Nomos – dla prawników słowo magiczne
Prof. dr hab. Jerzy Zajadło
Uniwersytet Gdański
Nomos – dla prawników słowo magiczne
Powszechnie uważa się, że współczesne orzecznictwo ukształtowała przede wszystkim tradycja prawa rzymskiego. W artykule autor stara się wyjaśnić, dlaczego myśl prawnicza starożytnej Grecji powinna być równie ważna. Jako przykład rozważa ewolucję i różne znaczenia pojęcia nomos. W artykule przedstawiono cztery zagadnienia: a) w filozofii politycznej Carla Schmitta i Giorgio Agambena; b) nomos w jednym z wierszy Pindara; c) rozróżnienie między physis i nomos dokonane przez sofistów; d) thesmos, nomos i psephisma w praktyce legislacyjnej ateńskiej ekklesii.
Słowa kluczowe: nomos, jurysprudencja, filozofia prawa, Carl Schmitt
Nomos: A Magical Word for Lawyers
It is a widespread opinion that modern jurisprudence was shaped first of all by the tradition of Roman law. In this article author tries to explain why ancient Greek legal thought should be equally important. As an example he considers the evolution and the different meanings of the concept of nomos. Four issues are presented in this paper. First, nomos in the political philosophy of Carl Schmitt and Giorgio Agamben. Secondly, nomos in one of Pindar’s poems. Thirdly, the distinction between physis and nomos made by the sophists. Fourthly, thesmos, nomos and psephisma in the legislative practice of Athenian ekklesia.
Keywords: nomos, jurisprudence, philosophy of law, Carl Schmitt
Bibliografia:
Agamben G., Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, tłum. M. Salwa, Warszawa 2008
Agamben G., Stan wyjątkowy. Homo sacer II, 1, tłum. M. Surma-Gawłowska, Kraków 2008
Berge L. v. d., Law, king of all: Schmitt, Agamben, Pindar, Law and Humanities 2019, vol. 19, nr 2
Bryk A., Konstytucjonalizm. Od starożytnego Izraela do liberalnego konstytucjonalizmu amerykańskiego, Kraków 2013
Canevaro M., Nomothesia in Classical Athens: What Sources Should We Believe?, The Classical Quarterly 2013, vol. 63, nr 1
Canevaro M., Making and Changing Law in Ancient Athens, [w:] The Oxford Handbook of Ancient Greek Law, red. E. Harris, M. Canevaro, Oxford 2015
Cover R. M., The Supreme Court 1982. Foreword: Nomos and Narrative, Harvard Law Review 1983, vol. 97, nr 4
Cyceron, Pisma filozoficzne II. O państwie. O prawach. O powinnościach. O cnotach, tłum. W. Kornatowski, Warszawa 1960
Danielewicz J. (red.), Liryka starożytnej Grecji, Warszawa–Poznań 1996
Dyrda A., Konwencja u podstaw prawa. Kontrowersje pozytywizmu prawniczego, Warszawa 2013
Foucault M., Lectures on the Will to Know. Lecture at the Collège de France 1970-1971 with Oedipal Knowledge, tłum. G. Burchell, New York 2011
Guthrie W. K. C., The Sophists, Cambridge–London–New York–Melbourne 1971
Hannah Arendt and the Law, red. M. Gondoni, C. Corkindale, Oxford–Portland (Oregon) 2012
Hansen M. H., Athenian Nomothesia, Greek, Roman and Byzantine Studies 1985, vol. 26
Hansen M.H., The Athenian Democracy in the Age of Demosthenes. Structure, Principles and the Ideology, tłum. J.A. Crook, University of Oklahoma Press, Norman 1999
Hansen M.H., Demokracja ateńska w czasach Demostenesa. Struktura, zasady i ideologia, tłum. R. Kulesza, Warszawa 1999
Harris E.M., Democracy and the Rule of Law in Classical Athens. Essays on Law, Society, and Politics, New York 2006
Heinimann F., Nomos und Physis. Herkunft und Bedeutung einer Antithese im grieschischen Denken des 5. Jahrhunderts, Basel 1945 (reprint Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1987)
Homer, Odysseja, przekł. W. Dawidowicz, Warszawa 2010
International Political Thought of Carl Schmitt. Terror, liberal war and the crisis of global order, red. L. Odysseos, F. Petito, London–New York 2007
Kelley D.R., The Human Measure. Social Thought in the Western Legal Tradition, Cambridge–London 1990
Kingsley K.S., Justifying Violence in Herodotu’s Histories 3.38: Nomos, King of All, and Pindaric Poetics, [w:] Herodotus: narrator, scientist, historian, red. E. Bowie, Berlin-Boston 2018
Krivenko E.Y, Rethinking Human Rights and Global Constitutionalism. From Inslusion to Belonging, Cambridge 2017
Lane M., The Birth of Politics. Eight Greek and Roman Ideas and Why They Matter, Princeton 2014
Lengauer W., Religijność starożytnych Greków, Warszawa 1994
Lewis J.D., Constitution and Fundamental Law: the Lesson of Classical Athens, [w:] What Should Constitutions Do?, red. E. Frankel Paul, F.D. Miller Jr, J. Paul, New York 2011
Loughlin M., Nomos, [w:] Law, Liberty and State. Oakeshott, Hayek and Schmitt on the Rule of Law, red. D. Dyzenhaus, T. Poole, Cambridge 2015
Loughlin M., Political Jurisprudence, Oxford 2017
Mehring R., Carl Schmitt. Aufstieg und Fall. Eine Biographie, München 2009
Nomos. Essays in Athenian Law, Politics and Society, red. P. Cartledge, P. Millett, S. Todd Cambridge 1990
Nomos und Gesetz. Ursprünge und Wirkungen des griechischen Gesetzesdenken, red. O. Behrends, W. Sellert, Göttingen 1995
Ostwald M., Nomos and the Beginnings of the Athenian Democracy, Oxford 1969
Ostwald M., From Popular Sovereingty to the Sovereignty of Law. Society, and Politics in Fifth-Century Athens, Berkeley–Los Angeles–London 1986
Quass F., Nomos und Psephisma. Untersuchungen zum griechischen Staatsrecht, München 1971
Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. 1, Od początków do Sokratesa, Lublin 2000
Schestag T., Namen nehmnen. Zur Theorie des Namens bei Carl Schmitt, MLN 2007, vol. 122, nr 3
Schmidt H., Nomosbegriff bei Carl Schmitt, Der Staat 1963, nr 1
Schmitt C., Nomos, Nahme, Name, [w:] Der beständige Aufbruch. Festschrift für Erich Przywara, red. W.S. Behn, Nürnberg 1959
Schmitt C., Teologia polityczna i inne pisma, tłum. M. Cichocki, Warszawa 2012
Schmitt C., Ostatnia rozmowa. Prawnik przed samym sobą, tłum. K. Burzyk, Przegląd Polityczny 2014, nr 127–128
Schmitt C., Legalność i prawomocność, tłum. B. Baran, Warszawa 2015
Schmitt C., Nomos ziemi w prawie międzynarodowym ius publicum Europaeum, tłum. K. Wudarska, Warszawa 2019
Sealey R., The Athenian Republic. Democracy or the Rule of Law?, University Park–London 1987
Stefou K.C., ΝΟΜΟΣ Ο ΠAΝΤΩΝ ΒΑΣΙΛΕΥΣ: PINDAR, CALLICLES AND PLATO’S TREATMENT OF ΝΟΜΟΣ IN THE GORGIAS, Akroterion 2015, vol. 60
Turasiewicz R., W kręgu znaczeniowym pojęcia Nomos, Meander, t. 29, 1974
Turasiewicz R., Złożenia z nomos w funkcji terminów politycznych, Meander, t. 33, 1978
Walt J. d. v., The Concept of Liberal Democratic Law, Abingdon–New York 2020
Zajadło J., Schmitt, Sopot 2016
Zajadło J., Kaufmann, Sopot 2018
Zajadło J., Cyceron dla prawników, Gdańsk 2019
Zartaloudis T., The Birth of Nomos, Edinburgh 2019
Prof. dr hab. Olgierd Bogucki
Uniwersytet Szczeciński
Pojęcia prawdy a prawda w sądowym ustalaniu faktów
Artykuł analizuje pojęcie prawdy w sądowym ustalaniu faktów z perspektywy pluralizmu wobec prawdy. Pluralizm jest stosunkowo nowym poglądem filozoficznym, który istotnie różni się istotnie od klasycznych (monistycznych) filozoficznych ujęć prawdy. Podstawową tezą pluralizmu wobec prawdy jest teza, że jest więcej niż sposób „bycia prawdziwym” (nie wszystkie zdania we wszystkich dziedzinach są prawdziwe w ten sam sposób). Autor szkicuje swoją wersję pluralizmu wobec prawdy i stosuje ją do sądowego ustalania faktów. Analizy przeprowadzone w artykule wskazują, że w sądowym ustalaniu faktów istnieje autonomiczne pojęcie prawdy. Pojęcie to posiada określone cechy, w szczególności nie ma ono charakteru korespondencyjnego. W tym sensie prawda jest uzasadnioną stwierdzalnością w świetle reguł postępowania dowodowego. Autor twierdzi, że prawda materialna i prawda formalna nie są dwoma różnymi pojęciami. Są one dwoma odmianami jednego pojęcia – autonomicznego pojęcia prawdy w sądowym poznaniu faktów.
