Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 330/14
Pełnomocnictwo jako zabezpieczenie wierzytelności. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 330/14
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 330/14
Pełnomocnictwo jako zabezpieczenie wierzytelności. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 330/14
dr hab. Paweł Księżak, prof. Uniwersytetu Łódzkiego
Katedra Prawa Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki, sędzia Sądu Najwyższego
W komentowanym orzeczeniu SN przyjął, że pełnomocnictwo do zabezpieczenia nie wyłącza obowiązku pełnomocnika uwzględniania interesu prawnego mocodawcy. Teza może być rozumiana rozmaicie, co przyczynia się do niejednoznaczności tej konstrukcji prawnej. Tym samym orzeczenie wpisuje się w linię orzeczniczą prowadzącą do faktycznego pozbawienia pełnomocnictwa na zabezpieczenie ekonomicznego sensu. W jednym ze wcześniejszych orzeczeń SN przyjął, że pełnomocnictwo nieodwołalne może być odwołane z ważnych powodów, co znacząco osłabiło znaczenie tego zabezpieczenia. Jak się wydaje wierzyciel, który otrzymał od dłużnika pełnomocnictwo celem łatwiejszego wyegzekwowania swojego roszczenia (tzn. zrealizowanie go własnym działaniem) nie ma obowiązku działania w interesie swojego mocodawcy, tj. dłużnika, natomiast nie może nadużywać umocowania i działać na szkodę mocodawcy. Tezę orzeczenia, jako zbyt ogólną i niejednoznaczną, należy ocenić krytycznie.
Słowa kluczowe: cywilne prawo, pełnomocnictwo do zabezpieczenia, zabezpieczenie wierzytelności, zakres odszkodowania, warunek, czyn niedozwolony, odpowiedzialność kontraktowa, poręczenie
Power of attorney as security for a debt. Commentary on judgment of the Supreme Court – Civil Chamber of 28 May 2015, III CSK 330/14
Paweł Księżak
In the commented judgment, the SC assumed that the power of attorney to establish security for a debt does not exclude the attorney’s duty to take into account the principal’s legal interest. This statement may be understood in various ways, which adds to the ambiguity of this legal construction. Thus the judgment fits in with the line of case law which leads to actually depriving the power of attorney to establish security for a debt of any economic sense. In one of its earlier judgments, the SC accepted that an irrevocable power of attorney could be revoked for compelling reasons, which significantly undermined the importance of this kind of security. It seems that a creditor who was granted a power of attorney by the debtor in order to facilitate the satisfaction of claims (i.e. to enable them satisfy the debt by their own actions) does not have the duty to act in the interests of the principal, i.e. the debtor, but cannot abuse the power and act to the principal’s detriment. The operative part of the judgment should be criticised as too vague and ambiguous.
Keywords: civil law, power of attorney to establish security for a debt, security for a debt, scope of compensation, condition, tort, contractual liability, suretyship
Bibliografia:
Bączyk M., Komentarz do wyroku NSA z 2 lipca 1996 r., II SA/Wr 219/96, „Prawo Bankowe” 1997/3, s. 37
Ciszewski J., Kilka uwag o pełnomocnictwie nieodwołalnym i niegasnącym ze śmiercią mocodawcy, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2005, tom XIV
Fabian J., Pełnomocnictwo nieodwołalne i nie gasnące wskutek śmierci mocodawcy, „Nowe Prawo” 1958/1
Gawlik B., [w:] System prawa cywilnego. Tom I, Część ogólna, red. S. Grzybowski, Ossolineum 1985
Heropolitańska I., Prawne zabezpieczenia zapłaty wierzytelności, Warszawa 2014
Krajewski M., Umowa przedwstępna, Warszawa 2002
Robaczyński W. [w:] System prawa prywatnego, tom 9, Prawo zobowiązań – umowy nienazwane, red. W. Katner, Warszawa 2015
Rzetelska A., Upoważnienie udzielone bankowi przez posiadacza rachunku bankowego do pobrania środków na spłatę jego zobowiązań wynikających z umowy pożyczki/kredytu bankowego [w:] Współczesne tendencje w dziedzinie zabezpieczenia wierzytelności, red. T. Sokołowski, Poznań 2013
Sikorski G., Funkcja, podstawa prawna i rodzaje zabezpieczeń wierzytelności bankowych w prawie polskim, „Przegląd Prawa Handlowego” 1997/9
Smyk M., Pełnomocnictwo według kodeksu cywilnego, Warszawa 2010
Szpunar A., Przekaz według kodeksu zobowiązań, Kraków 1937
Szpunar A., Zabezpieczenia osobiste wierzytelności, Sopot 1997
Troicka-Sosińska R., Prawne formy zabezpieczenia kredytów: blokada rachunku bankowego, pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem, cesja z praw z umowy rachunku, kaucja, „Monitor Prawniczy” 1995/12
Tupaj-Cholewa A. [w:] Prawo bankowe. Komentarz, red. H. Gronkiewicz-Waltz, Warszawa 2013
Widerski P., Glosa do wyroku SN z 28.5.2015 r., III CSK 330/14, „Monitor Prawniczy” 2017/23
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 330/14
Funkcje i granice pełnomocnictwa na zabezpieczenie. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 330/14
dr hab. Krzysztof Topolewski
Katedra Prawa Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
W glosie wskazano na wątpliwości związane z dopuszczalnością pełnomocnictwa o funkcji zabezpieczającej, którego przedmiotem jest dokonanie czynności prawnej w wykonaniu zobowiązania. Stwierdzono brak wspomnianej funkcji w przypadku umocowania wierzyciela do zawarcia umowy sprzedaży w imieniu dłużnika występującego w roli sprzedawcy. Wskazano również na wątpliwości co do funkcji zabezpieczającej pełnomocnictwa do zaliczenia kwoty odebranej od osoby trzeciej w imieniu dłużnika na poczet wierzytelności przysługującej pełnomocnikowi-wierzycielowi.
