Unijna koncepcja praworządności. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-791/19 – Skuteczna ochrona sądowa – Komisja Europejska przeciwko Rzeczpospolitej PolskiejProf. zw. dr hab. Andrzej Marian Świątkowski
emerytowany profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego; Instytut Nauk o Polityce i Administracji Akademii Ignatianum w Krakowie
ORCID: 0000-0003-1753-7819
Unijna koncepcja praworządności. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-791/19 – Skuteczna ochrona sądowa – Komisja Europejska przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej
W dniu 15 lipca 2021 r. Wielka Izba Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydała wyrok w sprawie Komisji Europejskiej przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, w którym stwierdzono, że polskie organy państwowe: 1) dopuściły treść wyroków sądów powszechnych uznano za przewinienie dyscyplinarne sędziów orzekających; 2) nie zapewnił niezależności i bezstronności Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego; 3) przyznał Prezesowi Sądu Najwyższego Sądu Najwyższego prawo do uznaniowego powoływania sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji orzekających w sprawach sędziów sądów powszechnych; 4) nie zapewnił sędziom sądów powszechnych, przeciwko którym wszczęto postępowanie dyscyplinarne, należytego procesu sądowego, na który składają się następujące obowiązki i prawa podmiotów zaangażowanych – sądu orzekającego, prokuratora i oskarżonego: a) rozpoznanie sprawy w terminie rozsądny czas; b) prawo do obrony; c) prowadzenie postępowania w obecności oskarżonego lub jego obrońcy; 4) dopuścił ograniczenie prawa – a nawet obowiązku – sądów orzekających w ostatniej instancji sędziów do zadawania pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości. Podstawą prawną orzekania w powyższych sprawach są: art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej w przypadku pierwszych czterech zarzutów wymienionych powyżej oraz art. 267 akapity drugi i trzeci Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – zarzut piąty. Sprawa C-791/19 jest precedensem. Rządy pięciu państw członkowskich UE (Belgii, Danii, Holandii, Finlandii i Szkocji) zgłosiły wnioskodawcę (KE) jako interwenientów. W pisemnej fazie postępowania Rzeczpospolita Polska przedstawiła odpowiedź na skargę Komisji Europejskiej, a następnie na odpowiedź powoda (KE) Rzeczpospolita Polska przedstawiła duplikat oraz odpowiedź na uwagi władzom stanów działających w tym procesie jako amici curiae. Rzecznik Generalny (RG) Trybunału Sprawiedliwości przedstawił opinię prawną w dniu 10 czerwca 2011 r. Zgodzili się, że Rzeczpospolita Polska naruszyła przepisy Unii Europejskiej. Identyczne stanowisko zajął Trybunał Sprawiedliwości w wyroku wydanym 15.07.2021 r.
Słowa kluczowe: uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego, odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, państwo prawne, niezawisłość sędziowska, art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, sądy dyscyplinarne, art. 267 TFUE, wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
Prof. zw. Dr Hab. Andrzej Marian Świątkowski
The author is a retired full professor at the Jagiellonian University; Institute of Political and Administrative Sciences of the Jesuit University Ignatianum in Kraków
ORCID: 0000-0003-1753-7819
The EU concept of the rule of law. Judgment of the Court of Justice of the European Union in case C-791/19 – Effective judicial protection – Commission v Poland
The Grand Chamber of the CJEU issued a judgment in Commission v Poland on 15 July 2021, in which it was stated that the Polish state authorities: 1) allowed the content of the judgments of the ordinary courts to be considered a disciplinary offence of the adjudicating judges; 2) failed to ensure the independence and impartiality of the Disciplinary Chamber of the Supreme Court; 3) awarded the President of the Supreme Court the right to appoint disciplinary courts of the first instance adjudicating in cases of ordinary court judges at her own discretion; 4) failed to guarantee a due court procedure for judges of the ordinary courts against whom disciplinary proceedings were instituted, consisting of the following obligations and rights of the entities involved – the adjudicating court, the prosecutor and the accused: a) hearing the case within a reasonable time; b) the right to a defence; c) conducting the proceedings in the presence of the accused or his defence counsel; 4) restricted the right – and even the obligation of judges of courts adjudicating in the last instance to submit requests for preliminary rulings to the CJEU. The legal grounds for adjudicating in these cases are the second subparagraph of Article 19 (1) of the Treaty on European Union in the case of the first four allegations mentioned above and the second and third subparagraphs of Article 267 of the Treaty on the Functioning of the European Union in the case of the fifth allegation. Case C-791/19 is a precedent. The governments of five EU Member States (Belgium, Denmark, the Netherlands, Finland and Scotland) nominated the applicant (EC) as intervening third parties. In the written phase of the proceedings, the Republic of Poland presented a statement of defence to the European Commission’s complaint, after which, in response to the plaintiff’s (EC’s) reply, the Republic of Poland presented a duplicate and a response to the comments of the authorities of the states acting in these proceedings as amici curiae. The Advocate General of the CJEU presented a legal opinion on 10 June 2011. It stated that the Republic of Poland had breached European Union legislation. The same position was taken by the CJEU in the judgment issued on 15 July 2021.
