Zasada lojalności stron stosunków cywilnoprawnychdr Jakub Janeta
Autor jest adiunktem w Katedrze Prawa Gospodarczego i Handlowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego oraz radcą prawnym (ORCID: 0000-0001-6707-2576).
dr Wiktor P. Matysiak
Autor jest adiunktem w Katedrze Prawa Gospodarczego i Handlowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego oraz sędzią (ORCID: 0000-0002-8552-6321)
Sprawozdanie z Jubileuszowej Konferencji X Forum Prawa Spółek 21.05.2021 r. – „Obowiązek lojalności w spółkach handlowych”
dr Jakub Janeta
The author is an assistant professor at the Department of Economic and Commercial Law, Faculty of Law and Administration, University of Lodz, and an attorney at law (ORCID: 0000-0001-6707-2576).
dr Wiktor P. Matysiak
The author is an assistant professor at the Department of Economic and Commercial Law, Faculty of Law and Administration, University of Lodz, and a judge (ORCID: 0000-0002-8552-6321).
Report on the Jubilee Conference - 10th Company Law Forum ‘Duty of Loyalty in Commercial Partnerships and Companies’ held on 21 May 2021
prof. dr hab. Andrzej Kidyba
Katedra Prawa Gospodarczego i Handlowego, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskie w Lublinie (ORCID: 0000-0001-6559-5373).
Zasada lojalności stron stosunków cywilnoprawnych
Artykuł analizuje problematykę zasady lojalności jako kompleksu praw i obowiązków stron stosunku cywilnoprawnego. Wskazuje, że jest ona generalną zasadą prawa cywilnego, która dotyczy nie tylko stosunków zobowiązaniowych, ale także stosunków prawa rzeczowego, rodzinnego, spadkowego, handlowego. Przeprowadzona analiza służy wyjaśnieniu podstawy prawnej obowiązywania tej zasady na gruncie praw cywilnego.
Słowa kluczowe: zasada lojalności, stosunek prawny, prawo zobowiązań,
prof. dr hab. Andrzej Kidyba
Chair of Business and Commercial Law, Maria Curie-Sklodowska University in Lublin, Poland (ORCID: 0000-0001-6559-5373).
Principle of Loyalty of Parties to Civil Law Relationships
The article analyses the principle of loyalty as a bundle of rights and obligations of parties to a civil law relationship. It indicates that it is a general principle of civil law, which applies not only to contractual relationships but also to property, family, inheritance and commercial law relationships. The conducted analysis serves to clarify the legal basis for the application of this principle in civil law.
Keywords: principle of loyalty, legal relationship, law of obligations
Bibliografia / References
Błachuta F., Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, Warszawa 1972.
Czech T., Konsorcjum kredytowe, Warszawa 2011.
Franczak K., Zarząd fundacji, Kraków 2014.
Górska K., Status prawny stron umowy o pośrednictwo w obrocie nieruchomościami, „Przegląd Prawa Handlowego” 2003/3.
Herbet A. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 16, Prawo spółek osobowych, red. A. Szajkowski, Warszawa 2016.
Jadczak-Żebrowska M., Prawa i obowiązki małżonków, Warszawa 2017.
Jedliński A., Jedlińska M., Pojęcie zastępstwa w prawie cywilnym materialnym (artykuł dyskusyjny), „Rejent” 2018/1.
Karpiński M., Obowiązek lojalności w pośrednictwie w obrocie nieruchomościami. Glosa do wyroku SA w Poznaniu z 30.1.2008 r., I ACa 1040/07, „Nieruchomości” 2011/11.
Kornas J., Zasada i obowiązki lojalności kontraktowej jako standard wykonania zobowiązania (art. 354 k.c.) w orzecznictwie Sądu Najwyższego [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, red. M. Boratyńska, Warszawa 2016.
Leszczyński L., Tworzenie generalnych klauzul odsyłających, Lublin 2000.
Machnikowski P. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 5, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. K. Osajda, Warszawa 2020.
Michalak A., Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa. Zagadnienia cywilnoprawne, Kraków 2006.
Mikłaszewicz P., Obowiązki informacyjne w umowach z udziałem konsumentów na tle prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2008.
