Profesor Stanisław Biernat
Redaktor Naczelny EPS
Co z Krajowym Planem Odbudowy dla Polski?
W dniu 1.06.2022 r. Komisja Europejska zaaprobowała przyjęcie polskiego Krajowego Planu Odbudowy (KPO). Podano przy tym do
wiadomości wyniki głosowania w kolegium komisarzy, czego do tej pory nie czyniono. Dwoje komisarzy głosowało przeciw, a troje zgłosiło
zastrzeżenia. Są wśród nich komisarze zajmujący się sprawami praworządności w tej i poprzedniej kadencji KE. Wniosek Komisji wymaga
zatwierdzenia przez Radę UE, co ma nastąpić w drugiej połowie czerwca 2022 r.
Professor Stanisław Biernat
‘EPS’ Editor-in-Chief
News about Poland’s National Recovery and Resilience Plan
On 1 June 2022, the European Commission approved the adoption of the Polish National Recovery and Resilience Plan (NRRP). The
results of the vote in the College of Commissioners were made public, which sets a precedent. Two commissioners cast votes against and three
raised objections, among them commissioners dealing with rule of law matters in this and previous EC term of office. The Commission’s
proposal requires approval by the Council of the EU, which is expected in the second half of June 2022.
Autorka jest adiunktem w Zakładzie Prawa Europejskiego Instytutu Nauk Prawnych PAN (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5935-1396).
Relacja zasady bezpośredniego skutku i zasady pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości
Zasady bezpośredniego skutku oraz pierwszeństwa prawa unijnego należą do zasad ogólnych charakteryzujących prawo UE oraz wyznaczających relację prawa unijnego i krajowego. Mają fundamentalne znaczenie dla wyjaśnienia mechanizmów dotyczących obowiązywania i stosowania norm unijnych w krajowych porządkach prawnych. Jednocześnie zagadnieniem budzącym kontrowersje pozostaje ich wzajemna relacja, a w szczególności pytanie, czy wynikający z zasady pierwszeństwa obowiązek odmowy zastosowania prawa krajowego sprzecznego z prawem unijnym (reguła Simmenthal) jest aktualny jedynie wówczas, gdy norma prawa unijnego jest normą bezpośrednio skuteczną. Wątpliwość ta została ostatecznie rozstrzygnięta w najnowszym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Trybunał po raz kolejny opowiedział się za odrzuceniem koncepcji opartej na rozróżnieniu pozytywnego i negatywnego zastosowania prawa unijnego i postulującej – w oparciu o zasadę pierwszeństwa – obowiązek sądu krajowego niestosowania sprzecznej z normą unijną regulacji krajowej, nawet jeżeli tej pierwszej nie można uznać za bezpośrednio skuteczną. Jak można argumentować, zasada, zgodnie z którą skutek wyłączający normy prawa unijnego może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy norma ta jest bezpośrednio skuteczna, ma walor uniwersalny i pozostaje aktualna w odniesieniu do wszystkich wiążących prawnie norm prawa unijnego.
Słowa kluczowe: zasada bezpośredniego skutku, zasada pierwszeństwa, pozytywne i negatywne zastosowanie prawa unijnego, skuteczność decyzji ramowych, skuteczność dyrektyw, efektywność prawa unijnego
Pobierz treść artykułu
dr Agnieszka Sołtys
The author is an assistant professor at the Department of European Law, Institute of Law Studies, Polish Academy of Sciences (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5935-1396).
Relationship Between the Principle of Direct Effect and the Principle of Primacy of European Union Law in the Light of Recent Case Law of the Court of Justice
The principles of direct effect and primacy of Union law are among the general principles which characterize EU law and determine the relationship between it and national law. They are of fundamental importance for clarifying the mechanisms concerning the validity and application of EU norms in national legal orders. At the same time, their relation to each other remains controversial. The question is in particular whether the obligation – arising from the principle of primacy – to refuse to apply national law which is inconsistent with EU law (the Simmenthal principle) is valid only if the norm of EU law is directly effective. This doubt has been finally resolved by recent case law of the Court of Justice of the European Union. The Court once again supported rejection of a concept based on the distinction between the positive and negative application of EU law, in which concept, on the basis of the principle of primacy, an obligation is postulated for the national court not to apply national rules that conflict with an EU rule, even if the latter cannot be regarded as directly effective. It can be argued that the principle whereby the exclusionary effect of a norm of EU law can only occur if that norm is directly effective has universal application and remains valid for all legally binding norms of EU law.
Keywords: principle of direct effect, principle of primacy, positive and negative application of Union law, effectiveness of framework decisions, effectiveness of directives, effectiveness of EU law
Bibliografia / References
Alter K., Establishing the Supremacy of European Law: The Making of an International Rule of Law in Europe, Oxford 2001.
Arnull A., The European Union and its Court of Justice, Oxford 2006.
Baran M., Dyrektywa [w:] System Prawa Unii Europejskiej, red. A. Wróbel, t. 1, Podstawy i źródła prawa Unii Europejskiej, red. S. Biernat, Warszawa 2020.
Biernat S., Prawo Unii Europejskiej a prawo państw członkowskich [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, t. 1, red. J. Barcz, Warszawa 2006.
Biernat S., Zasada pierwszeństwa prawa unijnego po Traktacie z Lizbony [w:] Księga jubileuszowa profesora Zdzisława Brodeckiego, red. W. Adamczak, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2011, t. 25.