Keywords: failure of a Member State to fulfil obligations, disciplinary liability of judges, rule of law, independence of judges, second subparagraph of Article 19(1) TEU, Article 47 of the Charter of Fundamental Rights of the European Union, disciplinary courts, Article 267 TFEU, requests for a preliminary ruling
prof. dr hab. Andrzej Sakowicz
Wydział Prawa, Uniwersytet w Białymstoku
ORCID: 0000-0001-6599-4876
udział w autorstwie tekstu – 50%
Stanisław Zabłocki
sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, były prezes Sądu Najwyższego kierujący Izbą Karną
udział w autorstwie tekstu – 50%
Standard konstytucyjny i konwencyjny a warunkowe tymczasowe aresztowanie (art. 257 § 2 i 3 k.p.k)
Wolność osobista jednostki jest mocno ugruntowanym prawem podstawowym w prawie krajowym i międzynarodowym. Każde pozbawienie wolności jednostki powinno znajdować oparcie w przesłankach materialnych i formalnych, wykluczona w tym względzie jest jakakolwiek arbitralność. Wreszcie, ze względu na swój charakter, pozbawienie wolności jednostki jest uzasadnione tylko wtedy, gdy rozważane były inne, mniej inwazyjne środki wolnościowe.
Artykuł stanowi krytyczną analizę przepisów art. 257 § 2 i 3 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.), odnoszących się do tzw. warunkowego tymczasowego aresztowania. Przepis art. 257 § 3 k.p.k. budzi wątpliwości co do tego, czy nie narusza konstytucyjnego i konwencyjnego standardu orzekania o pozbawieniu człowieka wolności wyłącznie przez organ o charakterze sądowym.
Zdaniem autorów sprzeciw prokuratora od postanowienia sądu o zastosowaniu tzw. warunkowego tymczasowego aresztowania ogranicza kontrolę sądową, która odgrywa istotną rolę w zapewnieniu zasady minimalizacji środków zapobiegawczych oraz pozostaje w sprzeczności z zasadą rzetelnego procesu karnego.
Autorzy wyrazili także przekonanie, że treść przepisu art. 257 § 2 k.p.k. nie może w żaden sposób wpływać na konstytucyjny standard dwuinstancyjności postępowania i niejako „przydawać” oskarżycielowi publicznemu – którego środek odwoławczy został uwzględniony, tyle tylko, że z zastosowaniem mechanizmu warunkowości – kolejnej instancji, choćby tylko w postaci tzw. pół-instancji poziomej.
Słowa kluczowe: standard konstytucyjny i konwencyjny pozbawienia wolności, tymczasowe aresztwoanie jako ultima ratio, warunkowe tymczasowe aresztowanie, poręczenie majątkowe, sprzeciw prokuratora, postępowanie odwoławcze
Professor Dr Hab. Andrzej Sakowicz
Faculty of Law, University of Białystok
ORCID: 0000-0001-6599-4876
commitment to the preparation of the article – 50%
Stanisław Zabłocki
retired Supreme Court judge, former president of the Supreme Court managing the Criminal Chamber
commitment to the preparation of the article – 50%
Constitutional and convention standard vs. conditional detention on remand (Article 257 § 2 and 3 CPC)
A person’s right to freedom is a fundamental human right that is firmly established in national and international law. Any deprival of freedom can only take place on the basis of the substantive and procedural rules, and must not be arbitrary. Finally, due to its serious nature, a person’s deprival of freedom is only justified after other, less invasive measures have been considered.
The article presents a critical analysis of the regulation contained in Article 257 § 2 and § 3 of the Criminal Procedures Code (CPC) referring to the so-called conditional detention on remand. The provision of Article 257 § 3 CPC gives rise to doubts as to whether it breaches the constitutional and conventional standards of adjudicating on the deprival of freedom exclusively by a judicial authority.
According to the authors, a prosecutor’s objection to the court’s decision to apply a so-called conditional detention on remand restricts judicial control, which plays a significant role in ensuring that the risk of arbitrary detention is minimized, and contradicts the principle of a fair trial.
The authors argue in this article that the content of the provision of Article 257 § 2 CPC cannot, in any way, affect the constitutional standard of two-instance proceedings and, in a way, ‘add’ the public prosecutor – whose appellate measure has been taken into account, but purely with the application of the conditional mechanism, namely the next instance, even in the form of the so-called horizontal half-instance.
Keywords: constitutional and conventional standards of deprival of freedom; detention on remand as an ultima ratio; conditional detention; bail; prosecutor’s objection, two instance appeal mode
Bibliografia / References
Chojniak Ł., Glosa do wyroku TK z 13.07.2009, SK 46/08, „Państwo i Prawo” 2010/7.
Dąbkiewicz K., Tymczasowe aresztowanie, Warszawa 2012.
Dudek D., Konstytucyjna wolność człowieka a tymczasowe aresztowanie, Lublin 1999.
Dudka K. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz,Warszawa 2020.
Fingas M., Orzekanie reformatoryjne w instancji odwoławczej w polskim procesie karnym, Warszawa 2016.
Gajowniczek-Pruszyńska K., Karlik P., Kodeks postępowania karnego. Komentarz do ustawy z dnia 19 lipca 2019 r., Warszawa 2020.
Garlicki L. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. III, Warszawa 2003.
Garlicki L. (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. 1, Komentarz do artykułów 1–18, Warszawa 2010.
Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, Warszawa 2007.
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2014.
Grzeszczyk W., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2014.
Hofmański P., Nowy model postępowania odwoławczego [w:] Postępowanie odwoławcze w procesie karnym – u progu nowych wyzwań, red. S. Steinborn, Warszawa 2016.
Hofmański P., Sadzik E., Zgryzek K., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, Warszawa 2011.
Hofmański P., Zabłocki S., Reguły ne peius a niektóre zasady procesu karnego [w:] Iudicium et Scientia. Księga jubileuszowa Profesora Romualda Kmiecika, red. A. Przyborowska-Klimczak, A. Taracha, Warszawa 2011.