Słowa kluczowe: filozofia prawa, teoria prawa, pluralizm wobec prawdy, prawda materialna, prawda formalna
Concepts of Truth and Truth in Judicial Determination of Facts
The article analyses the concept of truth in judicial determination of facts from the perspective of pluralism about truth. Pluralism is a relatively new philosophical view, one that differs significantly from the classic (monistic) philosophical approaches to truth. The basic thesis of pluralism about truth is that there is more than one way of ‘being true’(not all sentences in all domains are true in exactly the same way). The author outlines his version of pluralism about truth and applies it to judicial determination of facts. The analyses carried out in the article show that there is an autonomous concept of truth in the legal domain. This concept has certain features, in particular it is not a correspondence notion. In this sense, the truth is just warranted assertibility in the light of the rules of evidence. The author argues that substantial truth and formal truth are not two different concepts, but two variations of one concept: the autonomous concept of truth in judicial determination of facts.
Keywords: philosophy of law, theory of law, pluralism about truth, substantive truth, formal truth
Bibliografia:
Beall J.C., On mixed inferences and pluralism about truth predicates, Philosophical Quarterly 2000, t. 50, nr 200
Bekrycht T., Między dowodzeniem a prawdziwością, [w:] Doprawdy litość to zbrodnia. Księga Jubileuszowa z okazji 70. urodzin Profesora Bogusława Sygita, red. B. Hołyst, Łódź 2018
Bogucki O., Teoretyczne aspekty zasady prawdy materialnej w nowym modelu postępowania cywilnego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2000, nr 1
Burgess A.G., Burgess J.P. (red.), Truth, Princeton 2011
Chauvin T., Stawecki T., Winczorek P., Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2012
Cieślak M., Zagadnienia dowodowe w procesie karnym, Warszawa 1955, t. I
Dolecki H., Jedna czy kilka prawd w poznaniu sądowym, [w:] Księga Jubileuszowa z okazji 15-lecia Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego, red. Z. Ofiarski, Szczecin 2004
Edwards D., How to solve the problem of mixed conjunctions, Analysis 2008, t. 68, nr 2
Frańczuk M., Prawda jako pojęcie języka prawnego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2015, nr 6
Gizbert-Studnicki T., Prawda sądowa w postępowaniu cywilnym, PiP 2009, nr 7
Grzeszczuk M., Zasada prawdy obiektywnej jako zasada stosowania prawa, Studia Iuridica Lublinensia 2016, vol. XXV, nr 1
Hofmański P., Prawda materialna w kontradyktoryjnym procesie karnym?, [w:] Księga dedykowana Dr Ewie Weigend, red. S. Waltoś, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2011, t. XV
Jaśkiewicz J., Poznanie faktów w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2013
Jaśkiewicz J., Prawda jako przypadek praktyki. Uwagi na marginesie dogmatycznej koncepcji prawdy obiektywnej, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica 2014, t. 73
Jodłowski J., Zasada prawdy materialnej w postępowaniu karnym. Analiza w perspektywie funkcji prawa karnego, Warszawa 2015
Kirkham R.L., Theories of Truth: A Critical Introduction, Cambridge 1992
Künne W., Conceptions of Truth, Oxford 2003
Lynch M., Truth as One and Many, Oxford 2009
Morawski L., Domniemania a dowody prawnicze, Toruń 1981
Murawski R., Zarys filozofii matematyki, Warszawa 2001
Murzynowski A., Istota i zasady procesu karnego, Warszawa 1984
Patterson D., Law and Truth, Oxford 1996
Pedersen N.J.L.L., M.P. Lynch, Truth pluralism, [w:], The Oxford Handbook of Truth, red. M. Glanzbberg, Oxford 2018
Piasecki K., Prawda w procesie cywilnym, Nowe Prawo 1989, nr 2–3
Podleśny M., Zasada prawdy obiektywnej w postępowaniu administracyjnym, [w:] Kodyfikacja postępowania administracyjnego. Na 50-lecie Kodeksu postępowania administracyjnego, red. J. Niczyporuk, Lublin 2010
Sawczuk M., Teoria prawdy w prawie cywilnym (procesowym i materialnym), [w:] Studia z prawa postępowania cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Zbigniewa Resicha, red. M. Jędrzejewska, T. Ereciński, Warszawa 1985
Simon B., K. Simmons (red.), Truth, Oxford 1999
Skorupka J., Kremens K. (red.), Pojęcie, miejsce i znaczenie prawdy w procesie karnym, Wrocław 2013
Tappolet Ch., Mixed inferences: a problem for pluralism about truth predicates, Analysis 1997, t. 57, nr 3
Woleński J., Epistemologia, poznanie, prawda, wiedza, realizm, Warszawa 2005
Wright C., A plurality of pluralisms?, [w:] Truth and Pluralism: Current Debates, red. N.J.L.L. Pedersen, C. Wright, Oxford 2013
Wright C., Minimalism, deflationism, pragmatism, pluralism, [w:] The Nature of Truth: Classic and Contemporary Perspectives, red. M. Lynch, Cambridge 2001
Wright C., Truth and Objectivity, Cambridge 1994
Wright C., Truth: A traditional debate reviewed, Canadian Journal of Philosophy 1998, t. 28
Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988
Zieliński M., Poznanie sądowe a poznanie naukowe, Poznań 1979
Ziembiński Z., M. Zieliński, Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznwastwie, Warszawa 1988
Zirk-Sadowski M., Paradygmat poznawania faktów w postępowaniu sądowym, Studia Prawno-Ekonomiczne 1982, t. XXVIII
Prof. dr hab. Milena Korycka-Zirk
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Intencjonalne doktryny wykładni normy konstytucyjnej (analiza porównawcza)
Przedmiotem artykułu jest zestawienie możliwych relacji i związków amerykańskich i polskich intencjonalnych wersji metod interpretacji konstytucji w kontekście przenikanie się dwóch sfer analiz: technicznej prawniczej wiedzy z zakresu metodologii wykładni intencjonalnej oraz tkwiących u jej podstaw kulturowych uzasadnień dla preferencji określonej metody wykładni w ramach dyskursu konstytucyjnego. Tekst stanowi ponadto próbę uzasadnienia koncepcji alienacji bądź koncepcji związku tych dwóch sfer jako istoty paradygmatycznej roli określonej metody interpretacji. Złożoność i silna perspektywa teoretyczno-prawna kształtowanych w ramach polskiej doktryny koncepcji twórcy prawa i doktryn ratio będących możliwymi wersjami koncepcji wykładni celowościowej, konfrontowana jest z amerykańską silnie uzasadnianą kontekstem kulturowoprawnym doktryną intencji ojców założycieli bądź suwerena historycznego jako stron konstytucyjnej umowy determinującej cele prawa dla przyszłych pokoleń interpretatorów.