Biernat S., Źródła prawa Unii Europejskiej [w:] Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, t. 1, red. J. Barcz, Warszawa 2006.
Bobek M., Institutional Report [w:] National Courts and the Enforcement of EU Law. The Pivotal Role of National Courts in the EU Legal Order. The XXIX FIDE Congress in The Hague 2020
Congress Publications, t. 1, red, M. Botman, J. Langer, Hague 2020.
Brzeziński P., Unijny obowiązek odmowy zastosowania przez sąd krajowy ustawy niezgodnej z dyrektywą Unii Europejskiej, Warszawa 2010.
Búrca G. de, Giving Effect to European Community Directives, „The Modern Law Review” 1992/2.
Claes M., The National Courts’ Mandate in the European Constitution, Oxford–Portland–Oregon 2006.
Craig P., The legal effect of Directives: policy, rules and exceptions, „European Law Review” 2009/3.
Craig P., Búrca G. de, EU Law, Text, Cases, and Materials, Oxford 2020.
Dougan M., When Worlds Collide! Competing Visions of the Relationship between Direct Effect and Supremacy, „Common Market Law Review” 2007/4.
Figueroa Regueiro P.V., Invocability of Substitution and Invocability of Exclusion: Bringing Legal Realism to the Current Developments of the Case-Law of „Horizontal” Direct Effect of Directives, „Jean Monnet Working Paper” 2002/7.
Kurcz B., Dyrektywy Wspólnoty Europejskiej i ich implementacja do prawa krajowego, Kraków 2004.
Lenaerts K., L’invocabilité du principe de non-discrimination entre particuliers [w:] Le droit du travail au XXI e siècle. Liber Amicorum Claude Wantiez, red. P. Gosseries, M. Morsa, Bruxelles 2015.
Lenaerts K., The Role of the EU Charter in the Member States [w:] The EU Charter of Fundamental Rights in the Member States, red. M. Bobek, J. Adams-Prassl, Hart 2020.
Lenaerts K., Corthaut T., Of Birds and Hedges: The Role of Primacy in Invoking Norms of EU Law, „European Law Review” 2006/3.
Lenaerts K., Corthaut T., Towards an Internally Consistent Doctrine on Invoking Norms of EU Law [w:] The Coherence of EU Law, red. S. Prechal, B. van Roermund, Oxford 2008.
Lenaerts K., Gutiérrez-Fons J.A., The constitutional allocation of powers and general principles of EU law, „Common Market Law Review” 2010/6.
Lenz M., Sif Tynes D., Young L., Horizontal What? Back to Basis, „European Law Review” 2000, t. 25.
Mestre B., „Mono Car Styling”: collective employee representation as a duty? („Mono Car Styling SA, in liquidation v Dervis Odemis and Others”, ECJ (Fourth Chamber), judgment of 16 July 2009, C-12/08, „European Law Reporter” 2010/22.
Miąsik D., Zapewnienie skuteczności wyrokom Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej poprzez odmowę zastosowania przepisu prawa krajowego sprzecznego z prawem unijnym [w:] Zapewnienie efektywności orzeczeń sądów międzynarodowych w polskim porządku prawnym, red. A. Wróbel, Warszawa 2011.
Miąsik D., Zasady prawa Unii Europejskiej [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 3, Europeizacja prawa administracyjnego, Warszawa 2014.
Miąsik D., Szwarc M., Primacy and direct effect – still together: Popławski II, „Common Market Law Review” 2021/2.
Mik C., Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, t. 1, Warszawa 2000.
Mik C., Zasady ustrojowe europejskiego prawa wspólnotowego a polski porządek konstytucyjny, „Państwo i Prawo” 1998/1.
Półtorak N., Ochrona uprawnień wynikających z prawa Unii Europejskiej w postępowaniach krajowych, Warszawa 2010.
Prechal S., Direct Effect Reconsidered, Redefined and Rejected [w:] Direct Effect. Rethinking a Classic of EC Legal Doctrine, red. J.M. Prinssen, A. Schrauwen, Gröningen 2002.
Prechal S., Direct Effect, Indirect Effect, Supremacy and the Evolving Constitution of the European Union [w:] The Fundamentals of EU Law Revisited, red. C. Barnard, Oxford 2007.
Prechal S., Directives in EC Law, Oxford 2005.
Prechal S., Does Direct Effect Still Matter?, „Common Market Law Review” 2000/5.
Prechal S., Horizontal direct effect of the Charter of Fundamental Rights of the EU, „Revista de Derecho Comunitario Europeo” 2020/66.
Raepenbusch S. Van, Droit institutionnel de l’Union européenne, Bruxelles 2016.
Ruffert M., Rights and Remedies in European Community Law: A Comparative View, „Common Market Law Review” 1997/2.
Simon D., La Directive Européenne, Dalloz, Paris 1997.
Skouris V., Effet Utile Versus Legal Certainty: The Case-law of the Court of Justice on the Direct Effect of Directives, „European Business Law Review” 2006/2.
Sołtys A., Cechy i charakter prawa Unii Europejskiej [w:] System Prawa Unii Europejskiej, red. A. Wróbel, t. 1, Podstawy i źródła prawa Unii Europejskiej, red. S. Biernat, Warszawa 2020.