Słowa kluczowe: cywilne prawo, pełnomocnictwo do zabezpieczenia, zabezpieczenie wierzytelności, zakres odszkodowania, warunek, czyn niedozwolony, odpowiedzialność kontraktowa, poręczenie
Functions and limits of power of attorney by way of security for a debt Commentary on judgment of the Supreme Court – Civil Chamber of 28 May 2015, III CSK 330/14
Krzysztof Topolewski
The commentary expresses doubts as to the admissibility of securing a debt by granting the creditor the power to establish security for the debt in the debtor’s name. It concludes that the function of securing a debt is absent in the case of a power of attorney to execute a contract of sale in the name of the debtor as the seller. The commentary also expresses doubts as to the function of securing a debt in the case of a power of attorney authorizing the creditor to apply an amount collected from a third party in the debtor’s name to satisfy the creditor’s claim.
Keywords: civil law, power of attorney to establish security for a debt, security for a debt, scope of compensation, condition, tort, contractual liability, suretyship
Bibliografia:
Bączyk M., Komentarz do wyroku NSA z 2 lipca 1996 r. (II SA/Wr 219/96) – Zabezpieczenie pożyczki zaciągniętej przez gminę, „Prawo Bankowe” 1997/3
Czachórski W., Brzozowski A., Safjan M., Skowrońska-Bocian E., Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2009
Czech T., Ogólne zasady dotyczące zabezpieczeń wierzytelności w polskim prawie cywilnym, „Monitor Prawa Bankowego” 2014/6
Dybowski T., Pyrzyńska A. [w:] System Prawa Prywatnego. Tom 5. Prawo zobowiązań – część ogólna, red. E. Łętowska, Warszawa 2013
Heropolitańska I., Prawne zabezpieczenia zapłaty wierzytelności, Warszawa 2018
Jastrzębski J. [w:] A. Brzozowski, J. Jastrzębski, M. Kaliński, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2016
Pazdan M. [w:] System Prawa Prywatnego. Tom 2. Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, Warszawa 2008
Porzycki M. [w:] Prawo bankowe. Komentarz. Tom I. Komentarz do art. 1–92, red. F. Zoll, Kraków 2005
Pyzioł W. [w:] M. Bączyk, E. Fojcik-Mastalska, L. Góral, J. Pisuliński, W. Pyzioł, Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2007
Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2016
Smyk M., Pełnomocnictwo według kodeksu cywilnego, Warszawa 2010
Swaczyna B., Warunkowe czynności prawne, Warszawa 2012
Szpunar A., Zabezpieczenia osobiste wierzytelności, Sopot 1997
Szpunar A., Charakter prawny wykonania zobowiązania, „Rejent” 1998/5
Topolewski K., Możliwość odwołania pełnomocnictwa nieodwołalnego po śmierci mocodawcy – glosa do wyroku SN z 24.1.2008 r., I CSK 362/07, „Monitor Prawniczy” 2009/22
Widerski P., Sprzeczność interesów pełnomocnika i mocodawcy w przypadku pełnomocnictwa do zabezpieczenia – glosa – III CSK 330/14, „Monitor Prawniczy” 2017/23
Widerski P., Pełnomocnictwo jako prawny sposób zabezpieczenia wierzytelności [w:] Zabezpieczenia wierzytelności w prawie polskim – w 20-lecie przywrócenia zastawu rejestrowego, red. A. Jakubecki, J. Mojak, J. Widło, Lublin 2017
Zoll F. [w:] System Prawa Prywatnego. Tom 6. Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2014
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 września 2017 r., IV CSK 578/16
Zakończenie robót budowlanych na gruncie warunków kontraktowych FIDIC. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 września 2017 r., IV CSK 578/16
Grzegorz Pawłowski
absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, praktyk zajmujący się prawem cywilnym, handlowym i korporacyjnym w działalności gospodarczej i inwestycyjnej przedsiębiorstw. Na co dzień kieruje działem prawnym w spółce akcyjnej.
Niniejsza glosa dotyczy możliwości uznania występującego na gruncie warunków kontraktowych FIDIC świadectwa przejęcia za potwierdzający prawidłowe wykonanie robót odbiór znany polskiemu systemowi prawnemu. Ostatni wyrok Sądu Najwyższego w tym zakresie czyni wyłom w ugruntowanej doktrynie, budząc wątpliwości co do zasadności dokonanej przez Sąd Najwyższy interpretacji pojęć i koncepcji sformułowanych na gruncie common law i próby ich adaptacji do polskiego systemu prawnego.
Słowa kluczowe : cywilne prawo, umowa o roboty budowlane, odbiór robót, świadectwo przejęcia, świadectwo wykonania, odpowiedzialność za wady, odbiór obiektu jako wykonanie kontraktu, warunki kontraktowe FIDIC
Completion of construction works on the basis of FIDIC conditions of contract. Commentary on judgment of the Supreme Court – Civil Chamber of 13 September 2017, IV CSK 578/16
Grzegorz Pawłowski
The commentary concerns the possibility of recognising the take-over certificate regulated by FIDIC conditions of contract as a document confirming completion of construction works which exists in Polish law (acceptance). The last judgment of the Supreme Court in this respect makes a dent in the well-established doctrine, giving rise to doubts about the accuracy of the Supreme Court’s interpretation of the notions and concepts derived from the common law system and the attempt to adapt them to the Polish legal system.