Słowa kluczowe: intencjonalizm, oryginalizm, norma konstytucyjna, zasada proporcjonalności, wykładnia celowościowa, prawodawca faktyczny, prawodawca abstrakcyjny, suweren, umowa konstytucyjna
Intentional Doctrines of Interpretation of a Constitutional Norm. A Comparative Analysis
This paper juxtaposes the possible relationships and links of US and Polish intentional versions of constitutional interpretation methods in the context of the interpenetration of two spheres of analyses: technical legal knowledge from the field of methodology of intentional interpretation and the underpinning cultural justifications for preferences for a specific method of interpretation within the framework of constitutional discourse. The paper is also an attempt at justifying the conception of alienation or conception of link between these two spheres as the essence of the paradigmatic role of a specific interpretation method. The complexity and the strong theoretical-legal perspective of the conceptions of the lawmaker and ratio doctrines developed in the Polish legal literature, being the possible versions of the concept of teleological interpretation, is confronted with the US doctrine of intentions of the founding fathers or the historical sovereign as parties of the constitutional contract determining the aims of the law for the future generations of interpreters, which doctrine is strongly justified by the context of the US legal culture.
Keywords: intentionalism, originalism, constitutional norm, principle of proportionality, teleological interpretation, actual lawmaker, abstract lawmaker, sovereign
Bibliografia:
Bennett R, Originalist Theories of Constitutional Interpretation, Cornell Law Review 1987–1988, vol. 73
Barnett R., An Originalism for Nonoriginalists, Loyola Law Review 1999, nr 45
Berger E., Originalism’s Pretenses, University of Pennsylvania Journal of Constitutional Law 2013, vol. 16
Bogucki O., Wykładnia funkcjonalna w działalności najwyższych organów władzy państwowej, Szczecin 2011
Bieska-Brodziak A., Śladami prawodawcy faktycznego. Materiały legislacyjne jako narzędzie wykładni prawa, Warszawa 2017
Clinton R.N., Original Understanding, Realism, and the Interpretation of Constitution, Iowa Law Review 1986–1987, vol. 72
R. Dworkin, Biorąc prawa poważnie, Warszawa 1998
Fallon R.H., A Constructivist Coherence Theory of Constitutional Interpretation, Harvard Law Review 1987, vol. 100
Grzybowski T, Wpływ zmiany prawa na jego wykładnię, Warszawa 2013
Kmita J., Nowak L., O racjonalnym charakterze badań humanistycznych, Studia Filozoficzne 1969, nr 595
Korycka-Zirk M., Filozoficznoprawny wymiar kontroli konstytucyjności, Toruń 2017
Leszczyński L., Zagadnienia teorii stosowania prawa. Doktryna i tezy z orzecznictwa, Kraków 2001
Moore M., Originalist Theories of Constitutional Interpretation, Cornell Law Review 1987–1988, vol. 73
Nowak L., Interpretacja prawnicza studium z metodologii prawoznawstwa, Warszawa 1973
Simon L.G., The Authority of the Framers of the Constitution: Can Originalist Interpretation Be Justified?, California Law Review 1985, vol. 73
Solum L.B., Construction and Constraint: Discussion of Living Originalism, Jerusalem Review of Legal Studies 2013, vol. 7
Tiefer C., Helping Those Who Can Help Themselfes: Rehnquist Court’s Direct and Indirect Conservative Activism, Georgetown Journal of Law and Public Policy 2002, vol. 1
Tobor Z., W poszukiwaniu intencji prawodawcy, Warszawa 2013
Tomza A., Spór o poprawną interpretację Konstytucji Stanów Zjednoczonych. Od pasywizmu do aktywizmu, Łódź 2016
Whittington K.E., On Pluralism within Originalism, [w:] The Challenge of Originalism. Theories of Constitutional Interpretation, red. G. Huscroft, B.W. Miller, Cambridge 2011
Woleński J., Logiczne problemy wykładni prawa, Warszawa 1972
Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1972
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2002 i 2010.
Ziembiński Z., Logiczne podstawy prawoznawstwa, Warszawa 1966
Dr Karolina Gmerek
Uniwersytet Szczeciński
„To znaczy, że wygraliśmy czy przegraliśmy?” Rozważania o komunikacji z nieprofesjonalnymi uczestnikami postępowania sądowego na podstawie badań empirycznych
Celem artykułu jest zaprezentowanie niektórych wyników badań empirycznych procesu komunikacji zachodzącego w ramach rozprawy sądowej. Omawiane w artykule zagadnienia dotyczą komunikacji przewodniczącego składu sądu z nieprofesjonalnymi uczestnikami postępowania sądowego w ramach bezpośredniej interakcji w trakcie rozprawy. W artykule prezentowane są przy tym te wyniki badań empirycznych, które dotyczą działań komunikacyjnych przewodniczącego mogących istotnie wpływać na udział nieprofesjonalnych uczestników, tak w samej rozprawie, jak i w całym postępowaniu sądowym. Działania te mogą w szczególności zmniejszać poczucie niepewności związane z udziałem w rozprawie sądowej, ułatwiać dokonywanie czynności procesowych przez nieprofesjonalnych uczestników postępowania, sprzyjać porozumieniu komunikacyjnemu albo wręcz przeciwnie – utrudniać jego osiągnięcie.
Słowa kluczowe: proces komunikacji, rozprawa sądowa, badania empiryczne, porozumienie komunikacyjne, czynności procesowe
‘Have We Won or Have We Lost?’ Reflections on Communication with Non-professional Participants of Court Proceedings on the Basis of Empirical Research
The aim of the paper is to present some results of empirical research regarding the communication process at the trial. The paper considers communication between the presiding judge and the non-professional participants of court proceedings as part of direct interaction during the trial. Results of empirical research related to the presiding judge’s communication acts that could significantly affect the participation of the non-professional participants of court proceedings at the trial (or even the whole court proceedings) are presented. The above-mentioned communication acts can, in particular, reduce the sense of uncertainty connected with participation in the trial, assist the non-professional participants of court proceedings in performing various procedural acts or affect their understanding.
