Diagnoza pielęgniarska w kontekście samodzielnego ordynowania leków – usprawnienie leczenia czy bezmyślność ustawodawcy?Andrzej Janus
Stowarzyszenie Badań Nad Źródłami i Funkcjami Prawa „FONTES”, Sosnowiec, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9937-2725
udział w autorstwie tekstu: 50%
Anna Warston
Stowarzyszenie Badań Nad Źródłami i Funkcjami Prawa „FONTES”, Sosnowiec, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9452-3459
udział w autorstwie tekstu: 50%
Diagnoza pielęgniarska w kontekście samodzielnego ordynowania leków – usprawnienie leczenia czy bezmyślność ustawodawcy?
Diagnoza pielęgniarska stanowi fundament opieki zdrowotnej ze względu na istotny wpływ na podejmowanie decyzji w zakresie opieki nad pacjentem. Uprawnienia do świadczeń diagnostycznych normuje ustawa z 15.07.2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej. Obejmują one szczególnie istotną część podstawowych zadań lekarzy: samodzielne prowadzenie procesu leczenia pacjenta (w tym: przepisywanie leków, recept i skierowań na badania specjalistyczne). Pielęgniarki i położne są również uprawnione do decydowania o kontynuacji leczenia przepisanego przez lekarza (w tym specjalistę) poprzez wypisywanie recept kontrolnych. Na liście leków podlegających samodzielnemu ordynowaniu nie zabrakło silnych i uzależniających leków przeciwbólowych, popularnych antybiotyków oraz sterydów. W artykule przedstawiono wątpliwości i niejasności w zakresie ordynowania leków na podstawie ograniczonej diagnozy pielęgniarskiej. Wykorzystano metodę badawczą stosowaną przez Stowarzyszenie Badań Nad Źródłami i Funkcjami Prawa „FONTES”, która umożliwia dogłębne poznanie i analizę problemu wraz ze szczegółowym wskazaniem aktorów procesu stanowienia prawa i rzeczywistych skutków legislacji. Zakres diagnozy pielęgniarskiej, ograniczony poprzez rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28.02.2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego, należy uznać za zbyt wąski, przy uwzględnieniu katalogu substancji, które mogą być samodzielnie ordynowane przez pielęgniarki i położne. Widać wyraźne zaniechanie ustawodawcy i nieprzemyślaną regulację określającą katalog substancji leczniczych do samodzielnego ordynowania, gdyż obok paracetamolu znajdziemy tam m.in. fentanyl i propofol.
Słowa kluczowe: diagnoza, pielęgniarki, położne, FONTES, uprawnienia, ochrona zdrowia
Andrzej Janus
FONTES Association for Research on the Sources and Functions of Law, Sosnowiec, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9937-2725
Contribution to the preparation of the article: 50%
Anna Warston
FONTES Association for Research on the Sources and Functions of Law, Sosnowiec, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9452-3459
Contribution to the preparation of the article: 50%
Nursing diagnosis in the context of self-prescription of drugs – improvement of treatment, or thoughtlessness of the legislator?
Nursing diagnosis is the cornerstone of healthcare due to its significant impact on further decision-making in patient care. The right to conduct diagnostic services is found in the Act on the professions of nurse and midwife of 15 July 2011. The powers granted include a particularly important part of the basic tasks of physicians, such as patients conducting the treatment process themselves (including prescribing medicines, writing out prescriptions and making referrals for specialized examinations). Nurses and midwives are also authorized to decide on the continuation of treatment prescribed by a doctor (including a specialist) by writing out follow-up prescriptions. The list of medications that are subject to self-prescription did not lack strong and addictive analgesics, popular antibiotics and steroids. This article presents a number of doubts and ambiguities in prescribing drugs based on a limited nursing diagnosis. The research method applied by the FONTES Association for Research on the Sources and Functions of Law was used, enabling in-depth knowledge to be gained and the problem with the detailed identification of the actors of the law-making process and the real effects of legislation to be analysed. The scope of nursing diagnosis, limited through the Regulation of the Minister of Health of 28 February 2017 on the type and scope of preventive, diagnostic, therapeutic and rehabilitative services provided by a nurse or midwife independently without a doctor’s instructions, should be considered too narrow, given the list of substances that can be independently prescribed by nurses and midwives. The legislator’s omission and ill-considered regulation defining the list of medicinal substances for self-prescription is evident, as, in addition to paracetamol, it also contains such substances as fentanyl and propofol.
Keywords: diagnosis, nurses, midwives, FONTES, rights, healthcare
Bibliografia / References
Białopolski M., Janus A., Pielęgniarka jako panaceum na problemy służby zdrowia. Uprawnienia pielęgniarek i położnych nadane ustawą z 22.07.2014 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw, „Przegląd Prawa Publicznego” 2022/5.
Encyklopedia dla pielęgniarek i położnych, red. T . Widomska-Czekajska, J. Górajek-Jóźwik, Warszawa 2010.
Ulotka dołączona do opakowania: Informacja dla pacjenta Doreta SR, 75 mg + 650 mg, tabletki o przedłużonym uwalnianiu, https://www.krka-polska.pl/media/products/pl/rx/gen_pdf/2021/Doreta_SR_PL_PIL.pdf (dostęp: 1.08.2023 r.).
Ulotka dołączona do opakowania: Informacja dla pacjenta Oxycort A, (10 mg + 10 mg)/g, maść do oczu, https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/170/leaflet (dostęp: 1.08.2023 r.).
Ulotka dołączona do opakowania: Informacja dla użytkownika Doxycyclinum Polfarmex, 100 mg, kapsułki twarde, https://www.gdziepolek.pl/produkty/96460/doxycyclinum-polfarmex-kapsulki/ulotka/241674?ns=true (dostęp: 1.08.2023 r.).