Keywords: civil law, construction works contract, acceptance of works, taking-over certificate, performance certificate, defects liability, FIDIC conditions of contract
Bibliografia:
Okolski J., Stosunki umowne w procesie inwestycyjnym (umowa o roboty budowlane), Warszawa 1976
Pawłowski G., Zawieranie infrastrukturalnych umów inwestycyjnych z wykorzystaniem warunków kontraktowych FIDIC, „Przegląd Prawa Handlowego” 2017/7
Strzępka J.A. [w:] Prawo umów handlowych System Prawa Handlowego, tom 5, red. M. Stec, Warszawa 2017
Strzępka-Frania E., Umowy o generalne wykonawstwo robót budowlanych, Warszawa 2010
Weiss I., Jurga R., Inwestycje budowlane, Warszawa 2005
Wyrzykowski W., Umowa o generalną realizację inwestycji (EPC/„pod klucz”), Warszawa 2013
Wysoczański H., Prawo do zmiany oraz polecenie zmiany treści umowy o roboty budowlane w świetle warunków FIDIC, Warszawa 2017
Zagrobelny K., Odpowiedzialność inwestora z umowy o roboty budowlane, Warszawa 2013
Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 maja 2017 r., III CZP 18/17
Termin a quo do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 maja 2017 r., III CZP 18/17
dr hab. Maciej Rzewuski
adiunkt w Katedrze Postępowania Cywilnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, sędzia Sądu Rejonowego w Szczytnie
Przedmiotem rozważań jest kwestia oceny skuteczności wniosku strony o sporządzenie uzasadnienia wyroku, złożonego w dniu ogłoszenia wyroku, lecz przed jego publikacją. Autor podaje w wątpliwość trafność poglądu Sądu Najwyższego, wyrażanego na gruncie glosowanej uchwały. Odwołuje się do wyników wykładni gramatycznej przepisów proceduralnych, regulacji karno-procesowych oraz dotychczasowego orzecznictwa Sądu Najwyższego.
Słowa kluczowe : postępowanie cywilne, termin do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku, przywrócenie terminu
A quo time limit for filing an application to have reasons for the judgment prepared and served. Commentary on resolution of the Supreme Court – Civil Chamber of 24 May 2017, III CZP 18/17
Maciej Rzewuski
These reflections concern an assessment of a party’s application to have reasons for the judgment prepared and served, which application is made on the day when the judgment is delivered, but before it is published. The author questions the correctness of the view expressed by the Supreme Court in the commented resolution. The author takes into account the results of a grammatical interpretation of procedural provisions, regulations on the criminal procedure, and the existing case law of the Supreme Court.
Keywords: civil procedure, time limit for filing an application to have reasons for the judgment prepared and served, restoring a time limit
Uchwała Sądu Najwyższego składu 7 sędziów – Izba Karna z dnia 28 czerwca 2018 r., I KZP 4/18
Dowody nielegalne w procesie karnym. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego składu 7 sędziów – Izba Karna z dnia 28 czerwca 2018 r., I KZP 4/18
prof. dr hab. Jerzy Skorupka
Uniwersytet Wrocławski
Autor udzielił poparcia glosowanej uchwale, przedstawiając dodatkowe argumenty wynikające z dogmatu systemowości prawa. Konsekwencją tego jest uznanie Konstytucji RP za hierarchicznie najwyższy akt prawny, co ma znaczenie dla wykładni przepisów ustawowych, która musi być dokonywana w zgodzie z konstytucją. Pomimo zasadniczej akceptacji dla glosowanej uchwały, autor wskazuje obszary sporne dotyczące przede wszystkim znaczenia decyzji prokuratora dla możliwości wprowadzenia do procesu karnego nielegalnie uzyskanych dowodów.
Słowa kluczowe: postępowanie karne, wykorzystanie dowodu uzyskanego w wyniku kontroli operacyjnej przeprowadzonej w odniesieniu do osób lub czynów, które nie były objęte zgodą sądu
Illegal evidence in criminal trial. Commentary on resolution of a panel of seven judges of the Supreme Court - Criminal Chamber of 28 June 2018, I KZP 4/18
Jerzy Skorupka
The author supports the commented resolution, presenting additional arguments resulting from the dogma of a systemic nature of law. The consequence is that the Polish Constitution is considered the highest legal instrument in the hierarchy, which is important for the interpretation of statutory provisions, which must be done consistently with the Constitution. Despite basically accepting the commented resolution, the author indicates areas where disputes may arise, mainly relating to the significance of the prosecutor’s decision for the possibility to use illegally obtained evidence in a criminal trial.
