Świadomość prawna społeczeństwa polskiegoProf. dr hab. Grażyna Skąpska
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Mgr Ewa Radomska
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Mgr Marcin Wróbel
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Świadomość prawna społeczeństwa polskiego
Przyjęta koncepcja świadomości prawnej nawiązuje do ujęcia pragmatycznego, podmiotowego i dynamicznego, ściśle związanego z działaniem społecznym. Koncepcja ta zakłada, że ważnym elementem świadomości prawnej są przekonania na temat własnej, podmiotowej sprawczości. Z kolei przedmiotem świadomości prawnej jest prawo rozumiane jako ukształtowany w świadomości obywateli konstrukt, będący efektem informacji na temat prawa pochodzących z różnych źródeł. W części pierwszej artykułu przedstawiamy skonstruowany na użytek badań teoretyczny model świadomości prawnej. W części drugiej analizujemy krótko najważniejsze wyniki badań sondażowych w odniesieniu do ogólnych poglądów na prawo i jego znaczenie. Część trzecia zawiera wyniki badań dotyczące strategii rozwiązywania konfliktów w zakresie stosunków pracy, stosunków rodzinnych i stosunków cywilno-prawnych. W części czwartej prezentujemy model empiryczny typów świadomości prawnej skonstruowany w oparciu o wyniki pogłębionej analizy statystycznej. W części piątej przedstawiona została wstępna definicja czterech typów świadomości prawnej społeczeństwa polskiego: outsiderów, sceptyków, uczestników wrażliwych i uczestników aktywnych, zaś część szósta zawiera krótkie podsumowanie i interpretację wyników badań.
Słowa kluczowe: świadomość prawna, podmiotowa sprawczość, alienacja prawna, indywidualizm prawny
Legal Consciousness of the Polish Society
The adopted concept of legal consciousness refers to a pragmatic, subjective and dynamic approach, closely related to social action. This concept therefore assumes that beliefs about one's own subjective agency are an important element of legal consciousness. The object of legal consciousness is law understood as a construct formed in the citizens awareness, which construct is the result of information about law coming from various sources. Based on these assumptions, in the first part of the paper a theoretical model of legal consciousness constructed for the purpose of research is presented. In the second part we briefly analyse the most important results of a survey conducted in Poland in 2020, concerning views on law in general and on its meaning. The third part provides the results of research on issues related to labour relations, family relations, and contractual relations. In the fourth part, an empirical model built on the basis of the results of an in-depth statistical analysis of the survey results is discussed. The fifth part contains a preliminary definition of the four types of legal consciousness of the Polish society: outsiders, sceptics, vulnerable participants, and active participants. The sixth part provides a summary and interpretation of research results.
Keyword: legal consciousness, agency, legal alienation, legal individualism
Bibliografia
Archer M., Człowieczeństwo. Problem sprawstwa, Kraków 2013
Baumgartner H., Homburg C., Applications of Structural Equation Modeling in Marketing and Consumer Research: a review, International Journal of Research in Marketing 1996, nr 13
Borucka-Arctowa M. (red.), Poglądy społeczeństwa polskiego na stosowanie prawa, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978
Borucka-Arctowa M. (red.), Świadomość prawna a planowe zmiany społeczne, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1981
Borucka-Arctowa M. (red.), Świadomość prawna robotników, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974
Borucka-Arctowa M., Skąpska G, Teoretyczne problemy socjalizacji prawnej, [w:] Socjalizacja prawna, red. M. Borucka-Arctowa, Ch. Kourilsky, Warszawa 1993
Cichocki R., Podmiotowość w społeczeństwie, Poznań 2003
Cywiński Z., Kilka uwag o ujęciach świadomości prawnej, Studia Iuridica 1996, t. XXXI
Engle Merry S., Getting Justice and Getting Even: Legal Consciousness among Working-Class Americans, Chicago 1990
Ewick P., Silbey S., The Common Place of Law: Stories from Everyday Life, Chicago 1998
Fuszara M., Kurczewski J., Spory i ich rozwiązywanie, Warszawa 2018
Giddens A., Stanowienie społeczeństwa: zarys teorii strukturacji, Poznań 2003
Hertogh M., A “European” Conception of Legal Consciousness: Rediscovering Eugen Ehrlich, Journal of Law and Society 2004, nr 4
Hertogh M., Nobody’s Law: Legal Consciousness and Legal Alienation in Everyday Life, London 2018
Hoecke M. van, Law as Communication, Oxford–Portland 2002
Jopek-Bosiacka A., Legal Communications: A Cross-Cultural Pesrpective, Warszawa 2020
Kłodawski M., Przepis prawny jako komunikat. Uwagi o refleksji nad komunikacją w polskim prawoznawstwie, [w:] Komunikologia. Teoria i praktyka komunikacji, red. E. Kulczycki, M. Wendland, Poznań 2012
Kojder A., Podgórecki A., Ewolucja świadomości prawnej i postaw moralnych społeczeństwa polskiego, Warszawa 1972
Kurczewski J., Prawem i lewem. Kultura prawna społeczeństwa polskiego po komunizmie, Studia Socjologiczne 2007, nr 2
Nielsen L.B., Situating Legal Consciousness: Experiences and Attitudes of Ordinary Citizens about Law and Street Harassment, Law & Society Review 2000, nr 4
Pałecki K., Społeczne wyznaczniki skutecznego oddziaływania przy pomocy prawa na stosunki rodzinne, Kraków 1977
Podgórecki A., Prestiż prawa, Warszawa 1966
Podgórecki A., Świadomość prawna w świetle badań empirycznych, PiP 1971, nr 12
Tönnies F., Community and Civil Society, Cambridge 2001 (1887)
Turska A. (red.), Prawo i wykluczenie. Studium empiryczne, Warszawa 2010
Prof. dr hab. Marcin Górski
Uniwersytet Łódzki
„Wykuwanie stali”, czyli o kształtowaniu standardu wykładni EKPC na przykładzie kwestii formalizacji związku jednopłciowego
Artykuł przedstawia technologię budowania standardu wykładni art. 8 EKPC w zakresie zagadnienia formalizacji związków jednopłciowych. Standard ten był budowany przez Trybunał poczynając od spraw M.W. v. Zjednoczone Królestwo i Courten v. Zjednoczone Królestwo, poprzez przełomowy wyrok Schalk i Kopf v. Austria, aż po niedawny wyrok Fedotova i inni v. Rosja. Orzeczenia te układają się w logicznym ciąg, a argumentacja Trybunału w kolejnych rozstrzygnięciach przypomina układanie muru ze skrupulatnie dobieranych polnych kamieni. W sposobie uargumentowania orzeczeń, a nawet w kolejności rozpoznawania spraw – nie ma żadnej przypadkowości.
Słowa kluczowe: ETPC, EKPC, prawa człowieka, równość małżeńska, żyjący instrument, margines uznania, pary jednopłciowe
‘How the Steel Was Tempered’, That Is, About Establishing the Standard of Interpretation of the Convention on the Example of Legal Recognition of Same-Sex Couples
This article presents the ‘technology’ of building the standard of interpretation of Article 8 ECHR with reference to the issue of legal recognition of same-sex couples. The standard was developed by the ECtHR starting from cases M.W. v. UK and Courten v. UK, through the landmark case Schalk and Kopf v. Austria, and was accomplished recently in Fedotova and Others v. Russia. The Court’s rulings follow a logical sequence, the argumentation of the Court in these decisions resembles laying a wall of carefully selected field stones. There is no randomness whatsoever in the Court’s reasoning or even in the order in which the cases were examined.
