Cassatie verfijnt rechtspraak over plaats van algemeen belang bij rechtsmisbruik

Casus

De takken van een aantal bomen in een privaat park in Luik overschreden de erfgrens. De getroffen buur wenste dat de bomen gesnoeid zouden worden, want de takken leidden tot een belangrijk nadeel voor hem (overmatige bladval, lichtverlies, vochtigheid; burenhinder werd niet ingeroepen). De eigenaar van de bomen willigde die wens niet in; er volgde dan ook een rechtsvordering op grond van artikel 37 veldwetboek (naar nieuw recht artikel 3.134 BW).
De rechter tegen wiens vonnis de voorziening in cassatie gericht was (de rechtbank van eerste aanleg te Luik, zetelend in hoger beroep), had geoordeeld dat de getroffen buren a priori inderdaad recht hadden op de verwijdering van de grensoverschrijdende takken, aangezien de voordelen van de bomen voor hun eigenaar ernstige nadelen voor diens buur opleverden. Maar uit een deskundigenverslag bleek dat het snoeien van de bomen hun levensvatbaarheid zou bedreigen. De eigenaar van de bomen greep dat aan om te pleiten dat zijn buren rechtsmisbruik pleegden. De rechter oordeelde dat de private nadelen op zichzelf voldoende belangrijk waren om rechtsmisbruik uit te sluiten – maar de evenredigheidstoetsing bij rechtsmisbruik vereiste zijns inziens ook dat het algemeen belang in rekening genomen werd. Gelet op de stedelijke omgeving was het niet in het algemeen belang om een aantal bomen te kappen (aangezien snoeien feitelijk daarop neerkwam). De buur pleegde dus alsnog rechtsmisbruik.

Duurzaamheid in het recht

Het Hof van Cassatie was hard voor de rechter. Het oordeelde kortaf: ‘Lorsqu’une personne privée invoque un droit à l’encontre d’une autre personne privée, le juge ne peut apprécier la proportionnalité de l’exercice qu’elle fait de ce droit à l’aune d’un intérêt collectif distinct de leurs intérêts respectifs.’ Het algemeen belang dat onderscheiden is van een particulier belang van een partij, mag niet in overweging genomen worden bij de evenredigheidstoetsing inzake rechtsmisbruik.

[...]

Verantwoord arrest?

Kan het cassatiearrest verantwoord worden? Dat lijkt wel het geval te zijn, hoewel het niet geëxpliciteerd wordt. Uit het belangrijke Eikendael-arrest (Cass. 19 november 1982, Eikendael, RW 1983-84, kol. 2029, noot J. Laenens) volgt dat het algemeen belang geen eigen belang in de zin van artikel 17 Ger. W. (nu het eerste lid ervan) is. De zogenaamde actio popularis is verboden in het Belgische recht, behoudens de – talrijke – uitzonderingen die de wet maakt (zie slechts artikel 17, tweede lid Ger. W., hoewel het loutere nastreven van het algemeen belang nog steeds niet mogelijk is). Het algemeen belang moet dus in beginsel behartigd worden door de overheid, met name door het openbaar ministerie. Een partij kan dus geen algemeen belang inroepen dat losstaat van zijn particulier belang. Dat verantwoordt waarom het Hof van Cassatie het beroepen vonnis verbreekt.

[...]

Auteur

Johan Van de Voorde is verbonden aan de onderzoeksgroep Persoon en Vermogen van de Universiteit Antwerpen.