Sołtys A., Obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym jako instrument zapewniania efektywności prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2015.
Stuyck J., Wytinck P., Case C-106/89, Marleasing SA v. La Comercial Internacional de Alimentacion SA, Judgment of 13 November 1990 (Sixth chamber), „Common Market Law Review” 1991/1.
Szpunar M., Odpowiedzialność podmiotu prywatnego z tytułu naruszenia prawa wspólnotowego, Warszawa 2008.
Tridimas T., Black, white and shades of grey: Horizontality of directives revisited, „Yearbook of European Law” 2002/1.
Tridimas T., The General Principles of EU Law, Oxford 2006.
Verhoeven J., La notion d’„applicabilité directe” du droit international, Revue belge de droit international, Bruxelles 1985.
Walkila S., Horizontal Effect of Fundamental Rights in EU Law, Groning 2016.
Witte B. de, Direct Effect, Primacy and the Nature of the Legal Order [w:] The Evolution of EU Law, red. P. Craig, G. de Búrca, Oxford 2011.
Witte B. de, Direct Effect, Supremacy and the Nature of the Legal Order [w:] The Evolution of EU Law, red. P. Craig, G. de Búrca, Oxford 1999.
Wójtowicz K., Bezpośredni skutek przepisów prawa wspólnotowego w porządku prawnym RP, „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2004/2.
Wróbel A., Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem państw członkowskich [w:] Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, red. A. Wróbel, Kraków 2005.
Wróbel A., Zasady ogólne (podstawowe) prawa Unii Europejskiej [w:] Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, red. A. Wróbel, t. 1, Kraków 2005.
Wróbel A., Źródła prawa Wspólnot Europejskich i prawa Unii Europejskiej [w:] Stosowanie prawa Unii Europejskiej przez sądy, t. 1, red. A. Wróbel, Kraków 2005.
Zawidzka A., Prawo Unii Europejskiej a prawo krajowe państw członkowskich [w:] Ustrój Unii Europejskiej, t. 1, red. J. Barcz, Warszawa 2010.
Zawidzka A. [w:] Ustrój Unii Europejskiej, t. 1, red. J. Barcz, Warszawa 2010.
dr Agnieszka Gołąb
Autorka jest adiunktem w Katedrze Postępowania Cywilnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8614-6235).
Między konwencją montrealską a rozporządzeniem Bruksela Ia – aspekty jurysdykcyjne odpowiedzialności przewoźnika za opóźnienie lotu
W niniejszym artykule autorka przedstawia systemy odpowiedzialności cywilnej przewoźnika lotniczego w razie odmowy przyjęcia na pokład, odwołania lub dużego opóźnienia lotu międzynarodowego. Analizuje różne konfiguracje dochodzenia roszczeń przez pasażera i omawia właściwy dla nich reżim jurysdykcyjny. Przedstawia także wzajemne relacje pomiędzy rozporządzeniem nr 1215/2012 a konwencjami regulującymi wybrane kwestie szczegółowe.
Słowa kluczowe: jurysdykcja krajowa, specjalne konwencje, odpowiedzialność przewoźnika, odmowa przyjęcia na pokład, odwołanie lub opóźnienie lotu międzynarodowego, konwencja montrealska, rozporządzenie Bruksela Ia, rozporządzenie nr 261/2004
dr Agnieszka Gołąb
The author is an assistant professor at the Chair of Civil Procedure, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8614-6235).
Between Montreal Convention and Brussels Ia Recast Regulation: Jurisdictional Aspects of a Carrier’s Civil Liability for a Flight Delay
The article presents two major regimes of a carrier’s civil liability for denied boarding, cancellation or a significant delay of an international flight. It analyses different ways of pursuing such claims by passengers and expounds on the related jurisdictional issues. It also examines the mutual relation between Brussels I Recast Regulation and the so-called special conventions.
Keywords: jurisdiction, special conventions, carrier’s liability, denied boarding, cancellation or significant delay of international flights, Montreal Convention, Brussels I Recast Regulation, Regulation (EC) No. 261/2004
Bibliografia / References
Caplan H., A Second Supplement for the Warsaw Convention: An Historic Opportunity, „The Aviation Quarterly” 1999.
Cheng B., A new era in the law of international carriage by air: from Warsaw (1929) to Montreal (1999), „The International and Comparative Law Quarterly” 2004/4.
Dickinson A., Lein E., The Brussels I Regulation Recast, Oxford 2015.
Domej T., Effet utile der EuGVVO und Vorrang der Spezialübereinkommen [w:] Festschrift Heinz Mayer, Wien 2011.
Geimer R., Internationales Zivilprozessrecht, Köln 2015.
George M., Harris J., Service contracts, carriage by air and the Brussels I Regulation, „Law Quarterly Review” 2010/1.
Gottwald P. [w:] Münchener Kommentar, t. 3, red. W. Krüger, T. Rauscher, München 2017.
Hess B. [w:] B. Hess, P. Schlosser, EU-Zivilprozessrecht, München 2015.
Hochstrasser M., Maritz D., Haftung im Luftfrachtrecht [w:] Schaden in Warentransport, red. B. Klett, A. Furrer, Zürich 2016.
Kęska-Leszczyński T., Rozporządzenie 261/2004 ustanawiające wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów. Komentarz, Warszawa 2019.
