Ubezwłasnowolnienie – relikt normatywny czy przejaw prawnego obskurantyzmu?Stanisław Zabłocki
sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, Polska
Sędzia Lech Krzysztof Paprzycki (1947–2022) – wspomnienie
Stanisław Zabłocki
retired Supreme Court judge, Poland
Judge Lech Krzysztof Paprzycki (1947–2022) – memoirs
Jacek Gudowski
sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, Warszawa, Polska
Ubezwłasnowolnienie – relikt normatywny czy przejaw prawnego obskurantyzmu?
Artykuł jest przedrukiem tekstu, który ukazał się w publikacji: Ius et Ratio. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Elżbiecie Skowrońskiej-Bocian, red. nauk. W. Borysiak, J. Wierciński, A. Gołaszewska, M.M. Olechowski, Warszawa 2022.
Autor przedstawia historię unormowania instytucji ubezwłasnowolnienia w prawie polskim, wykazując, że w kształcie nadanym przez Kodeks cywilny, dyskryminującym osoby niepełnosprawne, jest ona współcześnie reliktem prawnym, przynoszącym wstyd polskiemu ustawodawstwu. Autor – odwołując się do Konstytucji, aktów prawa międzynarodowego i unijnego oraz osiągnięć medycyny – apeluje do prawodawcy o likwidację ubezwłasnowolnienia na rzecz wspierania osób niepełnosprawnych przez ustanowienie specjalnej opieki, z wyłączeniem możliwości pozbawiania osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi zdolności do czynności prawnych.
Słowa kluczowe: ubezwłasnowolnienie, wspieranie osób niepełnosprawnych, opieka nad osobami niepełnosprawnymi
Jacek Gudowski
retired judge of the Supreme Court, Warsaw, Poland
Incapacitation – normative relic or manifestation of legal obscurantism?
The article is a reprint of a text that appeared in the publication: Ius et Ratio. Jubilee book dedicated to Professor Elżbieta Skowrońska-Bocian, academic eds. W. Borysiak, J. Wierciński, A. Gołaszewska, M.M. Olechowski, Warsaw 2022.
The author presents the history of the institution of incapacitation under Polish law, demonstrating that, in the form applied by the Polish Civil Code, which discriminates against people with disabilities, it is currently a legal relic, bringing shame to Polish legislation. While referring to the Constitution, acts of international and EU law and medical achievements, the author appeals to the legislator to abolish incapacitation in favour of supporting people with disabilities by establishing special care, excluding the possibility of depriving mentally disturbed people of their legal capacity.
Keywords: incapacitation, support of people with disabilities, care for people with disabilities
Bibliografia / References
Arkuszewska A.M., Pozycja osoby niepełnosprawnej w postępowaniu o jej ubezwłasnowolnienie – wczoraj, dziś, jutro [w:] Role uczestników postępowań sądowych – wczoraj, dziś, jutro, t. 2, red. D. Gil, E. Kruk, Lublin 2015.
Balwicka-Szczyrba M., Sylwestrzak A., Instytucja ubezwłasnowolnienia w perspektywie unormowań Konstytucji RP oraz Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2018/2.
Bandtkie Stężyński J.W., Prawo prywatne polskie napisane i wykładane przed rokiem 1830 w b. Warszawskim Aleksandryjskim Uniwersytecie przez Jana Wincentego Bandtkie Stężyńskiego, Warszawa 1851.
Basala J., Alkoholowe dzieje Polski. Czasy Piastów i Rzeczypospolitej szlacheckiej, Poznań 2015.
Biernacka A., Serwa M., Książek I.D., Dziubak G., Ochrona osób starszych w polskim porządku prawnym ze szczególnym uwzględnieniem instytucji ubezwłasnowolnienia. Raport „Allerhand Advocacy”, opieka merytoryczna A. Sobota, Kraków 2017.
Borkowska-Bagieńska E., „Zbiór praw sądowych” Andrzeja Zamoyskiego, Poznań 1986.
Bossowski F., Cura prodigi et luxuriosi. Ze studiów nad rozwojem historycznym [w:] Księga pamiątkowa ku czci prof. Władysława Abrahama, t. 1, Lwów 1930.
Brodniak W.A., Choroba psychiczna w świadomości społecznej, Warszawa 2000.
Burzyński J., Prawo polskie prywatne, t. 1, Kraków 1867.
Chwalibóg H., Wykład kodeksu postępowania cywilnego (O pozbawieniu własnej woli), „Przegląd Sądowy” 1872/19.
Cohn A.J., O pozbawieniu i ograniczeniu własnej woli podług kodeksu cywilnego francuzkiego i polskiego, „Gazeta Sądowa Warszawska” 1876/30; „Gazeta Sądowa Warszawska” 1876/31.
Dajczak W., Giaro T., Longchamps de Bérier F., Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2009.
Dąbkowski P., Księga alfabetyczna dawnego prawa prywatnego polskiego, Lwów 1932.
Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. 1, Lwów 1910.
Dąbkowski P., Zarys polskiego prawa prywatnego, Warszawa 1922.
Dniestrzański S., Projekt ustawy o zniesieniu własnowolności, „Przegląd Prawa i Administracji” 1910.
Domański M., Ubezwłasnowolnienie w prawie polskim a wybrane standardy międzynarodowej ochrony praw człowieka, „Prawo w Działaniu” 2014/17.
Ernst U., Ubezwłasnowolnienie, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2010/4.
Frąckowiak J., Górski A., Gromska-Szuster I., Osoby w projekcie kodeksu cywilnego, „Przegląd Sądowy” 2010/3.
Drobot J., Ubezwłasnowolnienie całkowite na tle rozwiązań europejskich, „Radca Prawny. Zeszyty Naukowe” 2020/1.
Dutkiewicz W., Prawa cywilne jakie w Polsce od roku 1347 do wprowadzenia Kodeksu Napoleona obowiązywały, Warszawa 1869.
Gajusz, Instytucje. Księga III, tłum. P. Hoffman, b.r.w.
Galasiński D., Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością?, „Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania” 2013/4.
Girdwoyń A., Zmiana przepisów o ubezwłasnowolnieniu. Rozwiązania niemieckie i angielskie a dylematy polskiego ustawodawcy [w:] Wybrane zagadnienia prawa porównawczego, cz. 2, red. J. Banaszyńska, D. Barańska, J. Mazurek, S. Wenda-Uszyńska, Warszawa 2015.
Groicki B., Tytuły prawa majdeburskiego, Warszawa 1954.
Gudowski J., Pogląd na apelację [w:] Aurea praxis, aurea teoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011.
Gudowski J. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 4, Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, red. T. Ereciński, Warszawa 2016.
Gudowski J. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do zmian, t. 2, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2020.
Gzocha P., Kurpas D., Chorzy psychicznie w odbiorze społecznym – wyniki badania pilotażowego, „Family Medicine & Primary Care Review” 2011/2.
Inwentarz Konstytucyy Koronnych w. X. Litewskiego przez Macieja Marcyana Ładowskiego, od roku 1550 do r. 1683 krótko zebrany, a przez Jozefa Jędrzeja na Załuskach Załuskiego w roznych mieyscach i cytacyach zkorygowany przydatkiem opuszczonych artykułów poprawiony y suplementem obszernym od roku 1683 az do ostatniey Konstytucyi Seymu 1726 inclusive opatrzony, Lipsk 1773.
Jakubecki A., Czy potrzebne jest nam postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych? (uwagi na tle projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego z 13 września 2018 r.), „Radca Prawny, Zeszyty Naukowe” 2018/4.
Jakubecki A., Dostęp do ochrony prawnej w świetle ustawy nowelizującej k.p.c. [w:] Dostęp do ochrony prawnej w postępowaniu cywilnym, red. K. Flaga-Gieruszyńska, R. Flejszar, E. Marszałkowska-Krześ, Warszawa 2021.
Janiszewska B., Skutki ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej, „Monitor Prawniczy” 2017/11.
Kalus S., Opieka nad osobą całkowicie ubezwłasnowolnioną, Katowice 1989.
Kociucki L., „Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Formy prawne wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną”. Komentarz do wybranych problemów [w:] Jeśli nie ubezwłasnowolnienie, to co? Prawne formy wsparcia osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. K. Kędziora, Warszawa 2012.
Kociucki L., Niektóre problemy nowelizacji polskiego prawa o ubezwłasnowolnieniu, „Studia Prawnicze” 2013/2.
Kociucki L., Zdolność do czynności prawnych osób dorosłych i jej ograniczenia, Warszawa 2011.
Kolańczyk K., Prawo rzymskie, Warszawa 1978.
Kraczek J., Zakres związania sądu żądaniem wniosku o ubezwłasnowolnienie, „Palestra” 2016/5.
Kubalski M., Ubezwłasnowolnienie – śmierć cywilna, https://www.rp.pl/opinie-prawne/art1518911-michal-kubalski-ubezwlasnowolnienie-smierc-cywilna (dostęp 8.11.2022 r.).
Lutostański K., Prawo cywilne familijne, opracowane na podstawie wykładów uniwersyteckich, Warszawa 1932.
Machnikowski P., Instytucja opieki nad pełnoletnim w pracach Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego w latach 2012–2015, „Państwo i Prawo” 2019/4.
Mańko R., Wybrane relikty prawne epoki realnego socjalizmu w polskim prawie cywilnym – analiza zmiany funkcji społecznej instytucji prawnych w następstwie transformacji ustrojowej, „Studia Iuridica” 2016/66.
Markiewicz I., Heitzman J., Pilszyk A., Ubezwłasnowolnienie – instytucja wciąż potrzebna?, „Psychiatria” 2014/4.
Markiewicz K., Czy sąd jest związany wnioskiem co do zakresu (rodzaju) ubezwłasnowolnienia?, „Polski Proces Cywilny” 2014/2.
Mazek D., Kuratela nad osobami chorymi psychicznie w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII w., „Przegląd Historyczny” 1999/2.
Mróz D., Krytycznie wobec postulatu zniesienia ubezwłasnowolnienia w kontekście harmonizacji polskiego prawa cywilnego z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, „Acta Iuris Stetinensis” 2018/4.
Pajor T., Ochrona osób niepełnosprawnych a ubezwłasnowolnienie [w:] Studium nad potrzebą ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, red. K. Kurowski, Łódź 2010.
Paprzycki L.K., Psychiatryczno-neurologiczno-psychologiczne aspekty postępowania cywilnego w przedmiocie ubezwłasnowolnienia – zagadnienia prawne, „Palestra” 2009/1–2.
Pawłowski G., Metafizyka poznania lingwistycznego, Warszawa 2021.
Pilarz Ł., Przyszłość ubezwłasnowolnienia w Polsce – uwagi proceduralne na tle wymogów prawa międzynarodowego, „Kortowski Przegląd Prawniczy” 2016/2.
Pudlo R., Ubezwłasnowolnienie – doktryna, wątpliwości, alternatywy, „Psychiatria po Dyplomie” 2012/3.