Opalska D., Lojalność i staranność jako kryteria określające sposób wykonywania zobowiązań, „Monitor Prawniczy” 2013/5.
Oplustil K., Instrumenty nadzoru korporacyjnego (corporate governance) w spółce akcyjnej, Warszawa 2010.
Pokrzywniak J., Obowiązek lojalności jako element stosunku obligacyjnego, „Monitor Prawniczy” 2003/19.
Promińska U., Kazus „nielojalnego agenta” w świetle prawa własności przemysłowej [w:] Aktualne wyzwania prawa własności intelektualnej i prawa konkurencji. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Michałowi du Vallowi, red. J. Ożegalska-Trybalska, D. Kasprzycki, Warszawa 2015.
Rafałowicz P., Realizacja prawa do zachowku a nadużycie prawa podmiotowego, „Przegląd Sądowy” 2019/1.
Rafałowicz P., Równość praw i obowiązków małżonków w świetle art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego [w:] 50 lat Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, red. K.A. Dadańska, A. Tomczyk, Szczecin 2014.
Romanowski M., Uczciwość (lojalność) kontraktowa – kilka refleksji [w:] Oblicza prawa cywilnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Błeszyńskiemu, red. K. Szczepanowska-Kozłowska, Warszawa 2013.
Romanowski M., Umowa o pośrednictwo w obrocie giełdowym (zlecenie maklerskie), Warszawa 2000.
Rott-Pietrzyk E. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 7, Prawo zobowiązań – część szczegółowa, red. J. Rajski, Warszawa 2018.
Rzewuska M., Zaręczyny. Status narzeczonego w prawie cywilnym, Warszawa 2019.
Safjan M., Klauzule generalne w prawie cywilnym (przyczynek do dyskusji), „Państwo i Prawo” 1990/11.
Safjan M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 1997.
Safjan M. [w:] Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do artykułów 1–44911, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2005.
Smyczyński T., Prawa i obowiązki małżonków, „Studia Prawa Prywatnego” 2007/2.
Sokołowski T. [w:] Kodeks cywilny, t. 2, Komentarz. Art. 450–1088, red. M. Gutowski, Warszawa 2016.
Stefanicki R., Należyta staranność zawodowa członka zarządu spółki kapitałowej, Warszawa 2020.
Szewczyk H., Obowiązek współdziałania stron w wykonywaniu zobowiązań oraz obowiązek lojalności stron jako składniki zobowiązaniowych stosunków pracy, „Monitor Prawa Pracy” 2013/4.
Tereszkiewicz P., Obowiązki informacyjne w umowach o usługi finansowe, Warszawa 2015.
Tokarz S., Zdrada małżeńska. Zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnych, „Przegląd Sądowy” 2011/4.
Topolewski K., Cywilnoprawne skutki niewykonania umowy agencyjnej, Lublin 2007.
Twardoch P. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 20c, Prawo prywatne międzynarodowe, red. M. Pazdan, Warszawa 2015.
Wajda D., Obowiązek lojalności w spółkach handlowych, Warszawa 2005.
Zaradkiewicz K. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 4, Prawo rzeczowe, red. E. Gniewek, Warszawa 2005.
prof. dr hab. Wojciech Pyzioł
Autor jest profesorem zwyczajnym w Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie (ORCID: 0000-0003-4522-4959).
Obowiązek lojalności w spółkach handlowych
Artykuł dotyczy problematyki obowiązku lojalności w handlowych spółkach osobowych. Zdaniem autora de lege lata brak jest podstaw dla konstruowania takiego „ogólnego” obowiązku. Powinien on być wprowadzony de lege ferenda, co jednak wymaga dalszych pogłębionych studiów.
Słowa kluczowe: lojalność, spółka jawna, obowiązek lojalności w handlowych spółkach osobowych, obowiązek lojalności w spółce jawnej
prof. dr hab. Wojciech Pyzioł
Author is a full professor at the Andrzej Frycz Modrzewski Krakow University, Poland (ORCID: 0000-0003-4522-4959).
Duty of Loyalty in Commercial Partnerships
The article concerns the duty of loyalty in commercial partnerships. According to the author, as the law currently stands, there is no basis for constructing such a ‘general’ duty. However, it should be introduced in future legislative amendments, which requires further in-depth studies.