Wykaz badań diagnostycznych, na które pielęgniarki i położne mają prawo wystawiać skierowania, https://politykazdrowotna.com/artykul/nowe-rozporzadzenie-jakie-leki-i-badania-przepisza-pielegniarki-i-polozne/838238 (dostęp: 1.08.2023 r.).
Zaborowski P., Filozofia postępowania lekarskiego, Warszawa 1990.
dr Jan Kluza
asesor sądowy w Sądzie Rejonowym w Kielcach, zastępca przewodniczącego II Wydziału Karnego, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0929-6093
Poręczenie majątkowe wobec nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z lat 2021 i 2023
Poręczenie majątkowe stanowi nieizolacyjny środek zapobiegawczy, który w praktyce najczęściej polega na złożeniu określonej kwoty i ma zagwarantować, że podejrzany (oskarżony) nie będzie utrudniał przebiegu postępowania. Ustawodawca w ostatnich latach dokonał jednak modyfikacji przepisów w zakresie stosowania poręczenia majątkowego. Kierunek tych zmian może powodować ograniczenie możliwości skutecznego stosowania tego poręczenia. To z kolei może prowadzić do większej liczby przypadków stosowania tymczasowego aresztowania, przede wszystkim ze względu na możliwość odmowy przyjęcia poręczenia majątkowego zastosowanego przy tzw. areszcie kaucyjnym.
Słowa kluczowe: poręczenie majątkowe, kaucja, areszt kaucyjny, przysporzenie
Dr Jan Kluza
court assessor at the District Court in Kielce, deputy presiding judge at the II Criminal Division, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0929-6093
Bail in relation to the amendments to the Criminal Procedures Code of 2021 and 2023
Bail is a non-custodial preventive measure, which, in practice, most frequently involves depositing a certain amount of money and is intended to guarantee that the suspect (accused) will not obstruct the course of the proceedings. However, in recent years, the legislator has modified the provisions regarding the use of bail. The thrust of these changes can result in a limitation of the ability to effectively apply bail. This, in turn, could lead to an increase in the application of pre-trial detention, primarily because of the possibility of refusing to accept bail used in the case of the so-called bail detention.
Keywords: bail, deposit, bail detention, gain
Bibliografia / References
Boratyńska K., Czarnecki P., Koper R. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. A. Sakowicz, Legalis 2023.
Budyn-Kulik M. [w:] Kodeks wykroczeń. Komentarz, red. P. Daniluk, Warszawa 2023.
Drabik L., Kubiak-Sokół A., Sobol E., Wiśniakowska L., Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2007.
Drajewicz D., Charakterystyka poręczenia majątkowego, „Monitor Prawniczy” 2013/10.
Eichstaedt K. [w:] Postępowanie karne, red. D. Świecki, Warszawa 2019.
Eichstaedt K.[w:] Kodeks postępowania karnego, t. I, Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki, LEX 2023.
Kosonoga J. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. R.A. Stefański, Legalis 2021.
Krzysztofiuk G. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Art. 1–424, red. D. Drajewicz, Warszawa 2020.
Mielcarek K. [w:] Prawo karne procesowe dla sędziów, prokuratorów, obrońców i pełnomocników, red. M. Olężałek, Warszawa 2024.
Morawski L., Zasady wykładni prawa, Toruń 2010.
Rynkun-Werner R., Poręczenie majątkowe po nowemu – kilka uwag na tle projektu nowelizacji Kodeksu postępowania karnego ze stycznia 2021 r., „Palestra” 2021/5.
Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996.
Stefański R.A., Zabłocki S. [w:] Kodeks postępowania karnego, t. II, Komentarz do art. 167–296, red. R.A. Stefański, S. Zabłocki, Warszawa 2019.
Steinborn S., Chwila ustania tymczasowego aresztowania zastosowanego warunkowo w trybie art. 257 § 2 k.p.k., „Przegląd Sądowy” 2016/7–8.
Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, t. 3, P–S, red. S. Dubisz, Warszawa 2006.
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2020.
Wawrzyńczak M., Kilka uwag o instytucji warunkowego tymczasowego aresztowania w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z 19.07.2019 r., „Prawo w Działaniu” 2021/47.
Wąsik D., Sprzeciw prokuratora od postanowienia sądu o zastosowaniu tzw. warunkowego tymczasowego aresztowania (art. 257 § 3 k.p.k.), „Prokuratura i Prawo” 2020/6.
Zabłocki S., Standard konstytucyjny i konwencyjny a warunkowe tymczasowe aresztowanie (art. 257 § 2 i 3 k.p.k.), „Przegląd Sądowy” 2021/10.
dr Elżbieta Kurzępa-Piękoś
adiunkt, Zakład Prawa i Administracji, Wydział Zarządzania, Politechnika Rzeszowska, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0032-8607
Zgromadzenie spontaniczne – zagadnienia węzłowe
W artykule omówiono węzłowe zagadnienia z zakresu regulacji prawnych dotyczących zgromadzeń spontanicznych. Ten rodzaj zgromadzeń stanowi nowość w polskim porządku prawnym i został wprowadzony dopiero w ustawie z 24.07.2015 r. – Prawo o zgromadzeniach. Zgodnie z przepisami tej ustawy zgromadzenie spontaniczne odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej. Wprowadzenie regulacji z zakresu zgromadzeń spontanicznych wydaje się uzasadnionym rozwiązaniem, urzeczywistniającym podnoszone od dawna postulaty Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka odnoszące się do pełnego realizowania wolności określonych na gruncie art. 57 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W artykule omówiono przepisy dotyczące zwoływania zgromadzeń spontanicznych, przypadki i tryb ich rozwiązywania, a także wskazano najistotniejsze mankamenty obowiązujących regulacji w tym zakresie.