Pudło A., Problematyka ubezwłasnowolnienia w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Roczniki Administracji i Prawa” 2019/2.
Pudzianowska D., Zagadnienie ubezwłasnowolnienia w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka [w:] Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka. Pamięci prof. dr. hab. Zbigniewa Radwańskiego, red. D. Pudzianowska, Warszawa 2014.
Pyziak-Szafnicka M., Ubezwłasnowolnienie jako środek ochrony osób dotkniętych chorobami otępiennymi i chorobą Alzheimera – aktualna regulacja i projektowane zmiany, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2019/111.
Radlińska I., Ochrona podmioto¬wości prawnej osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu umiarkowanym w prawie polskim, „Pomeranian Journal of Life Sciences” 2017/1.
Różański I., Prawo osobowe. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie. Postępowanie o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu. Komentarz, Kraków 1946.
Srogosz T., Ubezwłasnowolnienie w polskim prawie w świetle Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych [w:] Globalne problemy ochrony praw człowieka, red. E. Karska, Warszawa 2015.
Stawarska-Rippel A., Radziecka procedura cywilna: totalitarna czy nowoczesna?, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2011/33.
Strohal E.A., Streifzüge im Entwurfe eines b. G.B. für das Deutsche Reich, „Jahrbücher für die Dogmatik des heutigen römischenund deutschen Privatrechts” 1889/28.
Surowiecka K., Perspektywa zmian regulacji instytucji ubezwłasnowolnienia [w:] Prawo cywilne w świetle obecnej regulacji i pożądanych zmian, red. E. Kabza, K. Krupa-Lipińska, Toruń 2013.
Szeroczyńska M., Mozolna droga ku likwidacji instytucji ubezwłasnowolnienia [w:] Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka. Pamięci prof. dr. hab. Zbigniewa Radwańskiego, red. D. Pudzianowska, Warszawa 2014.
Śledzińska-Simon A., Ograniczenia osób ubezwłasnowolnionych w zakresie konstytucyjnych praw i wolności o charakterze politycznym [w:] Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka. Pamięci prof. dr. hab. Zbigniewa Radwańskiego, red. D. Pudzianowska, Warszawa 2014.
Till E., Pozbawienie własnowolności. Uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Przegląd Prawa i Administracji” 1916/61.
Tomaszewska M., Charakter prawny decyzji o ubezwłasnowolnienie w sądowym stosowaniu prawa, Toruń 2008.
Tomaszewska M., Ubezwłasnowolnienie zagrożeniem prawa do wolności? [w:] Idea wolności w ujęciu historycznym i prawnym. Wybrane zagadnienia, red. E. Kozerska, P. Sadowski, A. Szymański, Toruń 2010.
Volumina Legum. Prawa, konstytucye y przywileje Krolestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego y wszystkich prowincyi należących na walnych seymach koronnych od seymu wiślickiego roku pańskiego 1347 aż do ostatniego Seymu uchwalone, volumen tertium, Petersburg 1859 (przedruk z egzemplarza udostępnionego przez Bibliotekę Narodową w Warszawie, Warszawa 1980).
Waligórski M., Rewizja cywilna według znowelizowanego k.p.c., „Przegląd Notarialny” 1951/1–3.
Wilejczyk M., Zagadnienia etyczne części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 2014.
Wisłocki J., Prawo osobowe, Kraków 1946.
Wiśniewska-Jóźwiak D., Postępowanie o ubezwłasnowolnienie całkowite w świetle przepisów Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego [w:] Studia z Dziejów Państwa i Prawa, tom 18. Dedykowany Panu Profesorowi Wojciechowi Witkowskiemu, Kraków–Lublin–Gdańsk–Warszawa 2015.
Zabłoccy M. i J., Ustawa XII tablic. Tekst – tłumaczenie – objaśnienia, Warszawa 2000.
Zamoyski A., Zbior praw sądowych na mocy Konstytucyi roku 1776, Warszawa 1778.
Zaradkiewicz K., Ubezwłasnowolnienie – perspektywa konstytucyjna a instytucja prawa cywilnego [w:] Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka. Pamięci prof. dr. hab. Zbigniewa Radwańskiego, red. D. Pudzianowska, Warszawa 2014.
Zima M., Ubezwłasnowolnienie osób z niepełnosprawnością intelektualną jako ograniczenie wolności i praw konstytucyjnych w świetle artykułu 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 3 kwietnia 1997 r., Warszawa 2009.
Zima M., Ubezwłasnowolnienie osób z niepełnosprawnością intelektualną w świetle Konstytucji RP oraz Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych [w:] Studium nad potrzebą ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, red. K. Kurowski, Łódź 2010.
Zima-Parjaszewska M., Artykuł 12 Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych a ubezwłasnowolnienie w Polsce, „Studia Prawnicze” 2013/2.
Zima-Parjaszewska M., Artykuł 12 Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami a ubezwłasnowolnienie w Polsce [w:] Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka. Pamięci prof. dr. hab. Zbigniewa Radwańskiego, red. D. Pudzianowska, Warszawa 2014.
Zitelmann E., Die Rechtsgeschäfte im Entwurf eines Bürgerlichen Gesetzbuches für das Deutsche Reich, Berlin 1889, s. 41.
Zoń K.M., O potrzebie nowelizacji przepisów Kodeksu cywilnego w zakresie instytucji ubezwłasnowolnienia [w:] Wokół rekodyfikacji prawa cywilnego. Prace jubileuszowe, red. P. Stec, M. Załucki, Kraków 2015.
prof. dr hab. Konrad Osajda
kierownik Katedry Prawa Handlowego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5877-694X
Granice statusu konsumenta w prawie cywilnym – perspektywa temporalna oraz kwestia niedokonania czynności prawnej
Artykuł dowodzi, że intensyfikacja ochrony konsumenckiej, wynikająca zwłaszcza z rozwoju prawa europejskiego, wyraża się także przez poszerzanie zakresu pojęcia konsument. Już nie tylko stronę umowy zawieranej z przedsiębiorcą uważa się za konsumenta, lecz także osoby, w których interesy godzi konkretna czynność prawna. Powoduje to wątpliwości co do zgodności z prawem europejskim art. 221 Kodeksu cywilnego, a także pozwala na sformułowanie postulatu szerokiej wykładni normy wynikającej z tego przepisu oraz akceptacji indywidualnego wskazywania zakresu znaczeniowego pojęcia „konsument” na tle poszczególnych uregulowań szczegółowych.
Ponadto, w tekście wskazano, że ocena statusu konsumenta ma charakter statyczny, tzn. przesądzający jest moment dokonywania konkretnej czynności prawnej. Jeśli nawet zatem później jej przedmiot jest wykorzystywany do prowadzenia działalności gospodarczej, to stronie tej czynności, będącej konsumentem w chwili jej dokonania, przysługuje ochrona przewidziana prawem konsumenckim.
Słowa kluczowe: konsument, prawo intertemporalne, prawo europejskie
Prof. Konrad Osajda, PhD, LLM, MA (in Law)
Head of Chair of Commercial and Corporate Law, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5877-694X
Limits on the status of a consumer in civil law – temporal aspects and the issue of not conducting a legal transaction
The article argues that one of the forms of intensifying consumer protection arising from the development of EU law is the redefinition of the notion of consumer. Not only are parties entering into contracts with an entrepreneur now considered consumers, but so are persons, whose interests are affected by a specific legal transaction. This gives rise to doubts as to the compatibility of Article 221 of the Polish Civil Code with EU law, and allows for the formulation of the postulate of a broad interpretation of the norm arising from this provision and the acceptance of an individual indication of the scope of the meaning of the term ‘consumer’ in the light of the individual detailed regulations.
Furthermore, the article indicates that the assessment of the status of a consumer is of a static nature, namely the moment when a specific legal transaction is performed is decisive. Therefore, even if its object is later used for business purposes, the party to that transaction, who is a consumer at the time of the transaction is conducted, is entitled to the protection provided by consumer law.
Keywords: consumer, intertemporal law, EU law
Bibliografia / References
Bagińska E., Kowalewski E., Ziemiak M.P., Poszkodowany w wypadku komunikacyjnym a pojęcie konsumenta z art. 221 k.c., „Prawo Asekuracyjne” 2012/2.
Dziurda M., Legitymacja do wytaczania powództw na rzecz konsumentów, „Przegląd Sądowy” 2022/11–12.
Gnela B., Problem systemowej regulacji umów konsumenckich w polskim prawie [w:] Prawo prywatne wobec wyzwań współczesności. Księga Pamiątkowa Dedykowana Profesorowi Leszkowi Ogiegle, red. M. Fras, P. Ślęzak, Warszawa 2017.
Grochowski M., European Consumer Law after the New Deal: A Tryptich, „Yearbook of European Law” 2020/1, t. 39.
Kowalewski E., Handschke J., Szumlicz T., Dekalog konkluzji wynikających z uchwały SN w sprawie pojazdu zastępczego, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2011/3.
Łętowska E., Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 29 lutego 2000 r., „Przegląd Sejmowy” 2000/6.
Łętowska E., Osajda K. [w:] System prawa prywatnego, t. 5, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. K. Osajda, Legalis 2020.
Łętowska E., Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002.
Mikłaszewicz P. [w:] Komentarze prawa prywatnego, t. 7, Prawo konsumenckie, red. K. Osajda, Legalis 2022.
Pajor T. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. M. Pyziak-Szafnicka, LEX 2014.
Wiewiórowska-Domagalska A., Glosa do uchwały SN (7) z 17.11.2011 r., III CZP 5/11, „Europejski Przegląd Sądowy” 2013/3.
Włodarska-Dziurzyńska K., Definicja konsumenta [w:] Nieuczciwe praktyki rynkowe. Ocena regulacji, red. E. Nowińska, D. Kasprzycki, Kraków 2012.
Ziemiak M.P., Polemika ze stanowiskiem niektórych instytucji i urzędów w kwestii uprawnień́ poszkodowanych do najmu pojazdu zastępczego [w:] Odszkodowanie za niemożność́ korzystania z pojazdu uszkodzonego w wypadku komunikacyjnym, red. E. Kowalewski, Toruń 2011.
dr hab. Marcin Dziurda
Katedra Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2896-818X
Legitymacja do wytaczania powództw na rzecz konsumentów
W ramach podstawienia procesowego powództwa na rzecz konsumentów mogą wytaczać prokurator oraz organy i podmioty działające na jego prawach – m.in. organizacje pozarządowe oraz powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów. Organizacja pozarządowa może wytoczyć powództwo na rzecz konsumenta, jeśli mieści się to w zakresie jej zadań statutowych (art. 61 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego – k.p.c.), a przy tym nie prowadzi działalności gospodarczej (art. 8 k.p.c.). Z kolei rzecznik konsumentów, zgodnie z art. 633 k.p.c., może wytaczać powództwa na rzecz konsumentów, a także wstępować, za ich zgodą, do postępowań w tych sprawach w każdym ich stadium.