Keywords: criminal procedure, use of evidence obtained as a result of operating surveillance conducted with regard to persons or acts for which the court has not expressed permission
Bibliografia:
Choduń A., Zieliński M., Wykładnia prawa karnego procesowego [w:] System prawa karnego procesowego. Zagadnienia ogólne, t. I, cz. 2, red. P. Hofmański, Warszawa 2013
Garlicki L., Aktualne orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka [w:] Orzecznictwo sądowe w sprawach karnych. Aspekty europejskie i unijne, red. L. Gardocki, J. Godyń, M. Hudzik, L.K. Paprzycki, Rajgród-Wilno 2008
Kmiecik R., Dowód ścisły w procesie karnym, Lublin 1983
Kuczyńska H., Stosowanie podsłuchu telefonicznego a prawo do rzetelnego procesu w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka [w:] Zagadnienia prawa dowodowego, red. J. Godyń, M. Hudzik, K. Paprzycki, Warszawa 2011
Opałek K., Wróblewski J., Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969
Perelman C., Logika prawnicza, Nowa retoryka, Warszawa 1984
Płeszka K., Hierarchia w systemie prawa, Kraków 1988
Safjan M., Bosek L. (red.), Konstytucja RP. Tom I. Komentarz, Warszawa 2016
Wróblewski J., Obowiązywanie systemowe i granice dogmatycznego podejścia do systemu prawa, „Studia Prawniczo-Ekonomiczne”, t. 36, Łódź 1986
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady – reguły – wskazówki, Warszawa 2017
Uchwała Sądu Najwyższego składu 7 sędziów z dnia 28 czerwca 2018 r., I KZP 4/18
Możliwość wykorzystania dowodu uzyskanego w wyniku kontroli operacyjnej. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego składu 7 sędziów – Izba Karna z dnia 28 czerwca 2018 r., I KZP 4/18
dr Bartłomiej Gadecki
Prokurator Rejonowy Olsztyn-Północ w Olsztynie
Autor krytycznie odnosi się do poglądu wyrażonego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 28.06.2018 r. (I KZP 4/18), zgodnie z którym użyte w art. 168b Kodeksu postepowania karnego sformułowanie „innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego innego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej” obejmuje swoim zakresem wyłącznie te przestępstwa, co do których sąd może wyrazić zgodę na zarządzenie kontroli operacyjnej, w tym te, o których mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z 6.04.1990 r. o Policji (Dz.U. z 2017 r. poz. 2067 ze zm.). W glosie podkreślono, że nie wolno jest interpretować przepisów prawnych tak, by pewne ich fragmenty okazały się zbędne (zakaz wykładni per non est). Wskazano również, że istnieje zakaz wykładni synonimicznej, a art. 168b Kodeksu postępowania karnego posługuje się sformułowaniem „innego przestępstwa ściganego z urzędu”, a nie „przestępstwa, w stosunku do którego można zarządzić kontrolę operacyjną”. Autor glosy wyraża pogląd, że użyte w art. 168b k.p.k. sformułowanie „innego przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego niż przestępstwo objęte zarządzeniem kontroli operacyjnej” obejmuje swoim zakresem nie tylko te przestępstwa, co do których sąd może wyrazić zgodę na zarządzenie kontroli operacyjnej, w tym te, o których mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z 6.04.1990 r. o Policji (Dz.U. z 2017 r. poz. 2067 ze zm.), lecz także inne przestępstwa, jeżeli są przestępstwami ściganymi z urzędu.
Słowa kluczowe: postępowanie karne, wykorzystanie dowodu uzyskanego w wyniku kontroli operacyjnej przeprowadzonej w odniesieniu do osób lub czynów, które nie były objęte zgodą sądu
Possibility of using evidence obtained as a result of operating surveillance. Commentary on resolution of a panel of seven judges of the Supreme Court – Criminal Chamber of 28 June 2018, I KZP 4/18
Bartłomiej Gadecki
The author criticises the view expressed by the Supreme Court in the resolution adopted by a panel of seven SC judges on 28 June 2018 (I KZP 4/18), namely that the expression used in Art. 168b of the Code of Criminal Procedure: ‘an offence prosecuted ex officio or a fiscal offence other than the offence covered by the order on operating surveillance’ comprises only those offences in whose respect the court can express consent for operating surveillance to be applied, including those referred to in Art. 19(1) of the Act of 4 April 1990 on Police (Polish journal of laws Dz.U. 2017, item 2067, as amended). The commentary stresses that provisions of law cannot be interpreted in such a way as to make certain their fragments redundant (prohibition of per non est interpretation). It is also indicated that a synonymic interpretation is prohibited, while Art. 168b of the Code of Criminal Procedure mentions ‘an offence prosecuted ex officio’ rather than ‘an offence in whose respect operating surveillance can be ordered’. The commentator expresses the view that the expression used in Art. 168b of the Code of Criminal Procedure: ‘an offence prosecuted ex officio or a fiscal offence other than the offence covered by the order on operating surveillance’ comprises not only those offences in whose respect the court can express consent for operating surveillance to be applied, including those referred to in Art. 19(1) of the Act of 4 April 1990 on Police (Dz.U. 2017, item 2067, as amended), but also other offences if they are offences prosecuted ex officio.
Keywords: criminal procedure, use of evidence obtained as a result of operating surveillance conducted with regard to persons or acts for which the court has not expressed permission
Bibliografia:
Morawski L., Zasady wykładni prawa, Toruń 2010
Stefański R.A., Prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 2008
Wiatrowski P., Dyrektywy wykładni prawa karnego materialnego w judykaturze Sądu Najwyższego, Warszawa 2013
Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 19 października 2017 r., III UZP 6/17
Obliczanie wysokości emerytury na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w stosunku do ubezpieczonego, który miał ustalone prawo do emerytury przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę z art. 27 tej ustawy. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 1 marca 2018 r., I PK 168/17
dr hab. Kamil Antonów, prof. Uniwersytetu Opolskiego
kierownik Zakładu Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Opolski
Uchwała Sądu Najwyższego dotyczy kwestii dopuszczalności pomniejszenia podstawy obliczenia świadczenia ubezpieczonemu, który spełnił warunki do nabycia prawa do emerytury w wieku powszechnym przed wejściem w życie art. 55a ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale z wnioskiem o jej przyznanie wystąpił w chwili, gdy przepis ten już obowiązywał. Autor glosy zgadza się ze stanowiskiem SN, że w tym przypadku należy stosować przepisy z dnia złożenia wniosku o ustalenie prawa do emerytury. W szczególności nie mamy tu do czynienia z naruszeniem praw nabytych, gdyż ubezpieczonemu nie zmieniono (pogorszono) warunków przyznania świadczenia. Natomiast modyfikowanie reguł ustalania wysokości emerytury należy uznać za dopuszczalne ze względu na sprawiedliwy rozdział środków z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, co wiąże się m.in. z obowiązkiem objęcia wszystkich ubezpieczonych, objętych systemem zdefiniowanej nieskapitalizowanej składki, zasadą pomniejszania podstawy obliczenia emerytury o kwoty wcześniej pobranych emerytur.