Keywords: communication process, trial, empirical research, communicative understanding, procedural acts
Bibliografia:
Awdiejew A., Gramatyka interakcji werbalnej, Kraków 2007
Borucka-Arctowa M., Komunikacja między sądami a społeczeństwem, w: Sądy w opinii społeczeństwa polskiego, red. M. Borucka-Arctowa, K. Pałecki, Kraków 2003
Burdziej S., Sprawiedliwość i prawomocność. O społecznej legitymizacji władzy sądowniczej, Toruń 2017
Duszak A., Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa 1998
Gajda S., Styl naukowy, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001
Gmerek K., Przejawy intertekstualności w rozprawie sądowej, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2017, nr 1
Gmerek K., Rozprawa sądowa jako zdarzenie komunikacji społecznej, Szczecin 2019
Grabias S., Interakcja językowa i jej uwarunkowania. Perspektywa lingwistyczna, [w:] Bariery i pomosty w komunikacji językowej Polaków, red. J. Bartmiński, U. Majer-Baranowska, Lublin 2005
Grabias S., Język w zachowaniach społecznych, Lublin 1994
Hymes D., Vers la competence de communication, Paryż 1991
Kołodziejek E., Choduń A., Mówi się, czyli o wymowie i wymowności Polaków. Materiały IX Forum Kultury Słowa, Szczecin, 9–11 października 2013, Szczecin 2016
Lora J., Komunikacja sądów z obywatelami – badania empiryczne, wnioski, rekomendacje zmian, Warszawa 2009
Pałucka-Czerniak I., Dystans jako kategoria komunikatywna w zachowaniu językowym – próba klasyfikacji, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja. Tom II. Tekst a gatunek, red. D. Ostaszewska, Katowice 2004
Rzeszutko M., Rozprawa sądowa w świetle lingwistyki tekstu, Lublin 2003
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2018
Wojtak M., Genologia tekstów użytkowych, [w:] Polska genologia lingwistyczna, red. D. Ostaszewska, R. Cudak, Warszawa 2008
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2017
Ziembiński Z., Wronkowska S., Zarys teorii prawa, Poznań 2001
Prof. dr hab. Agnieszka Bielska-Brodziak
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Mgr Marek Suska
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Węzeł gordyjski, czyli o in dubio pro tributario na tle klasyfikacji dyrektyw wykładni oraz pojęcia momentu interpretacyjnego
Dyrektywa in dubio pro tributario nie pozwala łatwo wpisać się w klasyfikację dyrektyw wykładni prawa, stanowiąc swego rodzaju ostateczną dyrektywę drugiego stopnia bądź „dyrektywę trzeciego stopnia”. Poprzez jej pozytywizację ustawodawca nie usunął dyrektyw preferencji dotychczas wypracowanych przez kulturę prawniczą. In dubio pro tributario można więc zastosować tylko tam, gdzie dyrektywy te nie są w stanie doprowadzić do usunięcia wątpliwości co do treści przepisów prawa podatkowego. Taką nieefektywność dyrektyw preferencji daje się stwierdzić dopiero po przeanalizowaniu dyskursu prowadzonego w orzecznictwie i doktrynie, a dotyczącego przepisów tworzących wątpliwości interpretacyjne. Tego rodzaju postępowanie rodzi jednak szereg wątpliwości związanych z odebraniem ochrony podatnikom w pierwszych sprawach rozstrzyganych na tle przepisów (zanim ukształtują się stanowiska interpretacyjne) oraz problematyką stabilizacji i destabilizacji dyskusji. W dalszej perspektywie każe zaś postawić pytanie o wybór właściwego momentu interpretacyjnego dla oceny stanu dyskusji orzeczniczo-doktrynalnej pod kątem możliwości zastosowania in dubio pro tributario w sprawie konkretnego podatnika.
Słowa kluczowe: in dubio pro tributario, dyrektywy preferencji, moment interpretacyjny, wykładnia prawa, prawo podatkowe
A Gordian Knot, or on the in Dubio Pro Tributario Directive against the Background of Classification of Directives of Interpretation and the Notion of Interpretive Moment
The in dubio pro tributario directive does not easily fit in with the classification of directives of legal interpretation, being a sui generis second-level directive of last resort or a ‘third-level directive’. Through positivizing this directive, the lawmakers did not remove the directives of preference, previously developed in the legal culture. Thus in dubio pro tributario directive can be applied only where these directives cannot lead to removing doubts as to the substance of provisions of tax law. Such inefficiency of the directives of preference can be ascertained only after an analysis of discourse conducted in case law and legal literature, and concerning the provisions that give rise to interpretive doubts. However, applying this procedure gives rise to a number of doubts connected with depriving taxpayers of protection in the first cases decided on the basis of provisions (before interpretive positions are formed) and the problems of stabilization or destabilization of discussions. Furthermore, this begs the question about the choice of the correct interpretive moment for assessing the state of the discussion in case law and in legal literature in terms of the possibility of applying in dubio pro tributario directive to a specific taxpayer’s case.
Keywords: in dubio pro tributario, directives of preference, interpretive moment, legal interpretation, tax law
Bibliografia:
Bielska-Brodziak A., O rodzajach argumentów interpretacyjnych, [w:] Dyskrecjonalność w prawie, red. W. Staśkiewicz, T. Stawecki, Warszawa 2010
Bielska-Brodziak A., Tobor Z., Dysonans interpretacyjny podatnika, Przegląd Podatkowy 2016, nr 6
Bielska-Brodziak A., Tobor Z., Zmiana w przepisach jako argument w dyskursie interpretacyjnym, PiP 2009, nr 9
Brzeziński B., Rozstrzyganie wątpliwości na korzyść podatnika jako zasada wykładni prawa podatkowego. Próba analizy, [w:] Ex iniuira non oritur ius. Księga ku czci Profesora Wojciecha Łączkowskiego, red. A. Gomułowicz, J. Małecki, Poznań 2003
Brzeziński B., Nykiel W., Zasady ogólne prawa podatkowego, Przegląd Podatkowy 2002, nr 3
Dzwonkowski H., Opinia prawna w sprawie oceny zgodności z Konstytucją RP przedstawionego przez Prezydenta RP projektu ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw, Zeszyty Prawnicze BAS 2015, nr 2
Filipczyk H., Postulat pewności prawa w wykładni operatywnej prawa podatkowego, Warszawa 2013
Gomułowicz A., Ekspertyza na temat przedstawionego przez Prezydenta RP projektu ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa w zakresie propozycji ujęcia art. 2a, Zeszyty Prawnicze BAS 2015, nr 2
Jezusek A., Zastosowanie reguły in dubio pro reo przy rozstrzyganiu zagadnień prawnych, PiP 2012, nr 6
Kmita J., Z metodologicznych problemów interpretacji humanistycznej, Warszawa 1973
Macudziński M., Czy fiskus boi się zasady in dubio pro tributario?, [w:] Aequitas sequitur legem. Księga jubileuszowa z okazji 75. urodzin Profesora Andrzeja Zielińskiego, red. K. Flaga-Gieruszyńska, G. Jędrejek, Warszawa 2014
Mariański A., Rozstrzyganie wątpliwości na korzyść podatnika. Zasada prawa podatkowego, Warszawa 2009
Przybysz P.M., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz aktualizowany, LEX 2019
Rychlewska A., O dyrektywie interpretacyjnej in dubio pro reo. Uwagi na tle ustawy nowelizującej postępowanie karne, Palestra 2015, nr 9–10.
Rychlewska A., Hotel M., Przepis art. 2a Ordynacji podatkowej a konstytucyjny standard prawidłowej legislacji, Monitor Podatkowy 2017, nr 4
Smarż J., Zasada in dubio pro libertate w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego, Studia Prawnicze 2017, nr 4
Tałasiewicz A., Potyrała M., Kilka uwag na temat zasadności wprowadzenia i treści zasady in dubio pro tributario, Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 2015, nr 3
Tobor Z., Iluzja wykładni językowej, [w:] Konstytucyjne uwarunkowania tworzenia i stosowania prawa podatkowego i finansowego, red. P.J. Lewkowicz, J. Stankiewicz, Białystok 2010
Tobor Z., Interpretacja „na korzyść podatnika”, [w:] Doradca podatkowy obrońcą praw podatnika, red. J. Glumińska-Pawlic, Katowice 2007
Tobor Z., W poszukiwaniu intencji prawodawcy, Warszawa 2013
Wróbel A., [w:] M. Jaśkowska, M. Wilbrandt-Gotowicz, A. Wróbel, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2018
Wróblewski J., Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego, Warszawa 1959.