Słowa kluczowe: konsument, powództwo, podstawienie procesowe, rzecznik konsumentów, organizacja pozarządowa
Dr Hab. Marcin Dziurda
Department of Civil Proceedings, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2896-818X
Authorization to file actions on behalf of consumers
Within the framework of procedural substitution, actions for consumers may be brought by the public prosecutor, as well as bodies and entities acting in his capacity, including non-governmental organizations and the county (municipal) consumer ombudsman. A non-governmental organization may file an action for a consumer if it falls within the scope of its statutory tasks (Article 61 § 1 of the Civil Procedures Code – CPC) and it simultaneously does not conduct business (Article 8 CPC). In turn, pursuant to Article 633 CPC, the consumer ombudsman may file actions for consumers and may also enter into proceedings in these cases at any stage with their consent.
Keywords: consumer, action, procedural substitution, consumer ombudsman, non-governmental organization
Bibliografia / References
Bagińska E., Kowalewski E., Ziemiak M.P., Poszkodowany w wypadku komunikacyjnym a pojęcie konsumenta z art. 221 k.c., „Prawo Asekuracyjne” 2012/2.
Banasiński C., Piontek E., Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2009.
Broniewicz W., Marciniak A., Kunicki I., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2020.
Dziurda M., Legitymacja procesowa a szczególna zdolność sądowa [w:] Dostęp do ochrony prawnej w postępowaniu cywilnym, red. K. Flaga-Gieruszyńska, R. Flejszar, E. Marszałkowska-Krześ, Warszawa 2021.
Dziurda M., Procesowa reprezentacja Skarbu Państwa a reprezentacja materialnoprawna, „Studia Iuridica” 2018/75.
Dziurda M., Szczególna zdolność sądowa, Warszawa 2019.
Feliga P. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 1–50539, t. 1, red. T. Szanciło, Warszawa 2019.
Gajda-Roszczynialska K., Sprawy o ochronę indywidualnych interesów konsumentów w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012.
Gajda-Roszczynialska K., Udział organizacji społecznych w sądowym postępowaniu cywilnym – uwagi de lege lata oraz de lege ferenda [w:] Reforma postępowania cywilnego w świetle projektów Komisji Kodyfikacyjnej, red. K. Markiewicz, Warszawa 2011.
Grzegorczyk P. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016.
Grzegorczyk P., Legitymacja procesowa – pojęcie, funkcje i reżim procesowy, „Przegląd Sądowy” 2020/2.
Jagieła J., Udział organizacji pozarządowych w postępowaniu cywilnym dla ochrony praw obywateli, „Zeszyty Naukowe Instytutu Administracji AJD w Częstochowie” 2014/1.
Januchowski A., Jakie uprawnienia dla rzecznika konsumentów, „Rzeczpospolita. Prawo co Dnia” 2010/12.
Jaworski A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. P. Rylski, Legalis 2022.
Kania S., Status prawny powiatowego rzecznika konsumentów, „Samorząd Terytorialny” 2001/5.
Karoluk S., Powałowski A. [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, red. T. Skoczny, Legalis 2014.
Kowalewski E., Handschke J., Szumlicz T., Dekalog konkluzji wynikających z uchwały SN w sprawie pojazdu zastępczego, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 2011/3.
Mardo H., Rozszerzenie katalogu podmiotów pełniących funkcję reprezentanta grupy jako szansa na zwiększenie popularności postępowania grupowego w Polsce, „Przegląd Sądowy” 2022/7–8.
Maziarz A., Zadania samorządu terytorialnego w zakresie ochrony praw konsumentów, „Samorząd Terytorialny” 2012/6.
Mikłaszewicz P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. W. Borysiak, K. Osajda, Warszawa 2022.
Obrębski R., Zdolność sądowa strony w znaczeniu materialnym [w:] Sine ira et studio. Księga jubileuszowa dedykowana Sędziemu Jackowi Gudowskiemu, red. T. Ereciński, P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2016.
Osajda K., Granice statusu konsumenta w prawie cywilnym (perspektywa temporalna oraz kwestia niedokonania czynności prawnej), „Przegląd Sądowy” 2022/11–12.
Piotrowska A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. 1, Komentarz. Art. 1–205, red. A. Marciniak, Warszawa 2019.
Radwański M. [w:] Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, red. A. Stawicki, E. Stawicki, Warszawa 2016.
Sagan B., Rzecznik konsumentów – przyszłość instytucji. Wybrane zagadnienia, „Samorząd Terytorialny” 2021/11.
Sawczuk M., Zdolność sądowa według Kodeksu postępowania cywilnego, „Nowe Prawo” 1969/11–12.
Sieradzka M. [w:] K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, LEX 2014.
Sorysz M., Kaczyński M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. 1a, Komentarz. Art. 1–42412, red. A. Góra-Błaszczykowska, Legalis 2020.
Uliasz M., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do artykułów 1–50514 k.p.c., t. 1, Warszawa 2007.
Wierzbica-Barbarowska A., Pozycja prawna powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2001/63.
Wiewiórowska-Domagalska A., Glosa do uchwały SN (7) z 17.11.2011 r., III CZP 5/11, „Europejski Przegląd Sądowy” 2013/3.
Ziemiak M.P., Polemika ze stanowiskiem niektórych instytucji i urzędów w kwestii uprawnień́ poszkodowanych do najmu pojazdu zastępczego [w:] Odszkodowanie za niemożność korzystania z pojazdu uszkodzonego w wypadku komunikacyjnym, red. E. Kowalewski, Toruń 2011.
dr Janusz Roszkiewicz
Zakład Praw Człowieka, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5055-2215
Indywidualny test niezawisłości sędziego powołanego z naruszeniem prawa – uwagi na tle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego
Celem artykułu jest identyfikacja kryteriów, za pomocą których sąd może ocenić niezawisłość sędziego powołanego z naruszeniem prawa, tzn. na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa złożonej w większości z przedstawicieli władzy wykonawczej i ustawodawczej. W orzecznictwie polskim i europejskim krystalizuje się konsensus, że nie można a priori zakładać, że każdy sędzia powołany na wniosek upolitycznionej Krajowej Rady Sądowinictwa nie spełnia wymogów niezawisłości, lecz każdy przypadek należy badać indywidualnie, sprawdzając, czy w danym procesie powołania doszło do konkretnych nieprawidłowości. Ów indywidualny test niezawisłości powinien być przeprowadzany przy rozpoznawaniu wniosków o wyłączenie, jak również przy kontroli odwoławczej orzeczeń wydanych z udziałem sędziów powołanych z naruszeniem prawa.
Słowa kluczowe: test niezawisłości, wyłączenie sędziego, kontrola odwoławcza, ważność postępowania
Dr Janusz Roszkiewicz
Department of Human Rights, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5055-2215
Individual test of the independence of a judge appointed in breach of the law – comments on the case law of the Court of Justice of the European Union, the European Court of Human Rights, the Supreme Court and the Supreme Administrative Court
The objective of this article is to identify the criteria by which a court can assess the independence of a judge appointed in breach of the law, namely on the motion of the National Council of the Judiciary consisting largely of representatives of the executive and legislative branches of government. A consensus is crystallizing in the Polish and European case law that it cannot be assumed a priori that every judge appointed on the motion of a politicized National Council of the Judiciary does not satisfy the requirements of independence, but that every case should be examined individually to see whether specific irregularities have taken place in the given appointment process. This individual test of independence should be conducted when considering motions for removal, as well as in the appellate review of decisions issued with the involvement of judges appointed in breach of the law.
Keywords: test of independence, removal of a judge, appellate review, validity of proceedings
Bibliografia / References
Brzozowski W., Krzywoń A., Wiącek M., Prawa człowieka, Warszawa 2021.
Garlicki L. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005.
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2020.
Grajewski K., Krajowa Rada Sądownictwa w świetle przepisów ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. – zagadnienia podstawowe, „Krajowa Rada Sądownictwa” 2018/1.
Grzegorczyk P., Weitz K. [w:] Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1–86, t. I, Warszawa 2016, red. M. Safjan, L. Bosek, Legalis 2016.
Gudowski J., Iudex impurus. Wyłączenie z mocy samej ustawy sędziego objętego zarzutem wadliwego powołania lub przejścia na wyższe stanowisko sędziowskie, „Przegląd Sądowy” 2022/5.
Kamieński G., Wyłączenie z mocy samego prawa sędziego delegowanego na podstawie art. 77 Prawa o ustroju sądów powszechnych (art. 48 § 1 pkt 1 k.p.c.), „Przegląd Sądowy” 2022/10.
Kappes A., Skrzydło J., Czy wyroki neo-sędziów są ważne? – Rozważania na tle uchwały trzech połączonych izb Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. (BSA I-41 10-1/20), „Palestra” 2020/5.
Kardas P., Instytucjonalne aspekty bezstronności sędziego. O proceduralnych podstawach i sposobach rozpoznawania wniosków dotyczących wyłączenia sędziego z uwagi na brak instytucjonalnych gwarancji bezstronności [w:] Bezstronność sędziego w sprawach karnych w świetle zarzutu wadliwości jego powołania, red. P. Wiliński, R. Zawłocki, Warszawa 2022.
Kmieciak Z., Konsekwencje powołania do pełnienia urzędu sędziego sądu administracyjnego lub asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym po przeprowadzeniu postępowania, które mogło być dotknięte wadą prawną. Glosa do wyroku NSA z dnia 4 listopada 2021 r., III FSK 3626/21, „Państwo i Prawo” 2022/4.
Piotrowski R., Konstytucyjne granice reformowania sądownictwa, „Krajowa Rada Sądownictwa” 2017/2.
Radajewski M., Wyłączenie sędziego NSA z uwagi na fakt powołania go na wniosek KRS ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o KRS oraz niektórych innych ustaw. Glosa do postanowienia NSA z dnia 5 lutego 2019 r., I OSK 1394/18, Państwo i Prawo” 2021/9.
Rakowska-Trela A., Krajowa Rada Sądownictwa po wejściu w życie nowelizacji z 8.12.2017 r. – organ nadal konstytucyjny czy pozakonstytucyjny? [w:] Konstytucja. Praworządność. Władza sądownicza. Aktualne problemy trzeciej władzy w Polsce, red. Ł. Bojarski, K. Grajewski, J. Kremer, G. Ott, W. Żurek, Warszawa 2019.
Skotnicki K., Problem konstytucyjności składu obecnej Krajowej Rady Sądownictwa w Polsce, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica” 2020, vol. 93.
Wróbel W., Izba Dyscyplinarna jako sąd wyjątkowy w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji RP, „Palestra” 2019/1–2.
Marcin Walasiak
radca prawny, Wrocław, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7615-4474
Zarzut nadużycia prawa podmiotowego jako środek obrony przed odstąpieniem od umowy i związanymi z nim roszczeniami – na przykładzie art. 635 k.c.
