroli dokonywanej przez sądy w związku z miejscem Konstytucji z 1814 roku w holenderskim systemie źródeł prawa, by przejść do oceny przyjętych rozwiązań w kierunku odpowiedzi na pytanie dotyczące obrazu kontroli konstytucyjności prawa w Holandii. W podsumowaniu Autorka syntetycznie wskazuje szczególne elementy systemu kontroli konstytucyjności prawa w Niderlandach.
Słowa kluczowe: Holandia, kontrola konstytucyjności prawa, sądownictwo konstytucyjne
Constitutional Review in the Netherlands: Myth or Reality?
The constitutional system of the Netherlands is usually described as one without constitutional review. However, Dutch legal scholars see this issue differently and describe the system of constitutional review. At the same time, they emphasize the constitutional prohibition of judicial review of statutes and treaties (Article 120). Undoubtedly, this system has special features (exception hollandaise). They stem from the importance of consensus and constitutional dialogue, the hybridity of the legal system affecting the significance of the constitution and statutes, and a variety of constitutional review solutions. All this means that constitutional review (especially in case of statutes) in the Netherlands remains in between myth and legal reality. Thus, the author discusses the varieties of constitutional review distinguished in comparative constitutional law, then deals with the issue of review carried out by courts in connection to the place of the 1814 Constitution in the Dutch system of sources of law, and next she presents the picture of the Dutch constitutional review system. In conclusion, the author synthetically indicates special elements of the system of constitutional review in the Netherlands.
Keywords: the Netherlands, constitutional review, constitutional courts
Bibliografia:
Adams M., Schyff van der G., Constitutional Review be the Judiciary in the Netherlands. A Metter of Politics, Democracy or Compensating Strategy? Zeitschrift für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht 2006, vol. 66
Bader V., Parliamentary Supremacy versus Judicial Supremacy. How can adversarial judicial, public, and political dialogue be institutionalized, Utrecht Law Review 2016, vol. 12, nr 1
Bartolini E., Romeo G., The Dutch System and the Supranational Law: the Application of the ECHR in a Comparative Perspective, [w:] The Dutch Constitution beyond 200 Years, red. G.R. Ferrari, R. Passchier, W. Voermans, Eleven International Publishing 2018
Bellamy R., Political Constitutionalism and the Human Rights Act, International Constitutional Law Review 2011, vol. 9
Besselink L.F.M., Constitutional Adjudication in the Era of Globalization: The Netherlands in Comparative Perspective, European Public Law 2012, nr 1
Besselink L.F.M., The Proliferation of Constitutional Law and Constitutional Adjudication, or How American Judicial Review Came to Europe After All, Utrecht Law Review 2013, vol. 9, nr 2.
Bovend’Eert P.P.T., [w:] Grondwet. Tekst en commentaar, P.P.T. Bovend’Eert, J.L.W. Broeksteeg, D.E. Bunschoten, J.W.A. Fleuren, H.G. Hoogers, Deventer 2015
Bovend’Eert P.P.T., J.L.W. Broeksteeg, C.N.J. Kortmann, B.P. Vermeulen, Constitutioneel recht, Deventer 2016
Buruma I., Śmierć w Amsterdamie. Zabójstwo Theo van Gogha i grancie tolerancji, Kraków 2008
Chiti M. P., Judicial and Political Power: Where is the Dividing Line?: A Praise for Judicialization and Judicial Restraint, European Public Law 2015, nr 4
Colón-Ríos J., A new typology of judicial review of legislation, Global Constitutionalism 2014, nr 3
Comella V.F., The rise of specialized constitutional courts, [w:] Comparative Constitutional Law, red. T. Ginsburg, R. Dixon, Edward Elgar 2011
Dawson M., Constitutional Dialogue between Courts and Legislatures in the European Union: Prospects and Limits, European Public Law 2013, vol 19, nr 2
Drinóczi T., Constitutional dialogue theories – extension of the concept and examples from Hungary, Zeitschrift für öffentliches Recht 2013, nr 1
Duxbury N., Judicial disapproval as a constitutional technique, International Constitutional Law Review 2017, vol. 15, nr 3
Efthymiou N. S., Wit de J.C., The Role of Dutch Courts in the Protection of Fundamental Rights, Utrecht Law Review 2013, vol. 9, nr 2
Ewing K. D., The Resilience of the Political Constitution, German Law Review 2013, vol. 14, nr12
Gardbaum S., The Case for the New Commonwealth Model of Constitutionalism, German Law Review 2013, vol. 14, nr 12
Gestel van R., The „Deparliamentarisation” of Legislation: Framework Laws and the Primacy of the Legislature, Utrecht Law Review 2013, vol. 9, nr 2
Ginsburg T., Melton J., The Netherlands Constitution: Implications for Countries in Transition, http://comparativeconstitutionsproject.org/files/Netherlands_Implications_Report.pdf?6c8912
Gribnau H., Equality, Legal Certainty and Tax Legislation in the Netherlands. Fundamental Legal Principles as Checks on Legislative Power: A Case Study, Utrecht Law Review 2013, vol. 9, nr 2
Harel A., Shinar A., Between judicial and legislative supremacy: A cautious defense of constrained judicial review, International Constitutional Law Review 2012, vol. 10, nr 4
Heringa A.W., Constitutional law, [w:] Introduction to Law, red. J. Hage, B. Akkermans, Springer 2014.