Keywords: loyalty, registered partnership, duty of loyalty in commercial partnerships, duty of loyalty in a registered partnership
Bibliografia / References
Litwińska-Werner M. [w:] System Prawa Handlowego, t. 2, Prawo spółek handlowych, red. S. Włodyka, Warszawa 2012.
Machnikowski P. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 5, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. E. Łętowska, Warszawa 2013.
Romanowski M., Znaczenie sporu o metodę odczytywania pojęcia „interes spółki kapitałowej”, „Przegląd Prawa Handlowego” 2015/7.
Sołtysiński S. [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, t. 1, Przepisy ogólne. Spółki osobowe. Komentarz do artykułów 1–150, Warszawa 2012.
Szajkowski A., Tarska M. [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, t. 1, Przepisy ogólne. Spółki osobowe. Komentarz do artykułów 1–150, Warszawa 2012.
prof. dr hab. Michał Romanowski
Katedra Prawa Handlowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (ORCID: 0000-0003-1065-0958).
Obowiązek lojalności w spółkach kapitałowych – kilka refleksji
Współdziałanie wspólników i wynikająca stąd ich lojalność jest fundamentem prawa spółek. Niestety współcześnie pojęcia te są traktowane jak swoisty ozdobnik. Zrozumienie ich znaczenia pozwala rozwiązać najbardziej złożone problemy prawne powstające na tle stosunku spółki. Mają one kluczowe znaczenie dla odkrycia istoty corporate governance. W aferach z zakresu corporate governance zawsze zaczyna się bowiem od traktowania pieniędzy akcjonariuszy jako środków do realizacji celów innych niż pomnażanie ich wartości. To się nazywa konflikt agency i moral hazard, a zawsze wiąże się z pogwałceniem zasady lojalności wspólników spółki kapitałowej. Skutki są zawsze takie same. Corporate governance ma zapobiegać nielojalnym zachowaniom wspólników i członków organów spółki. Można traktować corporate governance jako law in books albo jako law in books, które przechodzi naturalnie w law in action. Prawo jest stosowaną nauką społeczną. Nie można unikać ukazywania negatywnych zjawisk wpływających na prawo spółek ze strachu przed politykami. Oby nie sprawdził się aforyzm satyryka w kontekście prawa spółek, iż „Stało za nami prawo. Ale tak wychudzone czy rachityczne, że budziło litość a nie zaufanie!” Jakość corporate governance zależy od poważnego traktowania obowiązku lojalnego współdziałania wspólników i członków organu spółki.
Słowa kluczowe: współdziałanie wspólników, lojalność wspólników, corporate governance, natura obrotu handlowego, natura spółki, natura umowy spółki
prof. dr hab. Michał Romanowski
Department of Commercial Law, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw (Poland) (ORCID: 0000-0003-1065-0958).
Duty of Loyalty in Companies. A Few Reflections
The cooperation among shareholders and their resulting loyalty is the foundation of corporate law. Unfortunately, nowadays these terms are treated as a kind of ornament. Understanding their meaning enables us to solve the most complex legal problems arising in the context of the company relationship. They are crucial for discovering the essence of corporate governance. Any corporate governance scandals always start with treating shareholders' money as a means to achieve goals other than increasing its value. This is called a conflict of agency and moral hazard, and it always involves a violation of the principle of shareholder loyalty in a company. The consequences are always the same. Corporate governance is supposed to prevent disloyal behaviours of shareholders and board members. One can think of corporate governance as law in books or as law in books naturally turning into law in action. Law is an applied social science. One cannot shrink from showing the negative phenomena affecting company law for fear of politicians. Let us hope that the satirist's aphorism ‘The law stood behind us. But it was so emaciated or frail that it aroused pity rather than trust!’ does not prove true in the context of company law. The quality of corporate governance depends on taking seriously the duty of loyal cooperation between shareholders and board members.
Keywords: cooperation of shareholders, shareholder loyalty, corporate governance, character of commercial transactions, character of company, character of articles of association
Bibliografia / References
Dajczak W. [w:] W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Berier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2009.