Słowa kluczowe: zgromadzenie spontaniczne, wolność zgromadzeń, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, wolności i prawa polityczne, prawa człowieka
Dr Elżbieta Kurzępa-Piękoś
Assistant Professor, Department of Law and Administration, Faculty of Management, Rzeszów University of Technology, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0032-8607
Spontaneous assemblies – key issues
The article addresses key issues in the legal regulations regarding spontaneous assemblies. Such assemblies are a kind of novelty in the Polish legal order, which were only introduced into national legislation in the Law on assemblies of 24 July 2015. According to the provisions of this Act, a spontaneous assembly takes place in connection with a sudden and unforeseeable event related to the public sphere, which, if held at any other time, would be pointless or of little significance from the point of view of the public debate. The introduction of the regulations on spontaneous assemblies seems to be a reasonable solution that implements the postulates of the Constitutional Tribunal and the European Court of Human Rights, which have been raised for a long time, regarding the full exercise of the freedoms set out in Article 57 of the Constitution of the Republic of Poland of 1997. The article discusses the provisions on calling spontaneous assemblies, the cases and procedure for dissolving them, and indicates the most important shortcomings regarding current regulations in this regard.
Keywords: spontaneous assembly, freedom of assembly, Constitution of the Republic of Poland, political freedoms and rights, human rights
Bibliografia / References
Blicharz J., Prywatyzacja przestrzeni publicznej a wolność zgromadzeń [w:] Przestrzeń w prawie administracyjnym, red. J. Zimmermann, Warszawa 2013.
Bodnar A., Ziółkowski M., Zgromadzenia spontaniczne, „Państwo i Prawo” 2008/5.
Chlebowicz P., Pojęcie zbiegowiska w polskim prawie karnym (art. 254 k.k.), „Państwo i Prawo” 2007/2.
Czarny P., Naleziński B., Wolność zgromadzeń, Warszawa 1998.
Czarny P., Naleziński B., Wolność zgromadzeń [w:] Prawa i wolności obywatelskie w Konstytucji RP, red. B. Banaszak, A. Preisner, Warszawa 2002.
Gajda A., Kilka uwag o wolności zgromadzeń na tle najnowszych zmian ustawy – Prawo o zgromadzeniach, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2017/38.
Gajewski S., Jakubowski A., Prawo o zgromadzeniach. Komentarz, Warszawa 2009.
Grabowski R., Ewolucja ustawowych regulacji wolności zgromadzeń w Polsce [w:] Wolność zgromadzeń, red. R. Balicki, M. Jabłoński, Wrocław 2018.
Jurgilewicz M., Bezpieczeństwo zgromadzeń w Polsce. Zarys problematyki, Warszawa 2020.
Kamiński A., Osiński A., Prawo o zgromadzeniach. Teoria i praktyka. Komentarz, Brzezia Łąka 2021.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, LEX 2021.
Kurzępa B., Komentarz do ustawy z 24.07.2015 r. – Prawo o zgromadzeniach [w:] Zgromadzenia w Polsce. Teoria, praktyka i komentarz do ustawy, red. M. Jurgilewicz, S. Grabowska, R. Grabowski, Toruń 2022.
Kurzępa B., Odpowiedzialność karna za naruszenie przepisów o zgromadzeniach [w:] Zgromadzenia w Polsce. Teoria, praktyka i komentarz do ustawy, red. M. Jurgilewicz, S. Grabowska, R. Grabowski, Toruń 2022.
Kurzępa E., Kształtowanie się prawa do zgromadzeń w Polsce [w:] Zgromadzenia w Polsce. Teoria, praktyka i komentarz do ustawy, red. M. Jurgilewicz, S. Grabowska, R. Grabowski, Toruń 2022.
Mamak K., Prawo o zgromadzeniach. Komentarz, Warszawa 2014.
Osierda A., Prawne aspekty pojęcia bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014/23.
Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. H. Zgółkowa, Poznań 2001.
Ruczkowski P., Decyzja w sprawie zakazu zgromadzeń publicznych jako przykład reglamentacji administracyjnoprawnej wolności i praw jednostki, „Przegląd Sejmowy” 2012/2.
Suski P., Zgromadzenia i imprezy masowe, Warszawa 2010.
Zadrożniak H.E., Zgromadzenia publiczne jako forma udziału obywateli w życiu społecznym, „Samorząd Terytorialny” 2009/5.
dr Jakub Rzymowski
Katedra Europejskiego Prawa Gospodarczego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0538-8895
Poziomy ryzyka na gruncie RODO
Artykuł stanowi kontynuację wcześniejszego opracowania, które dotyczy praw i wolności osób fizycznych na gruncie RODO, czyli rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27.04.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólnego rozporządzenia o ochronie danych). Autor wskazuje na poziomy ryzyka, jakie można zidentyfikować na podstawie tego aktu prawnego. Poziomy te zostały rozpoznane i nazwane. Opisane w artykule obowiązki administratora danych osobowych związane z ich naruszeniem prawodawca uzależnia od poziomu tego ryzyka i spoczywają one na każdym administratorze, niezależnie od jego wielkości.