Heringa A.W., Kiiver P., Constitutions Compared, Cambridge-Antwerp-Portland 2012
Heringa A.W., Velde van der J., Verhey L.F.M., Woude van der W., Staatrecht, Deventer 2015
Hirschl R., The Judicialization of Politics, [w:] The Oxford Handbook of Political Science, red. R.E. Goodin, Oxford 2011
Jackson V.C., Comparative constitutional law: methodologies, [w:] The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, red. M. Rosenfeld, A. Sajó, Oxford University Press 2012
Kelsen H., Istota i rozwój sądownictwa konstytucyjnego, tłum B. Banaszkiewicz, Warszawa 2009
Kustra A., Kelsenowski model kontroli konstytucyjności prawa a integracja europejska, Toruń 2015
Ludwikowski R.R., Supreme Law or Basic Law? The Decline of the Concept of Constitutional Supremacy, Cardozo journal of international and comparative law 2001, nr 9
Lustig D., Weiler J.H.H., Judicial review in the contemporary world – Retrospective and prospective, International Constitutional Law Review 2018, vol. 16, nr 2
Mazmanyan A., Judicialization of politics: The post-Soviet way, International Constitutional Law Review 2015, vol. 13, nr 1
Meuwese A., Snel M., Constitutional dialogue: An overview, Utrecht Law Review 2013, nol. 9, nr 2
Młynarska-Sobaczewska A., Polish Constitutional Tribunal Crisis: Political Dispute or Falling Kelsenian Dogma of Constitutional Review, European Public Law 2017, nr 3
Młynarska-Sobaczewska A., Rytualne ofiary a moralność publiczna. Analiza argumentacji Trybunału Konstytucyjnego (K 52/13) i Sądu Najwyższego USA (508 U.S. 520.1993), PiP 2017, nr 4
Passaglia P., Constitutional Review in the Netherlands: A Few Remarks from an Outsider’s Perspective, [w:] The Dutch Constitution beyond 200 Years, red. G.R. Ferrari, R. Passchier, W. Voermans, Eleven International Publishing 2018
Poorter de J.C.A., Constitutional Review in the Netherlands: A Joint Responsibility, Utrecht Law Review 2013, vol. 9, nr 2
Roosmalen van M., Vermeulen B., Constitutional review by the Dutch courts, [w:] Fundamental Rights and Principles, red. M. van Roosmalen, B. Vermeulen, F. van Hoof, M. Oosting, Cambridge-Antwerp-Portland 2013
Scheffer P., Druga ojczyzna. Imigranci w społeczeństwie otwartym, Wołowiec 2010
Schooten van H., Sweeney J.A., Domestic judicial deference and the ECHR in the UK and Netherlands, Tillburg Foreign Law Review 2003, vol. 11
Schyff van der G., Exploring Member State and European Union Constitutional Identity, European Public Law 2016, nr 2
Schyff van der G., Meuwese A., Dutch Constitutional Law in Globalizing World, Utrecht Law Review 2013, vol. 9, nr 2
Schyff van der G., When is a Bill of Right Fit for Judicial Review? The Limitation of Rights Regime in the Netherlands Considered, Utrecht Law Review 2013, vol. 9, nr 2
Scott P., (Political) Constitutions and (Political) Constitutionalism, German Law Review 2013, vol. 14, nr 12
Sweet A. S., Constitutional Courts, [w:] The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, red. M. Rosenfeld, A. Sajó, Oxford 2012
Tushnet M., The Relation Between Political Constitutionalism and Weak-Form Judicial Review, German Law Review 2013, vol. 14, nr 12
Uzman J., Barkhuysen T., Emmerik van M.L., The Dutch Supreme Court: A Reluctant Positive Legislator?, Electronic Journal of Comparative Law 2010, nr 3
Uzman J., Changing Tides: the Rise (and Fall?) of Judicial Constitutional Review in the Netherlands, [w:] The Dutch Constitution beyond 200 Years, red. G.R. Ferrari, R. Passchier, W. Voermans, Eleven International Publishing 2018
Voermans W., A 200-Year-Old Constitution: Relic or Enigma?, [w:] The Dutch Constitution beyond 200 Years, red. G.R. Ferrari, R. Passchier, W. Voermans, Eleven International Publishing 2018
Zweiffel Ł., Dynamika zmian społecznych w Holandii i ich odzwierciedlenie w systemie politycznym w XX i XXI wieku, Katowice 2013
Mgr Anna Wójcik
Instytut Nauk Prawnych PAN
Prezentacja przetworzonego Znaku Polski Walczącej w ramach zgromadzeń publicznych
Artykuł omawia i analizuje całe dotychczasowe orzecznictwo polskich sądów dotyczące znieważenia ustawowo chronionego znaku „Polski Walczącej” w kontekście prezentacji przetworzonych wersji znaku w ramach zgromadzeń publicznych. Publiczne znieważenie znaku jest wykroczeniem na gruncie ustawy z 10.06.2014 r. o ochronie znaku „Polski Walczącej”. Orzecznictwo polskich sądów nie jest jednolite. Z analizy wynika, że w orzecznictwie dominuje pogląd, iż znieważenia prawnie chronionego znaku nie stanowi dodanie do niego innych, neutralnych symboli ani inny, nieobraźliwy sposób przetworzenia znaku „Polski Walczącej”.. Krytyce zostaje poddana interpretacja proponowana przez niektóre sądy, że zakazana jest publiczna prezentacja karykatury znaku „Polski Walczącej”, a także jego użycie w debacie publicznej na aktualne tematy społeczne i polityczne. Artykuł konkluduje, że powyższa interpretacja jest niezgodna z intencją ustawodawcy, który ustanowił znak „Polski Walczącej” dobrem wspólnym wszystkich obywateli Rzeczpospolitej. Artykuł wskazuje również, że wąsko pojmowane prawo posługiwania się znakiem „Polski Walczącej” jest też niezgodne ze standardami Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności dotyczącymi wolności wypowiedzi.
Słowa kluczowe: ochrona symboli historycznych, prawo pamięci, przetwarzanie symboli prawnie chronionych, wolność wypowiedzi, znak Polski Walczącej
Presentation of Modified ‘Fighting Poland’ Emblem during Public Assemblies
The article discusses and examines all of the existing case law concerning the offence of disparaging the historical ‘Fighting Poland’ emblem in the context of using the modified sign during public assemblies. The symbol of Poles’ resistance during the Second World War and in its aftermath is protected from insult under the Act of 10 June 2014 on the ‘Fighting Poland’ Emblem Protection. Courts’ approach to the interpretation of the offence is not uniform. The analysis unravels that the majority of courts in Poland consider that adding inoffensive, neutral symbols to the emblem or otherwise modifying it in an inoffensive manner does not amount to an insult of the emblem. The article criticizes and refutes an interpretation that it is prohibited to present a caricature of the emblem in public or to use the emblem in public debate on pertinent social and political issues. The article concludes that such interpretation is contrary to the intention of the legislator who established the emblem as a common good of all citizens of the Republic of Poland. A highly restrictive understanding of the right to use the emblem is also incompatible with the freedom of expression standards derived from the European Convention of Human Rights.