Klabbers J., Treaty conflict and the European Union, Cambridge 2009.
Konert A., Odpowiedzialność cywilna przewoźnika lotniczego, Warszawa 2010.
Konert A., Sekuła-Leleno M., Charakter prawny roszczenia o odszkodowanie wynikającego z rozporządzenia (WE) 261/2004, „Państwo i Prawo” 2017/3.
Mankiewicz R.H., Warsaw Convention: The 1971 Protocol of Guatemala City, „The American Journal of Comparative Law” 1972/2.
Mankowski P., EuGVVO, Brüssel Ia-VO und Spezialübereinkommen, „Transportrecht” 2014, t. 37.
Mankowski P. [w:] European Commentaries on Private International Law ECPIL. Brussels Ibis Regulation, red. U. Magnus, P. Mankowski, Köln 2016.
Maruhn J. [w:] BeckOK Fluggastrechte-Verordnung, red. R. Schmid, Beck-online 2022.
Mendes de Leon P., Eyskens W., The Montreal Convention: Analysis of Some Aspects of the Attempted Modernization and Consolidation of the Warsaw System, „Journal of Air Law and Commerce” 2001, t. 66.
Müller-Rostin W., The Montreal Convention of 1999: Uncertainties and Inconsistencies, „The Aviation Quarterly” 2000.
Müller-Rostin W. [w:] Münchener Kommentar zum Handelsgesetzbuch: Transportrecht, red. R. Herber, C. Schmidt, t. 7, Beck-online 2020.
Pokrant G. [w:] Handelsgesetzbuch: Transportrecht, Bank- und Börsenrecht, red. C.T. Ebenroth, K. Boujong, D. Joost, t. 2, Beck-online 2020.
Polkowska M., Szymajda I., Konwencja montrealska. Komentarz. Odpowiedzialność cywilna przewoźnika lotniczego, Warszawa 2004.
Polkowska M., Szymajda I., Ochrona praw pasażerów lotniczych w prawie WE, „Studia Europejskie” 2002/4.
Rieländer F., Internationale und örtliche Zuständigkeit bei Geltendmachung von Ansprüchen nach der Fluggastrechte-VO und dem MÜ in kumulativer Klagehäufung, „Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht” 2020/2.
Tang Z.S., Aviation Jurisdiction and Protection of Passengers, Research Gate 2010, https://www.researchgate.net/publication/255725642_Aviation_Jurisdiction_and_Protection_of_Passengers.
Tonner K., Die EU-Fluggastrechte-VO und das Montrealer Übereinkommen, „Verbraucher und Recht” 2011/6.
Wagner R., Normenkonflikte zwischen den EG-Verordnungen Brüssel I, Rom I und Rom II und transportrechtlichen Rechtsinstrumenten, „Transportrecht” 2009, t. 32.
Żylicz M., Nowe prawo międzynarodowego przewozu lotniczego (system warszawsko-montrealski), „Państwo i Prawo” 1999/9.
dr Piotr Staszczyk
Autor jest adwokatem, referendarzem w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej
(ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0538-3998).
Czy unijna regulacja odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję jest potrzebna?
W ciągu kilku ostatnich lat sztuczna inteligencja stała się jednym z najbardziej dyskutowanych tematów na poziomie unijnym. Autor w niniejszym artykule przybliża kwestię odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję, tego, jak ona wygląda z punktu widzenia obowiązujących reżimów zasady winy i zasady ryzyka. Omówiono w nim także rezolucję Parlamentu Europejskiego z 20.10.2020 r. z zaleceniami dla Komisji w sprawie systemu odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję oraz wskazano na argumenty za i przeciw wprowadzeniu w życie zaproponowanych przez Parlament Europejski rozwiązań prawnych.
Słowa kluczowe: sztuczna inteligencja, odpowiedzialność cywilna, odpowiedzialność za szkodę, zasada winy, zasada ryzyka
Pobierz treść artykułu
dr Piotr Staszczyk
The author is an advocate in Poland and a référendaire (legal secretary) at the Court of Justice of the European Union (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0538-3998).
Is EU Legislation on Civil Liability for Artificial Intelligence Necessary?
Over the past few years, artificial intelligence has become one of the most discussed topics at EU level. The discussion essentially concerns what phenomena require legislative proposals or at what level, and when, such legislation should be adopted. This article is divided into three main parts. The first part presents the issue of liability for artificial intelligence from the point of view of the current regimes, the fault-based and strict liability. The second part deals with the European Parliament resolution of 20 October 2020 with recommendations to the Commission on a civil liability regime for artificial intelligence. The third part presents the arguments for and against the introduction of legal solutions proposed by the European Parliament.
Keywords: artificial intelligence, civil liability, damage liability, fault basis (of liability), strict basis (of liability)
Bibliografia / References
Amato C., Traditional Liability Requirements and New Sources of Damages [w:] Liability for Artificial Intelligence and the Internet of Things, red. S. Lohsse, R. Schulze, D. Staudenmayer, Baden-Baden 2019.
Čerka P., Grigienė J., Sirbykyté G., Liability for damages caused by artificial intelligence, „Computer Law & Security Review” 2015/31.
Davola A., A Model for Tort Liability in a World of Driverless Cars: Establishing a Framework for the Upcoming Technology, „Idaho Law Review” 2018/1.