Jasiński W., Redukcja postępowania przed sądem pierwszej instancji a konstytucyjny i konwencyjny standard prawa do odwołania się w sprawach karnych [w:] Postępowanie odwoławcze w procesie karnym – u progu nowych wyzwań, red. S. Steinborn, Warszawa 2016.
Mierzwińska-Lorencka J., Kodeks postępowania karnego. Komentarz do nowelizacji 2019, Warszawa 2020.
Morawski L., Zasady wykładni prawa, Toruń 2006.
Morawski L., Wykładnia w orzecznictwie sądów, Toruń 2002
Murzynowski A., Areszt tymczasowy oraz inne środki zapobiegające uchylaniu się od sądu, Warszawa 1963.
Murzynowski A., Węzłowe problemy tymczasowego aresztowania w świetle przepisów nowego k.p.k. [w:] Nowy kodeks postępowania karnego. Zagadnienia węzłowe, red. E. Skrętowicz, Kraków 1998.
Sakowicz A., Prawo do milczenia w polskim procesie karnym, Białystok 2019.
Sakowicz A. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2020.
Skorupka J., Stosowanie i przedłużanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym, „Prokuratura i Prawo” 2006/12.
Skorupka J. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2020.
Stefański R.A., Zabłocki S. (red.), Kodeks postępowania karnego. t. 2, Komentarz do art. 167–296, Warszawa 2019.
Stefański R.A., Zabłocki S. (red.), Kodeks postępowania karnego. t. 4, Komentarz do art. 425–467, Warszawa 2021.
Steinborn S., Chwila ustania tymczasowego aresztowania zastosowanego warunkowo w trybie art. 257 § 2 k.p.k., „Przegląd Sądowy” 2017/7–8.
Szczyrzyca J., Instytucja warunkowego tymczasowego aresztowania w procesie karnym, „Palestra” 2018/1–2.
Świecki D., Konstytucyjna zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego a możliwość reformatoryjnego orzekania w instancji odwoławczej w świetle wchodzącej w życie 1 lipca 2015 r. nowelizacji Kodeksu postępowania karnego [w:] Polski proces karny i materialne prawo karne w świetle nowelizacji z 2013 r. Księga jubileuszowa dedukowana profesorowi Januszowi Tylmanowi z okazji Jego 90 urodzin, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2014.
Świecki D., Reformatoryjne orzekanie w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania karnego z 2013 r., „Przegląd Sądowy” 2014/10.
Świecki D. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 2018.
Waltoś S., Hofmański P., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2020.
Wąsik D., Sprzeciw prokuratora od postanowienia sądu o zastosowaniu tzw. warunkowego tymczasowego aresztowania (art. 257 § 3 k.p.k.), „Prokuratura i Prawo” 2020/6.
Wiaderek-Wąsek M., Wybrane aspekty postępowania odwoławczego w procesie karnym po 1.07.2015 r. w świetle standardów międzynarodowych [w:] Postępowanie odwoławcze w procesie karnym – u progu nowych wyzwań, red. S. Steinborn, Warszawa 2016.
Wiliński P., Konstytucyjny standard prawa do sądu a proces karny [w:] Węzłowe problemy procesu karnego, red. P. Hofmański, Warszawa 2010.
Wiliński P., Proces karny w świetle Konstytucji, Warszawa 2011.
Wronkowska S., Zasady przyzwoitej legislacji w orzecznictwie TK [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006.
Wróbel W., Konstytucyjne prawo do obrony w perspektywie prawa karnego materialnego [w:] Węzłowe problemy prawa karnego kryminologii i polityki kryminalnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi, red. V. Konarska-Wrzosek, J. Lachowski, J. Wójcikiewicz, Warszawa 2010.
Zagrodnik J. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz praktyczny do nowelizacji 2019, Warszawa 2020.
Zieliński A., Konstytucyjny standard instancyjności postępowania sądowego, „Państwo i Prawo” 2005/11.
dr Janusz Roszkiewicz
adiunkt, Zakład Praw Człowieka, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski
ORCID: 0000-0001-5055-2215
Przywilej nietykalności sędziowskiej i przesłanki jego ograniczenia – uwagi na tle art. 181 Konstytucji RP i art. 5 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
Artykuł poświęcony jest nietykalności sędziowskiej, czyli zakazowi ingerencji w wolność sędziego bez zgody sądu dyscyplinarnego z perspektywy art. 181 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 5 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Nietykalność należy odróżnić od immunitetu, który wyraża zakaz pociągania sędziego do odpowiedzialności karnej. Z tego powodu w orzecznictwie od dawna obowiązuje reguła, zgodnie z którą zgoda sądu na uchylenie immunitetu nie jest tożsama ze zgodą na zatrzymanie bądź aresztowanie sędziego. O ile przesłanką uchylenia immunitetu jest samo uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, o tyle w przypadku nietykalności dodatkowo musi zostać spełniona przesłanka w postaci ryzyka obstrukcji procesowej ze strony sędziego. Artykuł 181 Konstytucji RP dopuszcza jeden wyraźny wyjątek od wymogu uzyskania zgody sądu na zatrzymanie sędziego, a mianowicie ujęcie na gorącym uczynku przestępstwa. Należy go interpretować ściśle, zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które przestrzega przed zbyt szeroką wykładnią pojęcia in flagrante delicto. Choć art. 5 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka nie gwarantuje sędziom nietykalności sędziowskiej, to przyznanie jej przez prawo krajowe włącza ten przywilej w zakres zastosowania Konwencji. Niemniej jednak w nauce od dawna dopuszcza się w drodze analogii inne wyjątki od nietykalności sędziowskiej, związane z obroną konieczną i stanem wyższej konieczności.