Keywords: protection of historical symbols, memory law, modification of symbols protected by law, freedom of expression, ‘Fighting Poland’ emblem
Bibliografia:
Baranowska G., Gliszczczyńska-Grabias A., Right to Truth and Memory Laws: General Rules and Practical Implications, Polish Political Science Yearbook 2018 nr 47
Belavusau U., Gliszczyńska-Grabias A. (red.), Law and Memory: Towards Legal Governance of History, Cambridge 2017
Chmaj M., Konstytucyjne podstawy ochrony dóbr kultury, [w:] Prawna ochrona dóbr kultury, red. T. Gardocka, J. Sobczak, Toruń 2009
De Broux P.O., Staes D., History Watch by the European Court of Human Rights, [w:] The Palgrave Handbook of State-Sponsored History After 1945, red. B. Bevernage, N. Wouters, London 2018
Demenko A., Czy „Polska Walcząca” bejsbolem znieważa? Kilka słów na temat istoty czynu zniewagi, Palestra 2017, nr 11
Demenko A., Jak rozpoznać wypowiedź, gdy się ją widzi?, Studia Prawnicze i Administracyjne 2017, nr 4
Doległo S., Patriotyzm konfekcyjny, czyli jak kochać ojczyznę, mieszkając w globalnej wiosce, Media Biznes Kultura 2018, nr 1
Frankiewicz A., Znaczenie prawne regulacji dziedzictwa narodowego i dóbr kultury w rozdziale I Konstytucji RP, Przegląd Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego 2012, nr 88
Gadecki B., Ochrona Znaku Polski Walczącej, Ochrona Zabytków 2016, nr 2
Garibian S., Pour une lecture juridique des quatre lois «mémorielles», Esprit 2006, nr 2
Heinze E., Theorising Law and Historical Memory: Denialism and the pre-Conditions of Human Rights, Journal of Comparative Law 2018, vol. 13, nr 1
Kamiński I.C., Glosa do wyroku ETPC z dnia 25 stycznia 2007 r., 68354/01, Europejski Przegląd Sądowy 2008, nr 2
Kamiński I.C., Swoboda wypowiedzi w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, Kraków 2002
Kędzierski B., Publiczne znieważenie Znaku Polski Walczącej, Palestra 2015, nr 5–6
Kiełbiewska A., Retoryka „czarnego marszu” na materiale haseł prezentowanych w przestrzeni publicznej, Res Rhetorica 2018, nr 5
Kilińska-Pękacz A., Prawnokarna ochrona symboli państwowych, Warszawa 2016
Koposov N., Memory Laws, Memory Wars: The Politics of the Past in Europe and Russia, Cambridge 2017
Kulesza J., Wykorzystanie i publiczne rozpowszechnienie chronionego Znaku Polski Walczącej. Glosa do wyroku sądu rejonowego z dnia 19 czerwca 2017 r., II W 1357/16, PiP 2019, nr 3
Łabuszewski T., Wnuk, R., Friszke, A., Nosowski, Z., „Żołnierze wyklęci”. Między historią a popkulturą. Dyskusja, Więź 2016, nr 3
Łoziński Ł., Patriotyczny marketing i design. Przykład marek odzieżowych Próchnik i Red Is Bad. Prace Etnograficzne, 2018, nr 4
Mazurkiewicz J., Non omnis moriar. Ochrona dóbr osobistych zmarłego w prawie polskim, Wrocław 2010
Mozgawa M., Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX 2019
Napiórkowski M., Marka powstania i jej konsumenci, Tygodnik Powszechny 2016, nr 32
Napiórkowski M., Niewidzialny patriotyzm, Znak 2014, nr 214
Pruszyński J.P., Dziedzictwo kultury Polski: jego straty i ochrona prawna, Kraków 2001
Sarnecki P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. I, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Sobczak J., Prawo prasowe. Komentarz, LEX 2008.
Tourkochoriti I., Challenging Historical Facts and National Truths: An Analysis of Cases from France and Greece. [w:] Law and Memory: Towards Legal Governance of History, red. U. Belavusau, A. Gliszczyńska- Grabias, Cambridge 2017
Welker L.J., Symbolika znaków Polski Walczącej 1939–1989, Toruń 2000
Woiński M., Prawnokarne aspekty zwalczania mowy nienawiści, Warszawa 2014
Prof. dr hab. Ryszard Piotrowski
Uniwersytet Warszawski
Judges and European Democracies
Sędziowie i europejskie demokracje
Niezależne sądy i niezawiśli sędziowie spełniają trudną do przecenienia i łatwą do ignorowania rolę w urzeczywistnieniu niezwykłego projektu ustrojowego, jakim jest ukształtowane w Europie Zachodniej i w Ameryce Północnej rozwiązanie ograniczające władzę większości ze względu na prawa człowieka, określane mianem demokracji liberalnej. Erozja wartości europejskich, stan napięcia między ideałem a rzeczywistością, wynikający ze skali nierówności społecznych i arogancji elit oraz konsekwencji podporządkowania polityki socjalnej celom konkurencyjności międzynarodowej, stwarza zagrożenie dla delikatnej infrastruktury rządów prawa, kształtowanej w znacznej mierze przez kulturę prawną prawa sędziowskiego. Charakterystyczne dla europejskiej tradycji prawnej jest występujące także obecnie społeczne poczucie deficytu sprawiedliwości. Paradygmatem ustroju demokratycznego staje się prawo do posiadania praw – bezskuteczne jednak bez udziału sędziów. Niezawisłość sędziowska w państwie demokratycznym polega przecież na niezależności od jedynie słusznej większościowej opinii, od jednego punktu widzenia. W państwie demokratycznym sądy warunkują realizację suwerenności narodu. Naród bez konstytucyjnie legitymowanej władzy sądowniczej nie jest zdolny do wyłonienia legitymowanej władzy ustawodawczej oraz wykonawczej. Państwo bez konstytucyjnie legitymowanych władz traci przymiot suwerenności. Niezależność sądów i niezawisłość sędziów może w istotnej mierze wzmocnić ustrój demokratyczny i ograniczyć ryzyko związane z zacieraniem granicy między demokracją liberalną a jej przeciwieństwem, które trudno pogodzić z kulturową tożsamością Europy jako Ojczyzny praw człowieka, a tym samym także z tożsamością Europy Ojczyzn.