Długoszewska-Kruk I. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2020.
Jagielska M., Odpowiedzialność za sztuczną inteligencję [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020.
Janowski J., Trendy cywilizacji informacyjnej. Nowy technototalitarny porządek świata, Warszawa 2019.
Kingston J.K.C., Artificial Intelligence and Legal Liability [w:] Research and Development in Intelligent Systems XXXIII, red. M. Bramer, M. Petridis, Heidelberg 2016.
Kubiak-Cyrul A. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2020.
Lohsse S., Schulze R., Staudenmayer D. (red.), Liability for Artificial Intelligence and the Internet of Things, Baden-Baden 2019.
Lohsse S., Schulze R., Staudenmayer D., Liability for Artificial Intelligence [w:] Liability for Artificial Intelligence and the Internet of Things, red. S. Lohsse, R. Schulze, D. Staudenmayer, Baden-Baden 2019.
Long R.E., Artificial intelligence liability: the rules are changing, https://blogs.lse.ac.uk/businessreview/2021/08/16/artificial-intelligence-liability-the-rules-are-changing/ (dostęp: 12.05.2022 r.).
Lusardi G., Liability in the digital and AI age: EU looks beyond the ‘AI Act’, https://blogs.dlapiper.com/iptitaly/2022/01/liability-in-the-digital-and-ai-age-eu-looks-beyond-the-ai-act-2/ (dostęp: 12.05.2022 r.).
Nemeth K., Morais Carvalho J., Time for a Change? Product Liability in the Digital Era, „Common Market Law Review” 2019/4.
Twigg-Elsner Ch., Guiding Principles for Updating the Product Liability Directive for the Digital Age, https://europeanlawinstitute.eu/fileadmin/user_upload/p_eli/Publications/ELI_Guiding_Princi-ples_for_Updating_the_PLD_for_the_Digital_Age.pdf (dostęp: 12.05.2022 r.).
Vladeck D.C., Machines Without Principles: Liability Rules and Artificial Intelligence, „Washington Law Review” 2014/1.
Wachowska M., Odpowiedzialność za działania sztucznej inteligencji – jest projekt założeń unijnej regulacji, https://www.traple.pl/2020/06/18/odpowiedzialnosc-sztucznej-inteligencji-jest-projekt-unijnej-regulacji/ (dostęp: 12.05.2022 r.).
Wagner G., Liability for Artificial Intelligence: A Proposal of the European Parliament, https://ssrn.com/abstract=3886294 (dostęp: 12.05.2022 r.).
Wałachowska M., Sztuczna inteligencja a zasady odpowiedzialności cywilnej [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020.
Zalewski T., Definicja sztucznej inteligencji [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020.
Kamila Lis
Autorka jest studentką czwartego roku prawa na Wydziale Prawa, Ekonomii i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2610-3940).
Wybór prawa właściwego przez spadkodawcę bezpaństwowca w świetle unijnego rozporządzenia spadkowego
Celem niniejszej pracy jest wyjaśnienie sytuacji bezpaństwowych spadkobierców w świetle rozporządzenia nr 650/2012. Ustanowienie autonomii wyboru prawa właściwego uznaje się jako próbę zapewnienia większej pewności prawa oraz zagwarantowania, że związek państwa prawa właściwego z osobą testatora będzie realny i rzeczywisty. Natomiast analizując obowiązujący, mogący podlegać wyborowi, łącznik obywatelstwa, należy skupić się na kłopotliwej sytuacji apatrydów. Po głębokim jej rozpatrzeniu dochodzi się do wniosku, że spadkodawcy bezpaństwowi zostali całkowicie odcięci od rzeczywistej możliwości dokonania wyboru, a obowiązujące regulacje bezsprzecznie wymagają uzupełnienia w tej materii.
Słowa kluczowe: prawo prywatne międzynarodowe, bezpaństwowcy, sytuacja spadkowa bezpaństwowców, unijne regulacje prawa spadkowego, rozporządzenie nr 650/2012, autonomia wyboru prawa, prawo właściwe dla sprawy spadkowej
Kamila Lis
The author is a fourth-year law student at the Faculty of Law, Economics and Administration of the University of Wroclaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2610-3940).
The Choice of Applicable Law by a Stateless Testator in the Light of EU Succession Regulation
This paper aims to clarify the situation of stateless heirs in the light of Regulation (EU) No. 650/2012 of the European Parliament and of the Council of 4 July 2012. The establishment of autonomy of choice of applicable law is recognized as an attempt to ensure greater legal certainty and to guarantee that the connection between the state of the applicable law and the testator (a person) is real and genuine. On the other hand, when analysing the applicable elective connecting factor of nationality, it is necessary to focus on the problematic situation of stateless persons. After deep consideration, it is concluded that stateless testators have been completely deprived of any real possibility of making a choice, and that the current regulations undoubtedly need to be supplemented in this regard.
Keywords: private international law, stateless persons, succession status of stateless persons, EU law on succession, Regulation No. 650/2012, autonomy of choice of law, law applicable to the succession
Bibliografia / References
Czubik P. [w:] Unijne rozporządzenie spadkowe nr 650/2012. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2018.
Gołaczyński J., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2017.
Mana-Walasek S., Korelacja autonomii jednostki z wolnością w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowiek, „Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego” 2016/2.
