Prawnoprocesowe aspekty pactum de non petendo oraz problemy z tym związaneEdyta Hadrowicz
doktor habilitowany, profesor uczelni Akademia Mazowiecka; radca prawny – Okręgowa Izba Radców Prawnych w Warszawie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4209-7296
Prawnoprocesowe aspekty pactum de non petendo oraz problemy z tym związane
Artykuł skupia się na analizie kluczowych zagadnień związanych z pactum de non petendo, koncentrując się na wybranych aspektach proceduralnych oraz implikacjach z tym związanych. W ramach rozważań nad przedmiotową problematyką za konieczne uznano wyodrębnienie dwóch powiązanych ze sobą aspektów, których łączne uwzględnienie pozwoli na sformułowanie tezy dotyczącej istoty tej instytucji w procesie cywilnym. Pierwszy aspekt to konstrukcja pactum de non petendo rozumiana jako instytucja materialnego prawa cywilnego. Drugi natomiast dotyczy charakteru prawnego pactum de non petendo z perspektywy funkcji przypisywanej tej instytucji w procesie cywilnym. Z tego względu, aby zachować klarowność analizy, za uzasadnione uznano przedstawienie obu tych zagadnień sekwencyjnie ze szczególnym uwzględnieniem aspektów procesowych.
Słowa kluczowe: pactum de non petendo, zobowiązanie niezupełne, roszczenie procesowe, roszczenie materialne, przedmiot procesu, proces cywilny, zaskarżalność
Dr Hab. Edyta Hadrowicz
professor of the Mazovian University; legal counsel – Regional Chamber of Legal Counsels in Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4209-7296
Procedural law aspects of pactum de non petendo and related problems
This article focuses on the analysis of the key issues related to pactum de non petendo, concentrating on selected procedural aspects and their related implications. The consideration of the issues in question led to the conclusion that a distinction must be made between two interrelated aspects, which, if considered together, will enable the formulation of a thesis regarding the essence of this institution in a civil action. The first aspect is the structure of pactum de non petendo, understood as an institution of substantive civil law. However, the other applies to the legal nature of pactum de non petendo from the point of view of the function ascribed to this institution in a civil action. For this reason, in order to maintain clarity in the analysis, it was considered reasonable to present both issues sequentially, with particular emphasis on the procedural aspects.
Keywords: pactum de non petendo, natural obligation, procedural claim, substantive claim, subject matter of the trial, civil trial, actionability
Bibliografia / References
Allerhand M., Glosa do orzeczenia Sądu Najwyższego z 2.03.1937 r., C. II. 2512/36, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1938/16.
Allerhand M., Na marginesie orzeczeń Sądu Najwyższego. Przerwanie przedawnienia przez wniesienie pozwu. Oddalenie powództwa z powodu prekluzji, „Polski Proces Cywilny” 1937/18–19.
Allerhand M., Postępowanie pierwszej instancji aż do wydania orzeczenia z wyłączeniem postępowania dowodowego [w:] Polska Procedura Cywilna. Projekty referentów z uzasadnieniem, t. 1, Kraków 1921.
Allerhand M., Sądowe dochodzenie zobowiązań niezupełnych, „Polski Proces Cywilny” 1939/7–8.
Antoszek T. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, red. M. Gutowski, Warszawa 2022.
Błaszczak Ł., Rozdział 7. Pactum de non petendo jako odrębny przypadek a interes prawny w wytoczeniu powództwa [w:] Ius est a iustitia appellatum. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Wiśniewskiemu, red. T. Ereciński, J. Gudowski, M. Pazdan, M. Tomalak, LEX 2017.
Błaszczak Ł., Rozdział 3.1.7. Powództwo oparte na roszczeniu objętym umową pactum de non petendo [w:] Powództwo oczywiście bezzasadne. Art. 191(1) k.p.c., LEX 2021.
Błaszczak Ł., Klauzula generalna „dobrych obyczajów” z art. 3 k.p.c., „Polski Proces Cywilny” 2014/2.
Błaszczak Ł., Znaczenie interesu prawnego w poszukiwaniu ochrony prawnej w procesie cywilnym na przykładzie poszczególnych rodzajów powództw [w:] Ius est a iustitia appellatum: księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Wiśniewskiemu, red. M. Tomalak, Warszawa 2017.
Braun J., Lehrbuch des Zivilprozeßrechts, Tübingen 2014.
Broniewicz W., Pojęcie legitymacji procesowej [w:] Studia z procesu cywilnego, red. K. Korzan, Katowice 1986.
Broniewicz W., Podstawienie procesowe, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1963/31.
Broniewicz W., Pozew i powództwo (analiza pojęć), „Państwo i Prawo” 1976/1–2.
Broniewicz W., Przyczyny oddalenia powództwa, „Państwo i Prawo” 1964/5–6.
Broniewicz W., Warunki uwzględnienia powództwa, „Państwo i Prawo” 2003/3.
Broniewicz W., Marciniak A., Kunicki I., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2020.
Czech B. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. 1, Komentarz do artykułów 1–366, red. K. Piasecki, Warszawa 2010.
van Dorslen J.L., Pactum de non petendo, „De Rebus” 1985.
Drapała P., Zwolnienie z długu (art. 508 k.c.), „Przegląd Sądowy” 2002/7–8.
Dulęba D., Ugoda w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2012.