Słowa kluczowe: demokracja, sędziowie, sądownictwo, praworządność, Europa
Keywords: democracy, judges, judiciary, rule of law, Europe
Bibliografia:
Allan T.R.S., The Sovereignty of Law. Freedom, Constitution and Common Law, Oxford 2015
Balibar E., Crisi e fine dell’Europa ?, Torino 2016
Barker E., Political Thought in England, Oxford 1963
Berman H.J., Prawo i rewolucja. Kształtowanie się zachodniej tradycji prawnej, Warszawa 1995
Besselink L.S.M., The Notion and Nature of the European Constitution After the Lisbon Treaty, [in:] European Constitutionalism Beyond Lisbon, ed. J. Wouters, J. Verhey, P. Kiiver, Antwerp–Oxford–Portland 2009
Blakmore S., Maszyna memowa, Warszawa 2001
Braudel F., Morze Sródziemne. Przestrzeń i historia. Ludzie i dziedzictwo, Warszawa 1994
Cicero M.T., Pisma filozoficzne, t. III, Warszawa 1961
Davies N., Europa, Kraków 1998
Davis D., Richter A. , Saunders Ch., An Inquiry into the Existence of Global Values, Oxford 2015
Dawkins R., Samolubny gen, Warszawa 1996
Derrida J., Uniwersytet bezwarunkowy, Kraków 2015
Garapon A., La question du juge, Pouvoirs 1995, nr 74
Garlicki L., Wartości lokalne a orzecznictwo ponadnarodowe – „kulturowy margines oceny w orzecznictwie strasburskim?, Europejski Przegląd Sądowy 2008, nr 4
Garlicki L., [w:] Konstytucje państw Unii Europejskiej, red. W. Staśkiewicz, Warszawa 2011
Giaro T., Wartości w języku prawnym i dyskursie prawniczym, [in:] Trybunał Konstytucyjny: Preambuła Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009
Grimm D., Constitutionalism. Past, Present and Future, Oxford 2016
Habermas J., Rzecz o kondycji i ustroju Europy, Łódź 2017
Hay D., Europe. The Emergence of an Idea, Edinburgh 1957
Hegel G.W.F., The Philosophy of History, New York 1986
Hirschl R., Towards Juristocracy, Harvard 2004
Jaspers K., Idea uniwersytetu, Warszawa 2017
Jefferson T., [in:] The Writings of Thomas Jefferson, vol. II, ed. A.A. lipscomb, Washington 1903
Kissinger H., World Order. Reflections on the Character of Nations and the Course of History, London 2014
Krauss K., Geissen T., piątek T., Państwo socjalne w Europie, Toruń 2005
Król M., Europa w obliczu końca, Warszawa 2012
Lindseth P.J., Power and Legitimacy. Reconciling Europe and the Nation State, Oxford 2010
Mcillwain Ch.H., Constitutionalism: Ancient and Modern, Ithaca, New York 1940
Miller F.P., Vandome A.F., Mcbrewster J., Q. Hogg, Elective Dictatorship, Beau Bassin 2010
Muller J.-W., Contesting Democracy: Political Ideas in Twentieth-Century Europe, New Haven 2011
Murphy W.F., Constitutional Democracy. Creating and Maintaining a Just Political Order, Baltimore 2007
Pagden A., The Idea of Europe, Cambridge 2002
Piotrowski R., Europa a granice władzy ustrojodawczej, [w:] Prawne problemy i wyzwania Unii Europejskiej, red. Ł. Pisarczyk, Warszawa 2018
Piotrowski R., Europa wobec uchodźców, [w:] Ochrona praw człowieka w Europie, red. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Toruń 2017
Piotrowski R., Globalizacja i konstytucja, Zagadnienia sądownictwa konstytucyjnego 2011, nr 2
Piotrowski R., Konstytucja i uniwersytety, [w:] Prawo. Parlament i egzekutywa we współczesnych systemach rządów. Księga poświęcona pamięci Profesora Jerzego Stembrowicza, red. S. Bożyk, Białystok 2009
Piotrowski R., Prawa człowieka wobec globalizacji, [w:] XV lat obowiązywania Konstytucji z 1997 r. Księga jubileuszowa dedykowana Zdzisławowi Jaroszowi, red. M. Zubik, Warszawa 2012
Piotrowski R., Rola sądów najwyższych w ustroju demokratycznym, [w:] Sąd Najwyższy Rzeczypospolitej Polskiej : historia i współczesność : księga jubileuszowa 90-lecia Sądu Najwyższego 1917–2007, red. A. Korobowicz, Warszawa 2007
Piotrowski R., Separation of Powers, Checks and Balances, and the Limits of Popular sovereignty. Rethinking the Polish Experience, Studia Iuridica 2019, vol. LXXIX
Piotrowski R., The issue of the legitimation of the judicial power in a democratic state ruled by law, [in:] The Legitimation of Judicial Power, ed. A. Machnikowska, Gdańsk 2017
Piotrowski R., Uwagi o roli opozycji w państwie demokratycznym, [w:] Nowe wyzwania i rozwiązania w powszechnym systemie ochrony praw człowieka, red. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Toruń 2018
Piotrowski R., Wpływ orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego na tworzenie prawa, [w:] Prawo i ład społeczny. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesor Annie Turskiej, red. G. Polkowska, Warszawa 2000
Piotrowski R., Wybrane dylematy powszechności praw człowieka, [w:] Uniwersalny i regionalny wymiar ochrony praw człowieka. Nowe wyzwania – nowe rozwiązania, red. J. Jaskiernia, Warszawa 2014
Rodota S., Il diritto di avere diritti, Roma–Bari 2012
Safjan M., Bez sędziów nie byłoby Unii Europejskiej, Rzeczpospolita, 25 February 2009
Stiglitz J.E., Cena nierówności, Warszawa 2015
Tokarczyk A., Komparatystyka prawnicza, Kraków–Lublin 1997
Tomkins A., Our Republican Constitution, Oxford 2005
Tushnet M., Advanced Introduction to Comparative Constitutional Law, Northampton 2014
Weiler J.H.H., Epilogue: Living in a Glass House. Europe, Democracy and the Rule of Law, [in:] Reinforcing Rule of Law Oversight in the European Union, ed. C. Closa, D. Kochenov, Cambridge 2016
Wyrzykowski M., Wiele hałasu o nic ? Racjonalizowanie irracjonalności na przykładzie Protokołu polsko-brytyjskiego do Karty Praw Podstawowych UE, [w:] Instytucje prawa europejskiego w dobie integracji europejskiej. Księga jubileuszowa dedykowana Prof. Marii Kruk-Jarosz, red. J. Wawrzyniak, M. Laskowska, Warszawa 2009
Zubik M., Nowe technologie jako wyzwanie i zagrożenie dla prawa, statusu jednostki i państwa, [w:] Prawo wobec nowoczesnych technologii, red. P. Girdwoyń, Warszawa 2008
Prof. dr hab. Bartosz Wojciechowski
Uniwersytet Łódzki
Stosowanie prawa podatkowego przez sądy administracyjne w sytuacji interpretacyjnego pluralizmu instytucjonalnego i otwartej tekstowości prawa
W artykule zostało założone, że współcześnie znaczącym sposobem konceptualizacji prawa nie jest ujmowanie go jako systemu norm, lecz raczej przez pryzmat interpretacyjnej pracy pluralistycznych instytucji prawa, to jest korelującej ze sobą działalności sądów krajowych, Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej czy Komisji Europejskiej. Prowadzi to do konieczności zmiany paradygmatu w stosowaniu prawa podatkowego i uświadomienia sobie oraz zaakceptowania rosnącej roli wykładni funkcjonalnej kosztem wiodącej roli wykładni językowej. Tekst krytycznie ustosunkowuje się zatem do klasycznego rozumienia zasady in dubio pro tributario prezentowanego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego.
Słowa kluczowe: sądowe stosowanie prawa, wielopłaszczyznowy system prawa, wykładnia funkcjonalna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej , zasada in dubio pro tributario
The application of tax law by administrative courts in the situation of interpretative institutional pluralism and the open textuality of law
The article argues that nowadays the best approach to conceptualizing law is not to treat it as a system of norms, but rather to consider it in the light of the interpretative work carried out by pluralistic legal institutions, that is, the correlated activities of national courts, the Court of Justice of the European Union and the European Commission. Consequently, there is a need to change the paradigm for the application of tax law, and to become aware of and accept the growing role of functional interpretation, which goes hand in hand with a corresponding decline in the importance of linguistic interpretation. The text is therefore critical of the classical understanding of the principle in dubio pro tributario encountered in the jurisprudence of the Constitutional Tribunal.