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2012.
Prof. dr hab. Andrzej Kidyba
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
O potrzebie wyodrębnienia podmiotów ustawowych
Artykuł jest poświęcony problematyce potrzeby wyodrębnienia tzw. trzeciej kategorii podmiotowej w prawie cywilnym. Podstawą takiego wyróżnienia jest art. 331 k.c. Zaprezentowane zostało historyczne tło działania tych podmiotów jako tzw. ułomnych osób prawnych, problemy związane z działaniem podmiotów prawa i osób prawnych, a także wnioski co do przyszłości tych podmiotów w prawie cywilnym.
Słowa kluczowe: prawo prywatne, podmioty ustawowe, osoby prawne, ułomne osoby prawne
On the Need to Distinguish Statutory Entities
The article is devoted to the problem of the need to distinguish the so-called third category of entities in civil law. The basis for such a distinction is found in Article 331 of the Civil Code. The historical background of these entities as the so-called inchoate legal persons, problems related to the functioning of legal subjects and legal persons, as well as conclusions concerning the future of these entities in civil law are presented.
Keywords: civil law, satutory entities, legal persons, inchoate legal persons
Bibliografia:
Bilewska K., Sobura K., Osoby ustawowe (art. 33¹ KC), Edukacja Prawnicza 2005, nr 10
Frąckowiak J., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Frąckowiak J., Trzecia kategoria osób w prawie spółek: zbędna mistyfikacja czy krok w dobrym kierunku, [w:] Instytucje prawa handlowego w przyszłym kodeksie cywilnym, red. M. Stec, T. Mróz, Warszawa 2012
Gniewek E., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2011
Gniewek E., Machnikowski P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2017
Grzegorczyk P., [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, red. T. Ereciński, LEX 2008
Grzybowski S., Kilka uwag o rzekomych podmiotach stosunków cywilnoprawnych, Studia Cywilistyczne 1976, t. XXVII
Jakubecki A., Zdolność sądowa osobowych spółek handlowych a status ich wspólników w procesie cywilnym i egzekucji, [w:] Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, red. A. Nowicka, Poznań 2005
Kappes A., Ułomne osoby prawne w projekcie kodeksu cywilnego z 2009 r., Przegląd Prawa Handlowego 2010, nr 12
Kidyba A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Część ogólna, red. A. Kidyba, Warszawa 2009
Kidyba A., Prawo handlowe, Warszawa 2019
Kidyba A., Niektóre skutki dla obrotu handlowego wprowadzenia trzeciej kategorii podmiotowej, Przegląd Prawa Handlowego 2004, nr 12
Kidyba A., Dwie drogi spółki cywilnej, Monitor Prawniczy 2001, nr 20
Kopaczyńska-Pieczniak K., Pozycja prawna wspólnika spółki jawnej, Warszawa 2013
Kopaczyńska-Pieczniak K., Ustanie członkostwa w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Kraków 2002
Matuszyk K.J., Zagadnienia ułomnych osób prawnych w świetle art. 331 k.c., [w:] Wybrane zagadnienia prawa cywilnego, red. M. Warciński, K. Zaradkiewicz, Warszawa 2006
Naworski J.P., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 16, Prawo spółek osobowych, red. A. Szajkowski, Warszawa 2008
Nazar M., Status cywilnoprawny wspólnoty mieszkaniowej, Rejent 2000, nr 4
Pazdan M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Radwański Z., Zarys części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 1979
Radwański Z., Podmioty prawa cywilnego w świetle zmian kodeksu cywilnego przeprowadzonych ustawą z dnia 14 lutego 2003 r., Przegląd Sądowy 2003, nr 7–8
Radwański Z., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2005
Sołtysiński S., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 16, Prawo spółek osobowych, red. A. Szajkowski, Warszawa 2016
Tyrakowska M., Podmiotowość cywilnoprawna osób ustawowych na przykładzie spółki jawnej, Przegląd Prawa Handlowego 2010, nr 5
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2018
Wolter A., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1967
Wójcik S., Kilka uwag w związku z ustawą z 14 lutego 2003r. zmieniającą kodeks cywilny oraz niektóre inne ustawy, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej 2004, nr 88
Prof. dr hab. Robert Stefanicki
Uniwersytet Wrocławski
Funkcje „względów słuszności” przy weryfikacji świadczeń wyrównawczych w umowach przedstawicielstwa handlowego
Standardy ochrony przedstawicieli handlowych w ich stosunkach z usługodawcami zostały wyznaczone w dyrektywie nr 86/653/EWG. Jednak, pomimo pokaźnego dorobku orzeczniczego Trybunału Sprawiedliwości UE pojawiają się coraz to nowe problemy związane z jej wykładnią. Nie może być ona statyczna, ale otwarta na ustawiczne zmiany w otoczeniu prawnym i wyzwania współczesnego obrotu. Perspektywa podejścia do prawa ukierunkowana na argumentację aksjologiczną pozwala sięgnąć do jego istoty, także w wypadku interpretacji przedmiotowych umów. Ułatwia ten manewr odformalizowania procesu interpretacji posłużenie się przez normodawcę klauzulą słuszności przy weryfikacji świadczeń wyrównawczych. Zarówno w art. 17 dyrektywy, jak i art. 7643 kodeksu cywilnego, wprowadzonym w ramach transpozycji przedmiotowego aktu do prawa polskiego, „względy słuszności” zostały wymienione wprost.
Słowa kluczowe: przedstawicielstwo handlowe, słuszność, świadczenie wyrównawcze
Functions of ‘Equitable’ Considerations in Verification of Indemnity Payments in Commercial Agency Contracts
The standards of protection of commercial agents in their relationships with service providers were set in Directive 86/653/EEC. However, despite considerable case law of the Court of Justice of the EU, new problems relating to its interpretation keep appearing. The interpretation cannot be static, but has to be open to constant changes in the legal environment and to challenges of contemporary practice. The perspective of an approach to law oriented towards axiological argumentation enables reaching to its essence, also in case of interpreting the contracts in question. This device of de-formalization of the interpretation process is facilitated by the norm-maker using the equitable clause in the context of verifying the indemnity payments. Both in Article 17 of the Directive and in Article 7643 of the Civil Code, which was added to transpose the Directive into the Polish law, ‘equitable’ considerations are expressly mentioned.