Kamiński I.C., Słuszność i prawo. Szkic prawnoporównawczy, Kraków 2003.
Koschembahr-Łyskowski I., Ratio naturalis w prawie rzymskiem klasycznem, Prace Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział II. Nauk Historycznych, Społecznych i Filozoficznych, Nr 20, Warszawa 1930.
Machnikowski P., Prawne instrumenty ochrony zaufania przy zawieraniu umowy, Wrocław 2010.
Rand A., Kapitalizm. Nieznany ideał, tł. J. Łoziński, Poznań 2013.
Romanowski M., Koncern narodowy nie może nabyć Polska Press, bo narusza to wolność słowa, https://wyborcza.biz/biznes/7,179195,26715644,prof-romanowski-koncern-narodowy-nie-moze-nabyc-polska-press.html?_ga=2.40345642.980087997.1630934349-561187629.1618823759 (dostęp: 7.09.2021 r.).
Romanowski M., Nabycie Polska Press przez Orlen nieważne z mocy prawa. Daniel Obajtek wszystko może... jak Nikodem Dyzma, https://wyborcza.biz/biznes/7,179195,26688681,nabycie-polska-press-przez-orlen-niewazne-z-mocy-prawa-daniel.html?_ga=2.37856939.980087997.1630934349-561187629.1618823759 (dostęp: 7.09.2021 r.).
Romanowski M., Rozsądny zarządzający PKN Orlen nie nabyłby Polska Press ani hurtowni mięczaków i skorupiaków, https://wyborcza.biz/biznes/7,179195,26748432,rozsadny-zarzadzajacy-pkn-orlen-nie-nabylby-polska-press-ani.html?_ga=2.263742084.980087997.1630934349-561187629.1618823759 (dostęp: 7.09.2021 r.).
Romanowski M., Śpieszmy się kochać Wolne Uniwersytety, https://www.rp.pl/opinie-prawne/art8770461-michal-romanowski-spieszmy-sie-kochac-wolne-uniwersytety (dostęp: 7.09.2021 r.).
Romanowski M., Kappes A., Sprawa Obajtka – test prawdy dla Rady Nadzorczej Orlenu, https://wyborcza.biz/biznes/7,179195,26835096,sprawa-obajtka-test-prawdy-dla-rady-nadzorczej-orlenu-opinia.html?_ga=2.268477305.980087997.1630934349-561187629.1618823759 (dostęp: 7.09.2021 r.).
Romanowski M., Zarzycka K., Orlen realizuje program gospodarczy PiS. Test prawdy dla KNF, https://wyborcza.biz/biznes/7,179195,26839910,orlen-realizuje-program-gospodarczy-pis-test-prawdy-dla-knf.html?_ga=2.104901387.980087997.1630934349-561187629.1618823759 (dostęp: 7.09.2021 r.).
Stelmachowski A., Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998.
prof. dr hab. Wojciech Popiołek
Uniwersytet Śląski w Katowicach (ORCID: 0000-0002-4531-6055).
Obowiązek lojalności członków organów kolegialnych spółek handlowych
Przedmiotem opracowania jest ogólna charakterystyka obowiązku lojalności członków zarządów i rad nadzorczych spółek kapitałowych oraz wskazanie na podstawowe przejawy tego obowiązku. W związku z nowelizacją Kodeksu spółek handlowych, która weszła w życie 1.07.2021 r., omówiono także krytycznie uregulowanie obowiązku lojalności członków organów prostej spółki akcyjnej. Zwrócono również uwagę na wadliwe ukształtowanie przesłanek ich odpowiedzialności cywilnoprawnej.
Słowa kluczowe: lojalność, obowiązek lojalności, odpowiedzialność członka organu, prosta spółka akcyjna
prof. dr hab. Wojciech Popiołek
University of Silesia in Katowice, Poland (ORCID: 0000-0002-4531-6055).
Duty of Loyalty of Members of Company Collective Governing Bodies
The paper presents a general characteristic of the duty of loyalty for members of management and supervisory boards of companies and indicates the basic manifestations of this duty. In connection with amendments to the Code of Commercial Partnerships and Companies that entered into force on 1 July 2021, there is also a critical discussion of the duty of loyalty borne by members of the governing bodies of a simple joint-stock company. Attention is also drawn to the deficient definition of the grounds for their civil law liability.