Dziurda M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, red. P. Rylski, Warszawa 2023.
Fasching H.W., Lehrbuch des österreichischen Zivilprozessrechts (Lehr – und Handbuch für Studium und Praxis), Manzsche Verlags – und Universitätsbuchhandlung, Wien 1990.
Fuchs M., Naturalobligationen und unvollkommene Verbindlichkeiten im BGB [w:] Festschrift für Dieter Medicus, red. V. Beuthien, M. Fuchs, H. Roth, G. Schiemann, A. Wacke, Köln 1999.
Gil I., Postępowanie cywilne, Warszawa 2020.
Gołąb A., Umorzenie postępowania w procesie cywilnym, Warszawa 2019.
Góra-Błaszczykowska A. [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, t. II, cz. 2, Postępowanie procesowe przed sądem pierwszej instancji, red T. Wiśniewski, Warszawa 2016.
Grothe H. [w:] Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch: BGB, Band 1: Allgemeiner Teil §§ 1–240, red. C. Schubert, München 2018.
Grzegorczyk P., Immunitet państwa w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2010.
Grzegorczyk P., Legitymacja procesowa – pojęcie, funkcje i reżim procesowy, „Przegląd Sądowy” 2020/2.
Gudowski J., Nadużycie prawa procesowego cywilnego w postępowaniu rozpoznawczym (in ampliore contextu) [w:] Nadużycie prawa procesowego cywilnego, red. P. Grzegorczyk, M. Walasik, F. Zedler, Warszawa 2019.
Hadrowicz E., Pactum de non petendo a kompetencja zaskarżalności roszczenia, „Studia Prawa Prywatnego” 2022/2.
Hadrowicz E., Ratio legis naturalnego charakteru pactum de non petendo, „Przegląd Sądowy” 2023/4.
Hahn Z., Powództwo o świadczenie, „Nowe Prawo” 1935/4.
Haussman R., Nichteheliche Lebensgemeinschaften und Vermögensausgleich, München 1989.
Heinz Th., Putzo H., Reichold K., Zivilprozessordnung, München 2002.
Karolczyk B., Rozdział 7. Obrona przed żądaniem pozwu [w:] Postępowanie cywilne po nowelizacji. Komentarz dla pełnomocników procesowych i sędziów, red. B. Karolczyk, LEX 2020.
Karasek-Wojciechowicz I. [w:] Kodeks cywilny. Zobowiązania, red. P. Machnikowski Warszawa 2022.
Karasek-Wojciechowicz I., Roszczenie o wykonanie zobowiązania z umowy zgodnie z jego treścią, Warszawa 2014.
Karaszewski G. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, Warszawa 2023.
Kupisch B., Exceptio doli generalis und indicium bonae fidei – zur Frage der In-härenz bei Verträgen nach Treu und Glauben [w:] Festschrift für Ulrich Huber, red. Th. Baums, J. Wertenbruch, U. Huber, Tübingen 2006.
Lang V.‚ Börsentermingeschäftsfähigkeit von privaten Anlegern auch ohne Unterzeichnung des Informationsmerkblatts?, „Zeitschrift für Bankrecht und Bankwirtschaft” 1999/11 (4).
Lapierre J., Jodłowski J., Misiuk-Jodłowska T., Resich Z., Weitz K., Postępowanie cywilne, Warszawa 2016.
Lemkowski M., Odsetki cywilnoprawne, Warszawa 2007.
Lent F., Glosa do wyroku OLG Frankfurt z 18.11.1948 r., 1 U 144/48.
Machnikowski P. [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań – część ogólna, t. 5, red. K. Osajda, Warszawa 2020.
Mądrzak H. (red.), Postępowanie cywilne, Warszawa 2003.
Olaś A., Umorzenie procesu cywilnego, Warszawa 2016.
Olaś A., Zarzut potrącenia w procesie cywilnym, Warszawa 2020
Olzen D. [w:] J. von Staudingers Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, § 241–243, Einleitung zum Schuldrecht, red. D. Looschelders, D. Olzen, G. Schiemann, Berlin 2015.
Osowy P., Powództwo o świadczenie, Warszawa 2006.
Osowy P., Wyrok zasądzający, Warszawa 2020.
Piasecki K., Postępowanie sporne rozpoznawcze w sprawach cywilnych, Warszawa 2011.
Piekarski M., Pozbawienie strony możności obrony swych praw w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1964.
Pyziak-Szafnicka M. [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań – część ogólna, t. 6, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2018.
Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2023.
Rieble V. [w:] J. von Staudingers Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch mit Einführungsgesetz und Nebengesetzen, §§ 397–432, Erlass, Abtretung, Schuldübernahme, Mehrheit von Schuldnern und Gläubigern, red. M. Löwisch, Göttingen 2017.
Riedl K., Kreowanie zobowiązań naturalnych w drodze umowy (uwagi o tzw. skutku silniejszym pactum de non petendo), „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2019/3.
Roth H., Die Einrede des Bürgerlichen Rechts, München1988.
Rosenberg L., Lehrbuch des deutschen Zivilprozeß, München–Berlin 1961.
Rosenberg L., Schwab K.H., Gottwald P., Zivilprozessrecht, München 2018.
Schulze G., Die Naturalobligation. Rechtsfigur und Instrument des Rechtsverkehrs einst und heute – zugleich Grundlegung einer zivilrechtlichen Forderungslehre, Tübingen 2008.