Słowa kluczowe: nietykalność sędziowska, in flagrante delicto, wolność osobista, zatrzymanie, aresztowanie
Dr Janusz Roszkiewicz
assistant professor, Department of Human Rights, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw
ORCID: 0000-0001-5055-2215
Privilege of judicial immunity and premises of its limitation – comments in the context of Article 181 of the Constitution of the Republic of Poland and Article 5 of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms
The article is devoted to judicial inviolability, namely the prohibition to interfere with the freedom of a judge without the consent of the disciplinary court, from the point of view of Article 181 of the Constitution of the Republic of Poland and Article 5 of the European Convention on Human Rights. Inviolability should be distinguished from immunity, which expresses the prohibition to hold a judge criminally liable. For this reason, it has long been the rule in judgments that a court’s consent to lift immunity is not the same as consent to detain or arrest a judge. While the premise to waive immunity is merely the justified suspicion that a crime has been committed, in the case of inviolability, an additional premise must be satisfied in the form of the risk of procedural obstruction by the judge. Article 181 of the Constitution of the Republic of Poland allows for one explicit exception to the requirement to obtain the court’s consent to detain a judge, namely being caught red-handed while committing a crime. It should be interpreted strictly, in accordance with the case law of the European Court of Human Rights, which warns against an overly broad interpretation of the concept of in flagrante delicto. Although Article 5 of the European Convention on Human Rights does not guarantee judicial immunity for judges, its award by national law includes this privilege in the scope of the Convention. However, scholars have long accepted other exceptions to judicial inviolability by analogy, which are related to self-defence and a state of emergency.
Keywords: judicial inviolability, in flagrante delicto, personal freedom, detention, arrest
Bibliografia / References
Amelung K., Pauli G., Uprawnienia do stosowania ograniczeń praw obywatelskich i obowiązek ich znoszenia w RFN [w:] Stosowanie środków przymusu w procesie karnym, red. K. Amelung, K. Marszał, Katowice 1990.
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Legalis 2012.
Boratyńska K.T., Czarnecki P., Koper R. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. A. Sakowicz, Legalis 2020.
Cieślak W. [w:] System prawa karnego procesowego. Tryby szczególne, t. XIV, red. P. Hofmański, F. Prusak, Warszawa 2015.
Cora Ł., Funkcje zatrzymania i tymczasowego aresztowania, „Państwo i Prawo” 2009/1.
Czapiński W., Poseł sejmowy [w:] Encyklopedia podręczna prawa publicznego (konstytucyjnego, administracyjnego i międzynarodowego), red. Z. Cybichowski, t. II, Warszawa 1930.
Czarny P. [w:] P. Sarnecki (red.), Prawo konstytucyjne RP, Warszawa 2014.
Garlicki L. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, Warszawa 2001.
Garlicki L. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005.
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2020.
Gierach E. [w:] Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Legalis 2016.
Grajewski K., Konstytucyjna i ustawowa regulacja zakresu przedmiotowego nietykalności parlamentarnej, „Przegląd Sejmowy” 2002/1.
Granat M., Prawo konstytucyjne. Pytania i odpowiedzi, Warszawa 2021.
Gudowski J., Ereciński T., Iwulski J. [w:] J. Gudowski, T. Ereciński, J. Iwulski, Komentarz do ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych [w:] Prawo o ustroju sądów powszechnych. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa. Komentarz, LEX 2009.
Janusz-Pohl B., Immunitety w polskim postępowaniu karnym, Warszawa 2009.
Kaftal A., Wernerowa A., O immunitecie sędziowskim, „Państwo i Prawo” 1960/11.
Komarnicki W., Polskie prawo polityczne, Warszawa 1922.
Kubiak J.R., Kubiak J., Immunitet sędziowski, „Przegląd Sądowy” 1993/11–12.
Makowski W. [w:] Encyklopedia podręczna prawa karnego, red. W. Makowski, t. II, Warszawa 1934–1936.
Naleziński B. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019.
Paprzycki L.K. [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1–424 Kodeksu postępowania karnego, red. L.K. Paprzycki, LEX 2015.
Rakowska-Trela A. [w:] Polskie prawo konstytucyjne, red. D. Górecki, Warszawa 2020.
Schaff L., Nowa reforma postępowania przygotowawczego, „Państwo i Prawo” 1956/3.
Skwarczyński H. [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–424, red. D. Drajewicz, Legalis 2020.
Sobolewski K., Laniewski A., Kodeks postępowania karnego, Lwów 1933.
Stefański R.A., Postępowanie w sprawie wydania zezwolenia na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej, sądowej lub administracyjnej, „Prokuratura i Prawo” 1997/3.
Stefański R.A., Zabłocki S., uwaga nr 5 do art. 249, [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz do art. 167-296, red. R.A.Stefański, S. Zabłocki, LEX 2019.
Szczucki K. [w:] Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Legalis 2016.
Szyszka A., Immunitety parlamentarny, prezydencki i sędziowski w polskim prawie konstytucyjnym, Kielce 2018.
Twardowski S., Wybrane zagadnienia statusu uczestników procesu karnego korzystających z ochrony formalnego immunitetu prokuratorskiego [w:] Przestępczość zorganizowana, świadek koronny, terroryzm w ujęciu praktycznym, red. E. Pływaczewski, Kraków 2005.
Vincent J., Guinchard S., Montagnier G., Varinard A., La justice et ses institutions, Paris 1991.