Keywords: judicial application of law, multilevel legal system, functional interpretation, Court of Justice of the European Union, principle in dubio pro tributario
Bibliografia:
Alexy R., Begriff und Geltung des Rechts, Freiburg–München 1992
Bartmiński J., Styl potoczny, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, red. J. Bartmiński, Wrocław 1993
Bartosiewicz A., Kubacki R., VAT. Komentarz, Warszawa 2011
Bielska-Brodziak A., Interpretacja tekstu prawnego na podstawie orzecznictwa podatkowego, Warszawa 2009
Brzeziński B., Podstawy wykładni prawa podatkowego, Gdańsk 2008
Cern K.M., The Counterfactual Yardstick. Normativity, Self Constitutionalisation and the Public Sphere, Frankfurt am Main 2014
Choduń A., Słownictwo tekstów aktów prawnych w zasobie leksykalnym współczesnej polszczyzny, Warszawa 2007
Choduń A., Zieliński M., Aspekty granic wykładni prawa, [w:] Stanowienie i stosowanie prawa podatkowego. Księga jubileuszowa Profesora Ryszarda Mastalskiego, red. W. Miemiec, Wrocław 2009
Dworkin R., A Matter of Principle, Cambridge 1985
Dworkin R., Biorąc prawa poważnie, Warszawa 1998
Dworkin R., Law΄s Empire, London 1986
Fahey E., The Global Reach of EU Law, London–New York 2017
Gestel van R., H.‐W. Micklitz, Why Methods Matter in European Legal Scholarship, European Law Journal 2014, vol. 20, nr 3
Halberstarm D., Systems Pluralism and Institutional Pluralism in Constitutional Law: National, Supranational and Global Governance, [w:] Constitutional Pluralism in the European Union and Beyond, red. M. Avbelj, J. Komárek, Oxford 2012
Kirsch N., The case for pluralism in postnational law, [w:] The Worlds of European Constitutionalism, red. G. de Búrca, J.H.H. Weiler, Cambridge–New York 2012
Łętowska E., Kilka uwag o praktyce wykładni, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2002, nr 1
Mastalski R., Stosowanie prawa podatkowego, Warszawa 2008
Morawski L., Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002
Patryas W., Definiowanie pojęć prawnych, Poznań 1997
Spyra T., Granice wykładni prawa, Kraków 2006
Woleński J., Język prawny w świetle współczesnych metod analizy semantycznej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Prawnicze 1967, nr 31
Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1972
Zieliński M., Poznanie sądowe a poznanie naukowe, Poznań 1979
Dr Wojciech Górecki
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Odpowiedzialność majątkiem wspólnym małżonków za zobowiązania podatkowe jednego z nich powstałe przed powstaniem ustroju wspólności majątkowej
Na tle art. 29 § 1 ordynacji podatkowej istnieje kontrowersja dotycząca objęcia zakresem tego przepisu zobowiązań podatkowych jednego z małżonków, powstałych przed zawarciem małżeństwa przez małżonka będącego podatnikiem. Prezentowane są w tym zakresie dwa poglądy. W ramach pierwszego twierdzi się, że za powyższe zobowiązania podatkowe odpowiedzialność ponosi małżonek będący podatnikiem, należącym do niego majątkiem osobistym oraz obaj małżonkowie całym majątkiem wspólnym. W świetle drugiego stanowiska, przyjmuje się, że odpowiedzialność za przedmałżeńskie zobowiązania podatkowe małżonka może być egzekwowana wyłącznie z jego majątku osobistego. W celu uzasadnienia tego drugiego stanowiska wskazuje się argumenty funkcjonalne oraz systemowe. Bardziej przekonywający jest ten drugi pogląd. Jest on jednak sformułowany zbyt radykalnie. W artykule jest prezentowane stanowisko, że odniesieniu do zobowiązań podatkowych małżonka, które powstały przed zawarciem przez niego małżeństwa, należności podatkowe mogą być egzekwowane z majątku osobistego małżonka będącego podatnikiem oraz z niektórych składników majątku wspólnego małżonków, o których jest mowa w art. 41 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Słowa kluczowe: prawo podatkowe, małżonek, zobowiązanie podatkowe, Ordynacja Podatkowa, podatnik
Spouses’ Liability with Community Property for Tax Obligations of One of Them, Assumed Before Community Property Regime Started to Apply
In connection with Article 29(1) of the Tax Ordinance there is a controversy over the application of this provision to tax obligations of one of the spouses being a taxpayer, which obligations he/she assumed before entering into matrimony. In this respect two approaches are presented. The first one assumes that it is the spouse who is the taxpayer who is liable for such tax obligations with his/her personal property and both spouses who are liable for the obligations with their community property. The second approach assumes that the liability for tax obligations of a spouse assumed before marriage can be enforced only against his/her personal property. To justify the latter approach, functional and system-related arguments are presented. The second approach seems to be more convincing. However, it is formulated in a very radical way. The article presents the view that tax obligations of a spouse assumed before marriage can be enforced against the personal property of that spouse and against some of the community property components, namely those referred to in Article 41(3) of the Family and Guardianship Code.
Keywords: tax law, spouse, tax obligation, Tax Ordinance, taxpayer
Bibliografia:
Budziarek M., [w:] Ordynacja podatkowa. Komentarz, red. H. Dzwonkowski, Warszawa 2016
Goettel A., Podatkowoprawne skutki zawarcia i ustania małżeństwa, Warszawa 2016
Górecki W., Odpowiedzialność małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej za zobowiązania podatkowe jednego z nich. Uwagi na tle art. 225 projektu Ordynacji podatkowej z 6.10.2017 r. w kontekście rozwiązania zamieszczonego w art. 29 ustawy z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa, Przegląd Podatkowy 2018, nr 5
Etel L., [w:] Ordynacja podatkowa. Komentarz, red. L. Etel, Warszawa 2017
Krzyżanowski D., Odpowiedzialność majątkiem wspólnym małżonków za przedmałżeńskie zobowiązania podatkowe oraz należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, Palestra 2012, nr 11–12
Mariański A., Odpowiedzialność za zobowiązania podatnika, płatnika, inkasenta w prawie polskim, Warszawa 1999
Mariański A., Odpowiedzialność małżonka i rozwiedzionego małżonka podatnika (płatnika, inkasenta) za zobowiązania podatkowe na gruncie ordynacji podatkowej, Palestra 2000, nr 2–3
Pisuliński J., O potrzebie reformy przepisów regulujących stosunki majątkowe między małżonkami, Transformacje Prawa Prywatnego 2012, nr 2
Smyczyński T., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 11, Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2014
Strzebińczyk J., Nowelizacja przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zakresie małżeńskiego prawa majątkowego (cz. I), Rejent 2004, nr 8
Zrałek J., Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania po nowelizacji przepisów o ustawowej wspólności majątkowej, Rejent 2005, nr 9
Prof. dr hab. Katarzyna Banasik
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Przedmiot przestępstwa a przedmiot wykonawczy
W literaturze karnistycznej rozpowszechniony jest pogląd, że od przedmiotu przestępstwa należy odróżniać przedmiot wykonawczy. Wprawdzie nie wszyscy autorzy podkreślają różnicę między tymi dwoma pojęciami, ale nikt do tej pory nie zakwestionował w piśmiennictwie poprawności powyższej tezy. Zdaniem autorki niniejszego opracowania wskazane pojęcia powinny być traktowane jako synonimy – w tym celu zostaną przedstawione tezy wyrażone w literaturze i uwypuklone zachodzące niespójności terminologiczne. Ponadto zostaną opisane konsekwencje interpretacyjne wynikające z tych niespójności, a co za tym idzie – pokazane zostanie znaczenie analizowanego problemu w praktyce stosowania prawa. Jak się okaże, ustawowe przepisy operujące wyrażeniem „przedmiot przestępstwa” mogą mieć różny zakres zastosowania, w zależności od sposobu rozumienia tego wyrażenia.