Słowa kluczowe: ubezpieczenia społeczne, emerytura, nabycie prawa do emerytury, ochrona praw nabytych, podstawa obliczenia emerytury, system zdefiniowanego świadczenia, system zdefiniowanej nieskapitalizowanej składki
Calculating the amount of retirement pension on the basis of Article 26 of the Act on Retirement and Disability Pensions from the Social Security Fund in case of an insured person who had the right to pension determined before filing a pension application under Article 27 of the Act.
Commentary on judgment of the Supreme Court – Labour Law, Social Security and Public Affairs Chamber of 1 March 2018, I PK 168/17
Kamil Antonów
The resolution of the Supreme Court concerns the issue of admissibility of reducing the benefit calculation base in case of an insured person who had met the conditions to obtain the right to retirement pension at the standard age before Art. 55a(2) of the Act on Retirement Pensions and other Pensions from the Social Insurance Fund came into force, but applied for such pension when the aforementioned provision of law was already in force. The commentator agrees with the Supreme Court’s standpoint that, in such event, provisions of law that were in force on the day when said person applied for determination of the right to retirement pension should be applied. In particular, in the case in point there is no infringement of acquired rights as there had been no alteration (deterioration) of conditions for granting the insured a benefit. Meanwhile, alteration of the rules of determining the amount of retirement pension should be regarded as admissible in order to achieve fair distribution of funds from the Social Insurance Fund, which is related, among other things, to the compulsory coverage of all insured persons who are covered by notional defined contribution scheme, the principle of reduction of the retirement pension calculation base by the amount of previously collected retirement pension.
Keywords: social security, retirement pension, acquisition of the right to a retirement pension, protection of acquired rights, base for calculating the retirement pension, defined benefit (DB) scheme, notional defined contribution (NDC) scheme
Bibliografia:
Antonów K. [w:] Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz, red. K. Antonów, Warszawa 2014
Antonów K. [w:] Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, red. K.W. Baran, Warszawa 2017
Antonów K., Prawo do emerytury, Kraków 2003
Dzienisiuk D., Zmniejszenie podstawy obliczenia emerytury o kwotę wcześniej pobranych emerytur – uwagi o art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, „Ubezpieczenia społeczne. Teoria i praktyka” 2016/3
Kalina-Prasznic U. [w:] Wielka encyklopedia prawa. Prawo socjalne, red. H. Szurgacz, t. XII, Warszawa 2017
Ślebzak K., Ochrona emerytalnych praw nabytych, Warszawa 2009
Wrębiakowska-Marzec M. [w:] Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Emerytury pomostowe. Komentarz, red. B. Gudowska, K. Ślebzak, Warszawa 2013
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 1 marca 2018 r., I PK 168/17
Zakres swobody kształtowania treści porozumienia zawieszającego obowiązywanie aktów zakładowego prawa pracy (art. 91 § 1 k.p.). Glosa do wzroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 1 marca 2018 r., I PK 168/17
dr hab. Michał Skąpski, prof. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Glosa ma charakter częściowo krytyczny. Wskazuje na trafny charakter rozstrzygnięcia sprawy we wszystkich instancjach. Sposób sformułowania porozumienia o zawieszeniu stosowania przepisów prawa pracy (art. 91 § 1 k.p.) mieści się w kategorii częściowego zawieszenia stosowania przepisów, wszystkie postanowienia tego porozumienia zatem mają charakter normatywny i mogą być podstawą roszczeń zgłaszanych przez pracowników.
W glosie sformułowano krytykę koncepcji wyrażonej przez Sąd Najwyższy w tezie wyroku, dotyczącej dopuszczalności nie tylko zawieszania regulacji prawa pracy, lecz także ustanawiania nowych uprawnień w porozumieniu zawieranym na podstawie art. 91 § 1 k.p. Wychodziłoby to poza zakres wyraźnie sformułowanej kompetencji ustawowej, zmieniając zarazem charakter odnośnego porozumienia zbiorowego i jego relację względem innych źródeł prawa pracy. Zmiany tego typu są pożądane de lege ferenda, ale nie ma dla nich podstaw de lege lata.
Słowa kluczowe: prawo pracy, źródła prawa pracy, regulamin wynagradzania, porozumienia zbiorowe, zawieszenie stosowania przepisów prawa pracy
Scope of freedom to determine the contents of an agreement suspending the application of employer’s internal labour regulations (Article 91(1) of the Labour Code). Commentary on judgment of the Supreme Court – Labour Law, Social Security and Public Affairs Chamber of 1 March 2018, I PK 168/17
Michał Skąpski
The commentary is partly critical. It shows that the case was resolved correctly by courts of all instances. The wording of the agreement to suspend the application of labour law provisions, based on Art. 91(1) of the Labour Code (LC), falls within the category of partial suspension of application of legal provisions, thus all provisions of the agreement have normative value and can be the basis for claims pursued by employees.
The text criticizes the Supreme Court’s assumption expressed in the operative part of the judgment, namely that not only can the agreements based on Art. 91(1) LC suspend some labour law rules, but they can also establish new rights. It would be outside the scope of the clearly formulated statutory power, while changing the character of the collective agreement and its relationships with other sources of labour law. The changes of this sort are welcome de lege ferenda, but they are not justified de lege lata.