Keywords: ECtHR, ECHR, human rights, marriage equality, living instrument, margin of appropriation, same-sex couples
Bibliografia
Bamforth M., Families But Not (Yet) Marriages? Same-Sex Partners and the Developing European Convention ‘Margin of Appreciation’, Child and Family Law Quarterly 2011, t. 23, nr 1
Bem K., Glosa do wyroku ETPC z dnia 24 czerwca 2010 r., 30141/04, LEX/el. 2010
Brzozowski W., Małżeństwo, życie rodzinne, związki osób tej samej płci. Glosa do wyroku ETPC z dnia 24 czerwca 2010 r., 30141/04, Europejski Przegląd Sądowy 2011, nr 4
Djeffal Ch., Consensus, Stasis, Evolution: Reconstructing Argumentative Patterns in Evolutive ECHR Jurisprudence, [w:] P. Kapotas, V.P. Tzevelekos, Building Consensus on European Consensus. Judicial Interpretation on Human Rights in Europe and Beyond, Cambridge 2019
Frąckowiak-Adamska A., Uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych w Unii Europejskiej. Ujęcie systemowe, Warszawa 2018
Górski M., Glosa do wyroku ETPC z dnia 24 czerwca 2010 r., 30141/04, LEX/el. 2010
Grzeszczak R., Gniadzik M., The Right of European Union Citizens and Their Family Members to Move Freely within the Territory of the Member States (In the Light of the Judgment of the European Court of Human Rights in Oliari v. Italy), Polish Review of International and European Law 2015, t. 4, nr 1
Hodson L., A Marriage by Any Other Name? Schalk and Kopf v. Austria, Human Rights Law Review 2011, t. 11, nr 1
Łętowska E., Woleński J., Instytucjonalizacja związków partnerskich a Konstytucja RP z 1997 r., PiP 2013, nr 6
Marzano V.J., Oliari and the European Court of Human Rights: where the Court failed, Pace International Law Review 2017, t. 29, nr 1
Mizerski R., Dostęp par różnopłciowych do związku partnerskiego. Glosa do wyroku ETPC z dnia 26 października 2017 r., 28475/12, Europejski Przegląd Sądowy 2018, nr 8
Paprocka A., Budowanie tożsamości europejskiej w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, PiP 2014, nr 12
Paprocka A., Pozytywny obowiązek uregulowania statusu prawnego związków osób tej samej płci. Glosa do wyroku ETPC z dnia 21 lipca 2015 r., 18766/11 i 36030/11, Europejski Przegląd Sądowy 2016, nr 4
Pawliczak J., Drogi do równości małżeńskiej (w 30 lat od instytucjonalizacji związków partnerskich), PiP 2020, nr 4
Pawliczak J., Zarejestrowanie związku partnerskiego przez osoby różnej płci. Glosa do wyroku ETPC z dnia 26 października 2017 r., 28475/12, PiP 2019, nr 4
Pawliczak J., Zarejestrowany związek partnerski a małżeństwo, Warszawa 2014
Piaskowska O.M., Piesiewicz P.F., Prawo do zawarcia związku jednopłciowego jako wyraz poszanowania prawa do ochrony życia prywatnego i rodzinnego, Europejski Przegląd Sądowy 2018, nr 5
Popescu C.L., L'obligation positive des États de légiférer les partenariats civils entre les personnes de même sexe Commentaire à l'Arrêt de la Cour européenne des Droits de l'Homme – chambre du 21 juillet 2015, Affaire Oliari et autres c. Italie, Analele Universității București – Seria Drept (AUB) 2015, nr 1
Ragone S., Volpe V., An Emerging Right to a “Gay” Family Life? The Case Oliari v. Italy in a Comparative Perspective, German Law Journal 2016, t. 17, nr 3
Wróbel A., Tożsamość konstytucyjna czyli o zapędzaniu pszczół do ula, Europejski Przegląd Sądowy 2018, nr 8
Ziyadov N., From Justice to Injustice: Lowering the Threshold of European Consensus in Oliari and Others versus Italy, Indiana Journal of Global Legal Studies 2019, t. 26, nr 2
Prof. dr hab. Jacek Falski
Instytut Nauk Prawnych PAN
Realizowanie wolności uzewnętrzniania przekonań religijnych w sali sądowej w świetle wyroków ETPC (Hamidovič v. Bośnia-Hercegowina i Lachiri v. Belgia)
Artykuł opisuje w kompleksowy sposób wyroki ETPC z lat 2017–2018, dotyczące skarg na ograniczenia prawa do wolności religii użytkowników sądów Trybunał uznał wprawdzie w analizowanych sprawach naruszenie art 9 Konwencji, wskazując między innymi, że nie pełniący funkcji publicznych – zwykły obywatel – nie może być poddany ze względu na status urzędowy obowiązkowi neutralności w uzewnętrznianiu przekonań religijnych w sądowej sali rozpraw Jednocześnie zawarł jednak – w uzasadnieniach wyroków – szereg uwag dotyczących szczególnego charakteru sądu, który jest w istocie instytucją publiczną, w której poszanowanie neutralności wobec przekonań religijnych może przeważać nad prawem do wolności religii. Organ wskazał także warunki prawne, które musiałyby być dotrzymane aby ewentualne restrykcje w tym względzie mogły być wprowadzone w sposób zgodny z Konwencją. Interesujące zdania zbieżne i odrębne obrazują szereg wątpliwości co do przyjętych przez Trybunał rozstrzygnięć stając się kanwą dodatkowych uwag.
Słowa kluczowe: prawa człowieka, wolność myśli, sumienia i religii, prawo do sądu, orzecznictwo ETPC
Exercise of the Freedom to Manifest Religious Beliefs in the Courtroom in the ECtHR Judgments (Hamidovič v. Bosnia-Herzegovina and Lachiri v. Belgium)
The article describes, in a comprehensive manner, ECtHR judgments from 2017-2018, which concerned applications about restrictions on the right to freedom of religion of persons using courts. Though the Court did find a violation of Article 9 of the Convention in the analysed cases, pointing out, inter alia, that an ordinary citizen – a person not exercising a public function – cannot have by virtue of his/her official status a duty of neutrality in manifesting religious beliefs in the courtroom, but at the same time it included – in the reasons for the judgments – a number of observations about the specific nature of courts, which are in fact public institutions, where respect for religious neutrality may prevail over the right to freedom of religion. The Court also indicated the legal conditions that would have to be met in order for possible restrictions in this regard to be implemented in a manner consistent with the Convention. Interesting concurring and dissenting opinions illustrate a number of doubts about the Court's rulings and form the basis for additional comments.
Keywords: human rights, freedom of thought, conscience and religion, right to a tribunal, ECtHR case law
Bibliografia
Cadelli M., Interdiction du voile à l'audience: grand le juge est l'ennemi, Journal des tribunaux 2019, nr 20
Christians L.L., Le financement des cultes en droit belg – Bilan et perspectives, Quderni di Diritto e Politica Ecclesiastica 2006
Czohara A., Stosunki państwo-Kościół. Belgia, Francja, Hiszpania, Włochy, Warszawa 1994
Delgrande X., Koussens D., Quelle laïcités en salle d'audience? À propos quelques arrêtes canadiens et européennes sur le part de symboles religieux dans les prétoires, Revue Trimestrielle des Droits de l'Homme 2018, nr 188
Falski J., Wokół zakazu symboli religijnych we francuskiej szkole publicznej, PiP 2011, nr 12
Garlicki L. (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz do artykułów 1–18, Warszawa 2010
Haarscher G., Consécration jésuitique d'une exigence fondamentale de la civilité démocratique? La voile intégral sous regard des juges de la Cour eurpéenne, Revue trimestrielle des droits de l'homme 2015, nr 101
Hill M., The Qualified Right to Freedom of Religion: An examination of the Limitations Contained in Article 9 of The European Convention on Human Rights, Studia z Prawa Wyznaniowego 2020, nr 23
Hucał M., Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Warszawa 2012
Kaushika P., Lachiri v. Belgium nad Bans on Wearing Islamic Dress in the courtroom: An Emerging Trend, Ecclesiastical Law Journal 2019, nr 1
Mathieu C., Gutwirth S., De Hert P., La croix et les juges de la Cour européenne des droits de l'homme: Les enseignements des affaires Lautsi, Eweida et Chaplin, Journal européen des droits de l'homme 2013, nr 2
Ringelheim J., State Religious Naturality as a Common European Standard? Reappraising the European Court of Human Rights Approach, Oxford Journal of Law and Religion 2017, nr 6
Ringelheim J., L'arrêt Lachiri: La Cour européenne des droits de l'homme condamne la Belgique pour l'interdiction de port d'un signe religieux par une partie civile dans un tribunal, 2018
Schabas W.A., The European Convention of Human Rights: A Comentary, Oxford 2015
Sobczak W., Wolność myśli, sumienia i religii. Poszukiwania standardu europejskiego, Toruń 2013
Velaers J., Foblets M.-C., Religion and the State in Belgian Law, [w:] Religion and the Secular State, red. J. Martinez-Torrón, W. Cole Durham, Washington–Madrid 2014
Zoethout C.M., Margin of Appreciation, Violation and (in) Compatibility: Why the ECTHR Might Consider Using an Alternative Mode of Adjudication, European Public Law 2014, nr 2
Dr Piotr Poniatowski
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Samowolne oddalenie się z miejsca pracy przez skazanego zatrudnionego poza terenem zakładu karnego w systemie bez konwojenta (uwagi na tle uchwały SN z 8.04.2021 r., I KZP 9/20)
Artykuł dotyczy kwestii samowolnych oddaleń osób osadzonych z miejsca pracy poza terenem jednostki penitencjarnej, w sytuacji gdy praca wykonywana była w systemie bez konwojenta. Autor opisuje krótko skalę tego problemu w praktyce penitencjarnej, odnosi się do kwalifikacji prawnej przyjmowanej przez sądy powszechne w tego typu sprawach, przedstawia poglądy wyrażane na ten temat w doktrynie prawa karnego, a także analizuje stanowisko zaprezentowane w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 8.04.2021 r., I KZP 9/20. Zdaniem autora kwalifikacja prawna wskazanego zachowania powinna następować po przeanalizowaniu ustalonego w konkretnej sprawie stanu faktycznego, a nie in abstracto. Istotne jest ustalenie, czy osadzony pracując poza jednostką penitencjarną był faktycznie dozorowany, czy też nie.