Słowa kluczowe: ryzyko, ocena ryzyka, poziomy ryzyka, ocena skutków naruszenia, RODO
Dr Jakub Rzymowski
Department of European Commercial Law, Faculty of Law and Administration, University of Łódź, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0538-8895
Risk levels under the GDPR
The article is a continuation of the article on the rights and freedoms of natural persons under the GDPR, namely Regulation (EU) 2016/679 of the European Parliament and of the Council of 27/04/2016 on the protection of natural persons with regard to the processing of personal data and on the free movement of such data and repealing Directive 95/46/EC (General Data Protection Regulation). The author mentions the levels of risk that can be identified on the basis of this regulation. These levels have been identified and named. The legislator makes the personal data controller’s duties regarding their breach referred to in the article contingent on the level of this risk and they are obligatory for every controller, regardless of his size.
Keywords: risk, risk assessment, risk levels, impact assessment of a breach, GDPR
Bibliografia / References
Burton C. [w:] The EU General Data Protection Regulation (GDPR). A Commentary, red. Ch. Kuner, L.A. Bygrave, Ch. Docksey, asystent red. L. Drechsler. Oxford 2020.
Ciemiński M., Magdziak M. [w:] Analiza ryzyka i bezpieczeństwo danych w kancelariach prawnych, red. D. Lubasz, Warszawa 2022.
Mednis A., Pierwsza ocena i przegląd RODO – stanowiska zainteresowanych i główne elementy sprawozdania Komisji Europejskiej [w:] Ocena i przegląd RODO po dwóch latach obowiązywania. Aktualne problemy prawnej ochrony danych osobowych 2020, red. G. Sibiga, dodatek specjalny do „Monitora Prawniczego” 2020/23.
Nowak D., Podejście oparte na ryzyku w RODO w praktyce – wnioski po dwóch latach stosowania RODO [w:] Ocena i przegląd RODO po dwóch latach obowiązywania. Aktualne problemy prawnej ochrony danych osobowych 2020, red. G. Sibiga, dodatek specjalny do „Monitora Prawniczego” 2020/23.
Nuliček M., Donát J., Nonnemann F., Lichnovský B., Tomíšek J., GDPR / Obecné nařízení o ochraně osobních údajů. Prakticky komentař, Praha 2017.
Poszwiński C., Podejście oparte na ryzyku w procesie przetwarzania danych osobowych, Wrocław 2021.
Rzymowski J., RODO – GDPR. Ocena ryzyka, ocena skutków naruszenia ochrony danych osobowych, Łódź 2023.
Wygoda K. [w:] Ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych. Komentarz, red. M. Sakowska-Baryła, Warszawa 2018.
dr Radosław Maruszkin
adwokat; przewodniczący Sekcji Prawa Ochrony Środowiska i Klimatu przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie, Polska
udział w autorstwie tekstu: 50%
Jakub Bednarek
absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie; ukończył prawo na Katholieke Universiteit Leuven (LL. M. – Międzynarodowe i Europejskie Prawo Publiczne), Polska
udział w autorstwie tekstu: 50%
Ochrona klimatu w prawie Unii Europejskiej i w prawie polskim
W artykule omówiono przepisy dotyczące ochrony klimatu zawarte w aktach prawa Unii Europejskiej i w prawie polskim. Treść regulacji w dużej mierze wynika z prawa międzynarodowego, w szczególności z Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz z Porozumienia paryskiego. W zakresie prawa pierwotnego Unii Europejskiej ochrona klimatu powinna być traktowana jako jeden z elementów ochrony środowiska. Podstawowym mechanizmem ograniczającym emisje gazów cieplarnianych z terenu państw członkowskich jest system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej (Emissions Trading System – ETS), który obejmuje emisje z części energetyki, przemysłu i lotnictwa. Pozostałe rozwiązania określane są jako non-ETS i skupiają się raczej na osiągnięciu danego celu, tj. ogólnej redukcji emisji, niż na wprowadzaniu szczegółowych rozwiązań. Polskie prawo klimatyczne niemal w całości stanowi realizację międzynarodowych zobowiązań Polski i implementację prawa unijnego, w szczególności ETS.
Słowa kluczowe: ochrona klimatu, EU ETS, Porozumienie paryskie, prawo klimatyczne, prawo Unii Europejskiej
Dr Radosław Maruszkin
attorney-at-law, head of the Environmental and Climate Protection Section at the Warsaw Bar Association, Poland
Contribution to the preparation of the article: 50%
Jakub Bednarek
graduate of the Faculty of Law and Administration of the Jagiellonian University in Kraków; master’s degree in law from Katholieke Universiteit Leuven (LL.M. – International and European Public Law), Poland
Contribution to the preparation of the article: 50%
Climate protection in European Union and Polish law
The article describes the regulations on climate protection contained in European Union and Polish law. The regulations are largely derived from international law, in particular the United Nations Framework Convention on Climate Change and the Paris Agreement. In the case of EU primary law, climate protection should be treated as one of the elements of environmental protection. The basic mechanism for reducing greenhouse gas emissions within the EU is the EU Emissions Trading System (ETS), which is a system of trading in greenhouse gas emission allowances within the Union, which encompasses emissions from parts of the energy sector, industry and aviation. Other solutions, referred to as non-ETS, focus on achieving a given objective, i.e. an overall reduction in emissions, rather than the introduction of specific solutions. Polish climate law is almost entirely the implementation of Poland’s international obligations, as well as the implementation of EU law, in particular the EU ETS.
Keywords: climate protection, EU ETS, Paris Agreement, climate law, European Union law
Bibliografia / References
Czapliński W., Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2014.
Czepelak M., Umowa międzynarodowa jako źródło prawa prywatnego międzynarodowego, Warszawa 2008.
Degrand-Guillaud A., Actors and mechanisms of EU coordination at the UN, „European Foreign Affairs Review” 2009/14 (3).
Dyduch J., Handel uprawnieniami do emisji zanieczyszczeń powietrza, Warszawa 2013, https://ec.europa.eu/clima/policies/ets_en (dostęp: 1.09.2023 r.).