Keywords: labour law, sources of labour law, rules or remuneration, collective agreements, suspending the application of labor law provisions
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 8 marca 2018 r., II PK 8/17
Roszczenie o przywrócenie do pracy pracownika w wieku przedemerytalnym jako nadużycie prawa podmiotowego. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 8 marca 2018 r., II PK 8/17
dr Katarzyna Bomba
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Zasądzenie roszczenia alternatywnego (art. 8 k.p. w zw. z art. 4771 k.p.c.) w przypadku wadliwego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z pracownikiem w wieku przedemerytalnym wymaga oceny żądania pracownika z punktu widzenia jego zgodności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i zasadami współżycia społecznego, po rozważeniu całokształtu okoliczności sprawy. Ze względu na ważny interes indywidualny pracownika w wieku przedemerytalnym, w procesie kontroli zgodności żądania przywrócenia do pracy z zasadami współżycia społecznego nie można pominąć okoliczności związanych z osobą pracownika tj. jego wiek i stan zdrowia. Zastosowanie konstrukcji nadużycia prawa jest wyrazem dyskrecjonalnej władzy sądu. Ze względu na zasadę pewności prawa powinno mieć charakter wyjątkowy i być poparte przytoczeniem w miarę skonkretyzowanych reguł moralnych, obyczajowych, których naruszeniem grozi uznanie roszczenia pracownika.
Słowa kluczowe: prawo pracy, nadużycie prawa, przywrócenie do pracy, szczególna ochrona trwałości stosunku pracy, pracownik w wieku przedemerytalnym, rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, zasady współżycia społecznego
Claim for reinstatement to work of an employee approaching retirement age as an abuse of legal right. Commentary on judgment of the Supreme Court – Labour Law, Social Security and Public Affairs Chamber of 8 March 2018, I PK 8/17
Katarzyna Bomba
Granting an alternative claim (Art. 8 of the Polish Labour Code, in conjunction with Art. 4771 of the Polish Code of Civil Procedure) in the event of a defective termination, without notice, of the contract of employment of an employee approaching the retirement age requires the evaluation of the employee’s claim from the perspective of its consistency with the social and economic purpose and the rules of social coexistence, after all the merits of the case have been considered. Owing to the important personal interest of the employee approaching the retirement age, in the process of evaluation of the compliance of the reinstatement claim with the rules of social coexistence, one cannot disregard the circumstances directly related to the employee, such as his/her age and health. Applying the construction of abuse of law is a manifestation of the court’s discretionary power. Given the principle of legal certainty, it should be used in exceptional cases and should be supported by references to specific moral rules and customs which may be infringed if the employee’s claim is granted.
Keywords: labour law, abuse of law, reinstatement to work, special protection of lasting character of employment relationship, employee approaching retirement age, termination of a contract of employment without notice, rules of social coexistence
Bibliografia:
Baran K.W., System Prawa – Art. 477(1) k.p.c. [w:] System Prawa Pracy. Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017, LEX
Demendecki T., Komentarz do art. 477(1) k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1–729, red. A. Jakubecki, LEX/el. 2018
Gersdorf M., Kontrowersje w zakresie stosowania konstrukcji nadużycia prawa w prawie pracy indywidualnym i zbiorowym [w:] Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Teresie Liszcz, „Studia Iuridica Lublinensia” 2015/3, vol. XXIV
Góral Z., Komentarz do art. 39 k.p. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. K.W. Baran, Warszawa 2018
Iwulski J., Komentarz do art. 477(1) k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II. Art. 367–505(37), red. H. Dolecki, LEX 2013
Mitrus L., Wypowiedzenie umowy o pracę z przyczyn dotyczących pracownika, Warszawa 2018
Stelina J., Przywrócenie do pracy chronionego działacza związkowego w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2005/1
Wagner B., Przywrócenie do pracy, ABC Komentarz praktyczny, LEX
Wąż P., Nadużycie prawa podmiotowego w stosunkach pracy w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2008/11
Witkowski J., Komentarz do art. 477(1) k.p.c. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie odrębne w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Komentarz, red. K. Antonów, A. Jabłoński, LEX 2014
Wypych-Żywicka A., Zagadnienie nadużycia prawa w prawie pracy [w:] System prawa pracy. Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017
Zieliński T., Klauzule generalne w prawie pracy, Warszawa 1988
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 czerwca 2018 r., II FSK 1526/16
Polecenie jako ciężar darowizny w podatku od spadków i darowizn. Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 czerwca 2018 r., II FSK 1526/16
prof. dr hab. Antoni Hanusz
Kierownik Katedry Prawa Finansowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
mgr Agata Lipińska
Asystent w Katedrze Prawa Finansowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Udział w autorstwie tekstu po 50%.
Polecenie darczyńcy nie może służyć unikaniu opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn. Sprzeciwia się temu cel ustawy, jakim jest opodatkowanie nieodpłatnego nabycia rzeczy i praw majątkowych na terytorium kraju.
Słowa kluczowe: podatkowe prawo, podatek od spadków i darowizn, polecenie darczyńcy, podstawa opodatkowania, unikanie opodatkowania
Instruction as a burden on gift in inheritance and gift tax. Commentary on judgment of the Supreme Administrative Court of 6 June 2018, I FSK 1526/16
Antoni Hanusz, Agata Lipińska
The donor's instruction cannot serve to avoid taxation with inheritance and gift tax. It is contrary to the purpose of the relevant statute, which is to tax the gratuitous acquisition of property and property rights in Poland.