Słowa kluczowe: samowolne oddalenie się osadzonego z miejsca pracy, zatrudnienie zewnętrzne, praca bez konwojenta, przestępstwo niepowrócenia do miejsca izolacji, przestępstwo samouwolnienia
Unauthorized Leaving of the Place of Work by a Convict Employed Outside the Penitentiary Institution in the System Without an Escort (Reflections in the Light of Resolution of a Panel of Seven Judges of the Supreme Court of 8 April 2021, I KZP 9/20)
This article addresses the issue of convicts wilfully leaving their place of work outside the penitentiary institution when work was carried out in the system without an escort. The author briefly describes the scale of this problem in penitentiary practice, refers to the legal qualification adopted by general courts in this type of cases, presents the views expressed on this subject in criminal law scholarship, and analyses the view presented in the resolution of a panel of seven judges of the Supreme Court of 8 April 2021, I KZP 9/20. In the author's view, the legal qualification of the aforementioned behaviour should be done after an analysis of the facts established in the specific case and not in abstract. It is important to establish whether the convict, while working outside the penitentiary unit, was actually supervised or not.
Keywords: unauthorized leaving of the place of work by a convict, employment outside of penitentiary institution, work without an escort, offence of failure to return to the place of custody, offence of self-liberation
Bibliografia
Andrejew I., Kodeks karny. Krótki komentarz, Warszawa 1988
Boch B., Kwalifikacja prawna czynu polegającego na samowolnym oddaleniu się skazanego z miejsca pracy poza zakładem karnym w systemie bez konwojenta, Przegląd Sądowy 2017, nr 11–12
Bulenda T., Lasocik Z., Obłucki K., Rzepliński A., Ucieczki z miejsc pozbawienia wolności, [w:] Doświadczenia i perspektywy systemu penitencjarnego w Polsce, red. T. Szymanowski, A. Rzepliński, Warszawa 1987
Dadak W., Niektóre sytuacyjne i podmiotowe uwarunkowania ucieczek skazanych odbywających karę pozbawienia wolności, Przegląd Więziennictwa Polskiego 1995, nr 9
Dadak W., Przestępstwo tzw. niepowrotu do zakładu karnego lub aresztu śledczego (art. 242 § 2 kk), Przegląd Więziennictwa Polskiego 1999, nr 24–25
Daniluk P., O przestępstwach samouwolnienia się osoby pozbawionej wolności (art. 242 § 1 i 4 k.k.) oraz niepowrotu osoby pozbawionej wolności do zakładu karnego lub aresztu śledczego (art. 242 § 2 i 3 k.k.), [w:] Pozbawienie wolności – funkcje i koszty. Księga Jubileuszowa Profesora Teodora Szymanowskiego, red. A. Rzepliński, I. Rzeplińska, M. Niełaczna, P. Wiktorska, Warszawa 2013
Góral R., Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 2007
Górniok O., [w:] O Górniok i in., Kodeks karny. Komentarz, t. II, Art. 117–363, Gdańsk 2005
Górski A., Wykonywanie kary w systemie dozoru elektronicznego a przestępstwo samouwolnienia (uwagi na marginesie wyroku Sądu Najwyższego, I KZP 3/17), PiP 2019, nr 4
Hansen E., Kryminalistyczne i kryminologiczne aspekty ucieczek skazanych zatrudnionych poza zakładem karnym, Studia Kryminologiczne, Kryminalistyczne i Penitencjarne 1977, t. 6
Hansen E., Problematyka przestępstw „samouwalniania się” (art. 256 k.k.), Problemy Praworządności 1977, nr 2
Hansen E., Psychologiczne, kryminologiczne i prawnokarne aspekty ucieczek skazanych, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Prawo XVI. Nauki Humanistyczno-Społeczne 1978, nr 89
Hansen E., Przestępstwa więźniów w okresie izolacji penitencjarnej, Warszawa 1982
Hansen E., Samouwalnianie się skazanych pozbawionych wolności (Art. 256 k.k.), Nowe Prawo 1978, nr 4
Ludźmierski W., Tyralik M., Przestępstwo samouwolnienia a system dozoru elektronicznego i praca poza zakładem karnym, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2021, nr 1
Makowski W., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1937
Morawski L., Zasady wykładni prawa, Toruń 2010
Nawój J., Przesłanki depenalizacji niektórych czynów z art. 256 Kodeksu karnego, Acta Universitatis Lodzensis. Folia Iuridica 1994, nr 60
Nawój J., Ucieczki osób pozbawionych wolności z różnych miejsc izolacji, [w:] X lat obowiązywania Kodeksu karnego wykonawczego, red. S. Lelental, G.B. Szczygieł, Białystok 2009
Nawój J., Ucieczki skazanych w różnych okresach odbywania kary, Przegląd Penitencjarny i Kryminologiczny 1987, nr 12–13
Piórkowska-Flieger J., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. T. Bojarski, Warszawa 2016
Poniatowski P., Gloss on the Supreme Court ruling of 19 January 2017, I KZP 11/16 (with reference to the Supreme Court judgement of 21 June 2017, I KZP 3/17), Ius Novum 2018, nr 4
Poniatowski P., Przestępstwa uwolnienia osoby prawnie pozbawionej wolności (art. 242 i 243 k.k.), Warszawa 2019
Szewczyk M., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, Komentarz do art. 177–277 k.k., red. A Zoll, Warszawa 2013
Szewczyk M., Wojtaszczyk A., Zontek W., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, Komentarz do art. 212–277d, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017
Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 1992
Świda W., Prawo karne, Warszawa 1986
Wojtaszczyk A., Wróbel W., Zontek W., [w:] System Prawa Karnego, t. 8, Przestępstwa przeciwko państwu i dobrom zbiorowym, red. L. Gardocki, Warszawa 2018
Wolter W., [w:] I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973
Dr Rafał R. Wasilewski
Szczecin
Relacja zasad procesowych Prawa przedsiębiorców oraz ogólnych zasad kodeksu postępowania administracyjnego
Prawo gospodarcze publiczne jako odrębna gałąź prawa nie posiadała samodzielnej ustawy regulującej zagadnienia proceduralne, w tym zasady procesowe. W tym zakresie co do zasady proceduralne prawo gospodarcze publiczne opierało się na regulacji ogólnego postępowania administracyjnego (k.p.a.). Z chwilą wejścia w życie pr. przed. powstałą wątpliwość o relację pomiędzy pr. przed. a k.p.a., w tym o stosunek zawartych w tych aktach normatywnych zasad procesowych. Specyfika zakresu zastosowania obydwu ustaw sprawia, że nie ma tu miejsca standardowa relacja na zasadzie lex generalis – lex specialis. Analiza obydwu ustaw prowadzi także do wniosku, że niektóre z zasad procesowych zawartych w k.p.a. nie zostały przeniesione na grunt pr. przed., lecz jednak będą znajdowały zastosowanie w postępowaniach prowadzonych w sprawach przedsiębiorców. W wyniku analizy praktycznego funkcjonowania zasad procesowych pr. przed. oraz k.p.a. (na przykładzie postępowania prowadzonego wedle przepisów u.o.k.k.) można dojść do wniosku, że wbrew zamiarowi prawodawcy, obowiązywanie zarówno pr. przed., jak i k.p.a. powoduje komplikacje na etapie stosowania prawa.