Margoński M. [w:] Prawo i postępowanie spadkowe. Komentarz, t. IVB, red. K. Osajda, Warszawa 2018.
Oppenheim L.F., International Law. A treatise, London–New York–Bombay 1905.
Pazdan J., Wybór prawa w sprawach spadkowych w ustawie o prawie prywatnym międzynarodowym z 2011 roku, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2011/9.
Pazdan J. [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. J. Poczobut, Warszawa 2017.
Pazdan J. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 20c, Prawo prywatne międzynarodowe, red. M. Pazdan, Warszawa 2015.
Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2012.
Pazdan M. [w:] Prawo prywatne międzynarodowe. Komentarz, red. M. Pazdan, Warszawa 2018.
Pfeiffer M., Choice of Law in International Family and Succession Law, „The Legal Quarter. International Journal for Legal Research” 2012/4.
Pilich M., Zasada obywatelstwa w prywatnym prawie międzynarodowym, Warszawa 2015.
Pudzianowska D., Bezpaństwowość w prawie publicznym, Warszawa 2019.
Sapota A., Wybór prawa w międzynarodowym prawie rodzinnym, Warszawa 2016.
Skibska J., Kształtowanie autonomii – osiąganie niezależności [w:] Niepełnosprawność w zwierciadle dorosłości, red. R. Kijak, Kraków 2012.
Wysocka-Bar A., Wybór prawa w międzynarodowym prawie spadkowym, Warszawa 2013.
dr hab. Jan Kulesza
Autor jest profesorem w Katedrze Prawa Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0574-9120).
dr Marcin Mrowicki
Autor jest adiunktem w Centrum Europejskim Uniwersytetu Warszawskiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2072-3850).
Udział w autorstwie tekstu:
Jan Kulesza – 50%
Marcin Mrowicki – 50%
Od dawnego bohatera narodowego do „Dziadka Mroza”: granice wolności wypowiedzi – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 6.04.2021 r., 10783/14, Handzhiyski przeciwko Bułgarii
Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w związku ze skazaniem na karę grzywny polityka, który ubrał pomnik założyciela bułgarskiej partii politycznej, Dimityra Błagojewa, w czapkę świętego mikołaja, a obok postumentu postawił worek z napisem „Dymisja”. Jego zachowanie wpisywało się w trwające w Bułgarii protesty przeciwko rządowi. Nie negując, że grzywna nie była wysoka, zaś skazanie nie łączyło się z wpisem do rejestru skazań, sam jego fakt Trybunał uznał za naruszający wolność wypowiedzi polityka. Przypomniał znaczenie wolnej debaty na tematy publicznego zainteresowania oraz wąski margines swobody ingerencji państwa. Wyrok ten, w pełni zasługujący na aprobatę, powinien odegrać znaczącą rolę w bieżących sprawach rozpatrywanych przez polskie sądy związanych z umieszczaniem przedmiotów na pomnikach czy w miejscach publicznych, w związku z protestami społecznymi o różnym podłożu.
Słowa kluczowe: wolność słowa, pomnik, miejsce pamięci, znieważenie, przestępstwo, wykroczenie
dr hab. Jan Kulesza
The author is a professor at the Department of Criminal Law, Faculty of Law and Administration, University of Lodz, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0574-9120).
dr Marcin Mrowicki
The author is an assistant professor at the Centre for Europe, University of Warsaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2072-3850).
Authors’ shares:
Jan Kulesza – 50%
Marcin Mrowicki – 50%
From a National Hero to Father Frost: Commentary on Judgment of the European Court of Human Rights of 6 April 2021, Handzhiyski v. Bulgaria (application No. 10783/14)
The European Court of Human Rights found a violation of Article 10 of the ECHR in connection with the fine imposed on a politician who dressed the statue of the founder of the Bulgarian political party, Dimitar Blagoev, in a Santa Claus hat and placed a sack with the inscription ‘Resignation’ next to the pedestal. His behaviour reflected the ongoing protests against the government in Bulgaria. Despite the fine not being significant, and the conviction not reflected on the individual’s criminal record, the Court found it to be a violation of the politician’s freedom of expression. The ECtHR emphasized the importance of free debate on topics of public interest and the narrow margin for state-imposed restrictions. This judgment, fully deserving of approval, should play a significant role in current cases heard by Polish courts, related to placing objects on monuments or in public places, in connection with public protests held for various reasons.
Keywords: freedom of speech, monument, place of remembrance, insult, crime, misdemeanour
Bibliografia / References
Bychawska-Siniarska D., Protecting the Right to Freedom of Expression under the European Convention on Human Rights. A handbook for legal practitioners, Strasbourg 2017.
Dziemidok B., O komizmie, Warszawa 1967.
Fathaigh R. Ó, Voorhoof D., Conviction For Performance-Art Protest At War Memorial Did Not Violate Article 10; https://strasbourgobservers.com/2018/03/19/conviction-for-performance-art-protest-at-war-memorial-did-not-violate-article-10/ (dostęp: 29.03.2022 r.).
Górski M., Swoboda wypowiedzi artystycznej. Standardy krajowe i międzynarodowe, Warszawa 2019.
Krzywoń A., Granice satyrycznej wypowiedzi symbolicznej – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 27.02.2018 r., 39496/11, Sinkova przeciwko Ukrainie, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/8.