Keywords: commercial agency, equity, indemnity payments, civil law
Bibliografia:
Adamiak B., Uwagi o cywilizacji stosowania przepisów prawa administracyjnego, [w:] Cywilizacja administracji publicznej. Księga jubileuszowa z okazji 80-lecia urodzin prof. nadzw. UWr dra hab. Jana Jeżewskiego, red. J. Korczak, Wrocław 2018
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009
Bar Ch. von, Clive E., Schulte-Nölke H. (red.), Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law. Draft Common Frame of Reference (DCFR), Munich 2009
Bator A., Kaczmarek P., Kim ma być wychowanek akademii prawniczej? O perspektywach budowania edukacji prawniczej wokół konstytucji, Krytyka Prawa 2018, t. 10, nr 2
Borszowski P., Określenia nieostre i klauzule generalne w prawie podatkowym, Warszawa 2017
Bucior D., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. IV, Zobowiązania. Część szczególna (art. 535–764(9), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018
Bucior D., Pojęcie nowego klienta jako przesłanka roszczenia wyrównawczego przysługującego przedstawicielowi handlowemu, Europejski Przegląd Sądowy 2018, nr 9
Dybowski T., Zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa a prawo własności, Nowe Prawo 1967, nr 6
Dworkin R., Law’s Empire, London 1986
Dziedziak W., O prawie słusznym. Perspektywa systemu prawa stanowionego, Lublin 2015
Dziedziak W., Słuszność jako wartość prawa, Studia Iuridica Lublinensia 2011, nr 15
Emde R., Vertriebsrecht (§§ 84–92c HGB. Handelsvertreterrecht – Vertragshändlerrecht – Franchiserecht), Berlin–Boston 2011
Fieni P., Droit commercial général dans l'espace OHADA: étude comparative de l'ancien et du nouvel Acte uniforme, Actualités Juridiques, Edition économique 2012, nr 3
Górski A., Słuszność w orzekaniu sędziego cywilisty, Białostockie Studia Prawnicze 2014, nr 17
Grochowski M., Umowa agencyjna w orzecznictwie sądów powszechnych, Prawo w Działaniu. Sprawy Cywilne 2014, nr 20
Grzybowski S., Struktura i treść przepisów prawa cywilnego odsyłających do zasad współżycia społecznego, Studia Cywilistyczne 1965
Gudowski J., Kodeks cywilny. Orzecznictwo. Piśmiennictwo. Tom III. Zobowiązania. Część 2, Warszawa 2019
Hart H.L.A., The Concept of Law, Oxford 1961
Hollander P., L'arrêt Unamar de la Cour de justice: une bombe atomique sur le droit belge de la distribution commerciale?, Journal des tribunaux 2014
Huet J., Traité de droit civil, [w:] G. Decocq, C. Grimaldi, J. Huet, H. Lécuyer, Les principaux contrats spéciaux, Paris 2012
Jezioro J., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Legalis 2017
Kamiński I.C., Miejsce słuszności w anglosaskiej tradycji prawnej, PiP 2001, nr 12
Konert A., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2019
Kopaczyńska-Pieczniak K., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t III, Zobowiązania – część szczególna, red. A. Kidyba, Warszawa 2014
Kutscher-Puis F., Regard sur l’arrêt du 26 mars 2009 de la Cour européenne de Justice sanctionnant le régime allemand de l’indemnité de cessation de contrat de l’agent commercial, Revue de jurisprudence commerciale 2009
Leloup J.M., Chronique Droit de la distribution, Revue de Jurisprudence commerciale 2017, nr 3
J.M. Leloup, Agence commerciale : arrêt de la Cour de justice de l'Union européenne, 4ème chambre, du 19 avril 2018 dans l'affaire C-645/16, Revue de jurisprudence commerciale 2018, nr 3
Leszczyński L., Maroń G., Pojęcie i treść zasad prawa oraz generalnych klauzul odsyłających. Uwagi porównawcze, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska 2013, t. 60, nr 2
Löwisch G., Die ausgleichsrechtliche Neukundenwerbung von Altkunden des Geschäftsherrn des Handelsvertreters, Internationales Handelsrecht 2016, nr 4
Mikłaszewicz P., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2019
Morawski L., Główne problemy współczesnej filozofii prawa, Warszawa 2003
Mycko-Katner I., Charakter (natura) świadczenia wyrównawczego w umowie agencyjnej, [w:] Współczesne problemy prawa zobowiązań, red. A. Olejniczak, J. Haberko, A. Pyrzyńska, D. Sokołowska, Warszawa 2015
Ogiegło L., [w:] Kodeks cywilny, t. II, Komentarz. Art. 450–1088, K. Pietrzykowski, Warszawa 2018
Ostrihansky R., Stanowienie i stosowanie prawa Unii Europejskiej – czy rzeczywiście niezgodne ze standardami państwa demokratycznego?, Forum Prawnicze 2010, nr 2
Pałecki K., Zmiany w aksjologicznych podstawach prawa jako wskaźnik jego tranzycji, [w:] Dynamika wartości w prawie, red. K. Pałecki, Kraków 1997
Pilich M., Dobra wiara w konwencji o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, Warszawa 2006, s. 217 i n.
Połatyńska J., Equity – słuszność w prawie międzynarodowym publicznym, PiP 2003, nr 3
Recanati M., L'indennità di scioglimento del contratto di agenzia nel diritto dell'Unione europea a margine di un caso di risoluzione di un contratto di concessione di vendita per recesso ordinario del concedente, Il diritto del commercio internazionale 2011, nr 2
Rosiak P., Realizacja zasady słuszności w ramach świadczenia wyrównawczego, Białostockie Studia Prawnicze 2014, nr 17
Rott-Pietrzyk E., Klyta W., Świadczenie wyrównawcze przysługujące agentowi: nowa instytucja w prawie polskim, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2004, nr 3
Rott-Pietrzyk E., Umowy odnoszące się do świadczenia usług. Umowa agencyjna, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 7, Prawo zobowiązań – Część szczegółowa, red. J. Rajski, Warszawa 2018
Rühl G., Commercial agents, minimum harmonization and overriding mandatory provisions in the European Union: Unamar, Common Market Law Review 2016, nr 1
Safjan M., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012
Santos A.P., Toé J.Y., Droit commercial général, Bruxelles 2002
Selznick P., Civilizing Civil Society, [w:] The Many Faces of Individualism, red. A. van Harskamp; A.W. Musschenga, Leuven 2001
Siedlecki W., Zasady wyrokowania w procesie cywilnym, Warszawa 1957
Sobański R., Słuszność w prawie, PiP 2001, nr 8
Stefanicki R., Należyta staranność zawodowa członka zarządu spółki kapitałowej, Warszawa 2020
Stefanicki R., Nieuczciwe praktyki handlowe w świetle prawodawstwa Unii Europejskiej: dyrektywa 2005/29/WE, Warszawa 2007
Stefanicki R., Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za czynności wykonywane przez agenta i jej ograniczenia, [w:] Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, red. M. Pyziak-Szafnicka, Kraków 2004
Steinhauer M., Auswirkungen der Neufassung des § 89b I HGB, Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht 2009, nr 24
Stelmach J., Pozytywistyczne mity metody prawniczej, Forum Prawnicze 2012, nr 3
Stelmachowski A., Klauzule generalne w kodeksie cywilnym (Zasady współżycia społecznego – społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa), PiP 1965, nr 1
Szer S., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 1967
Szpunar A., Ustalenie odszkodowania w prawie cywilnym, Warszawa 1975
Thume K.H., Neue Entwicklungen zum Ausgleichsanspruch gem. § 89b HGB, Internationales Handelsrecht 2011, nr 1
Topolewski K., Glosa do wyroku SN z 27.01.2012 r., I CSK 211/11, OSP 2014, nr 5
Topolewski K., Umowa agencyjna według Kodeksu cywilnego. Wybrane problemy de lege ferenda, [w:] Współczesne problemy prawa zobowiązań, red. A. Olejniczak, J. Haberko, A. Pyrzyńska, D. Sokołowska, Warszawa 2015
Topolewski K., Zasądzenie odpowiedniej sumy świadczenia wyrównawczego po rozwiązaniu umowy agencyjnej, Monitor Prawniczy 2013, nr 22
Tuleja P., [w:] Konstytucja RP, t. 1, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Wiśniewski T., [w:] Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. I–II, red. G. Bieniek, Warszawa 2011
Wiśniewski T., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. V, Zobowiązania. Część szczegółowa, red. J. Gudowski, Warszawa 2017
Wróbel A. (red.), Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, Warszawa 2010
Wróblewski J., Słuszność w systemie prawa polskiego, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1970, z. 1
Zajadło J., Po co prawnikom filozofia prawa?, Warszawa 2008
Zdyb M., [w:] G. Lubeńczuk, A. Wołoszyn-Cichocka, M. Zdyb, Prawo przedsiębiorców. Komentarz, Warszawa 2019
Ziółkowski M., Uprzywilejowanie wyrównawcze – analiza orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2016, nr 4
Zirk-Sadowski M., Wprowadzenie do filozofii prawa, Warszawa 2011