Keywords: tax law, inheritance and gift tax, donor’s instruction, taxable amount, tax avoidance
Bibliografia:
Babiarz S., Spadek i darowizna w prawie cywilnym i podatkowym, Warszawa 2012
Bladowski B., Darowizna, Warszawa 1988
Borszowski P. [w:] Ordynacja podatkowa. Komentarz, red. R. Mastalski, Wrocław 2017
Brolik J., Wykładnia prawa podatkowego oraz jej determinanty, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2014/3
Dauter B. [w:] Ordynacja podatkowa. Komentarz, red. S. Babiarz, Warszawa 2017
Dęborowska-Romanowska T., Dylematy interpretacyjne artykułu 217 Konstytucji [w:] Ex iniuria non oritur ius. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Wojciecha Łączkowskiego, Poznań 2003
Filipczyk H., Postulat pewności prawa w wykładni operatywnej prawa podatkowego, Warszawa 2013
Goettel A., Długi i ciężary jako czynniki kształtujące zakres zobowiązania podatkowego [w:] Instytucje prawa cywilnego w konstrukcji prawnej podatków, Warszawa 2011
Goettel A., Podatek od spadków i darowizn w świetle małżeńskich ustrojów majątkowych, „Państwo i Prawo” 2016/8
Guzek M., Stefaniak M., Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania. Komentarz praktyczny 2018, Legalis
Hanusz A., Podatek od spadków i darowizn [w:] Źródła finansowania samorządu terytorialnego, Warszawa 2015
Hanusz A., Zasada autonomii woli stron stosunków cywilnoprawnych w świetle prawa podatkowego, „Państwo i prawo” 1998
Jezioro J., Komentarz do art. 893 k.c. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewiek, Legalis 2017
Karwat P., Klauzula ogólna a przepisy szczególne przeciwdziałające unikaniu opodatkowania, „Przegląd Podatkowy” 2016/12
Loranc-Borkowska J., Cywilnoprawna a podatkowa czynność pozorna [w:] Zastosowanie instytucji prawa cywilnego w prawie podatkowym, Warszawa 2012
Mariański A., Nykiel W., Komentarz do art. 217 Konstytucji RP [w:] Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Legalis 2016
Mastalski R., Wykładnia językowa w interpretacji prawa podatkowego, „Przegląd Podatkowy” 1998/8
Mularczyk G., Komentarz do art. 893 k.c. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, red. M. Gutowski, Legalis 2016
Nazar M., Komentarz do art. 33 k.r.o. [w:] Prawo rodzinne i opiekuńcze. System Prawa Prywatnego, red. T. Smyczyński, t. 11, Legalis 2014
Nykiel W., Wilk M., Nieprzydatność art. 199a § 2 ordynacji podatkowej w walce z unikaniem opodatkowania a następstwa czynności pozornych, „Przegląd Podatkowy” 2017/2
Oleszko A., Szczególne konstrukcje umowy darowizny, „Palestra” 1976/10
Radwański Z. [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne – część ogólna, t. II, red. Z Radwański, Legalis 2008
Safjan M., Komentarz do art. 893 k.c. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, red. K. Pietrzykowski, Legalis 2015
Sokołowski K.P., Rozważania nad czynnościami przysparzającymi, odpłatnymi i nieodpłatnymi, „Przegląd Sądowy” 2009/4
Sołoniewicz K., Przeciwdziałanie unikaniu opodatkowania [w:] Ordynacja podatkowa 2017. Poradnik dla praktyków, red. A. Mariański, Legalis 2017
Stecki L., Darowizna [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań – część szczegółowa, t. VII, red. J. Rajski, Warszawa 2011, Legalis
Stecki L., Darowizna, Toruń 1998
Stefaniak M., Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania – czy jest zagrożeniem dla podatników?, „Przegląd Podatkowy” 2014/12
Trzaskowski R. [w:] J. Gudowski, Kodeks Cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 2013
Wilejczyk M., Darowizna obciążona poleceniem, „Państwo i Prawo” 2015/5
Winiarski K., Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania a obejście i nadużycie prawa podatkowego, „Przegląd Prawa Publicznego” 2015/12
Zoll F., Polecenie obciążające osobę odnoszącą korzyść z czynności pod tytułem darmym, „Przegląd Notarialny” 1948, t. I, nr 5
Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 grudnia 2012 r., I OSK 863/12
Dopuszczalność skargi do sądu administracyjnego na rozkaz personalny w wojsku. Glosa do postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 grudnia 2012 r., I OSK 863/12
dr hab. Mariusz Bogusz, profesor Uniwersytetu Gdańskiego
Kierownik Katedry Postępowania Administracyjnego i Sądowoadministracyjnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego
Przepisy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych przewidują – w określonych ustawowo sytuacjach – ustanie stosunku służbowego żołnierza zawodowego ex lege. W takim przypadku dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierz pełnił służbę, wydaje rozkaz personalny (o charakterze deklaratywnym) o zwolnieniu żołnierza z zawodowej służby wojskowej. Zgodnie z linią orzecznictwa sądów administracyjnych, w tym sądu, który wydał komentowane w glosie orzeczenie, ten rozkaz personalny jest wyłączony spod właściwości sądów administracyjnych. Autor glosy krytycznie ocenia tę linię orzecznictwa sądów administracyjnych i wskazuje, że zarówno wykładnia językowa, jak i systemowa przepisów o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych prowadzi do wniosku, że na rozkaz personalny dowódcy w przedmiocie zwolnienia z zawodowej służby wojskowej przysługuje skarga do sądu administracyjnego.