Słowa kluczowe: zasady prawa, przepisy proceduralne, prawo przedsiębiorców, kodeks postępowania administracyjnego
Relationship Between the Procedural Rules of the Entrepreneurs’ Law and General Rules of the Code of Administrative Procedure
As a separate branch of law, public economic law did not have an independent statute regulating the procedural issues, including procedural rules. In this respect, in principle, procedural public economic law was based on the regulation of general administrative proceedings (Code of Administrative Procedure - CAP). When the Entrepreneurs’ Law (EL) entered into force, a doubt arose about the relationship between this statute and the CAP, including the relationship between the procedural rules contained in these normative acts. The particularity of the scope of application of both statutes means that the standard relationship between lex generalis and lex specialis does not apply here. An analysis of both statutes also leads to the conclusion that some of the procedural rules contained in the CAP have not been transposed into the EL, but will nevertheless be applicable in proceedings conducted in cases involving entrepreneurs. As a result of an analysis of the practical operation of procedural rules of the EL and those of the CAP (using the example of proceedings conducted in accordance with the Act on the Protection of Competition and Consumers), one may come to the conclusion that, contrary to the legislator's intention, the fact that both the EL and the CAP are in force causes complications at the stage of applying the law.
Keywords: principles of law, procedural rules, Entrepreneurs’ Law, Code of Administrative Procedure
Bibliografia
Blicharz R., Kilka uwag na temat przepisów ogólnych projektu ustawy Prawo przedsiębiorców, [w:] Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość. Księga jubileuszowa Profesora Leona Kieresa, red. K. Kiczka, T. Kocowski, W. Małecki, Wrocław 2018
Bogucki O., Choduń A., Zasady prawa – źródła prawa i źródła nieporozumienia, [w:] Źródła prawa w Rzeczypospolitej Polskiej. W 15 lat po wejściu w życie Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku, red. A. Bałaban, J. Ciapała, P. Mijal, Szczecin 2013
Bogucki O., Zieliński M., Zasady prawa z perspektywy ogólnej teorii prawa, [w:] System Prawa Karnego, t. 3, cz. 1, Zasady procesu karnego, red. P. Wiliński, Warszawa 2014
Choduń A., Lex specialis i lex generalis a przepisy modyfikujące, [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010
Choduń A., Postulat jasności prawa. Plain language czy praca edukacyjna, Krytyka Prawa 2018, nr 3
Folak Ł., Zasada in dubio pro libertate w prawie administracyjnym i orzecznictwie sądów administracyjnych, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ 2017, nr 4
Iserzon E., [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz (tekst, wzory, formularze), red. E. Iserzon, J. Starościak, Warszawa 1970
Kokocińska K., Kierunki rozwoju nauki publicznego prawa gospodarczego z perspektywy instytucji i wartości konstytucyjnych, [w:] Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość. Księga jubileuszowa profesora Leona Kieresa, red. K. Kiczka, T. Kocowski, W. Małecki, Wrocław 2018
Majewska A., Zakres obowiązywania zasad ogólnych postępowania administracyjnego, Studia Iuridica Lublinensia 2016, nr 4
Malinowski A., Komunikatywność polskich kodeksów, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2016, nr 1
Obuchowski S., Pojęcie zasad prawa w świetle idei pojęć co do istoty kwestionowanych, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2017, nr 4
Opałek K., Wróblewski J., Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969
Oppeln-Bronikowski J., Sytuacja prawna jednostki w kontekście proponowanych zmian zasad ogólnych Kodeksu postępowania administracyjnego, ze szczególnym uwzględnieniem przepisów art. 7a oraz art. 81a k.p.a., [w:] Nowe instytucje procesowe w postępowaniu administracyjnym w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania administracyjnego z dnia 7 kwietnia 2017 roku, red. A. Gronkiewicz, A. Ziółkowska, Katowice 2017
Popowska B., [w:] Swoistość procedur publicznego prawa gospodarczego, red. B. Popowska, Poznań 2013, s. 11
Popowska B., Nowe procedury publicznego prawa gospodarczego. Problem gwarancji procesowych dla podmiotów działalności gospodarczej, [w:] Praworządność, decentralizacja, przedsiębiorczość. Księga jubileuszowa Profesora Leona Kieresa, red. K. Kiczka, T. Kocowski, W. Małecki, Wrocław 2018
Popowska B., Publiczne prawo gospodarcze w płaszczyźnie proceduralnej, [w:] Nowe problemy badawcze w teorii publicznego prawa gospodarczego (z uwzględnieniem samorządu terytorialnego), red. L. Kieres, Wrocław 2010
Popowska B., Zasady postępowania w sprawach z zakresu działalności gospodarczej unormowane w ustawie Prawo przedsiębiorców, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2018, nr 4
Rozmaryn S., O zasadach ogólnych kodeksu postępowania administracyjnego, PiP 1961, nr 12
Smoktunowicz E., Analogia w prawie administracyjnym, Warszawa 1970
Strzyczkowski K., Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2011
Tobor Z., W poszukiwaniu intencji prawodawcy, Warszawa 2013
Wasilewski R.R., Postępowanie dowodowe przed Krajową Izbą Odwoławczą według ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz.U. poz. 2019) przez pryzmat zasad techniki prawodawczej, Przegląd Legislacyjny 2020, nr 1
Wasilewski R.R., Postępowanie dowodowe przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Warszawa 2020
Wierzbowski M., [w:] Konstytucja biznesu. Komentarz, red. M. Wierzbowski, Warszawa 2019
Wiktorowska A., Teoretyczno-prawna koncepcja zasad ogólnych Kodeksu postępowania administracyjnego, Studia Prawa Publicznego 2013, nr 2
Wiktorowska A., Zagadnienia ogólne, [w:] Postępowanie administracyjne – ogólne, podatkowe, egzekucyjne i przed sądami administracyjnymi, red. M. Wierzbowski, Warszawa 2015
Wronkowska S., Zieliński M., O korespondencji dyrektyw redagowania i interpretowania tekstu prawnego, Studia Prawnicze 1985, nr 3–4.
Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., Zasady prawa. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1974
Wróblewski J., Interpretatio extensiva, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1965, nr 1
Wróblewski J., Lex generalis a lex specialis, Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego 1963, seria I, nr 28
Ziembiński Z., Problematyka ogólna zbiegu przepisów prawnych, [w:] Studia z prawa zobowiązań, red. Z. Radwański, Poznań–Warszawa 1979
Dr Robert Rynkun-Werner
Akademia Menedżerska Nauk Stosowanych w Warszawie
Postępowanie dowodowe a prawo do obrony. Kilka uwag na tle nowelizacji kodeksu postępowania karnego z 2019 r.