Zoll F., Prawo w zarysie. Część ogólna, t. I, Kraków 1946
Prof. dr hab. Adam Brzozowski
Uniwersytet Warszawski
O potrzebie nowej regulacji wpływu zmiany okoliczności na zobowiązania
Polska była jednym z nielicznych krajów europejskich, które zdecydowały się na skodyfikowanie ogólnej zasady uwzględniania wpływu zmiany okoliczności na zobowiązania (art. 3571 k.c.). Po 30 latach obowiązywania art. 3571 k.c. oczywista wydaje się potrzeba oceny tego uregulowania i podjęcia dyskusji na temat jego dalszych losów. W okresie tym nastąpiła zasadnicza zmiana w sposobie postrzegania kwestii wpływu zmiany okoliczności na wykonanie zobowiązań (klauzula rebus sic stantibus, CRSS) – jej uregulowanie jest niezbędne w każdym systemie prawnym i powinno być ważnym i stałym elementem każdego nowoczesnego kodeksu cywilnego. Inspiracją do opracowania CRSS z myślą o nowym kodeksie cywilnym była analiza praktyki międzynarodowego obrotu kontraktowego (klauzule force majeure i hardship), prawa modelowego oraz nowych regulacji prawa niemieckiego (§ 313 BGB) i francuskiego (art. 1195 CC). Przyjęty schemat nowego uregulowania obejmuje trzy człony. W pierwszym określona została ogólna zasada dotycząca wykonania zobowiązań umownych zgodnie z zasadą pacta sunt servanda. Kolejne dwa regulują wyjątki od tej zasady. Pierwszy dotyczy przypadków zmian okoliczności, których wpływ na wykonanie umowy nie prowadzi wprawdzie do następczej niemożliwości wykonania, ale nastąpiła ekonomiczna niemożliwość wykonania zobowiązania. Drugi wyjątek obejmuje przypadki zmian okoliczności, które pozwalają na ocenę, że wykonanie zobowiązania umownego w nowych okolicznościach jest dalej możliwe po jego zaadaptowaniu do nowych warunków. Zaprojektowano zastosowanie w tym celu dwustopniowego mechanizmu adaptacyjnego w postaci renegocjacji postanowień umowy i interwencji sądu.
Słowa kluczowe: zmiana okoliczności, nieoczekiwane okoliczności, hardship, siła wyższa, ekonomiczna niemożliwość świadczenia, klauzula rebus sic stantibus
On the Need for a New Regulation Concerning the Impact of Change in Circumstances on Obligations
Poland was one of the few European countries to codify the general principle of taking cognizance of the impact of change in circumstances on obligations (Article 3571 of the Polish Civil Code - CC). After 30 years of application of Article 3571 CC, the need to evaluate this regulation and to discuss its further fate seems obvious. During this period, there was a fundamental change in the perception of the issue of impact of a change in circumstances on the performance of obligations (rebus sic stantibus clause, RSSC), whose regulation is necessary in every legal system and should be an important and permanent element of every modern civil code. The inspiration for developing the RSSC in the context of the new Polish Civil Code was the analysis of international contract practice (force majeure and hardship clauses), model law and the new German (§ 313 BGB) and French (Article 1195 CC) regulations. The adopted scheme of the new regulation encompasses three elements. The first one sets out the general rule for the performance of contractual obligations in accordance with the pacta sunt servanda principle. The next two regulate exceptions to this rule. The first of these two concerns cases of changes in circumstances whose impact on contract performance does not lead to a subsequent inability to perform, but an economic inability to perform the obligation occurs. The second exception covers cases of changed circumstances that allow an assessment that the performance of a contractual obligation in new circumstances is still possible after it has been adapted to the new conditions. To that end, a two-stage adaptation mechanism is designed in the form of renegotiation of contract provisions and court intervention.
Keywords: change of circumstances, unexpected circumstances, hardship, force majeure, commercial impracticability, rebus sic stantibus clause
Bibliografia:
Bagińska E., Klauzula rebus sic stantibus – współczesne zastosowania, Gdańskie Studia Prawnicze 2010, nr 2
Bar Ch. von (red.), Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law. Draft Common Frame of Reference (DCFR), Munich 2009
Bortolotti F., Ufot D. (red.), Hardship and Force Majeure in International Commercial Contracts: Dealing with Unforeseen Events in a Changing World, Paris 2018
Brunner Ch., Force Majeure and Hardship Under General Contract Principles: Exemption for Non-performance in International Arbitration, Alphen aan den Rijn 2009
Brzozowski A., Wpływ zmiany okoliczności na zobowiązania. Klauzula rebus sic stantibus, Warszawa 2014
Brzozowski A., Jastrzębski J., Kaliński M., Skowrońska-Bocian E., Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2019
Drozd E., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 26 listopada 1992, III CZP 144/92, Orzecznictwo Sądów Polskich 1993, nr 11
Gawlik Z., Klauzula rebus sic stantibus w znowelizowanym kodeksie cywilnym, Nowe Prawo 1990, nr 10–12
Gorczyński G., Regulacja wpływu zmiany okoliczności na wykonywanie zobowiązań w Kodeksie cywilnym – ocena i perspektywy, [w:] Zaciąganie i wykonywanie zobowiązań. Materiały III Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów (Wrocław, 25–27.09.2008 r.), red. E. Gniewek, K. Górska, P. Machnikowski, Warszawa 2010
Kessedjian C., Competing Approaches to Force Majeure and Hardship, International Review of Law and Economics 2005, nr 3
Kovac M., Poncibò C., Towards a Theory of Imprévision in the EU?, European Review of Contract Law 2018, nr 4
Lackoroński B., Klauzula rebus sic stantibus a odpowiedzialność ex contractu, PiP 2012, nr 3
Niezbecka E., Wpływ nadzwyczajnej zmiany stosunków na uprawnienia z zakresu prawa spadkowego, Rejent 1992, nr 1
Popiołek W., W sprawie zastosowania klauzuli rebus sic stantibus do zobowiązań „wykonanych” po wniesieniu pozwu, [w:] Rozprawy z prawa cywilnego, własności intelektualnej i prawa prywatnego międzynarodowego. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Bogusławowi Gawlikowi, red. J. Pisuliński, P. Tereszkiewicz, F. Zoll, Warszawa 2012
Rajski J., Klauzule hardship w kontraktach zawieranych w międzynarodowym obrocie gospodarczym, Przegląd Prawa Handlowego 1999, nr 3
Rajski J., Klauzule siły wyższej (force majeure) w kontraktach zawieranych w międzynarodowym obrocie gospodarczym, Przegląd Prawa Handlowego 1999, nr 2
Rajski J., Z problematyki funkcjonowania zasady pacta sunt servanda i klauzuli rebus sic stantibus we współczesnym klimacie gospodarczym, Przegląd Prawa Handlowego 2010, nr 3
Robaczyński W., Sądowa zmiana umowy, Warszawa 1998
Strugała R., Ingerencja sądu w stosunek zobowiązaniowy na podstawie art. 3571 k.c., PiP 2010, nr 8
Strugała R., Perspektywa zmian regulacji dużej klauzuli rebus sic stantibus (art. 3571 k.c.). Uwagi na tle projektu przygotowanego na zlecenie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, Transformacje Prawa Prywatnego 2012, nr 1
Strugała R., Umowne klauzule alokacji ryzyka przyszłej zmiany okoliczności a art. 3571 KC, Przegląd Sądowy 2011, nr 7–8
Zachariasiewicz M., Bełdowski J., Zasady europejskiego prawa umów, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2004, nr 3
Dr Konrad Burdziak
Uniwersytet Szczeciński
Strona podmiotowa pomocnictwa przez zaniechanie (odpowiedź na polemikę M. Małeckiego)
Niniejszy tekst stanowi polemikę z poglądami zaprezentowanymi przez M. Małeckiego w artykule „Strona podmiotowa pomocnictwa przez zaniechanie (analiza krytyczna z konstruktywnym wnioskiem)” opublikowanym na łamach Państwa i Prawa w lipcu 2019 r. (nr 7/2019). W pracy poruszono problematykę: 1) art. 20 k.k., jako przepisu wysłowiającego (bądź nie) klauzulę nieumyślności, o której mowa w art. 8 k.k. in fine; 2) sformułowania „w zamiarze”, o którym mowa w art. 18 § 3 k.k. in principio, jako sformułowania wpływającego (bądź nie) na postać strony podmiotowej pomocnictwa przez działanie. W drodze przeprowadzonych analiz wykazano, że: 1) art. 20 k.k. stanowi przepis uzupełniający przepis art. 18 § 3 zd. 2 k.k. w zakresie, w jakim chodzi o element umyślności/nieumyślności zachowania się sprawcy; 2) sformułowanie „w zamiarze”, o którym mowa w art. 18 § 3 k.k. in principio, choć nie opisuje wprost stosunku psychicznego pomocnika do jego własnego czynu, którym jest ułatwianie, to jednak opisuje ten stosunek pośrednio.