Schwab K.H., Der Streitgegenstand im Zivilprozeß, München–Berlin 1954.
Siedlecki W., Świeboda Z., Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, Warszawa 2000.
Simotta D.A. [w:] Grundriss des österreichischen Zivilprozessrechts. Erkenntnisverfahren, red. W.H. Rechberger, D.A. Simotta, Wien 2017.
Sutter-Somm Th., Schweizerisches Zivilprozessrecht, Zürich, Basel, Genf 2012.
Szpunar A., Przekaz według kodeksu zobowiązań, Kraków 1937.
Trammer H., Następcza bezprzedmiotowość procesu cywilnego, Kraków 1950.
Trzaskowski R., Granice swobody kształtowania treści i celu umów obligacyjnych, Kraków 2005.
Wagner G., Prozeßverträge. Privatautonomie im Verfahrensrecht, Tübingen1998.
Weitz K., Charakter interesu prawnego jako przesłanki powództwa o ustalenie (art. 189 k.p.c.), „Przegląd Sądowy” 2018/7–8.
Weitz K., Nadużycie „prawa” procesowego cywilnego, „Polski Proces Cywilny” 2020/1.
Weitz K., Przyczyny odrzucenia powództwa, „Polski Proces Cywilny” 2021/1.
Windorfer M., Der Verjährungsverzicht, NJW 2015.
Wiśniewski T., Prawo zatrzymania w kodeksie cywilnym, Warszawa 1999.
Wolak G. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2020.
Wolf E., Zum Begriff des Schuldverhältnisses [w:] Festgabe für Heinrich Herrfahrdt zum 70. Geburtstag, red. E. Schwing, Marburg 1961.
Zagrobelny K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2023.
Zdzieborski R.R., Umowa o podporządkowaniu wierzytelności w polskiej praktyce kontraktowej. Zagadnienia wybrane, cz. II, „Monitor Prawniczy” 2003/13.
Zedler F., Recenzja książki T. Misiuk: Udział organizacji społecznych w ochronie praw obywateli w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1972, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1973/3.
Zöller R., Gummer P., Zivilprozessordnung. Kommentar, Köln 2005.
Monika Michalska-Marciniak
doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Postępowania Cywilnego II, Wydział Prawa i Administracji; sędzia Sądu Apelacyjnego w Łodzi, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2293-0471
Zażalenie „poziome” na postanowienie sądu drugiej instancji w postępowaniu cywilnym (po nowelizacji z 7.07.2023 r.)
Zażalenie do innego składu sądu drugiej instancji na postanowienie tego sądu wprowadzono do Kodeksu postępowania cywilnego w 2011 r. Był to nowy rodzaj środka prawnego o charakterze zaskarżenia. W niniejszym opracowaniu dokonano podsumowania ponad dekady obowiązywania tego rozwiązania, ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich dwóch nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 9.03.2023 r. oraz 7.07.2023 r. Analiza poszczególnych wypadków dopuszczalności tego zażalenia poprzedzona została rozważaniami na temat konstytucyjnych podstaw zaskarżania orzeczeń sądu drugiej instancji, pojęcia „sąd drugiej instancji” oraz charakteru zażalenia „poziomego” do sądu drugiej instancji.
Słowa kluczowe: zażalenie, zażalenie poziome do sądu drugiej instancji
De Hab. Monika Michalska-Marciniak
professor of the University of Łódź, Department of Civil Proceedings II, Faculty of Law and Administration, University of Łódź, Judge of the Court of Appeal in Łódź, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2293-0471
‘Horizontal’ complaint against a decision of the second-instance court in civil proceedings (after the amendment of 7 July 2023)
A complaint to another composition of the second-instance court regarding a decision of that court was introduced into the Civil Procedures Code in 2011. This was a new kind of legal remedy of the nature of an appeal. The article presents a summary of over a decade of applicability of this solution especially focusing on the last two amendments to the Civil Procedures Code of 9 March 2023 and 7 July 2023. The analysis of individual cases of admissibility of this complaint is preceded by a consideration of the constitutional basis of complaints regarding rulings of the second-instance court, the term ‘second-instance court’, as well as the nature of the ‘horizontal’ complaint to be considered by a second-instance court.
Keywords: complaint, horizontal complaint to be considered by a second-instance court
Bibliografia / References
Chrapoński D., Zażalenie w postępowaniu rozpoznawczym po nowelizacji KPC z 9.3.2023 r., „Monitor Prawniczy” 2023/8.
Derlatka J., Zaskarżalność postanowień w przedmiocie wyłączenia sędziego w procesie cywilnym, cz. 2, „Palestra” 2012/1–2.
Dziurda M., Kodeks postępowania cywilnego. Praktyczny komentarz do nowelizacji z 2023 roku, LEX 2023.
Dziurda M., Zażalenie na zwrot kosztów postępowania apelacyjnego w razie wniesienia skargi kasacyjnej przez stronę przeciwną, „Monitor Prawniczy” 2022/7.
Forysek J., Zaskarżalność postanowienia sądu drugiej instancji o odrzuceniu skargi o wznowieniu postępowania po nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 2019 r., „Palestra” 2023/1.