Słowa kluczowe: przedmiot przestępstwa, przedmiot wykonawczy, przedmiot ochrony, dobro prawne, prawo łowieckie
Object of Offence and Executive Object
In the Polish criminal law literature, the view is widespread that the object of offence is something other than the executive object. In other words, the position has been established that the executive object should be distinguished from the object of offence. Although not all authors emphasize the difference between these two terms, no one has so far questioned in the literature the correctness of the above thesis. In the opinion of the author of this paper, the analysed terms should be treated as synonyms. The object of offence means the executive object. The author believes that the literature should no longer use the term ‘object of offence’ in the sense of the ‘object of protection’, which is the protected interest.
Keywords: object of offence, executive object, object of protection, protected interest, Hunting Law Act
Bibliografia:
Andrejew I., Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1970
Andrejew I., Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1976
Bojarski T., Polskie prawo karne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2003
Buchała K., Prawo karne materialne, Warszawa 1989
Buchała K., Zoll A., Polskie prawo karne, Warszawa 1995
Cieślak W., Prawo karne. Zarys instytucji i naczelne zasady, Warszawa 2010
Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2013
Giezek J. (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, Warszawa 2014
Grześkowiak A., Wiak K. (red.), Prawo karne, Warszawa 2015
Kimera E., Samochód jako przedmiot paserstwa, Prokuratura i Prawo 2010, nr 5
Królikowski M., Zawłocki R., Prawo karne, Warszawa 2015
Kurzępa B., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r., I KZP 26/08, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2010, nr 1
Kurzępa B., Recenzja książki W. Radeckiego, Prawo łowieckie z komentarzem, Wrocław 1996, Prokuratura i Prawo 1997, nr 7–8
Lachowski J., Marek A., Prawo karne. Zarys problematyki, Warszawa 2016
Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1932
Marek A., Konarska-Wrzosek V., Prawa karne, Warszawa 2016
Marek A., Prawo karne, Warszawa 2011
Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2014
Pązik A., Słomski M., Prawo łowieckie. Komentarz, Warszawa 2015
Pohl Ł., Prawo karne. Wykład części ogólnej, Warszawa 2015
Radecki W., Prawo łowieckie. Komentarz, Warszawa 2007
Radecki W., Ustawa o lasach. Komentarz, Warszawa 2017
Stefański R. A., Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego procesowego za 2008 r., Wojskowy Przegląd Prawniczy 2009, nr 2
Świda W., Prawo karne, Warszawa 1989
Świda W., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 1966
Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2013
Zoll A. (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. III, Komentarz do art. 278–363, Warszawa 2016
Dr Magdalena Kowalewska-Łukuć
Uniwersytet Szczeciński
Dr Łukasz Buczek
Uniwersytet Szczeciński
Złożenie przez świadka fałszywych zeznań w sytuacji jego niewiedzy o prawie do odmowy składania zeznań lub uchylenia się od odpowiedzi na pytanie a możliwość pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej
Niniejszy artykuł stanowi głos w dyskusji dotyczącej ostatniej nowelizacji art. 233 kk. Autorzy podejmują próbę wykazania, że zakładana przez ustawodawcę zmiana normatywna nie została osiągnięta poprzez wprowadzenie nowego brzmienia wskazanego przepisu. Zwracają również uwagę na wątpliwości co do konstytucyjności obecnej regulacji art. 233 kk. Nadto, analizują penalizowane w tym przepisie czyny w kontekście anormalnej sytuacji motywacyjnej sprawcy oraz płaszczyzny zawinienia.
Słowa kluczowe: fałszywe zeznania, anormalna sytuacja motywacyjna, prawo do odmowy składania zeznań
False Witness Testimony Given When the Witness Was Not Aware of the Right to Refuse to Testify or to Answer a Question and the Possibility of Holding the Witness Criminally Liable
This article is a voice in the discussion concerning the recent amendment to Article 233 of the Criminal Code (CC). The authors attempt to demonstrate that the normative change assumed by the legislator has not been achieved by rewording the provision in point. They also draw the reader’s attention to doubts regarding the constitutionality of the current Article 233 CC. In addition, they analyse the acts penalized in this provision in the context of the abnormal motivational situation of the perpetrator and the area of culpability.