Słowa kluczowe: pomocnictwo; zaniechanie; art. 18 § 3 k.k.; strona podmiotowa
Mens Rea of Aiding by Omission. A Response to the Polemic of M. Małecki
Abstract: This text constitutes a polemic with the views presented by M. Małecki in the article Mens Rea in Cases of Aiding by Omission (Critical Analysis with Constructive Conclusion) published in Państwo i Prawo in July 2019 (issue No. 7/2019). In this paper the following issues are addressed: (1) Article 20 of the Criminal Code (CC) as a provision that expresses (or not) the negligence clause specified in Article 8 of the Criminal Code in fine; 2) the term ‘with the intent’ used in Article 18(3) CC in principio as a term that affects (or not) the form of mens rea of aiding by commission of an act. In the course of the conducted analyses it was found that: (1) Article 20 CC is a provision that complements Article 18(3), second sentence, CC to the extent that it addresses the element of the perpetrator’s wilful/negligent behaviour; (2) the term ‘with the intent’ used in Article 18(3) CC in principio, although it does not provide a direct description of the accessory’s mental relation to his/her own act of facilitating, does describe this relation indirectly nonetheless.
Keywords: aiding (and abetting), omission, Article 18(3) of the Criminal Code, mens rea
Bibliografia:
Burdziak K., Strona podmiotowa pomocnictwa przez zaniechanie (uwagi o art. 18 § 3 zd. 2 k.k.), PiP 2018, nr 1
Burdziak K., Strona podmiotowa pomocnictwa przez zaniechanie – odpowiedź na polemikę M. Kulika, PiP 2020, nr 1
Kowalewska-Łukuć M., Strona podmiotowa pomocnictwa przez zaniechanie (uwagi o statusie form przestępnego współdziałania w popełnieniu przestępstwa), PiP 2018, nr 1
Małecki M., Strona podmiotowa pomocnictwa przez zaniechanie (analiza krytyczna z konstruktywnym wnioskiem), PiP 2019, nr 7
Morawski L., Zasady wykładni prawa, Toruń 2014
Pohl Ł., Strona podmiotowa pomocnictwa w kodeksie karnym (o potrzebie nowelizacji art. 18 § 3 k.k.), PiP 2014, nr 7
Pohl Ł., Struktura normy sankcjonowanej w prawie karnym, Poznań 2007
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2012
Prof. dr hab. Jan Kulesza
Uniwersytet Łódzki
Obrona konieczna. Glosa do wyroku SA w Lublinie z 16.06.2016 r., II AKa 142/16
W glosowanym wyroku sąd ukształtował prawne granice obrony koniecznej w sposób, który praktycznie nie pozwala na legalne odparcie zamachu. Przyjął bowiem przekroczenie granic obrony w sytuacji, w której silny, sprawny, agresywny mężczyzna, grożący zabójstwem, dusi ofiarę, zaś ta uderza go dwukrotnie wyrwanym mu z ręki nożem, powodując jego śmierć. Zabójstwo napastnika w obronie własnego życia przed bezpośrednim zamachem uznaje zatem za nielegalne. Takie ukształtowanie granic obrony koniecznej jest całkowicie błędne. Dopuszczalna jest przecież i konieczna przewaga natężenia obrony nad zamachem, zarówno w stosunku do użytego narzędzia, jak i sposobu jego użycia, co ma gwarantować skuteczne jego odparcie. Obrona konieczna przysługuje przy tym niezależnie od tego, czy broniący się mógł zwrócić się do kogokolwiek o pomoc.
Słowa kluczowe: obrona konieczna, przemoc domowa, znęcanie, zabójstwo, poczytalność ograniczona
Commentary on the Lublin Appellate Court Judgment of 16 June 2016, II AKa 142/16
In the judgment, the court set legal boundaries of self-defence in a way that practically does not allow legal repulsion of an assault. The court assumed that the limits of self-defence were exceeded in a situation where a strong, physically fit, aggressive man suffocated the victim while threatening to kill her and she stabbed him twice with a knife prized out of his hand, causing his death. Therefore, the court considers illegal depriving the attacker of his life during the life-threatening attack that he carried out. Such delimitation of self-defence is utterly wrong. After all, it is permissible and necessary for the intensity of the defence to be greater than that of the attack, both in relation to the tool used and the way it is used, which is to guarantee effective defence against the attack. The defence of self-defence is available irrespective of whether the person defending him/herself could turn to anyone for help.
Keywords: self-defence, domestic violence, abuse, homicide, diminished responsibility
Bibliografia:
Berent M., Filar M., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. M. Filar, LEX 2016
Buchała K., Prawo karne materialne, Warszawa 1989
Daniluk P., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. R A. Stefański, Legalis 2017
Erb V., [w:] Münchener Kommentar zum Strafgesetzbuch, Band 1, red. B. von Heintschel-Heinegg, München 2011
Kulesza J., [w:] System Prawa Karnego, t. 4, Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, red. L.K. Paprzycki, Warszawa 2016
Kulesza J., Problemy teorii kryminalizacji. Studium z zakresu prawa karnego i konstytucyjnego, Łódź 2017
Lachowski J., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, LEX 2016
Lachowski J., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art. 1–31, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Legalis 2011
Marek A., Konarska-Wrzosek V., Prawo karne, Warszawa 2016
Radecki W., Ocena współmierności sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu w obronie koniecznej, Nowe Prawo 1977, nr 6
Szafraniec M., Przekroczenie granic obrony koniecznej w polskim prawie karnym, Kraków 2004
Warylewski J., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2017
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. I, cz. I, Komentarz do art. 1–52, red. W. Wróbel, A. Zoll, LEX 2016