Autor rozważa w kontekście utrwalonych w orzecznictwie i doktrynie zasad stosowania art. 5 Kodeksu cywilnego możliwość skutecznego zakwestionowania odstąpienia od umowy z art. 635 Kodeksu cywilnego i dochodzonych w związku z tym roszczeń poprzez podniesienie zarzutu nadużycia prawa podmiotowego. Artykuł zawiera liczne argumenty przemawiające za niedopuszczalnością obrony zarzutem nadużyciem prawa podmiotowego przed skutecznym odstąpieniem od umowy i dochodzeniem roszczeń z tym związanych.
Słowa kluczowe: zarzut nadużycia prawa podmiotowego, odstąpienie od umowy w kontekście art. 5 k.c., obrona przed odstąpieniem od umowy
Marcin Walasiak
legal counsel, Wrocław, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7615-4474
Allegation of the abuse of a personal right as a defence against the rescission of a contract and related claims – based on the example of Article 635 of the Polish Civil Code
The author considers the possibility of effectively challenging the rescission of a contract under Article 635 of the Polish Civil Code in the context of the principles of applying Article 5 of the Polish Civil Code that have become consolidated in the case law and the doctrine and claims raised in connection with this by raising the allegation of the abuse of a personal right. The article contains numerous arguments supporting the inadmissibility of a defence made with the allegation of abuse of a personal right before the effective rescission of the contract and the pursuit of related claims.
Keywords: allegation of the abuse of a personal right, rescission of a contract in the context of Article 5 of the Polish Civil Code, defence against the rescission of a contract
Bibliografia / References
Dmowski S. [w:] S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2011.
Dmowski S., Trzaskowski R. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Księga pierwsza. Część ogólna, red. J. Gudowski, Warszawa 2014.
Drapała P., Przesłanki odstąpienia od umowy o dzieło (roboty budowlane) na podstawie art. 635 k.c. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 18.09.2019 r., IV CSK 498/18, „Przegląd Sądowy” 2021/9.
Drapała P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 4, Zobowiązania. Część szczegółowa, Warszawa 2017.
Grzybowski S. [w:] System prawa cywilnego, t. 1, Część ogólna, red. S. Grzybowski, Wrocław 1974.
Gutowski M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–352, red. M. Gutowski, Warszawa 2018.
Janiak A. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, Część ogólna, red. A. Kidyba, Warszawa 2012.
Jastrzębski J., Glosa do uchwały SN z dnia 6 listopada 2003 r., III CZP 61/03, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2004/9.
Justyński T., Glosa do wyroku SN z dnia 8 lipca 1999 r., I CKN 1367/98, „Przegląd Sądowy” 2002/1.
Justyński T., Glosa do wyroku SN z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 604/00, „Przegląd Sądowy” 2002/9.
Justyński T., Glosa do wyroku SN z dnia 8 stycznia 2003 r., II CKN 1097/00, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2004/4.
Justyński T., Nadużycie prawa w polskim prawie cywilnym, Kraków 2000.
Kappes A., Szantaż korporacyjny jako nadużycie prawa podmiotowego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2013/10.
Machnikowski P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2017.
Pietrzykowski K. [w:] Nadużycie prawa: konferencja Wydziału Prawa i Administracji, 1 marca 2002 roku, red. H. Izdebski, A. Stępkowski, Warszawa 2003.
Pietrzykowski K. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2015.
Pyziak-Szafnicka M. [w:] System prawa prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012.
Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2019.
Szpunar A., Glosa do wyroku SN z dnia 24 kwietnia 1997 r., II CKN 118/97, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1998/1.
Trzaskowski R., Skutki sprzeczności umów obligacyjnych z prawem, Warszawa 2013.
Trzaskowski R., Możliwość stosowania art. 5 k.c. w przypadkach, w których okoliczności uzasadniające zarzut nadużycia prawa mają charakter trwały, „Palestra” 2010/1–2.
Waldziński C.P., Przesłanki stosowania klauzuli nadużycia prawa podmiotowego w orzecznictwie sądowym, „Przegląd Sądowy” 2017/3.
Wilejczyk M., Stosowanie konstrukcji nadużycia prawa, podmiotowego w dziedzinie prawa spadkowego, „Przegląd Sądowy” 2015/7.
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 1998.
Zbiegień-Turzańska A., Zasady stosowania art. 5 Kodeksu cywilnego, „Monitor Prawniczy” 2013/21.
Zbiegień-Turzańska A. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, t. 1, red. K. Osajda, Warszawa 2017.
Żelechowski Ł. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania. Część szczegółowa, t. 3b, red. K. Osajda, Warszawa 2017.
Emilia Wesołowska
Interdyscyplinarna Szkoła Doktorska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8791-3771
Cywilnoprawna ochrona godności osób wykonujących zawody medyczne w szpitalu
Przedmiotem artykułu jest analiza zagadnienia ochrony godności osób wykonujących zawody medyczne w szpitalu. Autorka podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie, czy godność personelu medycznego, świadczącego usługi medyczne na rzecz szpitala, jest dostatecznie chroniona przez instytucje prawa cywilnego. Rozważania obejmują problematykę różnorodności naruszeń doznawanych przez osoby wykonujące w szpitalu zawody medyczne, które autorka określa jako naruszenia „od zewnątrz” oraz naruszenia „od wewnątrz”, specyfikę szpitala jako miejsca pracy, a także relacje pomiędzy pojęciem godności oraz godności pracowniczej w kontekście ochrony dóbr osobistych.
Słowa kluczowe: godność, godność pracownicza, ochrona dóbr osobistych, szpital
Emilia Wesołowska
Academia Copernicana Interdisciplinary Doctoral School, Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8791-3771
Civil law protection of the dignity of healthcare professionals in hospitals
The objective of the article is to analyse the issue of the protection of the dignity of healthcare professionals working in a hospital. The author attempts to answer the question of whether the dignity of the healthcare professionals providing medical services for the hospital is sufficiently protected by the institutions of civil law. The deliberations include issues such as the variety of breaches experienced by healthcare professionals working in the hospital, which the author describes as breaches ‘from the outside’ and breaches ‘from the inside’, the specificity of the hospital as a place of work, and the relationship between the notion of human dignity and the employee’s dignity in the context of the protection of personal rights.
Keywords: dignity, employee dignity, protection of personal rights, hospital
Bibliografia / References
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przy leczeniu, Toruń 2013.
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przy leczeniu. Zarys wykładu, https://www.ora-warszawa.com.pl/wp-content/uploads/2018/03/Odpowiedzialnosccywilna-za-szkody-wyrzadzone-przy-leczeniu.pdf, (dostęp: 24.10.2022 r.).
Bosek L., Gwarancja godności i jej wpływ na prawo cywilne, Warszawa 2012.
Bronk A., Kategoria godności człowieka w świetle hermeneutyki, „Analiza i Egzystencja” 2012/19.
Buchalska J. [w:] Dobra osobiste i ich ochrona, red. M. Romańska, Warszawa 2020.
Cox T., Griffiths A., Rial-Gonzales E., Badania nad stresem związanym z pracą, Luksemburg 2006.
Dörre-Kolasa D. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. A. Sobczyk, Warszawa 2020.
Garlicki L. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Góral Z., O kodeksowym katalogu zasad indywidualnego prawa pracy, Warszawa 2011.
Groźby, pomówienia, przemoc fizyczna – jest nowy raport o niewłaściwych zachowaniach pacjentów wobec lekarzy, https://www.medexpress.pl/grozby-pomowienia-przemoc-fizyczna-jest-nowy-raport-o-niewlasciwych-zachowaniach-pacjentow-wobec-lekarzy/68628 (dostęp: 24.10.2022 r.).
Grygiel-Kaleta Ż., Ekspansja przepisów ochronnych na niepracownicze stosunki zatrudnienia, rozważania de lege lata i de lege ferenda na przykładzie umów zlecenia. Zagadnienia wybrane „Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej” 2018/1, t. 25.
Izdebski K., Ochrona dobrego imienia i czci lekarza. Szkolenie dla Ośrodka Doskonalenia Zawodowego NIL, https://www.ispoz.pl/wp-content/uploads/2020/07/ISPOZ-Obrona-dobrego-imienia-VI-2020.pdf (dostęp: 24.10.2022 r.).
Jabłoński M. (red.), Wolności i prawa jednostki w konstytucji RP, t. 1: Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki RP, Warszawa 2010.
Jędrejek G., Cywilnoprawna odpowiedzialność za stosowanie mobbingu, Warszawa 2010.
Jończyk J., Spory ze stosunku pracy, Warszawa 1965.
Kant I., Uzasadnienie metafizyki moralności, Warszawa 1984.
Kowalczuk K., Krajewska-Kułak E., Rolka H., Kondzior D., Sarnacka E., Psychospołeczne warunki pracy pielęgniarek, „Hygeia Public Health” 2015/50 (4).
Kuriata E., Felińczak A., Grzebieluch J., Szachniewicz M., Czynniki szkodliwe oraz obciążenie pracą pielęgniarek zatrudnionych w szpitalu, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2011/3, t. 1.
Leka S., Jain A., Zagrożenia psychospołeczne w środowisku pracy i ich wpływ na zdrowie, Warszawa 2013.
Lisiecka K., Zarządzanie jakością usług zdrowotnych, Instytut Przedsiębiorczości Samorządności, Warszawa 2003.
Macklin R., Dignity is a useless concept, “British Medical Journal” 2004, styczeń: https://www.researchgate.net/publication/8951111_Dignity_is_a_useless_concept (dostęp: 24.10.2022 r.).
Masewicz W. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. J. Jończyk, Warszawa 1977.
Mitrus L. Godność jako podstawa aksjologiczna praw pracowniczych [w:] Aksjologiczne podstawy prawa pracy i ubezpieczeń́ społecznych, red. M. Skąpski, K. Ślebzak, Poznań 2014.
Piechowiak M., Filozofia praw człowieka. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999.
Potocka A., Psychospołeczne zagrożenia zawodowe – zarys problemu [w:] Profilaktyka psychospołecznych zagrożeń w miejscu pracy – od teorii do praktyki. Podręcznik dla psychologów, red. D. Merecz, Łódź 2011.
Piszczek J.A., Cywilnoprawna ochrona godności pracownika, Toruń 1981.
Rzemek J., Hrycko-Skowron M., Horbaczewski R. Skarga pacjentki naruszyła cześć lekarki, „Rzeczpospolita” 4.04.2011 r., https://www.rp.pl/artykul/636384-Skarga-pacjentki-naruszyla-czesc-lekarki.html (dostęp: 24.10.2022 r.).
Sanetra W., Ogólnie o aksjologicznych podstawach prawa pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2013/11.
Sobolewski P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2021.
Stelina J. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. A. Sobczyk, Warszawa 2020.
Stępniak P., Odpowiedzialność cywilna lekarzy a stosunek zatrudnienia, „Medyczna Wokanda” 2015/7.