Gajda-Roszczynialska K., Zbieg (kolizja) zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie kosztów procesu do innego składu tego sądu wniesionego przez jedną stronę ze skargą kasacyjną drugiej strony, „Polski Proces Cywilny” 2013/1.
Grzegorczyk P., Glosa do wyroku TK z 27.03.2007 r., SK 3/05, „Przegląd Sądowy” 2007/11–12.
Grzegorczyk P., Środki zaskarżenia w postępowaniu cywilnym w świetle ustawy nowelizującej z 16 września 2011 r. – ogólna charakterystyka zmian, „Przegląd Sądowy” 2012/4.
Grzegorczyk P., Zażalenie w postępowaniu cywilnym w świetle ustawy nowelizującej z 9.03.2023 r., „Polski Proces Cywilny” 2023/3.
Manowska M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom. 1. Art. 1–47716, red. M. Manowska, Warszawa 2015.
Manowska M., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1–47716, LEX 2022.
May J., Zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji do innego składu tego sądu [w:] Honeste procedere. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Lubińskiemu, red. A. Laskowska-Hulisz, J. May, M. Mrówczyński, Warszawa 2017.
Mendrek A., Koszty procesu w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego – postulaty de lege ferenda [w:] Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego, red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014.
Michalska M., Prawo do zaskarżenia orzeczenia w postępowaniu cywilnym (uwagi na tle art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji RP) [w:] Współczesne przemiany postępowania cywilnego, red. P. Pogonowski, P. Cioch, E. Gapska, J. Nowińska, Warszawa 2010.
Michalska-Marciniak M., Czy zażalenie przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności, „Polski Proces Cywilny” 2010/1.
Michalska-Marciniak M., Glosa do postanowienia SN z 10.10.2013 r., III CZP 61/13, „Monitor Prawniczy” 2015/1.
Michalska-Marciniak M., Termin do wniesienia zażalenia w postępowaniu cywilnym (uwagi na tle nowelizacji z 7.11.2019 [w:] Symbolae Andreae Marciniak dedicatae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Marciniakowi, red. J. Jagieła, R. Kulski, Warszawa 2022.
Michalska-Marciniak M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 2051–42412, red. A. Marciniak, Warszawa 2019.
Michalska-Marciniak M., Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego a prawo do sądu w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (zagadnienia wybrane) [w:] Aurea praxis aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011.
Michalska-Marciniak M., Zasada instancyjności w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2013.
Michalska-Marciniak M., Zasady sporządzania i doręczania uzasadnień orzeczeń w postępowaniu apelacyjnym – suplement uwzględniający stan prawny od 28.9.2023 r., „Monitor Prawniczy” 2023/11.
Michalska-Marciniak M., Zasady sporządzania i doręczania uzasadnień orzeczeń w postępowaniu cywilnym, „Monitor Prawniczy” 2023/8.
Michalska-Marciniak M., Zasady zaskarżania orzeczeń [w:] Wokół problematyki środków zaskarżenia w postępowaniu cywilnym, red. M. Michalska-Marciniak, Sopot 2015.
Michalska-Marciniak M., Zaskarżalność postanowień w przedmiocie kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji. Glosa do wyroku TK z 9.02.2010 r., SK 10/09, „Polski Proces Cywilny” 2011/3.
Michalska-Marciniak M., Zażalenie w postępowaniu zabezpieczającym [w:] Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych w praktyce sądowej, red. R. Kulski, Warszawa 2022.
Romańska M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w sprawach grupowych. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian. Tom I, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2020.
Walasik M., Zarys standardu rzetelności postępowania zabezpieczającego [w:] Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych w praktyce sądowej, red. R. Kulski, Warszawa 2022.
Zawistowski D. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Art. 730–1088, red. T. Wiśniewski, LEX 2021.
Zembrzuski T., Granice dopuszczalności zażalenia poziomego (art. 3942 § 2 k.p.c.) w przedmiocie zwrotu kosztów procesu, „Monitor Prawniczy” 2013/23.
Zembrzuski T., Zażalenie [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, Tom III cz. 1, red. tomu J. Gudowski, Warszawa 2013.
Jan Buczek
sędzia Sądu Rejonowego w Sądzie Rejonowym Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku, I Wydział Cywilny, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7984-1544
Ustalenie wartości nieruchomości obciążonej hipoteką w postępowaniu o podział majątku wspólnego
Przedmiotem artykułu jest ustalanie przez sąd w sprawach o podział majątku wspólnego wartości nieruchomości obciążonej ograniczonym prawem rzeczowym w postaci hipoteki. Zagadnienie to ma doniosłe znaczenie praktyczne w związku z dużą liczbą takich spraw oraz powszechnością kredytu hipotecznego, a także zmianą orzecznictwa Sądu Najwyższego w ostatnim okresie. Autor przedstawia główne tezy przytaczane na poparcie sprzecznych stanowisk oraz propozycje rozwiązywania problemów występujących w praktyce sądowej.
Słowa kluczowe: podział majątku wspólnego, wartość nieruchomości, hipoteka
Jan Buczek
judge of the 1st Civil Division of the District Court for Lublin-Wschód in Lublin with its seat in Świdnik, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7984-1544
Establishment of the value of mortgaged property in cases of a division of joint property
The article addresses the determination by a court of the value of property encumbered with a limited right in rem in the form of a mortgage, in cases of a division of joint property. This issue is of great practical importance due to the large number of such cases and the many mortgage loans, as well as the recent change in the Supreme Court’s line of judgments. The author analyses the main arguments expressed in support of the conflicting positions and proposals of resolving the problems appearing in court practice.