Artykuł koncentruje się na wybranych zmianach w postępowaniu karnym od 2019 r. Zmiany, które miały na celu usprawnienie procesu karnego, nie do końca odpowiadały standardom rzetelnego procesu i prawa do obrony. Szybkość postępowania nie jest wartością bezwzględną. Przepisy proceduralne muszą być zgodne z Konstytucją RP i prawem europejskim, w tym ze standardem strasburskim. Polski ustawodawca, wprowadzając zmiany w procedurze karnej, zapomniał jednak o zarzutach stawianych oskarżonym na podstawie tych przepisów i orzecznictwa strasburskiego. W konsekwencji, wbrew założeniu ustawodawcy, może to prowadzić do znacznego wydłużenia postępowań sądowych, a nie ich przyspieszenia, ze względu na uchylanie licznych orzeczeń naruszających prawo do sądu lub prawo do obrony. Prawo do obrony nie ma charakteru bezwzględnego i może podlegać ograniczeniom. Co więcej, ograniczenia te nie mogą naruszać istoty tego prawa, czego ustawodawca zdaje się nie dostrzegać.
Słowa kluczowe: konstytucja, nowelizacja procedury karnej, obecność oskarżonego, standard strasburski, prawo do obrony
Lost Guarantees: A Few Comments Against the Background of the 2019 Amendments to the Code of Criminal Procedure
The article focuses on the selected amendments introduced in the criminal procedure in 2019. The amendments that aimed at improving the criminal trial were not quite in line with the standards of fair trial and the right to defence. The speed of proceedings is not an absolute value. Procedural provisions must be compatible with the Polish Constitution and European law, including the Strasbourg standard. The Polish legislator, however, when introducing changes in the criminal procedure, forgot about charges against the accused under these provisions and Strasbourg case law. As a consequence, contrary to the legislator’s assumption, this may lead to a significant extension of length of court proceedings, rather than making them faster, due to the abrogation of numerous judgments violating the right to a fair trial or the right to defence. The right to defence is not absolute and may be subject to restrictions. However, these restrictions cannot infringe the essence of this right, which the legislator does not seem to notice.
Keywords: constitution, amendments in the criminal procedure, presence of the accused, Strasbourg standard, right of defence
Bibliografia
Gruszecka D., [w:] Kodeks postępowania karnego, red. J. Skorupka, Warszawa 2020
Hermeliński W., Adwokatura i prawo do obrony w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Adwokatura gwarantem prawa do obrony, red. J. Giezek, Warszawa 2009
Hermeliński W., Nita-Światłowska B., Orzekanie pod nieobecność oskarżonego a gwarancje wynikające z przepisów rangi ponadustwowej, Palestra 2019, nr 9
Nelken J., Wniosek dowodowy na tle kodeksu postępowania karnego, Palestra 1971, nr 2
Pachowicz Z., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2020
Rynkun-Werner R., Niezależna adwokatura a efektywna pomoc prawna z urzędu, Poznań 2016
Sakowicz A., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K.T. Boratyńska, A. Górski, A. Sakowicz, A. Ważny, Warszawa 2014
Szumiło-Kulczycka D., Opinia do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (do druku sejmowego nr 3251)
Tylman J., Naczelne zasady procesu karnego, [w:] Polskie postępowanie karne, red. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Warszawa 2007
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2018
Waltoś S., Zasada prawdy materialnej, [w:] System Prawa Karnego Procesowego, t. III, cz. 1, Zasady procesu karnego, red. P. Hofmański, P. Wiliński, Warszawa 2014
Wiliński P., Karlik P., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan L. Bosek, Warszawa 2016
Wiliński P., Zasada prawa do obrony w polskim procesie karnym, Kraków 2006
Wiliński P., Zasada prawa do obrony, [w:] System Prawa Karnego Procesowego, t. III, cz. 1, Zasady procesu karnego, red. P. Hofmański, P. Wiliński, Warszawa 2014
Zagrodnik J., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2020
Mgr Marcin Burdzik
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Ochrona interesów pokrzywdzonego z zaburzeniami psychicznymi na gruncie polskiej procedury karnej (uwagi w kontekście pełnomocnictwa obligatoryjnego)
Ustawa karnoprocesowa wymaga by w toku postępowania karnego zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności. Rzeczywista realizacja powyższej dyrektywy może być ograniczona w przypadku pokrzywdzonego z zaburzeniami psychicznymi, który jako osoba nieporadna jest reprezentowany w procesie jedynie przez swojego opiekuna faktycznego (art. 51 § 3 k.p.k.). Biorąc pod uwagę nieprofesjonalny charakter takiej reprezentacji oraz specyfikę zaburzeń psychicznych obecne rozwiązania należy uznać za nieadekwatne. Osoby obarczone zaburzeniami psychicznymi stanowią specyficzną grupę chorych. Ich stan psychiczny często uniemożliwia normalne funkcjonowanie, a co za tym idzie podejmowanie świadomych decyzji procesowych. Jednocześnie niewłaściwe działania opiekuna faktycznego mogą wywoływać liczne negatywne skutki dla samego pokrzywdzonego. Celem artykułu jest ocena zasadności wprowadzenia do polskiej procedury karnej instytucji pełnomocnictwa obligatoryjnego dla pokrzywdzonego, który z uwagi na swój stan zdrowia psychicznego nie jest w stanie uczestniczyć w procesie w sposób samodzielny i rozsądny.
Słowa kluczowe: pełnomocnictwo obligatoryjne, nieporadny pokrzywdzony, pokrzywdzony z zaburzeniami psychicznymi, ochrona prawnie uzasadnionych interesów pokrzywdzonego
Protection of Interests of Victims with Mental Disorders in Polish Criminal Procedure: Remarks in the Context of Mandatory Power of Attorney
The Code of Criminal Procedure (CCP) requires that in the course of criminal proceedings legally protected interests of the victim be taken into consideration, with due respect for the victim’s dignity. The actual implementation of the above directive may be limited in the case of victims with mental disorders who, as incompetent persons, are represented in the trial only by their actual guardian (Article 51(3) CCP). Due to the unprofessional nature of such representation and the particularities of mental disorders, the current solutions should be considered inadequate. People with mental disorders are a specific group. Their mental state often makes it impossible for them to function normally and thus make informed procedural decisions. Simultaneously, the actual guardian's inappropriate actions may have numerous negative consequences for the victim. The article aims to assess the need for introducing the institution of a mandatory power of attorney into the Polish criminal procedure for victims who cannot participate in the trial independently and reasonably due to their mental health condition.