Keywords: loyalty, duty of loyalty, liability of a governing body’s member, simple joint-stock company
Bibliografia / References
Adamus R., Rezygnacja członka zarządu spółki kapitałowej, „Przegląd Sądowy” 2012/4.
Bielecki M., Podstawowe przejawy obowiązywania zasady lojalności, „Prawo Spółek” 2005/4.
Bieniak M. [w:] J. Bieniak i in., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2020, Legalis.
Błaszczyk P., Ochrona wspólnika mniejszościowego spółki zależnej, Warszawa 2013.
Domański G., Stępniak L., Kształtowanie ładu korporacyjnego w polskich spółkach giełdowych, „Problemy Zarządzania” 2003/1.
Frąckowiak J. [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. K. Kruczalak, Warszawa 2001.
Gutowski M., Nieważność czynności prawnej, Warszawa 2017.
Herbet A. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 17a, Prawo spółek kapitałowych, red. S. Sołtysiński, Warszawa 2015.
Jara Z. [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. Z. Jara, Warszawa 2020, Legalis.
Kappes A., Prosta spółka akcyjna – czy rzeczywiście prosta i czy potrzebna? Uwagi do projektu nowelizacji Kodeksu spółek handlowych, wprowadzającego prostą spółkę akcyjną (projektowane art. 3001–300121 k.s.h.), „Przegląd Prawa Handlowego” 2018/5.
Katner W. [w:] System Prawa Handlowego, t. 5a, Prawo umów handlowych, red. M. Stec, Warszawa 2020.
Kidyba A. [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. 2, Komentarz do art. 151–300, red. A. Kidyba, Warszawa 2018.
Kozieł G., Prosta spółka akcyjna. Komentarz do art. 3001–300134 KSH, Warszawa 2020.
Kuniewicz Z., Reprezentacyjna funkcja zarządu spółki kapitałowej, Szczecin 2005.
Kuniewicz Z., Rezygnacja jako przesłanka wygaśnięcia mandatu członka organu spółki kapitałowej, „Studia Prawnicze” 2007/2.
Leśniak M., Z problematyki prawnej pełnomocnictwa do reprezentowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością udzielonego na podstawie art. 210 § 1 k.s.h. [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego, red. M. Modrzejewska, Warszawa 2010.
Lis K.A., Sterniczuk H., Nadzór korporacyjny, Kraków 2005.
Litwińska-Werner M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2017.
Machnikowski P. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 5, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. K. Osajda, Warszawa 2020.
Modzelewska L. [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. Z. Jara, Warszawa 2020, Legalis.
Naworski J.P., Ustawowy zakaz konkurencji niektórych członków rady nadzorczej spółki akcyjnej, „Prawo Spółek” 2001/12.
Nowacki A., Delegowanie członków rady nadzorczej do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, „Przegląd Prawa Handlowego” 2010/10.
Opalska D., Obowiązek lojalności w spółkach kapitałowych, Warszawa 2015.
Opalski A., Konflikty interesów członków organów spółek kapitałowych [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego, red. M. Modrzejewska, Warszawa 2010.
Opalski A., Obowiązek lojalności w spółkach kapitałowych, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2008/2.
Opalski A., Prawo zgrupowań spółek, Warszawa 2011.
Opalski A., Rada nadzorcza w spółce akcyjnej, Warszawa 2006.
Opalski A., Ważność umowy zawartej przez członka zarządu spółki z o.o., „Przegląd Prawa Handlowego” 2003/6.
Opalski A. [w:] Kodeks spółek handlowych, t. 2a, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz. Art. 151–226, Warszawa 2018, Legalis.
Opalski A. [w:] Kodeks spółek handlowych, t. 2b, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz. Art. 227–300, red. A. Opalski, Warszawa 2018.
Opalski A. [w:] Kodeks spółek handlowych, t. 3a, Spółka akcyjna. Komentarz. Art. 301–392, red. A. Opalski, Warszawa 2016, Legalis.
Opalski A. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 17b, Prawo spółek kapitałowych, red. S. Sołtysiński, Warszawa 2016.