Strugała R., Naruszenie praw osobistych przez zaniechanie, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2018/3.
Szewczyk H., Prawo pracownika do godności. Uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Państwo i Prawo” 2011/11.
Świderska M., Zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych w związku z ujawnieniem tajemnicy medycznej, „Białostockie Studia Prawnicze” 2020/2, t. 25.
Wałachowska M., Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za zerwanie więzi rodzinnych w razie doznania przez osobę bliską poważnego uszczerbku na zdrowiu, „Przegląd Sądowy” 2017/9.
Wałachowska M., Zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, Toruń 2007.
Węglińska J., Formy zatrudnienia personelu medycznego, „Rynek–Społeczeństwo–Kultura” 2009/2 (33).
Wratny J., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2016.
Wujczyk M., Prawo pracownika do ochrony prywatności, Warszawa 2012.
Zieliński M., Regulacja godności we współczesnych konstytucjach, Wrocław 2010.
dr Katarzyna Kamińska
adiunkt, Instytut Nauk Prawnych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4438-0127
Sprawowanie władzy rodzicielskiej w formie pieczy naprzemiennej w sytuacji rozwodu lub rozstania rodziców
Przedmiotem artykułu jest instytucja pieczy naprzemiennej w polskim prawie rodzinnym. Piecza ta – jak do tej pory – nie została wprost uregulowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Obowiązujące przepisy nie wykluczają jednak takiego sposobu uregulowania wykonywania władzy rodzicielskiej po rozwodzie lub w sytuacji rodziców żyjących w rozłączeniu. Wśród orzeczeń, w których sprawowanie władzy rodzicielskiej pozostawia się przy obojgu rodzicach, coraz więcej odnotowuje się tych, które stanowią o naprzemiennej pieczy rodziców nad dzieckiem. Obecnie zwraca się uwagę na coraz częstsze, aktywne zaangażowanie się w proces wychowania i rozwoju dzieci przez ojców. Łamie to obowiązujący jeszcze chociażby 20 lat temu model, zgodnie z którym prowadzeniem domu i wychowaniem dzieci powinna zajmować się matka, z kolei rola ojca powinna sprowadzać się do zapewnienia bytu materialnego rodzinie.
Słowa kluczowe: piecza naprzemienna, władza rodzicielska, dobro dziecka, rozwód
Dr Katarzyna Kamińska
assistant professor, Institute of Legal Studies, Faculty of Law and Administration, University of Silesia in Katowice, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4438-0127
Exercising parental authority in the joint physical custody model after divorce or separation
The article addresses the institution of joint physical custody under Polish family law. This custodianship has not been explicitly regulated to date in the Family and Guardianship Code. However, the current provisions do not preclude such a method of exercising parental authority after divorce or separation. Among the judgments in which the exercise of parental authority is awarded to both parents, the number of those where joint physical custody over a child is adjudicated is increasing. Attention is currently drawn to the increasingly more frequent active involvement of fathers in the process of raising children and their development. This is in conflict with the model that prevailed even 20 years ago, according to which the mother should be responsible for running the home and raising the children, while the father’s role was to provide for the family.
Keywords: joint physical custody, parental authority, the child’s welfare, divorce
Bibliografia / References
Andryszczak M., Dwa domy, dwa życia – czyli o tzw. pieczy naprzemiennej [w:] Prawo–Rodzina–Praca, red. M. Andryszczak, R. Badowiec, D. Gęsicka, Toruń 2017.
Baranowska-Bolesta M., Piecza naprzemienna rodziców nad dzieckiem – wybrane zagadnienia, „Przegląd Sądowy” 2022/9.
Bartkowiak E., Wychowanie w rodzinie według Janusza Korczaka, „Wychowanie w Rodzinie” 2013/1.
Caulley A.M., Equal Isn’t Always Equitable: Reforming the Use of Joint Custody Presumptions in Judicial Child Custody Determinations, “Boston University International Law Journal” 2018/27.
Czerederecka A., Rozwód a rywalizacja o opiekę nad dziećmi, Warszawa 2010.
Domański M., Orzekanie o pieczy naprzemiennej w wyrokach rozwodowych, „Prawo w działaniu. Sprawy cywilne” 2016/25.
Domański M., Rozstrzygnięcie w wyroku rozwodowym o miejscu pobytu dziecka, „Przegląd Sądowy” 2016/11.
Gajda J.. [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2018.
Gójska A., Mediacja [w:] Władza rodzicielska i kontakty z dzieckiem. Sądowe Komentarze Tematyczne, red. J. Ignaczewski, Warszawa 2010.
Gromek K., Pisma procesowe i orzeczenia sądowe w sprawach rodzinnych, Warszawa 2018.
Habdas M., The Evolution of Joint Parenting in Poland: The Legal Perspective on Lessons Learned and Still to Be Learned, “International Journal of Law, Policy and the Family” 2019/3.
Holewińska-Łapińska E., Ocena realizacji zasady ochrony dobra dziecka w praktyce orzekania separacji z zastosowaniem „modeli Stojanowskiej [w:] W trosce o rodzinę. Księga pamiątkowa ku czci Profesor Wandy Stojanowskiej, red. M. Kosek, J. Słyk, Warszawa 2008.
Ignaczewski J. (red.), Komentarz do spraw o określenie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej [w:] Komentarz do spraw rodzinnych, Warszawa 2014.
Ignatowicz J., Nazar M., Prawo rodzinne, Warszawa 2016.
Justyński T., W sprawie tzw. opieki naprzemiennej, „Rodzina i prawo” 2011/19.
Kędziera K., Stępień M., Piecza naprzemienna w polskim prawie rodzinnym, „Palestra” 2018/3.
Kołodziej W., Rola ojca w życiu rodziny i dziecka [w:] Rodzice i dzieci w różnych systemach rodzinnych, red. I. Janicka, Kraków 2007.
Kosińska-Wiercińska J., Władza rodzicielska nad małoletnim dzieckiem w razie rozwodu rodziców na tle prawa amerykańskiego, „Rodzina i Prawo” 2011/19.
Łukasiewicz J.M., Problemy praktyczne związane z instytucją pieczy naprzemiennej, „Forum Prawnicze” 2018/2.
Majka-Rostek D., Współczesne wzorce nowego ojcostwa [w:] Rodzina. Kondycja i przemiany, red. M. Świątkiewicz-Mośny, Kraków 2011.
Makar A., Maniara E., Orzekanie o władzy rodzicielskiej w postępowaniu rozwodowym po 2008 r., [w:] Prawo–Rodzina–Praca, red. M. Andryszczak, R. Badowiec, D. Gęsicka, Toruń 2017.
Michalak M., Jaros P.J., Prawo dziecka do obojga rodziców, „Dziecko Krzywdzone. Teoria, Badania, Praktyka” 2014/3.
Mostowik P., Władza rodzicielska i opieka nad dzieckiem w prawie prywatnym międzynarodowym, Kraków 2014.
Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2003.
Słyk J., Interwencja sądu opiekuńczego w zakresie władzy rodzicielskiej [w:] Meritum. Prawo rodzinne, red. G. Jędrejek, Warszawa 2017.
Smyczyński T., Prawo dziecka do wychowania w rodzinie [w:] Konwencja o Prawach Dziecka: analiza i wykładnia, red. T. Smyczyński, Poznań 1999.
Sosnowski T., Ojcostwo w perspektywie pokoleniowej. Studium socjopedagogiczne, Warszawa 2018.
Stecki L., Władza rodzicielska po rozwodzie, „Państwo i Prawo” 1992/5.
Steegh N., Gould-Stalman D., Joint Legal Custody Presumptions: A Troubling Legal Shortcut, “Family Court Review” 2014/52.
Stojanowska W., Porozumienie rodziców jako przesłanka pozostawienia obojgu władzy rodzicielskiej po rozwodzie. Wybrane zagadnienia, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego: Acta Iuris Stetinensis” 2014/6.
Stojanowska W., Postulat przeniesienia amerykańskiej koncepcji “planu wychowawczego” rozwodzących się rodziców na grunt prawa polskiego, „Zeszyty Prawnicze UKSW” 2007/7 (2).
Strzebinczyk J.F., Prawo rodzinne, Warszawa 2016.
Szczekala A., Sposoby kształtowania władzy rodzicielskiej nad wspólnym dzieckiem rozwodzących się małżonków [w:] Prawo cywilne – stanowienie, wykładnia i stosowanie. Księga pamiątkowa dla uczczenia setnej rocznicy urodzin Profesora Jerzego Ignatowicza, red. M. Nazar, Lublin 2015.
Tracy M., The Equally Shared Parenting Time Presumption-A Cure-All or a Quagmire for Tennessee Child Custody Law?, “University Memphis Law Review” 2007/38.
Trepka-Starosta J., Roszkowska A., Zagrożone rodzicielstwo. Sytuacja ojców starających się o kontakty ze swoimi dziećmi po rozwodzie [w:] Problemy jednostki i rodziny w obszarze stosowania prawa. Aspekty psychologiczne, red. D. Rode, Warszawa 2016.
Winiarz J., Prawo rodzinne, Warszawa 1996.
Winiarz J., Władza rodzicielska [w:] System prawa rodzinnego i opiekuńczego, red. J.S. Piątowski, Ossolineum 1985.
Zimny J., Ojcostwo jako zadanie, „Pedagogia Ojcostwa” 2014/8.
Zegadło R., Miejsce zamieszkania, miejsce pobytu, miejsce zwykłego (stałego) pobytu dziecka oraz piecza naprzemienna, „Rodzina i Prawo” 2011/17–18.
Kamil Wielgus
doktorant w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych, asystent, Katedra Prawa Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1781-3134
Zastosowanie reguły surogacji (art. 406 k.c.) wobec wypłaconej kwoty pieniężnej tytułem nieważnej umowy kredytu
W ostatnim czasie w praktyce zrodziło się doniosłe pytanie związane z zastosowaniem reguły surogacji według art. 406 Kodeksu cywilnego. Dotyczy ono zagadnienia umów kredytów indeksowanych czy denominowanych do waluty obcej (zwłaszcza franka szwajcarskiego, CHF, art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy z 29.08.1997 r. – Prawo bankowe). W przypadku stwierdzenia nieważności tego typu umów, rozliczenia pomiędzy jej (byłymi) stronami odbywają się według koncepcji („teorii”) dwóch kondykcji (art. 410 w zw. z art. 405 Kodeksu cywilnego). Konsument-kredytobiorca ma roszczenie względem banku o zwrot nienależnie wpłaconych przez niego rat kwoty kredytu, natomiast bank-kredytodawca ma roszczenie względem kredytobiorcy o zwrot nienależnie wypłaconej kwoty kredytu. Umowa kredytu jest zawierana w określonym celu (art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, jest to element przedmiotowo istotny tej umowy). Oznacza to, że wypłacona przez bank nienależnie (bo na podstawie nieważnej umowy) kwota kredytu powinna być spożytkowana przez kredytobiorcę zgodnie z oznaczonym w umowie przeznaczeniem – najczęściej, w kontekście problematyki tzw. kredytów frankowych, był to zakup nieruchomości (gruntowej czy lokalowej) przeznaczonej na cele mieszkaniowe. Powstaje zatem podstawowe pytanie: jeżeli kredytobiorca nabył nieruchomość w zamian za wypłaconą nienależne kwotę kredytu, to czy z mocy art. 406 Kodeksu cywilnego roszczenie kondykcyjne obejmuje właśnie tę nieruchomość (najczęściej mieszkalną), a nie tę pierwotnie wypłaconą sumę pieniężną. Dalszą konsekwencją tego zapatrywania byłby obowiązek wydania pożytków uzyskanych z tej rzeczy (np. cywilnych, w postaci rat czynszu wynikających z umów najmu tej nieruchomości). Powstałby również obowiązek banku do np. zwrotu nakładów poniesionych na tę nieruchomość. Celem artykułu jest rozwianie zasygnalizowanych wątpliwości.