Keywords: mandatory power of attorney, incompetent victim, victim with mental disorders, protection of legitimate interests of the victim
Bibliografia
Burdzik M., Lekarz w procesie karnym jako gwarant tajemnicy lekarskiej, Warszawa 2021
Burdzik M., Prawa osób z zaburzeniami psychicznymi w polskim procesie karnym w świetle standardów prawa międzynarodowego, [w:] Wyzwania dla polskiego systemu ochrony praw człowieka u progu trzeciej dekady XXI wieku, red. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Toruń 2021
Daszkiewicz W., Glosa do wyroku SN z dnia 5.01.973 r., III KR 192/72, PiP 1973, nr 8–9
Drozd A., Inicjatywa dowodowa pokrzywdzonego w świetle kontradyktoryjnego procesu karnego, Prokuratura i Prawo 2014, nr 10
Gabryelewicz T., Zaburzenia zachowania oraz zaburzenia psychotyczne i afektywne w otępieniu, Polski Przegląd Neurologiczny 2007, t. 3, nr 2
Gałecki P., Szulc A., Psychiatria, Wrocław 2018
Gałecki P., Bobińska K., Eichstaedt K., Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz, Warszawa 2016
Hauser J., Konsultacja genetyczna w psychiatrii – kontrowersje, Psychiatria po Dyplomie 2011, t. 8, nr 3
Hofmański P. (red.), System Prawa Karnego Procesowego, t. 6, Strony i inni uczestnicy postępowania karnego, Warszawa 2016
Hofmański P., Sadzik E., Zgryzek K., Kodeks postępowania karnego, t. I, Warszawa 2011
Lorkiewicz P., Waszkiewicz N., Biomarkers of Post-COVID Depression, Journal of Clinical Medicine 2021, nr 10
Paprzycki L.K. (red.), System Prawa Karnego, t. 7, Środki zabezpieczające, Warszawa 2015
Posnow W., Pełnomocnik w procesie karnym (uwagi na tle regulacji w k.p.k. z 1997 r.), [w:] Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. II, red. L. Bogunia, Wrocław 1997
Pruszyński J., Niekognitywne objawy demencji, Postępy Nauk Medycznych 2015, nr 7
Pulka Z., Założenie spójności semantycznej systemu prawa w klaryfikacyjnej teorii wykładni, Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji 2015, nr 3662
Pużyński S. (red.), Leksykon psychiatrii, Warszawa 1993
Pużyński S., Choroba psychiczna – problemy z definicją oraz miejscem w diagnostyce i regulacjach prawnych, Psychiatria Polska 2007, t. XLI, nr 3
Remberk B., Gmitrowicz A, Janas-Kozik M. i in., Stanowisko ekspertów w kwestii postępowania w przypadku pacjentów z jadłowstrętem psychicznym o ciężkim przebiegu, którzy nie wyrażają zgody na leczenie, Psychiatria i Psychologia Kliniczna 2018, t. 18, nr 3
Sakowicz A. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2020
Shea S.E., Intellectual Disability (Mental Retardation), Pediatrics in Review 2012, t. 33, nr 3
Siostrzonek-Sergiel A., Niektóre zagadnienia udziału pokrzywdzonego z zaburzeniami psychicznymi w postępowaniu karnym, Palestra 2005, nr 1–2
Skorupka J. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2020
Stefański R.A., Pełnomocnik w procesie karnym, Prokuratura i Prawo 2007, nr 2
Szwed M., Przymusowe umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym w świetle współczesnych standardów ochrony praw człowieka, Warszawa 2020
Wciórka J., Psychopatologia: objawy i zespoły zaburzeń psychicznych, [w:] Psychiatria, t. I, red. J. Rybakowski, S. Pużyński, J. Wciórka, Wrocław 2002
Wilk L., Zagrodnik J., Prawo i proces karny skarbowy, Warszawa 2019
Zagrodnik J., Obrońca i pełnomocnik w procesie karnym i karnym skarbowym. Ujęcie metodyczne, Warszawa 2020
Zagrodnik J. (red.), Proces karny, Warszawa 2021
Prof. dr hab. Witold Klaus
Instytut Nauk Prawnych PAN
Czyjego bezpieczeństwa strzegą współczesne państwo i prawo? (artykuł recenzyjny)
John Pratt jest dobrze znany polskim czytelniczkom i czytelnikom jako twórca pojęcia „populizm penalny”, które na stałe weszło do polskiego języka naukowego. Wielokrotnie odwoływano się do niego, pisząc o niepożądanych kierunkach zmian w prawie karnym. Najnowsza praca Johna Pratta (Law, Insecurity and Risk Control: Neo-Liberal Governance and the Populist Revolt, Cham 2020) jest ważna także dla polskiego czytelnika, gdyż rysowany przez Autora obraz przekłada się także na polskie doświadczenia. O ocenie Autora, książka ta znakomita synteza drogi, jaką na przestrzeni ostatnich dekad przeszły społeczeństwa i państwa anglosaskie (a wraz z nimi i wiele innych krajów) od państw opiekuńczych, przez rządy neoliberalne, do rozwiązań populistycznych, w tym także w zakresie rozwijającego się prawa punitywnego, wychodzącego poza ramy klasycznego prawa karnego. Polscy czytelnicy w trakcie lektury będą mogli identyfikować, które praktyki i w jaki sposób zostały już wprowadzone w naszym kraju.
Słowa kluczowe: John Pratt, prawo karne, populizm karny, bezpieczeństwo, kryminalistyka, neoliberalizm, państwo opiekuńcze
Whose Security is Safeguarded by the Contemporary State and Law? (a review article)
John Pratt is well known to Polish readers for coining the term ‘penal populism’, which has entered the Polish academic language for good. It has been repeatedly referred to in writing about undesirable developments in criminal law. John Pratt's recent book (Law, Insecurity and Risk Control: Neo-Liberal Governance and the Populist Revolt, Cham 2020) is also important for the Polish reader, as the picture drawn by the author also translates into the Polish experience. In this author's view, this book is an excellent synthesis of the path that common law societies and states (and many other countries with them) have taken over the last decades from welfare states, through neoliberal governments, to populist solutions, including the developing punitive law, which goes beyond the framework of classical criminal law. As they read, Polish readers will be able to identify which practices and how have already been implemented in our country.
Keywords: John Pratt, criminal law, penal populism, security, forensic science, neoliberalism, welfare state
Bibliografia
Ashworth A., Zedner L., Preventive Justice, Oxford University Press, Oxford 2015
Błachnio-Parzych A., Anti-Social Behaviour Order (ASBO) w prawie angielskim - istota, przesłanki, charakter odpowiedzialności, Państwo i Prawo 2015, nr 12
Christie N., Suitable enemy [w:] Abolitionism: toward a non-repressive approach to crime, H. Bianchi, R. von Swaaningen (red.), Free University Press, Amsterdam 1986
Czapska J. i in. (red.), Penalny populizm. Perspektywa polityczna i społeczna, Kraków 2016
Dawidziuk E., Izolacja od społeczeństwa po odbyciu w pełni kary pozbawienia wolności, Archiwum Kryminologii 2019, t. XLI, nr 1
Franko K., The Crimmigrant Other: Migration and Penal Power, New York 2020
Garland D., The Culture of Control. Crime and Social Order in Contemporary Society, Oxford 2001
Gómez-Jara Díez C., Enemy Combatants Versus Enemy Criminal Law: An Introduction to the European Debate Regarding Enemy Criminal Law and Its Relevance to the Anglo-American Discussion on the Legal Status of Unlawful Enemy Combatants, New Criminal Law Review: An International and Interdisciplinary Journal 2008, t. 11, nr 4
Grover C., Crime And Inequality, Cullompton 2008
Kelling G.L., Coles C.M., Wybite szyby. Jak zwalczyć przestępczość i przywrócić ład w najbliższym otoczeniu, Poznań 2000
Klaus W., How Does Crimmigration Unfold in Poland? Between Securitisation Introduced to Polish Migration Policy by its Europeanisation and Polish Xenophobiam, [w:] Crimmigrant Nations: Resurgent Nationalism and the Closing of Borders, red. R. Koulish, M. van der Woude, New York 2020
Klaus W., Margizens. Exclusion and state violence towards the Romanian Roma community in Poland, Archiwum Kryminologii 2021, t. XLIII, nr 2
Klaus W., Sidła i udręki, czyli co stoi na przeszkodzie w procesie odchodzenia od przestępczości?, [w:] Karierowicze kryminalni? Aktywność przestępcza w dalszych losach nieletnich, red. W. Klaus, I. Rzeplińska, P. Wiktorska, D. Woźniakowska-Fajst, Warszawa 2021
Klaus W., Woźniakowska-Fajst D., Związki między wiktymizacją oraz ubóstwem i wykluczeniem społecznym, Archiwum Kryminologii, 2012, t. XXXIV
Lemke T., The Risks of Security: Liberalism, Biopolitics, and Fear, [w:] The Government of Life: Foucault, Biopolitics, and Neoliberalism, red. V. Lemm, M. Vatter, New York 2014
Mantello P., The machine that ate bad people: The ontopolitics of the precrime assemblage, Big Data & Society 2016
Müller J.-W., Co to jest populizm?, Warszawa 2017
Müller J.-W., Strach i wolność. O inny liberalizm, Warszawa 2020
Płatek M., Kreowanie „groźnych, niebezpiecznych i złych”, Archiwum Kryminologii 2019, t. XLI, nr 1
Populizm penalny i jego przejawy w Polsce, Z. Sienkiewicz, R. Kokot (red.), Kolonia Limited, Wrocław 2009
Pratt J., Law, Insecurity and Risk Control: Neo-Liberal Governance and the Populist Revolt, Cham 2020
Pratt J., Penal Populism, London–New York 2007
Shklar J.N., Liberalizm strachu, Res Publica Nowa 2015, t. 221, nr 3
Wacquant L., Crafting the Neoliberal State: Workfare, Prisonfare, and Social Insecurity, Sociological Forum 2010, t. 25, nr 2
Woźniakowska-Fajst D., Kryminologia neoklasyczna oraz prawicowy realizm, [w:] Nowe kierunki w kryminologii, red. E. Drzazga, M. Grzyb, Warszawa 2018
Young J., The Vertigo of Late Modernity, Los Angeles–London 2007
Dr Michał Grudecki
Uniwersytet Śląski w Katowicach
O charakterze prawnym przerwania ciąży (rozważania de lege lata i de lege ferenda w związku z artykułem M. Małeckiego)
W artykule autor prowadzi polemikę z teorią o charakterze prawnym dozwolonego przerwania ciąży zaprezentowaną przez M. Małeckiego. Na wstępie opisuje przedstawione przez M. Małeckiego poglądy na temat tegoż charakteru, a następnie poddaje je krytyce, zwłaszcza sąd o wyłączeniu winy lekarza przez udział w cudzej ekskulpacji. Wyraża jednocześnie aprobatę w stosunku do jego tezy o pierwotnej legalności dopuszczalnego przerwania ciąży. W dalszej części artykułu autor prezentuje własne stanowisko dotyczące charakteru prawnego przerwania ciąży. Czyni to zarówno de lege lata, jak i de lege ferenda, zwracając uwagę na złożony w Sejmie obywatelski projekt ustawy likwidującej dopuszczalną aborcję. W przypadku jego wejścia w życie zaktualizują się prowadzone przez M. Małeckiego rozważania na temat sfery zawinienia ciężarnej, która znajduje się w anormalnej sytuacji motywacyjnej w trakcie decyzji o przerwaniu ciąży.