Keywords: division of join property, value of the property, mortgage
Bibliografía / References
Barańska A.M., Ustalenie wartości obciążonej hipoteką nieruchomości w kontekście dokonywania podziału majątku wspólnego małżonków, „Kwartalnik Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury” 2018/4.
Górecki J., Wybrańczyk D., Uwzględnienie obciążenia hipoteką przy ustalaniu wartości nieruchomości należącej do majątku wspólnego małżonków w postępowaniu o podział tego majątku, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2019/4.
Jędrejek G., Postępowanie o podział majątku wspólnego, w skład którego wchodzi nieruchomość obciążona hipoteką, „Monitor Prawniczy” 2010/9.
Knotz M., Podział majątku wspólnego obciążonego hipoteką w orzecznictwie SN, „Kwartalnik SSP Iustitia” 2011/3.
Stępniak A., Ocena kształtującej linii orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie ustalenia w sprawach działowych wartości nieruchomości objętej hipoteką, „Monitor Prawniczy” 2020/12.
Marcin Rosłan
sędzia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8976-4565
Środki tymczasowe w nowej ustawie o nieletnich
Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza przepisów ustawy z 9.06.2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich dotyczących stosowania środków tymczasowych w odniesieniu do uprzedniej regulacji ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Autor podejmuje próbę oceny, na ile przyjęte rozwiązania ustawowe realizują zawarte w jej uzasadnieniu założenia zapewnienia osobie nieletniej gwarancji procesowych odpowiadających standardowi wynikającemu z przepisów procedury karnej. Opracowanie omawia również problemy praktyczne, jakie stają przed sądami rodzinnymi stosującymi środki tymczasowe oraz proponuje sposób ich rozwiązania.
Słowa kluczowe: środki tymczasowe, wspieranie i resocjalizacja, nieletni, gwarancje procesowe, demoralizacja
Marcin Rosłan
judge of the District Court for Warszawa Praga-Południe in Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8976-4565
Interim measures in the new Act on juvenile offenders
The article presents an analysis of the provisions of the Act on the support and social rehabilitation of juvenile offenders of 9 June 2022 regarding the application of interim measures with respect to the previous regulation of the Act on Juvenile Delinquency Proceedings. The author attempts to assess the extent to which the statutory solutions adopted implement the assumptions contained in the justification to the Act to provide procedural guarantees to a juvenile offender reflecting the standard arising from the provisions of criminal procedure. The study also discusses the practical problems faced by family courts applying interim measures and proposes ways of resolving them.
Keywords: interim measures, support and social rehabilitation, juvenile offender, procedural guarantees, demoralization
Bibliografia / References
Antoniak-Dróżdz A. [w:] Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Komentarz, red. P. Drembkowski, G. Kowalski, Warszawa 2023.
Bartnik M. [w:] Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Komentarz, red. P. Drembkowski, G. Kowalski, Warszawa 2023.
Czarnecki A. [w:] Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Komentarz, red. P. Drembkowski, G. Kowalski, Warszawa 2023.
Eichstaedt K. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki, Warszawa 2023.
Górecki P. [w:] S. Stachowiak, P. Górecki, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2007.
Górecki P. [w:] V. Konarska-Wrzosek, P. Górecki, Postępowanie w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2019.
Gromek K., Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Warszawa 2001.
Gromska-Szuster I. [w.] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
Haak H. [w:] A. Haak-Trzuskawska, H. Haak, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2015.
Hofmański P. [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. 1, red. L. Garlicki, Warszawa 2011.
Konarska-Wrzosek V., Prawny system postępowania z nieletnimi w Polsce, Warszawa 2013.
Kowalski G. [w:] Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Komentarz, red. P. Drembkowski, G. Kowalski, Warszawa 2023.
Kruk E., Skrętowicz E. [w:] T. Bojarski, E. Kruk, E. Skrętowicz, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2016.
Nowicki M.A. [w:] Komentarz do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności [w:] Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warszawa 2021.
Rojek-Socha P., Sewastianowicz M., Wydziały rodzinne nad przepaścią – braki kadrowe, wypalenie zawodowe sędziów, https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/sady-rodzinne-braki-kadrowe-wypalenie-zawodowe-sedziow-wydluzenie-spraw,509929.html.
Stefański R.A., Zabłocki S. [w:] R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz do art. 167–296, Warszawa 2019.
M. Ulman [w:] Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Komentarz, red. P. Drembkowski, G. Kowalski, Warszawa 2023.