Słowa kluczowe: umowa kredytu, nieważność, frank szwajcarski, reguła surogacji, bezpodstawne wzbogacenie
Kamil Wielgus
PhD student at the Doctoral School of Social Sciences, teaching assistant, Department of Civil Law, Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Kraków, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1781-3134
Application of the rule of substitution (Article 406 of the Polish Civil Code) to an amount of money disbursed on the basis of an invalid loan agreement
An important question has recently arisen in practice on the basis of Polish law related to the application of the rule of substitution according to Article 406 of the Polish Civil Code (PCC). It applies to the issue of loan agreements indexed to or denominated in a foreign currency (especially the Swiss Franc, CHF, see Article 69, para. 2, item 4a of the Polish Banking Law of 29 August 1997). If this type of agreement is found to be invalid, settlements between its (former) parties take place according to the concept (‘theory’) of two conditions (Article 410 in conjunction with Article 405 PCC). The consumer/borrower has a claim on the bank for the refund of unduly paid instalments on the amount of the loan, whereas the bank/lender has a claim on the borrower for the refund of the unduly disbursed amount of the loan. A loan agreement is concluded for a specific purpose (Article 69, para. 1 of the Banking Law – this is an element, the subject of which is important to that agreement). This means that the amount of the loan unduly disbursed by the bank (on the basis of an invalid agreement) should be used by the borrower in accordance with the purpose specified in the agreement – most frequently in the context of the issue of the so-called Franc loans, which was the purchase of real property (land or premises) intended for residential purposes. Therefore, the basic question arises of whether, if the borrower purchased real property for the unduly disbursed amount of the loan, then, pursuant to Article 406 PCC, the legal claim encompasses precisely that real property (most frequently residential) and not the amount of money originally disbursed. A further consequence of this view would be the obligation to hand over the benefits obtained from that property (e.g. civil benefits, in the form of instalments of rent arising from the tenancy agreements on that property). The obligation would also arise for the bank to, for example, return the outlay incurred on the property. The objective of this article is to clarify the doubts that have been outlined.
Keywords: loan agreement, invalidity, Swiss Franc, substitution rule, groundless enrichment
Bibliografia / References
Bajor B. [w:] Prawo bankowe. Komentarz do przepisów cywilnoprawnych, red. B. Bajor, LEX 2020.
Bujalski M., Zakres zastosowania reguły contra proferentem oraz istota umowy rachunku bankowego w świetle pojęcia obracanie środkami pieniężnymi. Glosa krytyczna do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2021 r. III CSKP 80/21, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2022/2.
Dannemann G., The German Law of Unjustified Enrichment and Restitution. A Comparative Introduction, Oxford University Press 2009.
Domański L., Instytucje kodeksu zobowiązań, Warszawa 1936.
Dubis W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Legalis 2021.
Fikentscher W., Heinemann A., Schuldrecht Allgemeiner und Besonderer Teil, Berlin 2017.
Górniak K., Nabycie własności rzeczy ruchomej w dobrej wierze, Warszawa 2021.
Griss I. [w:] Kurzkommentar zum ABGB. Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch, Ehegesetz, Konsumentenschutzgesetz, IPR-Gesetz und Europäisches Vertragsstatutübereinkommen, red. H. Koziol, P. Bydlinski, R. Bollenberger, Wien–New York 2010.
Grochowski M., Reguła de minimis non curat praetor w prawie prywatnym [w:] Sine Ira et Studio. Księga jubileuszowa dedykowana Sędziemu Jackowi Gutowskiemu, red. T. Ereciński, P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2016.
Hahn A.-C. [w:] Obligationenrecht – Allgemeine Bestimmungen Art. 1–183 OR. CHK – Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, red. A. Furrer, A.K. Schnyder, swiss.lex 2016.
Kitłowski E., Surogacja rzeczowa w prawie cywilnym, Warszawa 1969.
Kohler J., Substanzrecht und Wertrecht, Archiv für die civilistische Praxis (AcP) 1901, t. 91.
Korzonek J., Rosenblüth I., Komentarz do kodeksu zobowiązań, Kraków 1936.
Księżak P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2021.
Księżak P., Wygaśnięcie obowiązku zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 409 KC), „Edukacja Prawnicza” 2009/2.
Larenz K., Canaris C.-H., Mothodenlehre der Rechtswissenschaft, Berlin–Heidelberg 1995.
Łętowska E., Bezpodstawne wzbogacenie, Warszawa 2000.
Łętowska E., Po wyroku TSUE ws. kredytów frankowych: Teraz polskie sądy muszą pokazać, na co je stać – komentuje prof. Ewa Łętowska, https://www.rp.pl/Opinie/310069951-Po-wyroku-TSUE-ws-kredytow-frankowych-Teraz-polskie-sady-musza-pokazac-na-co-je-stac---komentuje-prof-Ewa-Letowska.html (dostęp: 8.11.2022 r.).
Lieb M. [w:] Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch: BGB, Band 5: Schuldrecht – Besonderer Teil III (§§ 705-853). Partnerschaftsgesellschaftsgesetz. Produkthaftungsgesetz, red. P. Ulmer, Beck Online 2004.
Longchamps de Bérier R., Zobowiązania, Lwów 1938.
Lorenz S. [w:] J. von Staudingers Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch: Staudinger BGB - Buch 2 Ungerechtfertigte Bereicherung: §§ 812-822, juris.de 2007.
Molis J. [w:] Prawo bankowe. Komentarz, t. 1 i 2, red. F. Zoll, LEX 2005.
Morek R. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2021.
Mostowik P. [w:] System prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2018.
Mularski K. [w:] Kodeks cywilny, t. 2, Komentarz. Art. 353–626, red. M. Gutowski, Legalis 2019.
Ohanowicz A. [w:] System prawa cywilnego, t. 3, cz. 1, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. Z. Radwański, Ossolineum 1981.
Ohanowicz A., Zobowiązania przemienne, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1974/3.
Pietrzykowski J. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, red. Z. Resich, Warszawa 1972.
Pietrzykowski K. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz. Art. 1–44910, red. K. Pietrzykowski, Legalis 2020,
Pisuliński J., Sankcja zamieszczenia w umowie niedozwolonego postanowienia w świetle dyrektywy 93/13/EWG i orzecznictwa TS UE [w:] Życie umowy konsumenckiej po uznaniu jej postanowienia za nieuczciwe na tle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, red. M. Romanowski, Warszawa 2017.
Raczyńska M., The Law of Tracing in Commercial Transactions, Oxford University Press 2018.
Romani A.-M., Enrichissement injustifié, Dalloz 2018.
Schulin H. [w:] Basler kommentar. Obligationenrecht I. Art. 1-529 OR, red. H. Honsell, N.P. Vogt, W. Wiegand, Basel 2007.
Schwab M. [w:] Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch: BGB, Band 7: Schuldrecht – Besonderer Teil IV (§§ 705–853). Partnerschaftsgesellschaftsgesetz. Produkthaftungsgesetz, red. M. Habersack, Beck Online 2020.
Schwander I. [w:] OR Kommentar Schweizerisches Obligationenrecht. OFK - Orell Füssli Kommentar, red. J.K. Kostkowicz, S. Wolf, M. Amstutz, E. Frankhauser, swiss.lex 2016.
Serda W., Nienależne świadczenie, Warszawa 1988.
Trzaskowski R. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, Zobowiązania. Część ogólna, red. J. Gudowski, LEX 2018.
Węgrzynowski Ł., Teoria salda czy teoria dwóch kondykcji? Zasady rozliczeń z nieważnej umowy kredytu frankowego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2021/5.
Welser R., B. Zöchling-Jud, Grundriss des bürgerlichen Rechts. Band II. Schuldrecht, Allgemeiner Teil Schuldrecht, Besonderer Teil, Erbrecht. Auf Grundlage der von Dr. Helmut Koziol und Dr. Rudolf Welser, Wien 2015.
Wendehorst Ch. [w:] BeckOK BGB, red. W. Hau, R. Poseck, beckonline.de.
Wielgus K. [w:] J. Pisuliński, M. Berek, W. Górecki, D. Mróz-Krysta, K. Wielgus Przegląd bieżącego orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawach cywilnych (czerwiec-wrzesień 2020), red. J. Pisuliński, „Palestra” 2020/11.
Zawadzka Z. [w:] Bankowość. Podręcznik akademicki, red. W.L. Jaworski, Z. Zawadzka, Warszawa 2002.
Zerres T., Bürgerliches Recht. Allgemeiner Teil, Schuldrecht, Sachenrecht, Zivilprozessrecht, Berlin 2019.
Zoll F. [w:] System prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2018.
Żukowski W., Surogacja składników majątku spadkowego dziedziczonego przez kilku spadkobierców, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2008/3.
dr Agnieszka Kania-Chramęga
Instytut Nauk Prawnych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Zielonogórski, Polska. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6246-3172
Kilka refleksji na temat pisemnych uzasadnień wyroków w sprawach karnych
Artykuł poświęcono wybranym zagadnieniom, odnoszącym się do problematyki pisemnych uzasadnień wyroków w sprawach karnych. Przyjmując, że uzasadnienie powinno służyć logicznemu zrelacjonowaniu, odtworzeniu procesu myślowego, prowadzącego do wydania danego rozstrzygnięcia, w ramach prowadzonych analiz starano się dowartościować płynącą z niego siłę argumentacyjną. Poza dyskusją pozostaje, iż czytelna odpowiedź na pytanie, dlaczego sąd wydał taki, a nie inny wyrok jest doniosłym składnikiem prawa do rzetelnego procesu karnego. Wobec powyższego wątpliwości wzbudza nowelizacja Kodeksu postępowania karnego z dnia 19 lipca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r., poz. 1694), na mocy której został wprowadzony obowiązek sporządzania uzasadnień wyroków na formularzach. Mając na uwadze, że zasadniczym celem wspomnianej nowelizacji było m.in. usprawnienie postępowania, stworzenie warunków do szybszego załatwiania spraw, trudno jednak rozproszyć obawy, iż nadmierna zwięzłość może doprowadzić do niezrozumiałej dla odbiorcy kondensacji myśli, a w rezultacie do osłabienia czy deprecjacji funkcji informacyjnej uzasadnienia wyroku. Stąd też już de lege lata wypada wyraźnie zaakcentować możliwość odmowy sporządzenia (narzuconego wzorem) uzasadnienia na formularzu. W przekonaniu tym utwierdza wynikająca z art. 6 ust. 1 EKPC reguła rzetelnego i uczciwego procesu.