Keywords: false testimony, abnormal motivational situation, right of refusal to testify
Bibliografia:
Bielski M., Wyłączenie przestępności składania fałszywych zeznań w związku z przysługującym sprawcy czynu zabronionego prawem do obrony, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2011, nr 3
Czabański M., Warchoł M., Prawo do milczenia czy prawo do kłamstwa, Prokuratura i Prawo, 2007, nr 12
Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2013
Giezek J., [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2012
Gruszecka D., Zasięg prawa do obrony w kontekście odpowiedzialności za fałszywe zeznania, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2010, nr 2
Hanc J., Skowron A., Przebiegły biegły. O fałszywej opinii biegłego w procesie karnym słów kilka, Prawo i Medycyna 2017, nr 3
Hermeliński W., Nita-Światłowska B., Kilka uwag o prawie do obrony w związku z nowelizacją Kodeksu postępowania karnego z 2016 roku, Palestra 2016, nr 9
Jaskóła A., Zasada nemo se ipsum accusare tenetur a odpowiedzialność karna za składanie fałszywych zeznań, Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury 2012, nr 2
Jędrzejewski G., Odpowiedzialność karna świadka za niektóre przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości, Prokuratura i Prawo 2017, nr 2
Kaczmarek T., Spory wokół pojęcia winy w prawie karnym, [w:] W kręgu teorii i praktyki prawa karnego. Księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, red. L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Z. Hołda, Lublin 2005
Kukuła Z., Przestępstwo składania fałszywych zeznań w orzecznictwie sądowym, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2012, nr 1–2
Łabno A., Istota zasady proporcjonalności, [w:] Zasada proporcjonalności w prawie karnym, red. T. Dukiet-Nagórska, Warszawa 2010
Nawrocki M., Pouczenie jako (nie)zbędny warunek odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, Przegląd Sądowy 2015, nr 7–8
Obuchowski K., Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa 1983
Pohl Ł., Czyn w prawie karnym, [w:] System Prawa Karnego, t. 3, Nauka o przestępstwie. Zasady odpowiedzialności, red. R. Dębski, Warszawa 2013
Pohl Ł., Formuła „nie podlega karze” a dogmatycznie ujmowana struktura przestępstwa, [w:] Przyszłość polskiego prawa karnego. Alternatywne reakcje na przestępstwo, red. S. Pikulski, W. Cieślak, M. Romańczuk-Grącka, Olsztyn 2015
Pohl Ł., Prawo karne. Wykład części ogólnej, Warszawa 2015
Pohl Ł., W sprawie wyjaśnień oskarżonego w polskim postępowaniu karnym – odpowiedź, [w:] Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiątkowa z okazji Jubileuszu 70. urodzin Profesora Andrzeja J. Szwarca, red. Ł. Pohl, Poznań 2009
Reykowski J., Procesy emocjonalne. Motywacja. Osobowość, Warszawa 1992
Reykowski J., Z zagadnień psychologii motywacji, Warszawa 1977
Rheinberg F., Psychologia motywacji, Kraków 2006
Sławiński M., Penalizacja złożenia fałszywego oświadczenia majątkowego przez osobę pełniącą funkcję publiczną. Wybrane aspekty dotyczące bezprawności, systematyki przepisów oraz dobra chronionego, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2015, nr 1
Szewczyk M.J., Zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą sprawcy lub jego najbliższym (art. 233 § 1a k.k.), Prokuratura i Prawo 2018, nr 9
Tarapata S., Zakrzewski P., Czy to koniec sporu dotyczącego kwestii ponoszenia odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań przez sprawcę uprzednio popełnionego przestępstwa? Rzecz o wykładni znamion typu czynu zabronionego z art. 233 § 1a kk, [w:] Zmodyfikowane typy przestępstw w teorii i praktyce sądowej, red. J. Brzezińska, J. Giezek, Warszawa 2017
Widła T., Odpowiedzialność karna za wydanie fałszywej opinii, Palestra 2018, nr 10
Wilk L., Aksjologiczne problemy stanu wyższej konieczności, PiP 2008, nr 11
Wojtyczek K., Zasada proporcjonalności jako granica prawa karania, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 1999, nr 2
Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2012
Zakrzewski P., Stopniowanie winy w prawie karnym, Warszawa 2016
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady – reguły – wskazówki, Warszawa 2017
Zoll A., O normie prawnej z punktu widzenia prawa karnego, Krakowskie Studia Prawnicze 1990, nr XXIII
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art. 1–52, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2016
Dr Justyna Żylińska
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Obecność osoby wymienionej w art. 51 § 2 k.p.k. przy przesłuchaniu małoletniego, pokrzywdzonego przestępstwem przeciwko wolności seksualnej i obyczajności a swoboda wypowiedzi
Niniejsze opracowanie podejmuje problematykę obecności osoby wymienionej w art. 51 § 2 k.p.k. - przedstawiciela ustawowego lub osoby, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje, przy przesłuchaniu małoletniego pokrzywdzonego, realizowanym w trybie przepisów art. 185 a k.p.k., w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Zamierzeniem autorki jest nie tylko zbadanie zasad udziału tych podmiotów w przesłuchaniu prowadzonym w powyższym trybie, w szczególności w kontekście ograniczenia swobody wypowiedzi przesłuchiwanego, ale także ocena zastosowanych przez ustawodawcę w tym zakresie rozwiązań. Badając powyższe zagadnienia zastosowano analizę dogmatyczną, przede wszystkim przepisów prawa karnego procesowego, dotyczących przeprowadzenia przesłuchania w trybie art. 185a k.p.k., w szczególności §2 art. 185a k.p.k., normującego udział podmiotów uprawnionych do obecności w trakcie przeprowadzania tej czynności. Natomiast problematykę objętą zakresem art. 51§2 k.p.k. interpretowano z uwzględnieniem treści przepisów ustawy z 25.02.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Indukcji w zakresie analizowanej tematyki poddano także poglądy formułowane w doktrynie oraz w judykaturze.
Słowa kluczowe: ofiara, przesłuchanie, wolność seksualna, procedura karna, ofiara małoletnia
Presence of the Person Mentioned in Article 51(2) of the Code of Criminal Procedure during an Interview with a Minor Victim of an Offence against Sexual Freedom and Decency in the Context of Freedom of Speech
This paper discusses the issues linked with the presence of the person referred to in Article 51(2) of the Code of Criminal Procedure (CCP): the statutory representative or guardian of a minor victim, during the interview carried out in the manner described in Article 185a CCP, in cases concerning offences against sexual freedom and decency. The author intends not only to evaluate the rules governing the participation of such persons in the interview within the above-mentioned procedure, particularly in the context of limitation of the freedom of speech of the interviewee, but also to evaluate the solutions applied by the legislator in this regard. In the examination of the above-mentioned issues, a dogmatic analysis was carried out, mainly with respect to the provisions of procedural criminal law within the meaning of Article 185a of the Code of Criminal Procedure, in particular paragraph 2 of Article 185a of the Code, which regulates participation of the persons entitled to be present during the interview. The issues covered by Article 51(2) CPP were interpreted taking into consideration of the Act of 25 February 1964 – Family and Guardianship Code. Within the scope of the analysed topics, inductive reasoning is applied also to views formulated by legal scholars and judges.
Keywords: victim, interview, sexual freedom, Criminal Procedure, minor victim
Bibliografia:
Antoniak-Drożdż A., Przesłuchanie dziecka w procesie karnym – uwagi praktyczne, Prokuratura i Prawo 2006, nr 6
Chmielewska K., Ochrona przesłuchiwanych dzieci, Warszawa 2013
Czekaj M., Procesowe aspekty przesłuchania w charakterze świadka osoby nieletniej, Prokuratura i Prawo 1997, nr 5
Dobrzyński A.A., Świadek, Warszawa 1988.
Dudka K., Podmioty uprawnione do złożenia wniosku o ściganie przestępstwa popełnionego na szkodę małoletniego, Prokuratura i Prawo 2006, nr 9
Gadomska-Radel A., Ocena wiarygodności zeznań dzieci, Prokuratura i Prawo 2010, nr 11
Gromek K., Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2018
Gruza E., Kryteria oceny wiarygodności zeznań dzieci, Dziecko krzywdzone 2004, nr 6.