Zbigniew Mierzejewski
doktor nauk prawnych, adiunkt, Zakład Prawa Karnego Materialnego i Procesowego, Instytut Nauk Prawnych, Wydział Prawa i Nauk Społecznych, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach; sędzia Sądu Okręgowego w Łodzi, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6771-9544
Postępowanie w sprawach z subsydiarnego aktu oskarżenia – uwagi do zmian wprowadzonych ustawami z 7.07.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw oraz z 7.07.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw
Ustawami z 7.07.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw oraz z 7.07.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw dokonano istotnych zmian w zakresie dotyczącym postępowania w sprawach z subsydiarnego aktu oskarżenia. Odnoszą się one do uprawnień i obowiązków procesowych oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, związanych z sekwencją czynności wymaganych do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia oraz jego wymogów formalnych. Przyznają także oskarżonemu prawo do złożenia wniosku o przeprowadzenie sądowej kontroli subsydiarnego aktu oskarżenia przez pryzmat występowania negatywnej przesłanki procesowej z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k., możliwej do zainicjowania zarówno na etapie wstępnej kontroli aktu oskarżenia, jak i podczas rozprawy głównej. Nakładają również na prokuratora obowiązek kontroli, czy subsydiarny akt oskarżenia został wniesiony przez pokrzywdzonego, lub podmiot realizujący jego prawa, zaś w razie negatywnego wyniku tejże kontroli zobowiązują prokuratora do odmowy przesłania sądowi akt postępowania przygotowawczego. Przyznają także prokuratorowi prawo do udziału w postępowaniu sądowym wszczętym w skutek subsydiarnego aktu oskarżenia nie tylko w charakterze oskarżyciela publicznego, ale również w charakterze posiadającego uprawnienia strony uczestnika postępowania. Celem artykułu jest analiza i ocena wprowadzonych zmian pod kątem ich racjonalności i spójności systemowej oraz zgodności z wyrażonym w art. 45 Konstytucji RP oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności prawem do sądu oraz rzetelnego postępowania.
Słowa kluczowe: postępowanie w sprawach z subsydiarnego aktu oskarżenia, oskarżony, oskarżyciel posiłkowy subsydiarny, prokurator, uczestnik postępowania
Dr Zbigniew Mierzejewski
assistant professor, Department of Penal Law and Penal Proceedings, Institute of Legal Sciences, Faculty of Law and Social Sciences, Jan Kochanowski University in Kielce, judge of the Regional Court in Łódź, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6771-9544
Proceedings in cases arising from a subsidiary indictment – comments on the changes introduced by the Act amending the Penal Code and certain other Acts of 7 July 2022 and the Act amending the Civil Procedures Code, the Law on the Structure of Ordinary Courts, the Criminal Procedures Code and certain other acts of 7 July 2023
Significant changes were made by the Act amending the Penal Code and certain other acts of 7 July 2022 and the Act amending the Civil Procedures Code, the Law on the Structure of the Ordinary Courts, the Criminal Procedures Code and certain other acts of 7 July 2023 with regard to proceedings under a subsidiary indictment. They apply to both the procedural rights and obligations of the subsidiary auxiliary prosecutor, related to the sequence of activities required to file a subsidiary indictment and its formal requirements. They also grant the accused the right to file a request for a judicial review of the subsidiary indictment from the point of view of the appearance of a negative procedural premise under Article 17 § 1, item 9 of the Criminal Procedures Code, which can be initiated both at the stage of the preliminary review of the indictment and during the main hearing. They also impose an obligation on the prosecutor to check whether the subsidiary indictment was filed by the victim or the person exercising his rights, whereas, in the event of a negative outcome of this review, they require the prosecutor to refuse to send the files from the preparatory proceedings to the court. They also grant the prosecutor the right to participate in court proceedings initiated as a result of a subsidiary indictment not only as a public prosecutor, but also as a participant of the proceedings with the rights of a party. The objective of the article is to analyse and evaluate the changes introduced in terms of their rationality and systemic coherence, as well as compliance with the provisions of Article 45 of the Constitution of the Republic of Poland and Article 6(1) of the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, namely the right to a fair hearing.
Keywords: proceedings in cases under a subsidiary indictment, accused, subsidiary auxiliary prosecutor, prosecutor, participant in the proceedings
Bibliografia / References
Brodzisz Z. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Legalis 2023.
Dziergawka A., Subsydiarny akt oskarżenia w świetle nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 19 lipca 2019 r., „Prokuratura i Prawo” 2020/1.
Eichstaedt K. [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki, LEX 2023.
Hermeliński W., Nita-Światłowska B., Prawo pokrzywdzonego do uzyskania statusu oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, „Przegląd Sądowy” 2020/2.
Nowicki M.A., Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warszawa 2021.
Paluszkiewicz H. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K. Dudka, LEX 2023.
Świecki D. [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki, LEX 2023.
Zagrodnik J. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Legalis 2023.
Mateusz Tomczyk
doktor nauk prawnych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Zielonogórski, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6053-478X
Dobro osobiste jako przedmiot ochrony z art. 58 i art. 59 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii
W linii orzeczniczej dotyczącej wykładni art. 58 i art. 59 ustawy z 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii zarysowuje się pogląd, iż konsument nie może być pokrzywdzonym. Przedmiotem ochrony nie jest bowiem dobro osobiste w postaci zdrowia i życia konsumenta, a jest zaś nim jedynie zdrowie publiczne, jako wartość ponad jednostką. Jednym z uzasadnień dla tej wykładni jest to, iż traktowanie dobra osobistego jako przedmiotu ochrony uniemożliwiłoby przyjmowanie kwalifikacji z art. 12 § 1 k.k. (w sytuacji, gdy sprawca częstuje narkotykiem kilka osób). Niemniej w doktrynie prezentowane są w tej kwestii zdania przeciwne. Wobec tego przedmiotem artykułu uczyniono rozważania na temat tego, czy zasadnie odmawia się zdrowiu i życiu konsumenta narkotyku przymiotu dobra prawnie chronionego. Kwestia ta nie jest oczywista. Istnieją bowiem racjonalne argumenty za uznaniem jednak zdrowia i życia konsumenta narkotyku za przedmiot ochrony.