Zubik M., Prawo konstytucyjne współczesnej Polski, Warszawa 2020.
dr hab. Joanna Kruczalak-Jankowska, profesor Uniwersytetu Gdańskiego
Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Handlowego
ORCID: 0000-0002-1537-5521
udział w autorstwie tekstu – 50%
dr hab. Aleksander Jerzy Witosz, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach
Wydział Finansów, Katedra Prawa i Ubezpieczeń
ORCID: 0000-0001-5507-2616
udział w autorstwie tekstu – 50%
Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne – uwagi wybrane
Pandemia koronawirusa COVID-19 stanowi istotny czynnik wpływający, w dużej mierze negatywnie, na gospodarkę światową. Narastające problemy finansowe, szczególnie w tych branżach, które zostały najbardziej dotknięte wpływem epidemii, wymuszają konieczność dostosowania regulacji insolwencyjnych do nowej rzeczywistości. Kluczem wydaje się jeszcze większy nacisk na restrukturyzację (możliwość kontynuowania działalności dłużnika dzięki realizacji programu naprawczego) w miejsce upadłości (likwidacji nierentownego przedsiębiorcy). Jednocześnie duża zmienność charakteryzująca okres pandemii sprawia, że istotne jest maksymalne uproszczenie i przyspieszenie dostępnych dróg prawnych tak, by uczestnicy obrotu gospodarczego mieli możliwość błyskawicznego reagowania na szybko nawarstwiające się problemy z wypłacalnością. Odpowiedzią polskiego ustawodawcy na te wyzwania stało się uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Analizując właściwe regulacje prawne autorzy stawiają tezę, że stanowi ono wartościową instytucję prawną, której obowiązywanie powinno rozciągnąć się także na okres postpandemiczny.
Słowa kluczowe: upadłość, restrukturyzacja, niewypłacalność, COVID-19, pandemia
Dr hab. Joanna Kruczalak-Jankowska, professor of the University of Gdańsk
Faculty of Law and Administration, Chair of Commercial Law
ORCID: 0000-0002-1537-5521
commitment to the preparation of the article – 50%
Dr hab. Aleksander Jerzy Witosz, professor at the University of Economics in Katowice
Faculty of Finance, Chair of Law and Insurance
ORCID: 0000-0001-5507-2616
commitment to the preparation of the article – 50%
Simplified restructuring proceedings – selected comments
The Covid-19 coronavirus pandemic has a significant, largely negative impact on the world economy. Growing financial problems, especially in those industries that are most affected by the impact of the epidemic, are forcing the need to adapt the insolvency regulations to the new reality. The key seems to be even greater emphasis on restructuring (the possibility of a debtor continuing to run a business by implementing a recovery programme) instead of bankruptcy (the liquidation of an unprofitable business). Simultaneously, the high level of volatility characterizing the pandemic makes it essential to simplify and accelerate legal procedures so as to enable participants of business trading to instantly react to rapidly increasing solvency problems. The response of the Polish legislator to this challenge is the simplified restructuring procedure. After analysing the relevant regulations, the authors argue that it is a valuable legal institution, which should also apply after the end of the pandemic.
Keywords: bankruptcy, restructuring, insolvency, Covid-19, pandemic
Bibliografia / References
Adamus R., Prawo naprawcze przedsiębiorcy, Warszawa 2009.
Adamus R., Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Art. 15–25 Tarczy 4.0. Komentarz, Warszawa 2020.
Adamus R., Wierzytelności zabezpieczone rzeczowo w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Wybrane problemy, „Doradca Restrukturyzacyjny” 2016/1.
Antonowicz P., Bankructwa i upadłości przedsiębiorstw, Gdańsk 2015.
Babiarz-Mikulska K., Czapracka A., Morawska S., Ocena efektywności procedur upadłościowych wobec przedsiębiorców. Aspekty prawne, ekonomiczne i organizacyjne, Warszawa 2012.
Czerkas K., Teisseyre B., Restrukturyzacja zadłużenia przedsiębiorstw (od ugód bilateralnych do postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych), Gdańsk 2016.
Dammann R., European Preventive Restructuring, ed. Ch.G. Paulus, R. Dammann, Munchen 2021.
Draft text on a simplified insolvency regime w wersji z 16.02.2021 r., Working Group V: Insolvency Law | United Nations Commission On International Trade Law (dostęp: 31.05.2021 r.)
Filipiak P., Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Komentarz, LEX 2020.
Filipiak P., Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne – wybrane instytucje i przebieg, „Doradca Restrukturyzacyjny” 2020/21.
Frosztęga N., Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne – zagadnienia wybrane, „Doradca Restrukturyzacyjny” 2020/21.
Kruczalak-Jankowska J., Machnikowska A., Maśnicka M., Działalność sądów w postępowaniach restrukturyzacyjnych i upadłościowych, Gdańsk 2019.
Kruczalak-Jankowska J., Czy postępowanie o zatwierdzenie układu może być efektywnym narzędziem restrukturyzacji w czasach pandemii COVID-19?, „Przegląd Prawa Handlowego” 2020/6.
Machowska A. (red.), Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. Zagadnienia praktyczne, LEX 2016.
Machowska A., Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe, red. A. Machowska, LEX 2021.
Mączyńska E., Morawska S., Efektywność procedur upadłościowych. Bankructwa przedsiębiorstw, katharsis i nowa szansa, Warszawa 2015.
Obrzud R. Łagodzenie skutków pandemii wywołanej wirusem SARS-CoV-2 w obszarze prawa upadłościowego świetle rozwiązań przyjętych przez ustawodawcę niemieckiego, „Przegląd Prawa Handlowego” 2020/12
Ochmann P., Odpowiedzialność zarządcy w postępowaniu sanacyjnym wobec zarządzanej spółki kapitałowej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2019/12.