Oplustil K., Instrumenty nadzoru korporacyjnego (corporate governance) w spółce akcyjnej, Warszawa 2010.
Pabis R., Spółka z o.o. Komentarz, Warszawa 2003.
Pilich M., Zasady współżycia społecznego, dobre obyczaje czy dobra wiara? Dylematy nowelizacji klauzul generalnych prawa cywilnego w perspektywie europejskiej, „Studia Prawnicze” 2006/4.
Pinior P., Nadzór wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2012.
Pokrzywniak J., Obowiązek lojalności jako element stosunku obligacyjnego, „Monitor Prawniczy” 2003/19.
Reszczyk-Król K. [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, red. Z. Jara, Warszawa 2020, Legalis.
Rodzynkiewicz M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2018.
Romanowski M., Oddelegowanie członka rady nadzorczej spółki z o.o. do zarządu, „Przegląd Prawa Handlowego” 2000/8.
Rott-Pietrzyk E. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 7, Prawo zobowiązań – część szczegółowa, red. J. Rajski, Warszawa 2018.
Safjan M., Klauzule generalne w prawie cywilnym (przyczynek do dyskusji), „Państwo i Prawo” 1990/11.
Safjan M. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012.
Seredyński F., Delegowanie członka rady nadzorczej spółki akcyjnej do pełnienia funkcji członka zarządu, „Przegląd Prawa Handlowego” 2007/9.
Sołtysiński S., Przepisy ogólne kodeksu spółek handlowych. (Wybrane zagadnienia), „Państwo i Prawo” 2001/7.
Sołtysiński S., Ważność umowy zawartej przez członka zarządu spółki z o.o. Glosa do wyroku SN z 11.01.2002 r., sygn. akt IV CKN 1903/00, „Przegląd Prawa Handlowego” 2002/10.
Sołtysiński S. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 17b, Prawo spółek kapitałowych, red. S. Sołtysiński, Warszawa 2010.
Sołtysiński S., Moskwa P. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 17a, Prawo spółek kapitałowych, red. S. Sołtysiński, Warszawa 2015.
Spyra M. [w:] System Prawa Handlowego, t. 2, Prawo spółek handlowych, red. S. Włodyka, Warszawa 2012.
Szczęsny R., Umowy i spory pomiędzy spółką a jej członkiem zarządu, „Prawo Spółek” 2004/12.
Szczęsny R., Zarząd w spółkach kapitałowych ze szczególnym uwzględnieniem ograniczeń kompetencji członków, Kraków 2004.
Szmid K., Natura spółki akcyjnej jako delimitacja zasady swobody umów w prawie polskim i amerykańskim, Warszawa 2015.
Szumański A., Zagadnienia konstrukcyjne odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej względem wspólnika [w:] Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, red. M. Pyziak-Szafnicka, Kraków 2004.
Szumański A. [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, t. 2, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz do artykułów 151–300, Warszawa 2014, Legalis.
Szumański A. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 17a, Prawo spółek kapitałowych, red. S. Sołtysiński, Warszawa 2015.
Szumański A. [w:] W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Warszawa 2018.
Szwaja J. [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, t. 3, Spółka akcyjna. Komentarz do artykułów 301–490, Warszawa 2013.
Szwaja J., Stanisławska-Kloc S., Obowiązek wstrzymania się członka zarządu od rozstrzygania spraw (art. 202 i 373 kodeksu handlowego), „Prawo Spółek” 2000/3.
Tajer M., Reprezentacja szczególna spółki kapitałowej – art. 210 § 1 k.s.h., art. 379 § 1 k.s.h. oraz skutki prawne ich naruszenia, „Rejent” 2009/1.
Uliasz R., Rezygnacja członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z członkostwa [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego, red. M. Modrzejewska, Warszawa 2010.
Włodyka S. [w:] System Prawa Handlowego, t. 2, Prawo spółek handlowych, red. S. Włodyka, Warszawa 2012.
prof. dr hab. Mirosław Bączyk
Katedra Prawa i Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku (ORCID: 0000-0001-5419-6916).