Słowa kluczowe: formularz uzasadnienia, uzasadnienie wyroku, rzetelny proces karny
dr Agnieszka Kania-Chramęga
Institute of Legal Studies, Faculty of Law and Administration, University of Zielona Góra, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6246-3172
Reflections on written justifications of judgments in criminal cases
This article explores selected issues regarding written justifications of judgments in criminal cases. Accepting that a justification should serve the purpose of logically recounting and reconstructing the thought process leading to the given decision being made, the analysis shows an appreciation for the strength of the arguments flowing from such a process. It is beyond dispute that a clear answer to the question of why the court has passed a given judgment is an important component of the right to a fair criminal trial. In view of the above, doubts are raised by the amendment to the Criminal Procedures Code of 19 July 2019 (Journal of Laws of 2019, item 1694) according to which the obligation was introduced to prepare justifications of judgments on forms. Bearing in mind that the main objective of this amendment included the streamlining of proceedings and the creation of conditions for resolving cases faster, it is difficult, however, to dispel concerns that excessive brevity can lead to the condensation of thoughts that is incomprehensible to the recipient, and as a result, to the weakening or depreciation of the informative function of the justification of the judgment. Hence, already de lege lata, the possibility of refusing to prepare a (model-imposed) justification of the judgment on a form should be clearly emphasized. Such a belief is reinforced by the principle of a fair and equitable trial arising from Article 6(1) ECHR.
Keywords: justification form, justification of a judgment, fair criminal trial
Bibliografia / References
Broniecka R., Uzasadnienie wyroku w polskim postępowaniu karnym, Warszawa 2014.
Chmielniak Ł., Klonowski M., Rychlewska-Hotel A. [w:] Kodeks postępowania karnego. red. Zagrodnik J. (red.), Komentarz praktyczny do nowelizacji 2019, Warszawa 2020.
Cieślak M., Glosa do uchwały składu 7 sędziów SN z 21 marca 1975 r., VI KZP 39/74, „Państwo i Prawo” 1975/11.
Drajewicz D., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17.02.2014 r., II AKa 25/14, „Państwo i Prawo” 2018/12.
Eichstaedt K., Brak uzasadnienia zaskarżonego wyroku jako niewystarczająca przesłanka do jego uchylenia. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 4 września 2019 r., IV KS 39/19, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2020/5.
Gałęski M., Leżak K., Zawłocki R., Uzasadnienia wyroków sądu karnego na urzędowych formularzach. Komentarz. Wzory. Orzecznictwo, red. R. Zawłocki, Warszawa 2021.
Grochowski M., Uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji i jego deficyty (studium przypadku), „Państwo i Prawo” 2014/2.
Hermeliński W., Nita B., Orzekanie reformatoryjne na podstawie nowych ustaleń faktycznych w polskim postępowaniu karnym, „Państwo i Prawo” 2009/4.
Hofmański P., Zabłocki S., Elementy metodyki pracy sędziego w sprawach karnych, Warszawa 2011.
Ignaczewski J., Sędzia par excellence, „Edukacja Prawnicza” 2008/1.
Kania A., Motywacyjno-wychowawcza funkcja ustnych uzasadnień orzeczeń sądowych w sprawach karnych, „Prokuratura i Prawo” 2016/11.
Kościelniak-Marszał M., Wyrok sądu I instancji w polskim procesie karnym, Warszawa 2017.
Kotowski A., Kilka uwag o formularzach uzasadnień w sprawach karnych, „Prawo i Więź” 2020/2.
Kotowski A., O formularzach uzasadnień w sprawach karnych, „Prokuratura i Prawo” 2020/7–8.
Kotowski A., Teoretycznoprawna analiza pojęcia uzasadniania [w:] Uzasadnienia decyzji stosowania prawa, red. M. Grochowski, I. Rzucidło-Grochowska, Warszawa 2015.
Kowalski S., Paluszkiewicz H., Odmowa sporządzenia uzasadnienia na formularzu. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 11 sierpnia 2020 r., I KA 1/20, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2021/5.
Kubiak J., Zagadnienie przekonania sędziowskiego w procesie karnym, „Państwo i Prawo” 1975/6.
Kulesza C., Starzyńska R., Obowiązek uzasadniania orzeczeń sądowych a prawo do obrony, „Prokuratura i Prawo” 2010/5.
Kurnatowska A., Wychowawcza funkcja ustnych powodów wyroku w sprawach karnych, „Nowe Prawo” 1982/3–4.
Łętowska E., Pozaprocesowe znaczenie uzasadnienia sądowego, „Państwo i Prawo” 1997/7.
Małek L., Dopuszczalność posługiwania się cytatem w wytworach intelektualnych pozbawionych ochrony na tle prawa autorskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2016/1.
Maroń G., Odwołania do filozofów w polskim orzecznictwie, „Krytyka Prawa. Niezależne Studia nad Prawem” 2019/4.
Maroń G., Odwołania do literatury pięknej w uzasadnieniach orzeczeń sądowych, „Przegląd Sądowy” 2019/1.
Mierzwińska-Lorencka J., Kodeks postępowania karnego. Komentarz do nowelizacji 2019, Warszawa 2020.
Mierzwińska-Lorencka J., Uzasadnianie wyroków w sprawach karnych [w:] Uzasadnienia decyzji stosowania prawa, red. M. Grochowski, I. Rzucidło-Grochowska, Warszawa 2015.
Murzynowski A., Istota i zasady procesu karnego, Warszawa 1976.
Murzynowski A., O stały rozwój kultury postępowania przed sądem I instancji, „Państwo i Prawo” 1967/12.
Piasecki K., Wyroki sądów pierwszej instancji, sądów apelacyjnych oraz Sądu Najwyższego w sprawach cywilnych, handlowych i gospodarczych, Warszawa 2007.
Roszkiewicz J., Incydentalna kontrola zgodności ustaw z prawem międzynarodowym i europejskim. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 11 sierpnia 2020 r., I KA 1/20, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2021/5.
Rzucidło I., Uzasadnienie orzeczenia sądowego. Ujęcie teoretyczne a poglądy orzecznictwa, Warszawa 2020.
Rzucidło-Grochowska I., Strategie i techniki formułowania uzasadnień orzeczeń sądowych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2017/2.
Safjan M., Wyzwania dla państwa prawa, Warszawa 2007.
Samborski E., Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach karnych, Warszawa 2011.
Sanetra W., Kilka uwag o uzasadnieniach orzeczeń Sądu Najwyższego, „Przegląd Sądowy” 2002/9.
Skrętowicz E., Funkcja oraz istota ustnych motywów i uzasadnienia wyroku w procesie karnym, „Studia Iuridica Lublinensia” 2013, t. 19.
Skrętowicz E., Istota i znaczenie uzasadnienia wyroku sądu karnego po nowelizacji z 2003 roku [w:] W kręgu teorii i praktyki prawa karnego – księga poświęcona pamięci Profesora Andrzeja Wąska, red. L. Leszczyński, E. Skrętowicz, Z. Hołda, Lublin 2005.
Skwarcow M., Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 27 marca 2014 r., II AKa 297/13. Glosa, „Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa” 2015/3.
Sobczak J., Wykorzystywanie dorobku judykatury w utworach naukowych. Problem labilności statusu prawnego uzasadnień orzeczeń sądowych, „Acta Iuris Stetinensiss” 2017/2.
Stawecki T., Dorobek nauki prawa w uzasadnieniach decyzji sądowych [w:] Uzasadnienia decyzji stosowania prawa, red. M. Grochowski, I. Rzucidło-Grochowska, Warszawa 2015.
Śliwiński S., Polski proces karny przed sądem powszechnym. Zasady ogólne, Warszawa 1959.
Świda-Łagiewska Z., Zasada swobodnej oceny dowodów w polskim procesie karnym, Wrocław 1983.
Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1972.
Wróblewski J., Uzasadnienie i wyjaśnienie decyzji sądowej, „Studia Prawno–Ekonomiczne” 1976, t. XVI.
Wysocki D., Nieprawidłowe sporządzenie uzasadnienia wyroku jako uchybienie niestanowiące podstawy uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji w postępowaniu karnym, „Przegląd Sądowy” 2011/11–12.
Zabłocki S., Hofmański P., Standaryzacja uzasadnień wyroków sądów pierwszej instancji [w:] Artes serviunt vitae, sapientia imperat. Proces karny sensu largo – rzeczywistość i wyzwania. Księga jubileuszowa Profesora Tomasza Grzegorczyka z okazji 70. urodzin, red. J. Kasiński i in., Warszawa 2019.
Zachuta A., Wadliwość uzasadnienia wyroku jako samodzielna przyczyna jego uchylenia, „Prokuratura i Prawo” 2006/12.
Zawadowski A., Sędzia „sfinks”, „Monitor Prawniczy” 2010/3.
Zieliński M., Współczesne problemy wykładni prawa, „Państwo i Prawo” 1996/8–9.
Zieliński M., Ziembiński Z., Uzasadnianie twierdzeń, ocen i norm w prawoznawstwie, Warszawa 1988.
Znamierowski C., Podstawowe pojęcia teorii prawa. Część pierwsza. Układ prawny i norma prawna, Poznań 1934.
Michał Głuchowski, LL.M.
Uniwersytet Europejski Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, Katedra Polskiego Prawa Karnego, Niemcy. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5287-1930
Zakres zgody na czynność seksualną przy przestępstwie zgwałcenia z użyciem podstępu
Niepisanym znamieniem przestępstwa zgwałcenia z art. 197 Kodeksu karnego jest brak zgody na czynność seksualną. Jednocześnie uważa się, że przy wprowadzeniu pokrzywdzonego w błąd nadal wyraża on zgodę, a mimo to sprawca może odpowiadać karnie za zgwałcenie z użyciem podstępu. Ponadto dominujący pogląd rozgranicza karalny podstęp i bezkarne wprowadzenie w błąd na podstawie kryterium czysto normatywnego, to jest oceny istotności błędu dla decyzji o życiu seksualnym z perspektywy wzorców kulturowych. W artykule proponuje się konstrukcję nakreślającą ostrzej kontury penalizacji oraz rozwiązującą paradoks zgody przy podstępie. Jest nią odejście od oceny charakteru błędu i zastąpienie jej badaniem zakresu zgody w oparciu o kluczowe elementy wolności seksualnej. Badanie to sprowadza się do analizy trzech elementów: czy dysponent wyrażał zgodę (1) na czynność seksualną konkretnego rodzaju (2) z określoną osobą (3) w chwili podejmowania tej czynności.