Słowa kluczowe: przeciwdziałanie narkomanii, przedmiot ochrony, zdrowie publiczne, dobro osobiste, konsument narkotyku, małoletni
Dr Mateusz Tomczyk
Faculty of Law and Administration, University of Zielona Góra, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6053-478X
Personal right as the subject of protection according to Article 58 and Article 59 of the Act on counteracting drug addiction
The case law regarding the interpretation of Articles 58 and 59 of the Act on counteracting drug addiction of 29 July 2005 presents the opinion that the consumer cannot be an injured party. This is because it is not the personal right in the form of the consumer’s health and life that is protected, but public health as a value of more than the individual. One of the justifications for this interpretation is that the treatment of personal rights as the object of protection would prevent the acceptance of the qualifications under Article 12 § 1 of the Penal Code (if the perpetrator offers the drug to other people). However, the legal doctrine presents opposing opinions on this matter. Therefore, the article considers whether it is justified to deny the consumer of the drug the legally protected right to health and life. This matter is not obvious. This is because there are rational arguments supporting the recognition that the health and life of a consumer of a drug is an object of protection.
Keywords: counteracting drug addiction, object of protection, public health, personal right, consumer of a drug, juvenile
Bibliografia / References
Bojarski M., Radecki W., Przewodnik po pozakodeksowym prawie karnym, Wrocław 1998.
Chruściel T., Preiss-Mysłowska M., Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Komentarz, Warszawa 2000.
Dąbrowska-Kardas M., Kardas P., Czyn ciągły i ciąg przestępstw w kodeksie karnym z 1997 r., Warszawa 1998.
Dyl A., Jarosławska J., Narkomania – moda czy patologia społeczna?, „Zeszyty Naukowe Ruchu Studenckiego” 2012/2.
Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2003.
Gardocki L., Prawo karne, Warszawa 2010.
Górowski W., Zając D. (red.), Komentarz do wybranych przepisów ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii [w:] Przestępstwa narkotykowe i dopalacze. Komentarz, LEX 2019.
Grabowski K., O pewnych cechach szczególnych przestępstw narkotykowych, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2014/2.
Grześkowiak A., Wiak K., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2017.
Konarska-Wrzosek V., Ochrona dziecka w polskim prawie karnym, Toruń 1999.
Kosmowski S., Podstawowe problemy stosowania przepisów kryminalizujących nielegalny obrót narkotykami, „Problem Prawa Karnego” 2004/25.
Kotowski W., Kurzepa B., Ważny A., Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii. Komentarz, LEX 2022.
Kowalska J., Wprowadzenie [w:] Opinie o ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, druk senacki nr 510, nr opinii 367 (0-33/97), „Zeszyty Biura Studiów i Analiz Kancelarii Senatu” 1997/5.
Krajewski K., Opinia w przedmiocie zapisów przyjętych w sprawozdaniu podkomisji o poselskim projekcie zmiany ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii w zakresie przepisów karnych, Biuro Studiów i Ekspertyz, Kraków 31.03.2000 r., załącznik nr 8 do protokołu nr 46 z posiedzenia z 13.04.2000 r.
Krajewski K., Sens i bezsens prohibicji. Prawo karne wobec narkotyków i narkomanii, Kraków 2001.
Kulik M. [w:] Pozakodeksowe przestępstwa przeciwko zdrowiu. Komentarz, red. M. Mozgawa, Warszawa 2017.
Latalski M., Zdrowie publiczne, Lublin 1999.
Łatkowski W., Glosa do uchwały SN z 27.10.2005 r., I KZP 32/05, LEX.
Moskalewicz J., Sierosławski J., Opinia na temat poselskiego projektu ustawy o zapobieganiu narkomanii i rządowego projektu ustawy o zapobieganiu narkomanii i zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, ekspertyza nr 56, „Kancelaria Sejmu Biuro Studiów i Ekspertyz” 1995/8.
Sagan M., Glosa do uchwały SN z 27.10.2005 r., I KZP 32/05, „Prokuratura i Prawo” 2006/5.
Sierosławski J., Opinia o ustawie z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, druk senacki nr 510 [w:] Opinie o ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, druk senacki nr 510, nr opinii 367 (0-33/97), „Zeszyty Biura Studiów i Analiz Kancelarii Senatu”, kwiecień 1997 r.
Srogosz T., Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, komentarz, Warszawa 2008.
Szydło M. [w:] Konstytucja RP. Tom. 1. Komentarz art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Tkaczyk-Rymanowska K., Dobro prawne na gruncie art. 62 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r., „Ius Novum” 2023/17 (2).
Wójcik D., Opinia o ustawie z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, druk senacki nr 510 [w:] Opinie o ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, druk senacki nr 510, nr opinii 367 (0-33/97), „Zeszyty Biura Studiów i Analiz Kancelarii Senatu” maj 1997 r.
Wysocki M.J., Miller M., Nowe zdrowie publiczne w perspektywie 30 lat [w:] Zdrowie publiczne w zmieniającej się Europie i w Polsce, red. J. Nosko, Łódź 2004.