Pilitowski B., Polski system upadłościowy – instytucja społeczna i jej funkcjonalność, „Studia Socjologiczne” 2013/208 (1).
Restrukturyzacje w Polsce. Raport po czwartym kwartale 2020 przygotowanym przez Zimmerman P., Filipiak P., Sierakowski B., Restrukturyzacja (Restrukturyzacje w Polsce Raport za drugi kwartał 2019 r.), http://zimmermanfilipiak.pl/aktualnosci/prezentacje/raport-restrukturyzacje-w-polsce.-q2-2019.html (dostęp: 10.09.2021 r.).
Szymański D., Rekordowa liczba upadłości w Polsce, „Business Insider” 12.04.2021 r., https://businessinsider.com.pl/firmy/restrukturyzacje-i-upadlosci-firm-w-polsce-w-i-kw-2021-r-wedlug-mbanku/7hgqb0n (dostęp: 24.06.2021 r.).
Witosz A.J., Cybulska-Bienioszek A., Objęcie układem wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo, „Doradca Restrukturyzacyjny” 2019/3.
Witosz A.J., Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, red. A. Torbus, A. Witosz, A.J. Witosz, Warszawa 2016.
Witosz A.J., Układ częściowy w Prawie restrukturyzacyjnym [w:] Od restrukturyzacji do likwidacji spółki handlowej. Aspekt prawny i ekonomiczny, red. A.J. Witosz, E. Janik, Katowice 2015.
Zedler F., Prawo upadłościowe i naprawcze w zarysie, Kraków 2004.
dr Marek Skwarcow
sędzia Sądu Okręgowego w Gdańsku, wykładowca współpracujący z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego
ORCID: 0000-0003-0626-2661
Istota, cel, zakres podmiotowy i wartość dowodowa badań porównawczych w polskiej procedurze karnej
Celem artykułu jest przedstawienie instytucji badań porównawczych, zwanych często „trałowaniem” w polskiej procedurze karnej, wprowadzonych do polskiego systemu prawa karnego w 2003 r. i uregulowanych w art. 192a § 1 k.p.k. Instytucja ta wzięła swój początek w 1948 r. w Anglii i jest stosowana w wielu krajach europejskich. Przesłanką stosowania tych badań w polskim prawie jest ograniczenie kręgu osób podejrzanych lub ustalenie wartości dowodowej ujawnionych śladów. Badania porównawcze mogą być stosowane zarówno wobec świadków, jak i osób postronnych. Nieokreślony zakres podmiotowy uregulowania, wartość dowodowa badań oraz kwestia braku zgody osoby badanej budzą największe wątpliwości regulacji, w tym także wątpliwości konstytucyjne, a zwłaszcza dotyczące naruszenia prawa do prywatności.
Słowa kluczowe: badania porównawcze, trałowanie, świadek, osoba postronna, art. 192a § 1 k.p.k., zgoda osoby badanej, wartość dowodowa badań porównawczych
Dr Marek Skwarcow
judge of the Regional Court in Gdańsk, associate lecturer at the Faculty of Law at the University of Gdańsk
ORCID: 0000-0003-0626-2661
The essence, purpose, subjective scope and probative value of comparative studies in the Polish criminal procedure
The objective of the article is to present the institutions of comparative law, frequently referred to in the Polish criminal procedure as ‘trawling’, which were introduced into Polish criminal law system in 2003 and regulated by Article 192a § 1 of the Criminal Procedures Code. This institution originated in England in 1948 and is being applied in many European countries. A premise for applying these studies in Polish law is the restriction of the group of suspects and establishment of the evidential value of the revealed clues. The comparative studies can be used with respect to witnesses as well as third parties. The undefined subjective scope of the regulation, the evidential value of the research, as well as the question of the lack of consent of the examined person give rise to the greatest doubts of the regulation, including constitutional doubts, especially regarding the breach of the right to privacy.
Keywords: comparative study, trawling, witness, third party, Article 192a § 1 CPC, consent of the examined person, probative value of comparative studies.
Bibliografia / References
Augustyniak B., Eichstaedt K., Kurowski M., Świecki D., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Tom I, red. naukowa D. Świecki, Warszawa 2015.
Bratoszewski J., Gardocki L., Gostyński Z., Przyjemski S.A., Stefański R.A., Zabłocki S., Kodeks postępowania karnego, Komentarz, t. 1, Warszawa 2003.
Girdwoyń P., Badania DNA we współczesnym niemieckim procesie karnym, „Studia Iuridica” 2006/XLVI.
Girdwoyń P., Zarys niemieckiego procesu karnego, Białystok 2006.
Grajewski J., Paparzycki L.K., Steinborn S., Kodeks postępowania karnego, Komentarz, red. J. Grajewski, Warszawa 2010.
Grzegorczyk T., Procesowe aspekty badań poligraficznych świetle znowelizowanych przepisów procedury karnej, „Palestra” 2003/11–12.
Grzegorczyk T. Wykorzystywanie i przekształcanie materiałów operacyjnych w materiał dowodowy w postępowaniu karnym [w:] Przestępczość zorganizowana, świadek koronny, terroryzm w ujęciu praktycznym, red. E.W. Pływaczewski, Kraków 2005.
Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, Warszawa 2011.
Grzeszczyk W., Kodeks postępowania karnego, Komentarz, Warszawa 2012.
Hofmański P., Sadzik E., Zgryzek K., Kodeks postępowania karnego, t. 1, red. P. Hofmański, Warszawa 2011.
Jaworski R., Znaczenie art. 199a i 171 k.p.k. dla stosowania ekspertyzy poligraficznej (wariograficznej) na tle uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego z 29.01.2015 r., I KZP 25/14, „Przegląd Sądowy” 2015/5.