Słowa kluczowe: postępowanie sądowoadministracyjne, rozkaz dowódcy w przedmiocie zwolnienia z zawodowej służby wojskowej, skarga do sądu administracyjnego, właściwość sądu administracyjnego
Permissibility of an appeal to an administrative court against a personal command in the armed forces. Commentary on decision of the Supreme Administrative Court of 13 December 2012, I OSK 863/12
Mariusz Bogusz
Provisions on the service of career military personnel - in cases specified by statute - for ex lege cessation of the service relationship of a career soldier. In such a case, the commander of an army unit where the soldier served issues a personal order (of declarative character) on release of the soldier from career military service. In accordance with this line of case law of administrative courts, including the court that issued the commented decision, such a personal order is exempt from the jurisdiction of administrative courts. The commentator criticises this line of case law of administrative courts, indicating that both linguistic and systemic interpretation of provisions on the service of career military personnel lead to the conclusion that a personal order of a commander concerning release from career military service may be appealed against to an administrative court.
Keywords: proceedings before administrative courts, commander's order concerning release from career military service, appeal to an administrative court, jurisdiction of administrative court
Bibliografia:
Jakimowicz W., Wykładnia w prawie administracyjnym, LEX 2006
Rak-Rozmysłowska M., Poziom związania interpretacji wynikami wykładni językowej [w:] Acta Erasmiana VII. Z badań nad prawem i administracją, red. M. Sadowski, Wrocław 2014
System Prawa Administracyjnego. Tom 4. Wykładnia w prawie administracyjnym, red. L. Leszczyński, B. Wojciechowski, M. Zirk-Sadowski, Warszawa 2012
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki, Warszawa 2002
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 21 października 2016 r., IV SA/Gl 112/16
Zbieg prawa do zasiłku stałego z prawem do emerytury. Glosa do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 21 października 2016 r., IV SA/Gl 112/16
dr Maciej P. Gapski
adiunkt w Katedrze Administracyjnego Prawa Gospodarczego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
W komentowanym wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach dokonał prawidłowej wykładni ustawy o pomocy społecznej, wyjaśniając, że prawo do emerytury nie wyklucza możliwości przyznania zasiłku stałego. Należy przyjąć, że wykładnia językowa, funkcjonalna oraz systemowa ustawy o pomocy społecznej uzasadnia prawidłowość stanowiska zaprezentowanego w wyroku. Po pierwsze brak jest normy prawnej, która wyklucza zbieg prawa do zasiłku stałego i prawa do emerytury, ponadto celem ustawy o pomocy społecznej jest przyznanie świadczenia osobom obiektywnie potrzebującym i nieposiadającym dochodu pozwalającego za zabezpieczenie podstawowych potrzeb społecznych. W przypadku gdy wypłacana osobie emerytura jest niższa niż kryterium dochodowe, stanowiące odzwierciedlenie minimum egzystencji, zasadne może być przyznanie zasiłku stałego. Sąd słusznie wskazał, że emerytura powinna być traktowana jak każdy inny dochód osoby wnioskującej o przyznanie zasiłku stałego.
Słowa kluczowe: postępowanie administracyjne, pomoc społeczna, zasiłek stały, zbieg prawa do zasiłku stałego z prawem do emerytury, zasada pomocniczości, kryterium dochodowe
Accumulation of the right to permanent benefit and the right to retirement pension. Commentary on judgment of the Provincial Administrative Court in Warsaw of 21 November 2016, IV SA/Gl 112/16
Maciej P. Gapski
In the commented judgment, the Provincial Administrative Court in Gliwice correctly interpreted the Social Welfare Act, explaining that the right to a retirement pension dis not make granting a permanent benefit impossible. It should be assumed that the linguistic, functional, and systemic interpretation of the Social Welfare Act confirms the correctness of the statement presented in the judgment. Firstly, there is no legal norm that excludes the accumulation of the right to a permanent benefit and the right to a retirement pension, and the purpose of the Social Welfare Act is to grant benefits to persons who are objectively in need and who do not have the income to secure their basic social needs. If the pension paid out to a person is below the minimum subsistence level, it may be appropriate to grant a permanent benefit. The court rightly pointed out that a pension should be treated as any other income of a person applying for a permanent benefit.
Keywords: administrative proceedings, social welfare, permanent (social) benefit, accumulation of the right to a permanent benefit with the right to a retirement pension, principle of subsidiarity, income criterion
Bibliografia:
Broda-Wysocki P., Kurowski P., Próg interwencji socjalnej czy minimalny dochód socjalny? Refleksje nad propozycjami zmian w pomocy społecznej, „Polityka Społeczna” 2013/4
Gapski M.P., Prawo do pomocy społecznej w orzecznictwie sądów administracyjnych (wybrane zagadnienia) [w:] Problemy z sądową ochroną praw człowieka, t. 1, red. R. Sztychmiler, J. Krzywkowska, Olsztyn 2012
Łączkowski W., Ekonomiczne i socjalne prawa człowieka a dobro wspólne socjalnych [w:] Godność człowieka a prawa ekonomiczne i socjalne, Księga Jubileuszowa wydana w piętnastą rocznicę ustanowienia Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2003
Maciejko W., Zaborniak P., Ustawa o pomocy społecznej, Komentarz, Warszawa 2010
Nitecki S., Prawo do pomocy społecznej w polskim systemie prawnym, Warszawa 2008
Nitecki S., Komentarz do ustawy o pomocy społecznej, Wrocław 2013
Sierpowska I., Prawo osób niepełnosprawnych do zasiłku stałego – zagadnienia problemowe w świetle orzecznictwa sądowego, „Samorząd Terytorialny” 2016/11
Sierpowska I., Pomoc społeczna, Komentarz, LEX/el. 2017
Stopka K., Wokół pojęcia dochodu w ustawie o pomocy społecznej, „Samorząd Terytorialny” 2017/7–8
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy), Kraków 2003
Zieliński A., Pojmowanie godności ludzkiej w świetle praw ekonomicznych i socjalnych [w:] Godność człowieka a prawa ekonomiczne i socjalne, Księga Jubileuszowa wydana w piętnastą rocznicę ustanowienia Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2003