Zajączkowski K., Nikotyna, alkohol, narkotyki. Profilaktyka uzależnień. Krótki poradnik psychologiczny, Kraków 2001.
Zawłocki R. (red.), Chlebowska A., Długosz J., Hryniewicz E., Jóźwiak P., Klubińska M., Piaczyńska A., Piskorski J., Pohl Ł., Sepioło I., Szczepański M., Szwarc A.J., Zgoda pokrzywdzonego, Warszawa 2002.
Marcin Burdzik
asystent w Instytucie Nauk Prawnych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Śląski w Katowicach; młodszy asystent-lekarz rezydent w Centrum Psychiatrii im. dr. K. Czumy w Katowicach, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6607-6663
Zakres zastosowania art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 3.10.2008 r., I CSK 131/08
Postanowienie Sądu Najwyższego z 3.10.2008 r. dotyczy podmiotowego zakresu zastosowania art. 24 ust. 1 ustawy z 19.08.1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Przywołany przepis pozwala na stosowanie 10-dniowej, przymusowej obserwacji psychiatrycznej wobec osoby, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a jednocześnie zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie. Wyżej wymieniona ustawa definiuje również pojęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi (art. 3 pkt 1 u.o.z.p.). Sąd Najwyższy stanął jednak na stanowisku, że osoba, o której mowa w art. 24 ust. 1 u.o.z.p., nie jest osobą z zaburzeniami psychicznymi w rozumieniu art. 3 pkt 1 u.o.z.p. Prowadzi to do błędnego wniosku, iż termin „zaburzenia psychiczne” może być rozumiany niejednolicie (odmiennie) w poszczególnych przepisach ustawy, co stwarza ryzyko rozbieżności interpretacyjnych i nadużyć. Przedmiotem glosy jest kompleksowa analiza ww. stanowiska SN oraz przedstawienie zastrzeżeń formułowanych pod jego adresem.
Słowa kluczowe: osoba z zaburzeniami psychicznymi, zaburzenia psychiczne, obserwacja psychiatryczna, art. 24 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, choroba psychiczna, przymusowa hospitalizacja psychiatryczna
Marcin Burdzik
assistant at Institute of Legal Sciences, Faculty of Law and Administration, University of Silesia in Katowice, junior assistant/resident physician at Dr. K. Czuma’s Psychiatric Centre in Katowice, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6607-6663
The scope of application of Article 24, para. 1 of the Act on the protection of mental health. Commentary on the order of the Supreme Court of 3 October 2008, case ref. I CSK 131/08
The decision in question applies to the subjective scope of Article 24, para. 1 of the Act on the protection of mental health of 19 August 1994 (APMH). This provision allows for the 10-day compulsory commitment for observation of a person whose behaviour suggests that he is posing a direct threat to his life or the life or health of others because of a mental disorder, while there are doubts as to whether this person is mentally ill. This Act also defines the concept of a person with a mental disorder (Article 3, para. 1 APMH). Nevertheless, the Supreme Court took the stance that the person referred to in Article 24, para. 1APMH is not a person with a mental disorder in the meaning of Article 3, para. 1 APMH. This leads to the erroneous conclusion that the term ‘mental disorders’ can be understood non-uniformly (differently) in the individual provisions of the Act, which create a risk of misinterpretation and abuse. The commentary aims to comprehensively analyse the cited position of the Supreme Court and present objections formulated with respect to that position.
Keywords: person with a mental disorder, mental disorders, psychiatric observation, Article 24 of the Act of the protection of mental health, mental illness, compulsory commitment
Bibliografia / References
Burdzik M., Ochrona interesów pokrzywdzonego z zaburzeniami psychicznymi na gruncie polskiej procedury karnej (uwagi w kontekście pełnomocnictwa obligatoryjnego), „Państwo i Prawo” 2022/12.
Burdzik M., Prawa osób z zaburzeniami psychicznymi w świetle standardów prawa międzynarodowego [w:] Wyzwania dla polskiego systemu ochrony praw człowieka u progu trzeciej dekady XXI wieku, red. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Toruń 2021.
Doroszewski W. (red.), Słownik j. polskiego, Warszawa 1996.
Duda J., Komentarz do ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, Warszawa 2006.
Dziergawka A. [w:] Ochrona zdrowia psychicznego. Komentarz, red. P. Drembkowski, B. Kmieciak, R. Tymiński, Warszawa 2023.
Gałecki P., Bobińska K., Eichstaedt K., Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz, Warszawa 2016.
Gałecki P., Bobińska K., Eichstaedt K., Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz, Warszawa 2013.
Gałecki P., Szulc A., Psychiatria. Rozpoznania według ICD-11, t. 1, Wrocław 2023.
Heitzman J., Markiewicz I. [w:] Psychiatria, t. 3, Metody leczenia. Zagadnienia etyczne, prawne, publiczne, społeczne, red. J. Wciórka, S. Pużyński, J. Rybakowski, Warszawa 2012.
Pużyński S., Choroba psychiczna – problemy z definicją oraz miejscem w diagnostyce i regulacjach prawnych, „Psychiatria Polska” 2007/3 (41).
Słyk J., Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego – problemy legislacyjne [w:] Regulacje prawne w systemie ochrony zdrowia psychicznego, red. B. Kmieciak, Warszawa 2019.