Słowa kluczowe: prawo karne, polska, aborcja, uniewinnienie, wina, Trybunał Konstytucyjny
About the Legal Character of Termination of Pregnancy. (Reflections about the Current and Desired Law Prompted by M. Małecki’s Article)
In the article, the author engages in a polemic with the legal theory of permissible termination of pregnancy presented by M. Małecki. At the outset, he describes the views presented by M. Małecki, and then critiques them, especially the opinion whereby the physician is not guilty because they are covered by someone else's exculpation. At the same time, the author expresses approval for his thesis on the primary lawfulness of permissible termination of pregnancy. Later in the article, the author presents his own position regarding the legal character of termination of pregnancy. This is done both in terms analysing the current law and suggesting what it should be, while drawing attention to the citizens' draft law abolishing permissible abortion submitted to the Polish Parliament. If it becomes law, M. Małecki's considerations on the sphere of guilt of the pregnant woman, who is in an abnormal motivational situation when making the decision to terminate her pregnancy, will be realized.
Keywords: criminal law, Poland, abortion, exculpation, guilt, Constitutional Tribunal
Bibliografia
Bassily-Marcus A.M., Pulmonary Hypertension in Pregnancy: Critial Care Managament, Pulmonary Medicine 2012, Article ID 709407
Dudek P.M., Małecki M., Charakter prawny kontratypu w świetle koncepcji zbiegu wartościowań tego samego czynu, PiP 2019, nr 3
Grudecki M., O okolicznościach uniemożliwiających przypisanie bezprawności czynu (polemika z artykułem P.M. Dudka i M. Małeckiego), PiP 2020, nr 7
Grudecki M., Fic R., Prawnokarna ocena bezprawności zachowań znieważających w Internecie, Zeszyty Prawnicze 2021, nr 3
Jaworska-Wieloch A., [w:] Prawo karne. Część ogólna, szczególna i wojskowa, red. T. Dukiet-Nagórska, O. Sitarz, Warszawa 2020
Kardas P., Proces integracji prawa karnego z perspektywy Corpus Iuris oraz statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2005, z. 2
Kardas P., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. I, cz. I, Komentarz do art. 1–52, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2016
Kulesza J., Problemy teorii kryminalizacji. Studium z zakresu prawa karnego i konstytucyjnego, Łódź 2017
Małecki M., Przerwanie ciąży wyłączające winę, PiP 2021, nr 8
Plich R., Moralny dylemat dotyczący terminacji ciąż jajowodowych za pomocą salpingostomii lub metotreksatu. Zestawienie ważniejszych racji i argumentów początkowego etapu współczesnej debaty teologicznej, Teologia i Moralność 2013, nr 2
Sitarz O., Jaworska-Wieloch A., Principles of liability under the Polish Criminal Code for behavior relating to the termination of pregnancy undertaken in Poland and the Czech Republic, International and Comparative Law Review 2020, nr 1
Sowa M. i in., Ciąża ektopowa – czynniki ryzyka, diagnostyka i leczenie, Journal of Education, Health and Sport 2015, nr 5
Wolter W., Funkcja błędu w prawie karnym, Warszawa 1965
Zoll A., Aksjologiczne podstawy prawa karnego, [w:] Filozofia prawa a tworzenie i stosowanie prawa. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej zorganizowanej 11-12.06.1991 r. w Katowicach, red. B. Czech, Katowice 1992
Zoll A., Nowa Kodyfikacja Karna. Kodeks karny. Zasady odpowiedzialności karnej, Warszawa 1998
Prof. dr hab. Katarzyna Kubuj
Instytut Nauk Prawnych PAN
Stroje kąpielowe a podstawowe zasady V Republiki Francuskiej. Glosa do orzeczenia francuskiej Rady Stanu z 21.06.2022 r., nr 464648
Artykuł stanowi analizę orzeczenia Rady Stanu, która orzekła w sprawie zawieszenia przez sąd administracyjny w Grenoble regulaminu wydanego przez radę miasta dla basenów miasta Grenoble. Rada Stanu uznała, że bardzo szczególne odstępstwo od przepisów prawa powszechnego dotyczących noszenia dopasowanych strojów kąpielowych, ustanowionych ze względów higienicznych i bezpieczeństwa, dokonane w celu zaspokojenia potrzeby religijnej, może mieć wpływ na prawidłowe funkcjonowanie usługi publicznej i równe traktowanie użytkowników w warunkach naruszających zasadę neutralności usług publicznych.
Słowa kluczowe: Francja, prawo konstytucyjne, wolność religijna, prawa człowieka, strój religijny, fundamentalne zasady V Republiki Francuskiej
Swimwear and the Fundamental Principles of the Fifth French Republic. Commentary on Ruling of the French Council of State of 21 June 2022, No. 464648
The article is an analysis of a ruling by the Council of State, which concerned suspension by the Grenoble Administrative Court of the regulations issued by the city council for the city pools in Grenoble. The Council of State held that a very specific derogation from provisions of generally applicable law on the wearing of fitting swimwear, enacted for reasons of hygiene and safety, said derogation aimed to meet a religious need, could affect the proper functioning of a public service and equal treatment of users in conditions that violate the principle of neutrality of public services.