Kaczorkiewicz D. Czynności operacyjno-rozpoznawcze w postępowaniu karnym [w:] Funkcje procesu karnego, Księga jubileuszowo profesora Janusza Tylmana, Warszawa 2011.
Kłak Cz.P., „Osoba podejrzana” oraz „osoba potencjalnie podejrzana” w polskim procesie karnym a zasada nemo se ipsum accusare tenetur, „Ius Novum” 2012/4.
Kmiecik R., Z problematyki „dowodu potwierdzającego” w Polsce i w Anglii (w związku z art. 192a § 1 i 2 k.p.k.) [w:] Współczesne problemy procesu karnego i jego efektywność, Księga pamiątkowa Prof. A. Bulsiewicza, red. A. Marek, Toruń 2004.
Koper R., Badania świadka w aspekcie jego ochrony w procesie karnym, Warszawa 2015.
Widacki J. (red.), Kryminalistyka, Warszawa 2018.
Rogalski M., Podsłuch procesowy i poza procesowy. Kontrola i utrwalanie rozmów na podstawie kpk oraz ustaw szczególnych, Warszawa 2019.
Sobolewski Z., Osoba podejrzana oraz potencjalnie podejrzana w znowelizowanym (2003) kodeksie postępowania karnego a gwarancje konstytucyjne [w:] Problemy znowelizowanej procedury karnej, red. Z. Sobolewski, G. Artymiak, Cz.P. Kłak, Kraków 2004.
Sołtyszewski I., Krasowski K., Gruza E., Możliwość wykorzystania badań przesiewowych w praktyce śledczej, „Prokuratura i Prawo” 2012/12.
Sygit B., Juchacz W., Glosa do postanowienia SN z 9.02.2010 r, II KK 198/09, „Prokuratura i Prawo” 2011/11.
Wójcikiewicz J., Temida nad mikroskopem, Judykatura wobec dowodu naukowego 1993–2008, Toruń 2009.
Wojcikiewicz J., Kwiatkowska-Wójcikiewicz V., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 09.02.2010 r., II KK 198/09, „Państwo i Prawo” 2011/1.
Wójcikiewicz J., Zakres podmiotowy art. 192a kodeksu postępowania karnego, „Państwo i Prawo” 2016/8.
Thorwald J., Stulecie detektywów, Kraków 1992.
dr hab. Marcin Walasik, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Zakład Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji
ORCID: 0000-0001-9750-2936
Reżim zażalenia w postępowaniu w przedmiocie wykonania zabezpieczenia. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 25.02.2021 r., III CZP 17/20
W glosowanej uchwale Sąd Najwyższy stwierdził, że zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji przewidziane w art. 59816 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) przysługuje do sądu drugiej instancji. Sprawa, w której została podjęta uchwała, dotyczyła w istocie zażalenia wniesionego na postanowienie sądu pierwszej instancji wydane w postępowaniu w przedmiocie wykonania zabezpieczenia. Wykonanie zabezpieczenia odbywa się w stadium (fazie) postępowania zabezpieczającego, którego nie należy klasyfikować jako samodzielnego postępowania nieprocesowego. W związku z tym w glosie przyjęto, że przewidziane w art. 59816 § 3 k.p.c. zażalenie na postanowienie w przedmiocie nakazania zapłaty sumy pieniężnej w celu wykonania zabezpieczenia nie podlega rozpoznaniu przez sąd drugiej instancji, lecz przez sąd, który wydał to postanowienie, w składzie trzech sędziów (art. 741 § 2 k.p.c.).
Słowa kluczowe: zażalenie, postępowanie zabezpieczające, wykonanie zabezpieczenia
Dr hab. Marcin Walasik, professor of the Adam Mickiewicz University in Poznań
Chair of Civil Proceedings, Faculty of Law and Administration
ORCID: 0000-0001-9750-2936
Regime of a complaint in proceedings regarding the enforcement of security. Commentary on the resolution of the Supreme Court of 25 February 2021, III CZP 17/20
In the resolution in question, the Supreme Court held that a complaint against a decision of a court of the first instance provided for in Article 59816 § 3 of the Civil Procedures Code (CPC) is examined by a court of the second instance. The case in which the resolution was passed essentially applied to a complaint filed against a decision of a court of the first instance issued in proceedings regarding the enforcement of security. Security is enforced in a stage (phase) of the claim securing proceedings but is not classified as independent non-litigious proceedings. Therefore, it was accepted in the commentary that the complaint against the order provided for in Article 59816 § 3 CPC for the payment of an amount of money to enforce security should not be examined by a court of the second instance but by the court that issued the order with a panel of three judges (Article 741 § 2 CPC).
Keywords: complaint, claim securing proceedings, enforcement of security
Bibliografia / References
Cieśliński M.M., Postępowanie zabezpieczające w sprawach o rozwód, Warszawa 2014.
Dalka S., Postępowanie zabezpieczające, „Zagadnienia Egzekucji Sądowej w Polsce” 1994/1.
Dziurda M., Charakter zażalenia na postanowienie sądu I instancji po nowelizacji KPC, „Monitor Prawniczy” 2021/11.
Ereciński T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 4, Warszawa 2016.
Gołaczyński J. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające, Warszawa 2021.
Haak H., Postępowanie wykonawcze w sprawach opiekuńczych – zagadnienia wybrane, w: Proces cywilny. Nauka–Kodyfikacja–Praktyka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Feliksowi Zedlerowi, red. P. Grzegorczyk, K. Knoppek, M. Walasik, Warszawa 2012.