Kulczycki M., Zduńczyk J., Kodeks wykroczeń. Popularny komentarz, Warszawa 1982.
Kulesza J., Wolność wypowiedzi a ochrona pomników i miejsc pamięci (art. 261 Kodeksu karnego). Glosa do wyroku Sądu Rejonowego we Włocławku z 25 lutego 2021 r. II K 1789/20, „Przegląd Konstytucyjny” 2022 (w druku).
Kulesza J., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2019 r., II KK 381/18, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2020/2.
Kulesza J., Problemy teorii kryminalizacji. Studium z zakresu prawa karnego i konstytucyjnego, Łódź 2017.
Kulesza J., Publiczne prezentowanie zdjęć martwych płodów jako nieobyczajny wybryk (art. 140 Kodeksu wykroczeń), „Studia Prawnicze” 2019/2.
Kulesza J., Publiczne prezentowanie zdjęć martwych płodów jako wybryk zakłócenia spokoju i porządku publicznego bądź wywołania zgorszenia (art. 51 § 1 Kodeksu wykroczeń), „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2020/1.
Kulesza J. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. P. Daniluk, Warszawa 2019.
Kulesza J. [w:] Reforma prawa wykroczeń, t. 1, red. P. Daniluk, Warszawa 2019.
Lemański J., Satyra polska. Antologia, Warszawa 1958.
Lewis T., Democracy, Free Speech and TV: the case of the BBC and the ProLife Alliance, http://www.bailii.org/uk/other/journals/WebJCLI/2004/issue5/tlewis5.html (dostęp: 29.03.2022 r.).
Mahoney P., Universality versus Subsidiarity in the Strasbourg Case Law on Free Speech: Explaining Some Recent Judgments, „European Human Rights Law Review” 1997/4.
Marek A., Prawo wykroczeń (materialne i procesowe), Warszawa 2004.
Mrowicki M., Granice happeningu. Glosa do wyroku ETPC z dnia 27 lutego 2018 r., 39496/11, LEX 2018.
Mrowicki M., Granice wolności wypowiedzi a korzystanie z symboli narodowych. Glosa do wyroku SN z dnia 14 października 2019 r., II KK 381/18, „Przegląd Sądowy” 2022/1.
Nowicki M.A., Wokół konwencji europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warszawa 2021.
Regules J.M., Of Statues And Santa Claus: Does Article 10 Protect Hooliganism Acts On A Historical Figure’s Statue?, https://strasbourgobservers.com/2021/08/25/of-statues-and-santa-claus-does-article-10-protect-hooliganism-acts-on-a-historical-figures-statue/ (dostęp: 29.03.2022 r.).
Sobczak J., Wolność ekspresji artystycznej. Regulacje europejskie a rozwiązania polskiego systemu prawnego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2016/2.
Maksymilian Hau
Autor jest doktorantem w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2457-6445).
Czy partie polityczne mogą mieć charakter religijny? – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 3.09.2020 r., 11157/11, Yordanovi przeciwko Bułgarii
Przedmiotem komentowanego wyroku jest dopuszczalność podjęcia przez państwo działań mających na celu niedopuszczenie do utworzenia partii politycznej o podłożu religijnym. Chociaż skarżący nie podnieśli wprost naruszenia wolności sumienia i wyznania, to okoliczności sprawy skłaniają do refleksji na temat możliwości uzewnętrzniania przekonań religijnych przez partie polityczne. Ponadto omawiany wyrok stanowi kolejną wypowiedź ETPC – po wyroku w sprawie Refah Partisi przeciwko Turcji oraz postanowieniu w sprawie Staatkundig Gereformeerde Partij przeciwko Holandii – dotyczącą związków partii politycznych i religii, co prowokuje pytanie o zakres ochrony konwencyjnej przynależnej partiom politycznym w tym aspekcie.
Słowa kluczowe: wolność sumienia i wyznania, wolność stowarzyszania się, islam, pluralizm polityczny, przekonania religijne
Maksymilian Hau
The author is a PhD student at the Doctoral School of Social Sciences, University of Warsaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2457-6445).
Can Political Parties Be Religious in Character? Commentary on Judgment of the European Court of Human Rights of 3 September 2020, application No. 11157/11, Yordanovi v. Bulgaria
The subject of the discussed judgment is the admissibility of state intervention aimed to prevent the establishment of a political party on a religious basis. Although the applicants did not submit that the state had violated its freedom of religion or belief, the circumstances of the case encourage reflections on the possibility of political parties manifesting religious beliefs. Moreover, the judgment in question is yet another ECtHR judgment – proceeded by the judgment in the Refah Partisi v. Turkey case and decision in the Staatkundig Gereformeerde Partij v. the Netherlands case – concerning the relationship between political parties and religion, which provokes the question about the scope of protection afforded to political parties by the Convention in this respect.
Keywords: freedom of religion or belief, freedom of association, Islam, political pluralism, religious beliefs
Bibliografia / References
Brzozowski W., A Silent Revolution: How the Islamic Religious Law is Paving Its Way into the European Legal Orders [w:] Peace, Discontent and Constitutional Law: Challenges to Constitutional Order and Democracy, red. M. Belov, Abingdon-on-Thames 2021.