Prawny obowiązek lojalności członków spółdzielni i członków stowarzyszeń oraz skutki jego naruszenia
Opracowanie poświęcone zostało analizie prawnego obowiązku lojalności członków spółdzielni oraz członków stowarzyszeń w prawie polskim. Jest to materia nowa, bowiem większość opracowań poświęcono jak dotychczas tzw. lojalności korporacyjnej odnoszącej się do lojalności wspólników spółek kapitałowych wobec takich spółek. Autor ujmuje omawiany obowiązek lojalności jako kategorię ogólną, związaną ze stosunkiem korporacyjnym (spółdzielczym i stowarzyszeniowym, asocjacyjnym), z której można wyprowadzać różne postaci postulowanego zachowania się członków. Odróżnia ogólny obowiązek lojalności i ogólny obowiązek współdziałania w stosunku korporacyjnym (art. 354 k.c.) i szeroko analizuje zasadnicze cechy obowiązku lojalności członków spółdzielni i stowarzyszenia. Źródłami powstania tego obowiązku mogą być nie tylko akty normatywne, ale także akty wewnętrzne normujące działalność takich struktur, w tym także odpowiednie akty deontologiczne. Obowiązek może powstać jeszcze przed kreowaniem stosunku korporacyjnego. Najczęściej przyczyną naruszania obowiązku lojalności są sprzeczności majątkowych i osobistych interesów członków i korporacji. Autor wyjaśnia, że w działalności spółdzielni i stowarzyszeń może znaleźć zastosowanie par analogiam art. 108 k.c. Podmiotowy zasięg obowiązku lojalności zależy od układu stosunków prawnych w spółdzielni i stowarzyszeniu. Obowiązek lojalności członka korporacji obejmuje także jego relacje z innymi członkami korporacji. Sporo miejsca poświęcono w opracowaniu także prawnemu ujęciu obowiązku lojalności w spółdzielni i stowarzyszeniu de lege lata (przede wszystkim w statutach, regulaminach tych struktur) oraz prawnym konsekwencjom niehonorowania tego obowiązku w postaci eliminowania i ograniczania istniejących więzi członkowskich.
Słowa kluczowe: obowiązek lojalności w spółdzielniach i stowarzyszeniach, źródła i zakres podmiotowy obowiązku, treść obowiązku, sankcje za nieprzestrzeganie obowiązku
prof. dr hab. Mirosław Bączyk
Department of Civil Law and Civil Procedure, Faculty of Law and Administration, Nicolaus Copernicus University in Torun, Poland; retired judge of the Supreme Court (ORCID: 0000-0001-5419-6916).
Legal Duty of Loyalty of Members of Cooperatives and Members of Associations and the Effects of Breaches of That Duty
The paper contains an analysis of the legal duty of loyalty owed by members of cooperatives and members of associations in the Polish law. This is a new topic, as most papers so far have discussed the so-called corporate loyalty, which concerns the loyalty of shareholders (members) of companies towards these companies. The author perceives the aforementioned duty of loyalty as a general category, connected with the corporate relationship (in a cooperation or an association), from which category one can derive various forms of postulated behaviours of the members. He distinguishes between the general duty of loyalty and the general duty of cooperation within the corporate relationship (Article 354 of the Civil Code) and broadly analyses the basic features of the duty of loyalty on the part of members of a cooperative or an association. The sources that gave rise to this duty may be found not only in normative instruments, but also in internal instruments regulating the operation of such organizations, including the relevant deontological instruments. The duty can arise even before the corporate relationship is created. Most breaches of the duty of loyalty stem from the discrepancy between property and personal interests of the members and corporations. The author explains that in the operation of cooperatives or associations Article 108 of the Civil Code can be applied by analogy. The group of entities covered by the duty of loyalty depends on the system of legal relationships in a cooperative or an association. A corporation member’s duty of loyalty extends also to that member’s relationships with other corporation members. In the paper considerable attention is also devoted to the legal view of the duty of loyalty in a cooperative or an association as the law stands now (mainly in statutes or by-laws of such organizations) and the legal consequences of failing to honour this duty in the form of elimination or limitation of existing bonds between members.