Keywords: France, constitutional law, religious freedom, human rights, religious dress, fundamental principles of the Fifth French Republic
Bibliografia
Bioy X., Adaptation du service aux convictions religieuses des usageurs : le „oui mais” du Conseil d’Etat au burkini, Actualité Juridique Droit Administratif 2022, nr 1736
Calvès G., La Laïcité, Paris 2022
Falski J., Zagwarantowanie warunków „życia razem” – element ochrony praw i wolności innych nowym wymogiem społeczeństwa demokratycznego (na podstawie wyroku Wielkiej Izby ETPC z 1 lipca 2014 r., w sprawie S.A.S. v. Francja), Przegląd Sejmowy 2020, nr 1
Garlicki L., Wartości lokalne a orzecznictwo ponadnarodowe – „kulturowy margines oceny” w orzecznictwie strasburskim?, Europejski Przegląd Sądowy 2008, nr 4
Kamiński I.C., Islamska chusta i zasłony twarzy u kobiet w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego 2008, vol. XI
Nicolas V., Le principe de laïcité (ré)conforté : le référé-laïcité, le juge administratif et le burkini, La Revue des Droits de l’Homme 2022, nr 23
Trotter S., ‘Living together’, ‘learning together’, and ‘swimming together’: Osmanoğlu and Kocabaş v. Switzerland (2017) and the construction of collective life, Human Rights Law Review 2018, nr 1
Dr hab. Anna Demenko
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Odpowiedzialność za nakłanianie lub pomocnictwo do usunięcia ciąży poza terytorium RP. Glosa do wyroku SN z 20.11.2014 r., IV KK 257/14
W wyroku z 20.11.2014 r. Sąd Najwyższy rozważał możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osoby, która nakłania ciężarną do wykonania zabiegu usunięcia ciąży poza granicami Polski lub jej taki zabieg ułatwia. Przedmiotem glosy jest krytyczna analiza konkluzji Sądu, iż sprawca może odpowiadać za podżeganie lub pomocnictwo na podstawie art. 152 § 2 kk także wówczas, gdy właściwy zabieg ma zostać przeprowadzony za granicą. Przestawiono w niej dogmatyczną analizę regulacji kodeksu karnego oraz ustawy z 7.01.1993 r o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania ciąży, koncentrując się na językowej i celowościowej wykładni art. 152 § 2 kk oraz na określeniu zakresu obowiązywania wskazanej ustawy. Na tej podstawie wskazano na wadliwość przyjętego przez Sąd Najwyższy założenia, że z uwagi na formalnoprawny charakter czynu, w przypadku podżegania i pomocnictwa na terenie Polski dla bytu sprawstwa przestępstwa z art. 152 § 2 kk obojętne jest to, gdzie aborcja miała być dokonana.
Słowa kluczowe: prawo karne, aborcja, odpowiedzialność karna, kobieta ciężarna
Liability for Instigating or Aiding and Abetting a Woman to Have an Abortion Performed Outside Poland. Commentary on Judgment of the Supreme Court of 20 November 2014, IV KK 257/14
In the judgment dated 20 November 2014, the Supreme Court considered the possibility of imposing criminal liability on a person who persuades or helps a pregnant woman to have an abortion outside Poland. The commentary is a critical analysis of the Supreme Court’s conclusion that the perpetrator may be held liable for instigating or aiding and abetting under Article 152(2) of the Polish Penal Code also when the procedure itself is to be performed abroad. A dogmatic analysis of the provisions of the Penal Code and the Act on Family Planning, Human Foetus Protection and Conditions of Permissibility of Abortion is presented, focusing on the linguistic and teleological interpretation of Article 152(2) of the Polish Penal Code and on the scope of application of the Family Planning Act. On this basis, the Supreme Court’s presumption that because Article 152(2) of the Polish Penal Code describes a conduct crime, if the act of instigating or aiding and abetting is committed in Poland, it is irrelevant where the abortion is to be performed, is found to be defective.
Keywords: criminal law, abortion, criminal liability, pregnant woman
Bibliografia
Burdziak K., Glosa do wyroku SN z dnia 20 listopada 2014 r., IV KK 257/14, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2017, nr 2
Kędziersk J., Glosa do wyroku sądu apelacyjnego z dnia 22 kwietnia 2014 r., II AKa 37/14, Palestra 2015, nr 9–10
Kmąk K., Nakłanianie lub udzielanie pomocy do przerwania ciąży z naruszeniem przepisów ustawy, Prokuratura i Prawo 2018, nr 2
Kokot R., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. R.A. Stefański, Warszawa 2018
Konarska-Wrzosek V., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2018
Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010
Möllers T.M.J., Juristische Methodenlehre, Monachium 2017
Plebanek E., Przestępstwa aborcyjne – praktyczna interpretacja znamion czynności wykonawczej, Prawo i Medycyna 2011, nr 4
Potulski J., [w:] System Prawa Karnego, t. 10, Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, red. J. Warylewski, Warszawa 2016
Raglewski J., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. 1, część cz. 2., Komentarz do art. 53-–116, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2016
Sakowicz A., [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Art. 1–116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2017
Wiak K., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Warszawa 2019
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, część I., Komentarz do art. 117–211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017
Mgr Tobiasz Nowakowski
Uniwersytet Łódzki
Deliktowa odpowiedzialność pracodawcy za wadliwe wypowiedzenie umowy o pracę. Glosa do wyroku SN z 1.03.2018 r., III PK 18/17
Orzeczenie Sądu Najwyższego skupia się na kwestii poszerzenia ochrony pracownika w razie wadliwego wypowiedzenia umowy o pracę także w oparciu o normy Kodeksu cywilnego. Skład orzekający w swych rozważaniach skłania się do przyjęcia poglądu, że bezprawne pozbawienie zatrudnienia należy kwalifikować jako czyn niedozwolony. W konsekwencji pracownikowi miałoby przysługiwać roszczenie uzupełniające o naprawienie szkody deliktowej. Autor w krytycznej glosie zwraca uwagę na liczne trudności konstrukcyjne, które leżą u podstaw stanowiska Sądu Najwyższego. Ponadto przekonuje, że walor praktyczny komentowanego rozstrzygnięcia jest obecnie znikomy, a w perspektywie de lege ferenda może stać się niemożliwy do przeprowadzenia.
Słowa kluczowe: odpowiedzialność deliktowa, odpowiedzialność kontraktowa, zbieg roszczeń, szkoda czysto majątkowa
The employer's tortious liability for incorrect termination of an employment contract. Commentary on the judgment of the Supreme Court of 1 May 2018, case no. III PK 18/17
The Supreme Court ruling focuses on the issue of extending employee protection in the event of faulty termination of employment contracts, also based on the Civil Code. The adjudication panel is inclined towards the view that unlawful deprivation of employment should be classified as a tort. Consequently, the employee would be entitled to a supplementary claim for damages in tort. In his critical commentary, the authors draws attention to the numerous structural difficulties that underlie the position of the Supreme Court. In addition, the author argues that the practical value of the discussed decision is currently negligible, while in a de lege ferenda perspective it may become impossible to be carried out.
Keywords: tort liability, contractual liability, coincidence of claims, pure economic loss
Bibliografia
Bury B., Dopuszczalność dochodzenia przez pracownika roszczeń uzupełniających w przypadku rozwiązania umowy o pracę, Radca Prawny. Zeszyty Naukowe 2019, nr 2
Bussani M., Palmer V.V., Pure economic loss in Europe, Cambridge 2003
Jaroszkiewicz J., Szypniewski M., Deliktowa odpowiedzialność pracodawcy za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 1 marca 2018 r., III PK 18/17, Orzecznictwo Sądów Polskich 2019, nr 5
Kaliński M., Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2014
Lackoroński B., Raczkowski M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, t. III A, red. K. Osajda, Warszawa 2017
Lewaszkiewicz-Petrykowska B., La responsabilite civile pour les dommages purement economiques, [w:] Rapport polonais presentes au XVeme Congres international de droit compare, red. B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Łódź 1998
Pajor T., Odpowiedzialność dłużnika za niewykonanie zobowiązania, Warszawa 1982
Palmer V.V., A comparative law sketch of pure economic loss, [w:] Comparative Tort Law: Global Perspective, red. M. Bussani, A.J. Sebok, Cheltenham–Northampton 2015
Pisarczyk Ł., Odszkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2002, nr 8
Pisuliński J., Struktura części ogólnej prawa zobowiązań (wprowadzenie do dyskusji), Transformacje Prawa Prywatnego 2017, nr 2
Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2014
Robaczyński W., Księżak P., Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jako czyn niedozwolony, [w:] Czyny niedozwolone w prawie polskim i prawie porównawczym. Materiały IV ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów, Toruń 24–25 czerwca 2011, red. M. Nesterowicz, Warszawa 2012
Staudinger A., [w:] BGB – Handkommentar, red. R. Schulze, Baden-Baden 2017
Szpunar A., Zbieg roszczeń odszkodowawczych, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1974, nr 1
Śmieja A., Zbieg roszczeń, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2014
Świątkowski A.M., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2018
Zoll F., Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2014