ESG – przewodnik po regulacjach prawnych, red. J. Bednarek, Warszawa 2023.
Kałduński M., Zasada dobrej wiary w prawie międzynarodowym, Warszawa 2017.
Karski L., System handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Komentarz, LEX 2012.
Kożuchowski K., Meteorologia i klimatologia, Warszawa 2019.
Maruszkin R., Bednarek J., Prawo klimatyczne w 2021 r. w ujęciu międzynarodowym, „Przegląd Prawa Publicznego” 2021/7–8.
Maśnicki J., Metody transpozycji dyrektyw, „Europejski Przegląd Sądowy” 2017/8.
Popkiewicz M., Kardaś A., Malinowski S., Nauka o klimacie, Katowice 2018.
Taksonomia. Komentarz do rozporządzenia 2020/852 w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, red. R. Maruszkin, Warszawa 2022.
Ustawa o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Komentarz, red. R. Maruszkin, Warszawa 2023.
Witte B. de, Legal Instruments and Law-Making [w:] The Lisbon Treaty. EU Constitutionalism Without a Constitutional Treaty?, red. S. Griller, J. Ziller, Wien 2008.
Wróbel A., Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Warszawa 2012.
prof. dr hab. Andrzej Marian Świątkowski
Uniwersytet Ignatianum w Krakowie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1753-7819
Sprawa publiczna – dobrostan a ubój rytualny zwierząt w judykaturze Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Dobrostan zwierząt kręgowych hodowanych w Europie na rytualny ubój dla wyznawców judaizmu i islamu stanowi podstawę rozważenia przez Trybunał Sprawiedliwości istotnego dylematu o ograniczeniu przez władze belgijskie, a nawet w pewnych sytuacjach o zakazaniu, uboju zwierząt zgodnie z tradycyjnymi obrzędami tych dwóch ważnych religii. Trybunał musiał rozstrzygnąć spór między wyznawcami judaizmu i islamu a władzami regionalnymi królestwa Belgii. Orzekł, że ubój rytualny może być wykonywany w wybranych rzeźniach. W omawianej w tym artykule sprawie C-336/19 Trybunał orzekał, czy art. 26 ust. 2 akapit pierwszy lit. c rozporządzenia 1099/2009 upoważnia władze państw członkowskich Unii Europejskiej do wydawania przepisów prawnych zapewniających większą i poważniejszą ochronę prawną zwierząt przed ubojami rytualnymi, aniżeli czyni to obecnie obowiązujący przepis art. 4 ust. 4 tego rozporządzenia.
Słowa kluczowe: judykatura, obrzędy, religia, zwierzęta
Professor Andrzej Marian Świątkowski
Ignatianum University in Kraków, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1753-7819
Public case – the welfare and ritual slaughter of animals in the case law of the CJEU
The welfare of vertebrate animals reared in Europe for ritual slaughter for the followers of Judaism and Islam is the basis for the CJEU to consider a significant dilemma about the Belgian authorities restricting, and in some situations even prohibiting, the slaughter of animals in accordance with the traditional rites of two major world religions. The CJEU was tasked with settling a dispute between the followers of Judaism and Islam and the regional authorities of the Kingdom of Belgium. It ruled that ritual slaughter may be performed at selected abattoirs. In case C-336/19, which is discussed in this article, the CJEU ruled on whether Article 26(2), first subparagraph, point (c) of Regulation No. 1099/2009, which authorizes the authorities of EU Member States to issue legal provisions ensuring greater and more serious legal protection of animals against ritual slaughter than the currently applicable provision of Article 4(4) of this regulation.
Keywords: case law, rituals, religion, animals
Bibliografia / References
Kamiński I.C., Sobczak J., Sobczak W., Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, red. A. Wróbel, Warszawa 2013.
Opinia Rzecznika Generalnego TS Gerarda Hogana przedstawiona 10.09.2020 r. w sprawie C-336/19, EU:C:2020:695.
dr hab. Monika Münnich, prof. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
adiunkt w Katedrze Finansów i Prawa Finansowego, Instytut Nauk Prawnych, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9250-5748
Znaczenie publicznych praw podmiotowych podatnika w procesie stosowania przepisów podatkowych zawierających klauzule antyabuzywne
Publiczne prawo podmiotowe podatnika łączy interes prawny oraz zabezpieczające go roszczenie. Oznacza to, że dekodowanie takiego uprawnienia wzmacnia ochronę podatnika i jego pozycję procesową w ewentualnym sporze z organem podatkowym. Instytucja prawa podmiotowego ma niezwykle istotne znaczenie w przypadku stosowania przepisów podatkowych zawierających klauzule antyabuzywne, czyli klauzulę nadużycia prawa unormowaną w ustawie o podatku od towarów i usług oraz klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania zawartą w Ordynacji podatkowej. Zasadniczym celem obu klauzul jest bowiem uszczelnienie systemu podatkowego. Analiza przepisów normujących zbliżone do siebie istotowo klauzule antyabuzywne wskazuje, że instytucja publicznego prawa podmiotowego podatnika została potraktowana w przeanalizowanych regulacjach w odmienny sposób. O ile w przypadku przepisów zawartych w ustawie o podatku od towarów i usług mamy do czynienia z tego rodzaju prawem podatnika, o tyle rozwiązania takiego nie można wskazać w przepisach normujących klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania w Ordynacji podatkowej. Pejoratywnym skutkiem obowiązującego stanu prawnego jest zatem inny zakres ochrony podatnika na gruncie zbliżonych merytorycznie rozwiązań prawnych.