Słowa kluczowe: zgwałcenie, podstęp, zgoda, wolność seksualna, czynność seksualna
Michał Głuchowski, LL.M.
European University Viadrina Frankfurt (Oder), Department of Polish Criminal Law, Frankfurt (Oder), Germany. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5287-1930
The extent of sexual consent and the crime of rape by deception
An unwritten characteristic of the crime of rape under Article 197 of the Polish Penal Code is the lack of consent to sexual activity. It is simultaneously considered that, if the victim is deceived, the act is still a crime of rape by deception, even though the victim might have given consent. Furthermore, the prevailing view differentiates between punishable deception and non-punishable misleading on the basis of a purely normative criterion, namely, by analysing the materiality of the mistake with respect to the decision regarding sexual activity from the point of view of cultural norms. The article proposes a method specifying stricter penalization, which also solves the paradox of consent in the case of deceit. This is a departure from the assessment of the nature of the mistake and its replacement with the analysis of the scope of the consent based on the key elements of sexual freedom. This examination boils down to the analysis of three elements, namely whether the holder of a legal interest agrees (1) to the particular type of sexual activity (2) with the specific person (3) at the time of that activity.
Keywords: rape, deception, consent, sexual freedom, sexual activity
Bibliografia / References
Alam N., Alldred P., Condoms, Trust and Stealthing: The Meanings Attributed to Unprotected Hetero-Sex, „International Journal of Environmental Research and Public Health” 2021/8.
Bielski M. [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, cz. 1, Komentarz do art. 117–211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017.
Bocheński M., Żebracki M., Stealthing as a Form of Rape – Findings to Date and Future Prospects for Research, „Problems of Forensic Sciences” 2021/125.
Brodsky A., “Rape-Adjacent”: Imagining Legal Responses to Nonconsensual Condom Removal, „Columbia Journal of Gender and Law” 2017/2.
Budyn-Kulik M., Kulik M. [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. 1, Komentarz do artykułów 117–221, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2017.
Centrum Badania Opinii Społecznej, Komunikat badań BS/111/2013 z sierpnia 2013 r., https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2013/K_111_13.PDF (dostęp: 28.10.2022 r.).
Christopher R.L., Christopher K.H., Adult Impersonation: Rape by Fraud as a Defense to Statutory Rape, „Northwestern University Law Review” 2007/1.
Chodorowska A., Przestępstwo zgwałcenia. Studium prawnokarne i kryminologiczne, Olsztyn 2015.
Cieślik S., Zgoda dysponenta dobra prawnego na wkroczenie w sferę wolności seksualnej (analiza prawnoporównawcza modelu przyjętego na gruncie polskiego Kodeksu karnego oraz koncepcji Yes Means Yes), „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2019/3.
Corrêa Camargo B., Sexuelle Selbstbestimmung als Schutzgegenstand des Strafrechts – Ein Beitrag zur Diskussion über die Strafbarkeit sexueller Täuschung und zur Auslegung von § 177 StGB, „Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft” 2022/2.
Dempsey M.M., Herring J., Why Sexual Penetration Requires Justification, „Oxford Journal of Legal Studies” 2007/3.
Denzel M., Kramer da Fonseca Calixto R., Strafbarkeit und Strafwürdigkeit der sexuellen Täuschung, „Kriminalpolitische Zeitschrift” 2019/6.
Długosz J., Ustawowa wyłączność i określoność w prawie karnym, Warszawa 2016.
El-Ghazi, Fünf Jahre Reform des Sexualstrafrechts – eine erste Bestandsaufnahme, „Strafverteidiger” 2021/5.
Falk P.J., Rape by Fraud and Rape by Coercion, „Brooklyn Law Review” 1998/1.
Filar M., Przestępstwo zgwałcenia w polskim prawie karnym, Warszawa, Poznań 1974.
Filar M., Berent M. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. M. Filar, Warszawa 2016.
Franzke K., Zur Strafbarkeit des so genannten „Stealthings“, „Bonner Rechtsjournal” 2019/2.
Geerds F., Einwilligung und Einverständnis des Verletzten im Strafrecht, „Goltdammer’s Archiv für Strafrecht” 1954.
Głuchowski M., Stealthing – karalność zdjęcia prezerwatywy bez wiedzy partnerki, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2022/3.
Grudecki M., Podstęp jako znamię przestępstwa zgwałcenia a uboczne motywy podjęcia decyzji o obcowaniu płciowym, „Studia Prawnoustrojowe” 2022/55.
Herring J., Does Yes Mean Yes? The Criminal Law and Mistaken Consent to Sexual Activity, „Singapore Law Review” 2002/22.
Herring J., Mistaken Sex, „Criminal Law Review” 2005.
Hoven E., Weigend Th., Zur Strafbarkeit von Täuschungen im Sexualstrafrecht, „Kriminalpolitische Zeitschrift” 2018/3.
Hryniewicz E., Czy zgoda dysponenta dobra może wyłączyć bezprawność czynu?, „Prokuratura i Prawo” 2014/9.
Hypś S. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Warszawa 2021.
Jędrzejewski Z., Bezprawność jako element przestępności czynu. Studium na temat struktury przestępstwa, Warszawa 2009.
Keßler S., Sexuelle Täuschungen – Strafbarkeit und Strafwürdigkeit nach deutschem Sexualstrafrecht, Berlin 2022.
Krajewski R., Podstęp przy przestępstwie zgwałcenia, „Studia Prawnoustrojowe” 2018/40.
Kurzępa B., „Inna czynność seksualna” jako znamię przestępstw, „Prokuratura i Prawo” 2005/5.
Makepeace J., „I’m not sure this is rape, but...“: Zur Strafbarkeit von „Stealthing“ nach dem neuen Sexualstrafrecht, „Kriminalpolitische Zeitschrift” 2021/1.
Michalska-Warias A., Podstęp przy zgwałceniu w prawie polskim oraz angielskim i amerykańskim, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014/21.
Mitsch W., Die erkennbare Willensbarriere gem. § 177 Abs. 1 StGB, „Kriminalpolitische Zeitschrift” 2018/6.
Pohl Ł., O usytuowaniu zgody dysponenta dobrem na jego naruszenie w strukturze przestępstwa i jego konsekwencjach na gruncie problematyki błędu w polskim prawie karnym (elementarna próba uporządkowania zagadnienia) [w:] Zgoda pokrzywdzonego, red. R. Zawłocki, Warszawa 2012.
Polsat News, Znachor ogłaszał się w internecie. Okazało się, że matkę i córkę leczył seksem, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2018-11-21/znachor-oglaszal-sie-w-internecie-okazalo-sie-ze-leczy-seksem/ (dostęp: 28.10.2022 r.)
Randolph M.E., Pinkerton S.D., Bogart L.M., Cecil H., Abramson P.R., Sexual Pleasure and Condom Use, „Archives of Sexual Behavior” 2007/6.
Romańczuk-Grącka M., Pojęcie i funkcje przymusu psychicznego w prawie karnym, Warszawa 2020.
Rubenfeld J., The Riddle of Rape-by-Deception and the Myth of Sexual Autonomy, „Yale Law Journal” 2013/6.
Spotowski A., Zezwolenie uprawnionego i zgoda pokrzywdzonego a odpowiedzialność karna, „Państwo i Prawo” 1972/3.
Szczucki K., Konstrukcja zgody dysponenta dobrem i jej znaczenie dla prawa karnego w świetle anglosaskiej kultury prawnej, „Ius Novum” 2012/1.
Szczucki K., Rola zgody w strukturze przestępstwa na przykładzie przestępstwa zgwałcenia, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2011/1.
Vavra R., Täuschungen als strafbare Eingriffe in die sexuelle Selbstbestimmung?, „Zeitschrift für Internationale Strafrechtsdogmatik” 2018/12.
Warylewski J. [w:] System prawa karnego, red. A. Marek, t. 10, Przestępstwa przeciwko dobrom indywidualnym, red. J. Warylewski, Warszawa 2016.
Wessels J., Beulke W., Satzger H., Strafrecht Allgemeiner Teil. Die Straftat und ihr Aufbau, Heidelberg 2020.
Wilson W., Criminal law, Harlow 2017.
Grzegorz Kasicki
sędzia Sądu Okręgowego w Szczecinie, Wydział III Karny, Polska
Środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym jako dowody rzeczowe. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 9.11.2021 r., I KZP 3/21
Glosa dotyczy stanowiska Sądu Najwyższego odmawiającego uznania środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych jako dowodów rzeczowych. Ma ona charakter krytyczny. Zawiera wykładnię przepisów prawa bankowego, prawa karnego procesowego i prawa karnego materialnego prowadzącą do uznania, że także w procesowym ujęciu, w stosunku do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym, zastosowanie ma w pełni rozszerzona definicja rzeczy, określona w art. 115 § 9 Kodeksu karnego W konsekwencji do takich środków pełne zastosowanie mają przepisy odnoszące się do dowodów rzeczowych w postępowaniu karnym.
Słowa kluczowe: środki pieniężne, rachunek bankowy, dowód rzeczowy
Grzegorz Kasicki
judge of the Regional Court in Szczecin, 3rd Criminal Division, Poland
Money held in a bank account as evidence. Commentary on the judgment of the Supreme Court of 9 November 2021, I KZP 3/21
The commentary applies to the position of the Supreme Court refusing to recognize money accumulated in bank accounts as evidence. It is a critical commentary. It contains an interpretation of the provisions of the banking law, the law on criminal proceedings and substantive criminal law leading to the acknowledgment that, even in procedural terms, with respect to money accumulated in a bank account, the fully extended definition of an item, as defined in Article 115 § 9 of the Penal Code is applicable. Consequently, the rules related to evidence in criminal proceedings are fully applicable to such funds.
Keywords: money, bank account, evidence
Bibliografia / References
Koncewicz T., Sędziowski obowiązek interpretacji prawa krajowego w zgodzie z prawem wspólnotowym, „Przegląd Sądowy” 2000/6.
Lewulis P., Dowody cyfrowe – teoria i praktyka kryminalistyczna w polskim postępowaniu karnym, Warszawa 2021.
Morawski L., Zasady wykładni prawa, Toruń 2010.
Rowiński W., Nakaz dokonywania wykładni prounijnej jako dyrektywa wykładni systemowej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2016/1.
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2012.
Lista książek zgłoszonych do XIV edycji Konkursu „Przeglądu Sądowego”
List of books entered for the 14th edition of the ‘Court Review’ Competition
Skład Sądu konkursowego XIV edycji Konkursu „Przeglądu Sądowego”
Members of the jury of the 13th edition of the ‘Court Review’ Competition