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego. Komentarze Zakamycza wraz z komentarzem do ustawy o świadku koronnym, Kraków 2005
Hanausek T., Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kraków 2005
Hofmański P, Szumiało-Kulczycka D., Prawo do obrony a ochrona pokrzywdzonego przestępstwem – uwagi na tle art. 185a i standardów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, [w:] W kręgu prawa nieletnich. Księga Pamiątkowa ku czci Profesor Marianny Korcyl-Wolskiej, red. P. Hofmański, S. Waltoś, Warszawa 2009
Hofmański P. (red.), Kodeks postępowania karnego, t. I, Komentarz do art. 1–296, Warszawa 2011
Karczmarska B., Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, Prokuratura i Prawo 2014, nr 1
Kornak M., Małoletni jako świadek w procesie karnym, Warszawa 2009
Krawiec A.Z., Kurator jako podmiot reprezentujący małoletniego pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, Prokuratura i Prawo 2013, nr 11
Lipczyński A., Psychologia sądowa, Warszawa 2007
Locard E., Dochodzenie przestępstw według metod naukowych, Łódź 1937
Lubelski M.J., Stanik J.M., Tyszkiewicz L., Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Warszawa 1986
Marszał K., J. Zagrodnik (red.), Proces karny, Warszawa 2017
Mierzwińska-Lorencka J., Karnoprawna ochrona dziecka przed wykorzystywaniem seksualnym, Warszawa 2012
Mierzwińska-Lorencka J., Kilka słów o reprezentacji pokrzywdzonego dziecka w postępowaniu karnym, [w:] Prawo wobec problemów społecznych. Księga jubileuszowa Profesor Eleonory Zielińskiej, red. B. Namysłowska-Gabrysiak, K. Syroka-Marczewska, A. Walczak-Żochowska, Warszawa 2016
Safjan M. (red.), System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2012
Skorupka J. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2018
Stefański R.A., Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu Najwyższego w zakresie postępowania karnego za 2015 r., Ius Novum 2017, nr 1
Stefański R.A., Przesłuchanie pokrzywdzonego poniżej lat 15 w procesie karnym, [w:] Współczesne problemy procesu karnego i jego efektywność. Księga Pamiątkowa Profesora Andrzeja Bulsiewicza, red. A. Marek, Toruń 2004
Stefański R.A., Szczególne tryby przesłuchania w postępowaniu karnym świadka małoletniego, który nie ukończył 15 lat, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2005, nr 4
Stefański R.A., Zabłocki S. (red.), Kodeks postępowania karnego, t. I, Komentarz do art. 1–166 k.p.k., Warszawa 2017
Żylińska J., Biegły psycholog a odebranie i ocena zeznań małoletniego świadka w procesie karnym, Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego 2013, t. 30
Żylińska J., Karnoprocesowa ochrona małoletniego pokrzywdzonego w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności – kilka uwag na tle nowelizacji wprowadzonej ustawą z 13.06.2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego, Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego 2016, nr 39
Żylińska J., M. Filipowska-Tuthill, Dopuszczalność ponownego przesłuchania małoletniego pokrzywdzonego w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności w trybie art. 185 a k.p.k., [w:] Krzywdzenie dziecka – zapobieganie przemocy, red. J. Bukała, K. Wątorek, Kielce 2013
Prof. dr hab. Anna Błachnio-Parzych
Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Prawo do krytyki jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność karną za zniesławienie. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 15.09.2016 r., II KK 95/16
Glosowane orzeczenie dotyczy prawa do krytyki jako podstawy wyłączenia odpowiedzialności karnej za zniesławienie, gdy wykracza ono poza zakres wynikający z art. 213 k.k., określanego najczęściej mianem ustawowego kontratypu prawa do krytyki albo kontra-typu dozwolonej krytyki . W konsekwencji okoliczności świadczące o realizacji prawa do krytyki, nieznajdującego oparcia w art. 213 k.k., określane są jako pozaustawowy kontratyp prawa do krytyki, a w odniesieniu do niektórych z nich – jako pozaustawowy kontratyp skargi obywatelskiej . Znaczenie glosowanego wyroku wynika z tego, że sądy coraz częściej odwołują się w swoich rozważaniach do realizacji prawa do krytyki, niewynikającego z art. 213 k.k. W niektórych orzeczeniach, być może z uwagi na kontrowersyjny charakter tej instytucji, sądy nie używają terminu „kontratyp pozaustawowy” , ale powołują się na wypowiedzi doktryny i dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego . Analiza tego orzecznictwa prowadzi jednak do wniosku, że niektóre przesłanki zastosowania tej instytucji nie są doprecyzowane, a co do innych elementów jej charakterystyki, takich jak np. relacja do art. 213 k.k., można nawet stwierdzić rozbieżność stanowisk. Niniejsza glosa ma częściowo charakter aprobujący, a częściowo krytyczny. Będzie ona poświęcona w szczególności ostatniemu z wymienionych problemów, czyli relacji okoliczności określanych mianem pozaustawowego kontratypu prawa do krytyki do kontratypu ustawowego wynikającego z art. 213 k.k.
Słowa kluczowe: prawo do krytyki, dozwolona krytyka, okoliczność wyłączająca bezprawność czynu, wolność słowa, państwo prawa
Right to Criticism as Grounds for Exclusion of Criminal Liability for Defamation. Commentary on Supreme Court Judgment of 5 September 2016, II KK 95/16
The subject of the paper is the right to criticism as grounds for exclusion of criminal liability for defamation. There are two kinds of this right: one is embodied in Article 213 of the Criminal Code, and the other is called non-statutory right to criticism. In the judgment of 5 September 2016, II KK 95/16, the Supreme Court acknowledged that the right is important from the point of view of liability for defamation, not only when the statements contain opinions. However, the judgment deserves a negative assessment because the Supreme Court stated that the grounds for the non-statutory right to criticism can be examined only after the court has verified the grounds for the statutory right. An analysis of the grounds for this right to criticism allows the author to formulate conclusions that they are derived from the legal system as a whole and that they stem from the idea of the rule of law. Therefore they determine the original lawfulness of a specific act. This position is also supported by other judgments of the Supreme Court.
Keywords: right to criticism, permissible criticism, circumstance which excludes unlawfulness, freedom of speech, rule of law
Bibliografia:
Kamiński I., Swoboda wypowiedzi w orzeczeniach Europejskiego Trybunału w Strasburgu, Kraków 2006
Kulesza W., Kulesza J., Usprawiedliwione naruszenie czci człowieka w polskim i niemieckim prawie karnym, [w:] Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych. Księga dedykowana dr Ewie Weigend, red. S. Waltoś, Kraków 2011
Kulesza W., Odpowiedzialność za zniesławienie i zniewagę w polskim prawie karnym, [w:] Prawnokarne granice dopuszczalnego pomawiania, red. A. J. Szwarc, Poznań 2008
Kulesza W., Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej, [w:] Systemu Prawa Karnego, t. 10, Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, red. J. Warylewski, Warszawa 2016
Mozgawa M., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. M. Mozgawa, Warszawa 2019
Raglewski J., [w:] Kodeks karny. Część szczególna., t II, Komentarz do art. 212–277d cz. 2, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017
Sobczak J., Kontratyp dozwolonej krytyki, [w:] Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej, red. M. Mozgawa, Warszawa 2013
Sobczak J., Prawo prasowe. Komentarz, Warszawa 2008
Zgoliński I., Zniesławienie w polskim prawie karnym. Zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 2013
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art. 1–52, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2016
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do art. 117–277 Kodeksu Karnego, red. A. Zoll, Kraków 1999