Słowa kluczowe: publiczne prawo podmiotowe, podatnik, organ podatkowy, klauzule antyabuzywne, nadużycie prawa, unikanie opodatkowania
Dr hab. Monika Münnich, Professor of the John Paul II Catholic University of Lublin
Assistant Professor of the Department of Finance and Financial Law, Institute of Legal Studies, Faculty of Law, Cannon Law and Administration, John Paul II Catholic University of Lublin, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9250-5748
The importance of the taxpayer’s public personal rights in the process of applying tax regulations containing anti-abusive clauses
The taxpayer’s public personal right combines a legal interest and a claim securing it. This means that decoding this type of right strengthens the protection of the taxpayer and his procedural position in a possible dispute with the tax authority. The institution of the public personal right is extremely important in the case of applying tax regulations containing anti-abuse clauses, namely the clause on the abuse of the law regulated in the Act on VAT and the anti-evasion clause contained in the Tax Code. The main objective of both clauses is to seal the tax system. The analysis of the provisions regulating essentially similar anti-abuse clauses indicates that the institution of the taxpayer’s public personal right has been treated differently in the regulations under review. While the provisions of the Act on VAT deal with this type of taxpayer’s right, such a solution cannot be specified in the provisions regulating the anti-evasion clause in the Tax Code. The pejorative effect of the current legal status is therefore a different scope of protection of the taxpayer, essentially based on similar legal solutions.
Keywords: public personal right, taxpayer, tax authority, anti-abuse clauses, abuse of the law, tax evasion
Bibliografia / References
Adamczyk-Kaczmara S., Nadużycie prawa z zasada neutralności VAT, Warszawa 2022.
Alexy R., Teoria praw podstawowych, Warszawa 2010.
Andrzejczuk R., Prawa człowieka w świetle koncepcji praw podmiotowych, „Roczniki Nauk Prawnych” 2007/1.
Błachut M., Pojęcie prawa podmiotowego we współczesnej liberalnej filozofii prawa, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2002/1.
Błaś A., Ochrona praw podmiotowych jednostki wobec decyzji administracyjnej uznaniowej niepodlegającej merytorycznej kontroli sądu administracyjnego [w:] Prawne gwarancje ochrony praw jednostki wobec działań administracji publicznej, red. E. Ura, Rzeszów 2020.
Brzeziński B., Deklaracja Praw Podatnika (propozycja systematyzacji tez), „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2008/2.
Brzeziński B., Koncepcja praw podatnika i ich ochrony jako przedmiot badań naukowych, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2005/1.
De la Fèria R., Prohibition of abuse of (Community) Law: the creation of a new general principle of EC Law through tax, „Common Market Law Review” 2008/45.
Drozdek A., Machalica-Drozdek K., Zasada nadużycia prawa a oszustwo podatkowe w zakresie VAT, „Białostockie Studia Prawnicze” 2019/ 24 (3).
Drozdowski E., Hydra lernejska, czyli o braku możliwości pogodzenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z instytucją klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2020/4.
Gomułowicz A., Przeciwdziałanie unikaniu opodatkowania, „Analizy i Studia” 2020/2.
Gorąca-Paczulska J. [w:] Ordynacja podatkowa. Komentarz, red. H. Dzwonkowski, Warszawa 2020.
Grzybowski P., Dobra wiara w podatku od wartości dodanej, Warszawa 2020.
Grzybowski S., System prawa cywilnego, t. I, Część ogólna, Warszawa 1985.
Jakimowicz W., Publiczne prawa podmiotowe w myśli europejskiej, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2003/1.
Jakimowicz W., Publiczne prawa podmiotowe, Kraków 2002.
Jankowski J., Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR), Warszawa 2022.
Kania M., Publiczne prawa podmiotowe w kontekście realizacji przez administrację publiczną norm zadaniowych [w:] O czym mówią prawnicy, mówiąc o podmiotowości, red. A. Bielska-Brodziak, Katowice 2015.
Karwat P., Obejście prawa podatkowego. Natura zjawiska i sposoby przeciwdziałania mu, Warszawa 2003.
Kasznica S., Polskie prawo administracyjne, Poznań 1946.
Kondej M., Pietrusiewicz J., Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania: norma, do której stosowania zobowiązany jest podatnik, czy regulacja stosowana wyłącznie przez organ podatkowy?, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2012/4.
Krzywoń A., Podatki i inne daniny w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2011.
Kujawski G., Klauzula generalna unikania opodatkowania. Komentarz do zmian w ordynacji podatkowej, Warszawa 2017.
Lang W., Prawa podmiotowe i prawa człowieka [w:] Księga jubileuszowa Profesora Jasudowicza, red. J. Białocerkiewicz, Toruń 2004.
Lazarov I., Anti-Tax Avoidance in Corporate Taxation under EU Law, Amsterdam 2022.
Łukawska-Białogłowska D., Wprowadzenie klauzuli przeciwdziałającej obejściu prawa podatkowego do polskiego systemu prawnego, Łódź 2020.
Mączyński D., Karuzela podatkowa – oszustwo czy nadużycie podatkowe [w:] Współczesne problemy prawa podatkowego. Teoria i praktyka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogumiłowi Brzezińskiemu, t. I, red. J. Głuchowski, Warszawa 2019.
Militz M., Waśko J., Rządowe rozwiązania w walce z nadużyciami w VAT, „Przegląd Podatkowy” 2016/10.
Münnich M., Matysek G., Tax Reliefs and Exemptions as the Public Subjective Rights of the Taxpayer, „Krytyka Prawa” 2021/3.
Münnich M., Matysek G., Węzłowe problemy dotyczące praw podmiotowych podatników, „Roczniki Nauk Prawnych” 2021/3.