Davies G., Thou Shalt Not Discriminate Against Women: Public Subsidies to Religious Parties Condemned in Clara Wichmann Foundation v. The Dutch State. Court of First Instance, The Hague. Judgment of 7 September 2005, „European Constitutional Law Review” 2006/1.
Ganev V.I., History, Politics, and the Constitution: Ethnic Conflict and Constitutional Adjudication in Postcommunist Bulgaria, „Slavic Review” 2004/1.
Ivanova E., Islam, State and Society in Bulgaria: New Freedoms, Old Attitudes?, „Journal of Balkan and Near Eastern Studies” 2017/1.
Mancheva M., Bulgaria. Strong cultural legacies, weak institutions, and political instrumentalisation of religion [w:] Routledge Handbook on the Governance of Religious Diversity, red. A. Triandafyllidou, T. Magazzini, Abingdon-on-Thames 2021.
Mączyński M., Podkowik J. [w:] Konstytucja RP, t. 2, Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Legalis 2016.
dr Jagna Mucha
Autorka jest adiunktem w Centrum Badań Ustroju Unii Europejskiej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4883-1252).
Wymóg zrozumiałości i przejrzystości w umowie kredytu hipotecznego oraz brak możliwości zmiany treści nieuczciwego warunku umownego przez sąd krajowy – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 18.11.2021 r., C-212/20, M.P. i B.P. przeciwko „A.”, prowadzącemu działalność za pośrednictwem „A.” S.A.
W komentowanym wyroku w sprawie C-212/20, M.P. i B.P przeciwko „A.”, prowadzącemu działalność za pośrednictwem „A.” S.A., Trybunał Sprawiedliwości potwierdził konieczność zapewnienia przejrzystości postanowień w umowach kredytu hipotecznego indeksowanego do waluty obcej (tzw. sprawy frankowe). Dostarczanie konsumentowi odpowiednich informacji w sposób umożliwiający zrozumienie ekonomicznych skutków zawarcia umowy ma bowiem fundamentalne znaczenie dla zapewnienia skutecznej ochrony konsumenta. Trybunał zaakcentował ponadto znaczenie „efektu zniechęcającego” dyrektywy 93/13/EWG, wyjaśniając, że gdyby sądy krajowe mogły zastępować nieuczciwe postanowienia umowne w taki sposób, aby zagwarantować interes przedsiębiorcy, mogłoby to stanowić zachętę do stosowania nieuczciwych postanowień umownych.
Słowa kluczowe: wymóg zrozumiałości i przejrzystości warunków umownych, umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do waluty obcej, nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich, ochrona konsumenta
dr Jagna Mucha
The author is an assistant professor at the Centre for Research on European Institutional Design, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4883-1252).
Requirement of Intelligibility and Transparency in a Mortgage Loan Agreement and Lack of Powers of a National Court to Modify the Content of an Unfair Contractual Term. Introduction and Judgment of the Court of Justice of 18 November 2021, C-212/20, M.P. and B.P. v. ‘A.’ operating through ‘A.’ S.A.
In its judgment in case C-212/20, M.P. and B.P. v. ‘A.’ operating through ‘A.’ S.A., the Court of Justice confirmed the need to ensure the transparency of terms in agreements relating to mortgage loans indexed to a foreign currency (the so-called franc cases). Providing the consumer with adequate information in such a way as to enable him/her to understand the economic consequences of concluding a contract is fundamental to ensuring effective consumer protection. Moreover, the Court emphasized the importance of the ‘dissuasive effect’ of Directive 93/13/EEC, explaining that if national courts could replace unfair contractual terms in such a way as to safeguard the interests of sellers or suppliers, this might be an encouragement for the latter to use unfair contractual terms.
Keywords: requirement of intelligibility and transparency of contractual terms, foreign-currency-indexed mortgage loan agreement, unfair terms in consumer contracts, consumer protection
Bibliografia / References
Domagalski M., 1700 frankowiczów przegrywa z mBankiem, „Rzeczpospolita” z 10.02.2022 r.
Mucha J., Zasada skuteczności oraz kryteria oceny nieuczciwych warunków umownych – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 14.03.2013 r., C-415/11, Mohamed Aziz przeciwko Caixa d’Estalvis de Catalunya, Tarragona i Manresa (Catalunyacaixa), „Europejski Przegląd Sądowy” 2022/5.
Ojczyk J., Krupa-Dąbrowska R., Rojek-Socha P., Sądy w sprawach frankowych wciąż orzekają wbrew TSUE – mogą być pozwy wobec Skarbu Państwa, https://www.prawo.pl/biznes/wyroki-w-sprawach-frankowych-sprzeczne-z-prawem-unijnym,514750.html (dostęp: 30.05.2022 r.).
Siudaj M., mBank: Sąd w Łodzi oddalił żądanie 1,7 tys. kredytobiorców o unieważnienie umów kredytów frankowych, „Dziennik Gazeta Prawna” z 9.02.2022 r.
Węgrzynowski Ł., Przejrzystość i wykładnia umowy kredytu frankowego z perspektywy dyrektywy 93/13. Glosa do wyroku TS z dnia 18 listopada 2021 r., C-212/20, LEX 2021.
Wiewiórowska-Domagalska A., Unfair Contract Terms in CHF Mortage Loans. Case C-260/28 Dziubak – where do we go from here?, „Journal of European Consumer and Market Law” 2020/5.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest asesorem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is an assessor at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