Iżykowski M., Wpływ zabezpieczenia powództwa na przebieg procesu cywilnego, „Palestra” 1982/1–3.
Jagieła J., Tymczasowa ochrona prawna w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2007.
Jakubecki A., Postępowanie zabezpieczające w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej, Warszawa 2002.
Korzan K., Sądowe postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 1986.
Marciniak A. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 4, Warszawa 2020.
Misztal-Konecka J., Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 2019.
Pogonowski P., Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, Warszawa 2007.
Studzińska J. [w:] System postępowania cywilnego, t. 8, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, red. K. Flaga-Gieruszyńska, Warszawa 2021.
Szydło W., Niedopuszczalność umorzenia postępowania o wydanie nakazu zapłaty sumy pieniężnej za naruszenie obowiązków w przedmiocie kontaktów z dzieckiem w przypadku zmiany rozstrzygnięcia formalizującego kontakty [w:] Wybrane zagadnienia polskiego prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Doktora Józefa Kremisa i Doktora Jerzego Strzebinczyka, red. J. Jezioro, K. Zagrobelny, Wrocław 2019.
Walasik M., Struktura cywilnego postępowania zabezpieczającego, „Polski Proces Cywilny” 2016/3.
Walasik M. [w:] System prawa procesowego cywilnego, t. 5, Postępowanie zabezpieczające, red. A. Jakubecki, Warszawa 2016.
Walasik M., Integracja postępowania zabezpieczającego z postępowaniem nieprocesowym [w:] Ars in vita, ars in iure. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi Jankowskiemu, red. A. Barańska, S. Cieślak, Warszawa 2018.
Waligórski M., Polskie prawo procesowe cywilne. Funkcja i struktura procesu, Warszawa 1947.
Wengerek E., Pojęcie, przedmiot i przesłanki postępowania egzekucyjnego i zabezpieczającego [w:] Wstęp do systemu prawa procesowego cywilnego, red. J. Jodłowski, Ossolineum 1974.
Zedler F., Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, t. 1, Toruń 1994.
Zegadło R., Wykonywanie orzeczeń o kontaktach, „Rodzina i Prawo” 2012/23.
Zembrzuski T., Dziurda M., Postępowanie cywilne – krajobraz po nowelizacji, „Rzeczpospolita” z 21.10.2020 r.
prof. dr hab. Mirosław Nesterowicz
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Odpowiedzialność biura podróży za szkodę doznaną przez uczestnika wycieczki zagranicznej na basenie hotelowym w Turcji. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 3.02.2020 r., I ACa 1231/19
Glosa ma charakter aprobujący. Wskazano w niej na znaczenie dyrektyw o usługach (imprezach) turystycznych i stanowiących ich implementację polskich ustaw. Zapewniają one daleko idącą ochronę uczestnikom wycieczek turystycznych w ramach odpowiedzialności kontraktowej biura podróży przy zbiegu z odpowiedzialnością deliktową w razie szkody na osobie. W porównaniu do dawnego stanu prawnego (sprzed implementacji dyrektyw), gdy biuro podróży odpowiadało przeważnie na zasadzie winy, pozycja prawna konsumentów usług turystycznych uległa znacznemu wzmocnieniu.
Słowa kluczowe: odpowiedzialność kontraktowa i deliktowa biura podróży, obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa pobytu w hotelu, roszczenia odszkodowawcze poszkodowanego
Professor Dr Hab. Mirosław Nesterowicz
Faculty of Law and Administration, Nicholaus Copernicus University of Toruń
Liability of a travel agent for the injury of a participant of a package tour at a hotel swimming pool in Turkey. Commentary on the judgment of the Appellate Court in Wrocław of 3 February 2020, I ACa 1231/19
The commentary is of an approving nature. It states the importance of directives on package tours (travel arrangements) and Polish statutes implementing them. They provide far-reaching protection for participants of package tours under the travel agent’s contractual liability, in connection with tort liability in the case of personal injury. The legal position of consumers of travel services has been significantly strengthened in comparison with the old legal situation (before the implementation of the directives) when the travel agent’s liability was in principle based on fault.
Keywords: a travel agent’s contractual and tort liability, obligation to ensure the safety of stay at a hotel, compensation claims of the injured party
Bibliografia / References
Bieniek G. [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 1, Warszawa 1996.
Chambellan A., Odpowiedzialność deliktowa biura podróży w prawie niemieckim, „Przegląd Sądowy” 2012/10.
Couvrat P., Les agences de voyages en droit français, Paryż 1967.
Grant D., Mason S., Holiday Law, Londyn 2003.
Nesterowicz M., Odpowiedzialność cywilna biur podróży, Warszawa 1974.
Nesterowicz M., Podstawy i granice odpowiedzialności cywilnej biur podróży [w:] Odpowiedzialność biur podróży a ochrona klientów w prawie polskim i Unii Europejskiej, red. M. Nesterowicz, Toruń 2013.
Nesterowicz M., Prawo turystyczne, Warszawa 2016.
Nesterowicz M., Odpowiedzialność biura podróży za śmierć uczestnika wycieczki. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 6.05.2015 r., I ACa 245/15, „Przegląd Sądowy” 2018/2.
Nesterowicz M., Dyrektywa Unii Europejskiej o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, jej implementacja do prawa polskiego i odpowiedzialność biur podróży, „Przegląd Sądowy” 2018/9.
Nesterowicz M., Umowa o podróż [w:] System Prawa Prywatnego, t. 7, Prawo zobowiązań – część szczegółowa, red. J. Rajski, Warszawa 2018.
Wiswald J.P., Les agences de voyages. problèmes juridiques relatifs à leur activité et à leur responsabilité, Lozanna 1964.