Münnich M., The Concept of Subjective Rights in Tax Law, „Krytyka Prawa” 2012/2.
Nowacki J., Tobor Z., Wstęp do prawoznawstwa, Kraków 2007.
Nykiel W., Sęk M., Karta praw podatnika. Nowy instrument ochrony praw polskiego podatnika, Łódź 2022.
Ochrona praw podatnika, red. A. Franczak, Warszawa 2021.
Prats F.A.G., The ‘Abuse of Tax Law’: Prospects and Analysis [w:] Essays in International and European Tax Law, red. G. Bizioli, Napoli 2010, https://www.researchgate.net/publication/255698380 (dostęp: 17.04.2023 r.).
Pyziak-Szafnicka M., Prawa i wolności konstytucyjne a prawa podmiotowe prawa cywilnego. Przydatność konstrukcji prawa podmiotowego [w:] Aksjologia prawa cywilnego i cywilnoprawna ochrona dóbr, red. J. Pisuliński, J. Zawadzka, Warszawa 2000.
Pyziak-Szafnicka M., Prawo podmiotowe, „Studia Prawa Prywatnego” 2006/1.
Raburski T., Filozofia praw podmiotowych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 2017/78.
Radwański Z., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 1977.
Redelbach A., Wronkowska S., Ziembiński Z., Zarys teorii państwa i prawa, Warszawa 1994.
Sęk M., Karta Praw Podatnika w polskim systemie podatkowym w świetle doświadczeń zagranicznych, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2018/1.
Starzewski Ł., Karta Praw Podatnika – nowym instrumentem ochrony dla podatników, „Biuletyn Informacji Publicznej RPO”, 10.04.2019 r., https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-za-wprowadzeniem-karty-praw-podatnika (dostęp: 17.04.2023 r.).
Stępkowski A., Problem „istoty” prawa podstawowego w perspektywie klasycznych teorii prawa podmiotowego, „Zeszyty Prawnicze” 2013/13 (4).
Szczurek B., Koncepcja ochrony praw podatnika, Warszawa 2008.
Szymczak A., Nadpłata podatku powstała w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2013/2.
Tichý L., Ordre Public Abuse of Rights and Other General Clauses and the New Czech Civil Code, „ELTE Law Journal” 2014/2.
Tomaszewska K., Znaczenie i zakres ochrony publicznych praw podmiotowych a ochrona interesu jednostki, „Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” 2021/1 (1), s. 113–134, http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/39984/06_Katarzyna_Tomaszewska.pdf (dostęp: 22.03.2023 r.).
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane zagadnienia), Kraków 2003.
Werner A., Nadużycie prawa podatkowego i unikanie opodatkowania w świetle orzecznictwa sądów administracyjnych i sądów unijnych [w:] Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania, red. D.J. Gajewski, Warszawa 2018.
Wilk M., Potrzeba wprowadzenia Karty Praw Podatnika w Polsce, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2018/1.
Wolter A., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1972.
Wronkowska S., Sytuacje wyznaczone przez normy prawne [w:] A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa, Warszawa 1994.
Wronkowska, Analiza pojęcia prawa podmiotowego, Poznań 1973.
Zając-Wysocka J., Klauzula nadużycia prawa w ustawie o VAT, „Toruński Rocznik Podatkowy” 2016.
dr Emilia Gulińska
Katedra Prawa Administracyjnego i Nauki o Administracji, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Radomski im. Kazimierza Pułaskiego, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1106-5067
Raport o stanie gminy jako forma sprawozdawczości z działalności organu wykonawczego [Report on the state of the municipality as a form of reporting on the activities of an executive body]
Obowiązująca regulacja dotycząca raportu o stanie gminy jest bardzo powierzchowna. Ustawodawca, wprowadzając tę instytucję do obrotu prawnego, powinien określić kryteria prawne, jakimi miałaby obowiązek kierować się rada gminy przy podejmowaniu uchwały o udzieleniu lub nieudzieleniu organowi wykonawczemu wotum zaufania, jak również formę i elementy obligatoryjne, jakie raport powinien zawierać, tak aby uwzględniał całokształt działalności organu wykonawczego, a nie tylko mocne jej strony.
Słowa kluczowe: partycypacja, samorząd terytorialny, debata, uchwała, zakres działalności
Dr Emilia Gulińska
Department of Administrative Law and Administrative Studies, Faculty of Law and Administration, Kazimierz Pulaski University of Technology and Humanities in Radom, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1106-5067
Report on the state of the municipality as a form of reporting on the activities of an executive body
The current regulations regarding the report on the state of the municipality are highly superficial. When introducing this institution into the law, the legislator should have specified the legal criteria which the municipal council should follow when passing a resolution to award or refuse to award the executive body a vote of confidence, as well as the form and mandatory elements which should be included in the report to provide a comprehensive summary of all the executive body’s activities, and not just its strengths.
Keywords: participation, territorial self-government, debate, resolution, scope of activities
References / Bibliografia
Barabasz A., Raport o stanie gminy jak o nim rozmawiać, Watchdog, 23.11.2021, https://siecobywatelska.pl/raport-o-stanie-gminy-jak-o-nim-rozmawiac/ (accessed on: 29.01.2023).
Bokiej-Karciarz M., Karciarz M., Raport o stanie gminy, powiatu, województwa, Warszawa 2019.
Brożyna B., Nieobligatoryjność uzasadnienia uchwały w sprawie wotum nieufności dla wójta. Glosa do wyroku WSA z dnia 14.11.2019 r., II SA/Ol 785/19, ”Orzecznictwo Sądów Polskich” 2022/4.
