Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt zmian w kodeksie karnym oraz kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, który trafił właśnie do opiniowania. Projekt zakłada m.in. wprowadzenie natychmiastowych świadczeń alimentacyjnych.
Warto tym samym przypomnieć sobie jak uregulowana jest kwestia ustalania obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci.
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka - stanowiący uszczegółowienie ogólnego obowiązku troszczenia się o „fizyczny i duchowy rozwój dziecka” i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej - nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego stopnia podstawowego czy średniego wykształcenia.
Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 czerwca 1999 r., III CKN 199/99, LEX nr 503217.
Przymuszenie do alimentacji
Jeżeli rodzice wykonują ciążący na nich obowiązek alimentacyjny, wówczas co do zasady, nie ma konieczności wszczynania postępowania sądowego.
Jeżeli rodzice lub jedno z nich nie wykonuje obowiązku alimentacyjnego, wówczas istnieje podstawa do wytoczenia powództwa celem przymuszenia zobowiązanego do alimentacji, do wykonywania ciążącego na nim obowiązku.
Powództwo może wytoczyć osoba uprawniona do alimentacji (w omawianej sytuacji dziecko), które: jeżeli jest pełnoletnie - działa samodzielnie, jeżeli dziecko jest małoletnie, wówczas w jego imieniu działa przedstawiciel ustawowy.
Pozew powinien spełniać warunki ogólne dla pisma procesowego (art. 126 k.p.c.) oraz wymagania przewidziane dla pozwu (art. 187 k.p.c.).
Powód powinien wskazać, w jakiej wysokości świadczenia się domaga oraz wskazać argumenty oraz dowody na poparcie swoich twierdzeń, w szczególności w zakresie rozmiaru potrzeb alimentacyjnych uprawnionego oraz możliwości zobowiązanego do alimentacji.
Obowiązek alimentacyjny spoczywa na obojgu rodzicach. Jeżeli prowadzą oni wspólne gospodarstwo domowe, wydatki pokrywające usprawiedliwione potrzeby dzieci z reguły ponoszą wspólnie. Ta zasada nie powinna ulec zmianie, gdy rodzice żyją w rozłączeniu, choć nie ulega wątpliwości, że w takiej sytuacji wydatki ponoszone przez oboje rodziców są wyższe (konieczność utrzymania dwóch gospodarstw).
W postępowaniu o zasądzenie świadczenia alimentacyjnego należy ustalić, jakie są usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do otrzymania świadczenia alimentacyjnego oraz jakie są możliwości zobowiązanego do alimentacji.
Według postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 kwietnia 2013 r., VI ACz 749/13, niepubl., usprawiedliwione potrzeby małoletniego dziecka stron powinny być oceniane z uwzględnieniem standardów panujących w ich środowisku i dotychczasowej stopy życiowej rodziny. Zasądzenie alimentów na rzecz dziecka pełnoletniego nie powinno łączyć się z nadmiernym uszczerbkiem dla jego rodziców (art. 133 § 3 k.r.o.).
Możliwe rozstrzygnięcia
Sąd oddala powództwo, jeżeli powód nie wykazał swojego roszczenia co do zasady lub co do wysokości, a także wówczas, gdy podniesione przez stronę pozwaną zarzuty okazały się uzasadnione.
Uwzględnienie roszczenia dziecka nie może doprowadzić do niedostatku rodziców (zob. też wyrok SN z dnia 8 sierpnia 1980 r., III CRN 144/80, OSNCP 1981, nr 1, poz. 20).
Sąd oddali powództwo, jeżeli dziecko jest w stanie utrzymać się samodzielnie lub z jego majątku wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Rodzice mogą ponadto uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się (art. 133 § 3 k.r.o.).
Sąd uwzględnia powództwo, jeżeli powód wykazał swoje roszczenie, a podniesione przez pozwanego w toku postępowania zarzuty okazały się nieuzasadnione.
Powaga rzeczy osądzonej (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), nie dotyczy sytuacji, w której nastąpiła zmiana stanu faktycznego sprawy, po uprawomocnieniu się orzeczenia. Dlatego też w razie zmiany stanu faktycznego, polegającej np. na pogorszeniu sytuacji materialnej rodziców spowodowanej niespodziewaną chorobą, możliwe jest ponowne skierowanie sprawy do sądu (o uchylenie obowiązku alimentacyjnego, jego zmniejszenie obowiązku alimentacyjnego lub zwiększenie; art. 138 k.r.o.).
Szerzej na temat całej procedury zobacz w: O.M. Piaskowska, Postępowanie w sprawie o ustalenie obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci, LEX/el. 2018.
Wojciech Kowalski
LEX Navigator Prawo Cywilne i Handlowe