Budzisz R., Wzmocnienie pozycji organu stanowiącego w samorządzie terytorialnym – realna zmiana czy gra pozorów [in:] Pozycja ustrojowa organów jednostek samorządu terytorialnego, ed. B. Dolnicki, Warszawa 2019.
Dolnicki B., Raport o stanie gminy (powiatu, województwa), ”Gdańskie Studia Prawnicze” 2020/1.
Gajewski S., Obowiązek uzasadnienia uchwały w sprawie nieudzielenia wójtowi wotum zaufania oraz jego przedmiot i funkcje. Glosa do wyroku WSA z dnia 14.11.2019 r., II SA/Ol 785/19, ”Finanse Komunalne” 2022/1.
Martysz C. [in:] Ustawa o samorządzie gminnym. Komentarz, ed. B. Dolnicki, LEX 2021.
Pilarek-Słabikowska A., Raport o stanie gminy [in:] Pozycja ustrojowa organów jednostek samorządu terytorialnego, ed. B. Dolnicki, Warszawa 2019.
Sześciło D., Jak przygotować raport o stanie samorządu, Warszawa 2019.
Sześciło D., Wilk B., Czego dowiedzieliśmy się z raportów o stanie gminy, Warszawa 2020.
Celina Siermińska-Warczak
asystent, Wydział Prawa i Ekonomii, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy; radca prawny, członek etatowy Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Bydgoszczy, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1823-6658
Oświadczenia majątkowe składane przez członków samorządowych kolegiów odwoławczych – wybrane problemy
W artykule ukazano wybraną problematykę dotyczącą składania oświadczeń majątkowych przez członków samorządowych kolegiów odwoławczych jako osób pełniących funkcje publiczne. Autorka omawia zakres obowiązywania ustawy antykorupcyjnej wobec członków kolegiów, ze szczególnym zwróceniem uwagi na niekonsekwencję terminologiczną ustawodawcy, który odwołuje się do pojęć i instytucji od wielu lat nieistniejących w polskim porządku prawnym. W artykule dokonano analizy treści oświadczeń majątkowych składanych przez członków kolegiów i zasygnalizowano najistotniejsze problemy związane z tym, jakie elementy stanu majątkowego powinny się w nich znaleźć w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim. Poruszono również kwestię składania i weryfikacji oświadczeń majątkowych, przy czym poza zakresem artykułu znalazła się odpowiedzialność dyscyplinarna i karna za naruszenie obowiązków w zakresie składania tych oświadczeń.
Słowa kluczowe: samorządowe kolegium odwoławcze, oświadczenie majątkowe, regulacje antykorupcyjne, funkcjonariusz publiczny
Celina Siermińska-Warczak
Assistant, Faculty of Law and Economics, Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz, legal counsel, full time member of the Self-Government Appeal Board in Bydgoszcz, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1823-6658
Asset declarations submitted by members of self-government appeal boards – selected issues
The article discusses selected issues regarding the submission of asset declarations by members of self-government appeal boards in their capacity as people holding public functions. It examines the extent to which the anti-corruption law is applied to members of the appeal boards. Special emphasis is placed on the inconsistency of the terminology used by the legislator, as it refers to concepts and institutions which were removed from the Polish legal order many years ago. The article also analyses the content of asset declarations submitted by members of the boards and indicates the most important issues related to the determination of which particular assets are to be included in them by married people. Issues regarding the submission and inspection of asset declarations are discussed, whereby the topic of disciplinary and criminal liability for a breach of duties related to the submission of asset declarations is beyond the scope of the article.
Keywords: self-government appeal board, asset declaration, anti-corruption regulations, public official
Bibliografia / References
Chmielewska M., Oświadczenia majątkowe, „Wspólnota” 2009/47.
Ciszewski Ł., Płonka T., Oświadczenia majątkowe bez tajemnic, „Gazeta Samorządu i Administracji” 2006/13.
Dolnicki B., Wierzbica A., Propozycje de lege ferenda w zakresie przepisów antykorupcyjnych [w:] Korupcja i antykorupcja. Wybrane zagadnienia, cz. 2, red. J. Kosiński, K. Krak, A. Koman, Warszawa 2012.
Geszprych M., Sobiesiak-Buczulak A., Godala I., Specyfika nadzoru nad działalnością administracyjną samorządowych kolegiów odwoławczych, „Studia Lubuskie” 2009/5.
Kapusta P., Jeszcze raz o statusie pracowniczym członka samorządowego kolegium odwoławczego, „Samorząd Terytorialny” 2021/4.
Liszcz T., Osobliwości statusu pracowniczego etatowych członków samorządowego kolegium odwoławczego, „Samorząd Terytorialny” 2006/9.
Ostrowska A., Sikora K., Ustawa o samorządowych kolegiach odwoławczych. Komentarz, LEX 2021.
Polska. Centralne Biuro Antykorupcyjne, „Przegląd Antykorupcyjny” 2019/1 (10).
Prutis S., Instrumenty organizacyjno-prawne zapobiegania i zwalczania korupcji w samorządzie terytorialnym [w:] Odpowiedzialność jako instrument zapewnienia prawidłowego funkcjonowania samorządu terytorialnego (O potrzebie badań), red. B. Cudowski, Białystok 2006.
Rzetecka-Gil A., Ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Komentarz, LEX 2021.
Skibiński A., Pozycja ustrojowa samorządowego kolegium odwoławczego, „Studia Lubuskie” 2009/5.
Wierzbica A., Ograniczenia antykorupcyjne w samorządzie terytorialnym, Warszawa 2008.
Wierzbica A., Przepisy antykorupcyjne w administracji publicznej, Warszawa 2010.
Wierzbica A., Ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Komentarz, Warszawa 2017.