Keywords: duty of loyalty in cooperatives and associations, sources and addressees the duty, substance of the duty, sanctions for failure to fulfil the duty
Bibliografia / References
Bączyk M., Bankowość spółdzielcza w systemie prawa spółdzielczego [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 21, Prawo spółdzielcze, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020.
Błaszczyk P., Obowiązek lojalności wspólników i akcjonariuszy w grupach spółek, „Przegląd Prawa Handlowego” 2013/8.
Bucior D. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 4, Zobowiązania. Część szczególna, red. M. Fras, M. Habdas, LEX.
Gordon-Trybus M., Glosa do wyroku SN z 5.12.2007 r., I CNP 41/07, „Rejent” 2009/5.
Jezioro J. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2013.
Kaliński M. [w:] A. Brzozowski, J. Jastrzębski, M. Kaliński, W.J. Kocot, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Część szczegółowa, Warszawa 2021.
Kawa W., Rola społeczno-ekonomiczna spółdzielczości w czasach kryzysu, „Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy” 2012/25.
Kopaczyńska-Pieczniak K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, Zobowiązania. Część szczególna, red. A. Kidyba, LEX 2014.
Kozłowski M., Stowarzyszenie Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej, LEX 2016.
Krupa-Dąbrowska R., Nie są już spółdzielcami, bo krytykowali, „Rzeczpospolita. Prawo co dnia” 2013/3, LEX.
Machnikowski P., Odpowiedzialność przedkontraktowa – jej podstawy, przesłanki i funkcje [w:] Europeizacja prawa prywatnego, t. 1, red. M. Pazdan, Warszawa 2008.
Mikłaszewicz P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 2, Zobowiązania, red. K. Osajda, Warszawa 2013.
Nortowski A.S., Etyka w radzie nadzorczej, https://www.andrzejnartowski.pl/etyka-w-radzie-nadzorczej/ (dostęp: 24.08.2021 r.).
Opalska D., Obowiązek lojalności w spółkach kapitałowych, Warszawa 2014.
Pietrzykowski K., Członkostwo w spółdzielni [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 21, Prawo spółdzielcze, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020.
Pilich M. [w:] Kodeks cywilny, cz. 2, Komentarz, t. 1, Część ogólna, cz. 2, (art. 56–125), red. J. Gudowski, Warszawa 2021.
Pokrzywniak J., Obowiązek lojalności jako element stosunku obligacyjnego, „Monitor Prawniczy” 2003/19.
Rott-Pietrzyk E., Umowa agencyjna [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 7, Prawo zobowiązań – część szczegółowa, red. J. Rajski, Warszawa 2018.
Stefaniak A., Komentarz do ustawy – Prawo spółdzielcze [w:] Prawo spółdzielcze. Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych. Komentarz, Warszawa 2009, LEX.
Suski P., Komentarz do ustawy – Prawo o stowarzyszeniach [w:] Stowarzyszenia i fundacje. Komentarz, Warszawa 2011, LEX.
Trzaskowski R. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, Zobowiązania. Część ogólna, red. J. Gudowski, Warszawa 2018.
Wiśniewski T. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. 5, Zobowiązania. Część szczegółowa, red. J. Gudowski, Warszawa 2017.
Wyrwińska K., Członkostwo w banku spółdzielczym. Zagadnienia ogólne, LEX.
Zakrzewski P.D., Status prawny członka spółdzielni mieszkaniowej w spółdzielczych stosunkach lokatorskich, Warszawa 2010, LEX.
prof. dr hab. Jacek Napierała
emerytowany profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (ORCID: 0000-0001-9241-3256).
Nakaz dochowania lojalności przez podmioty stosunku korporacyjnego spółki jako klauzula generalna?
Opracowanie ma charakter głosu w konferencyjnej dyskusji na X Forum Prawa Spółek w Łodzi „Obowiązek lojalności w spółkach handlowych”. Punktem wyjścia jest hipotetyczne założenie, że adresowany do podmiotów stosunku korporacyjnego spółki obowiązek dochowania lojalności można kwalifikować jako klauzulę generalną. Takie założenie wymagało ustalenia, jakie wyrażenie traktujemy jako klauzulę generalną, jakie są desygnaty wyrażenia „dochowanie lojalności”, w jaki sposób uzasadnia się istnienie nakazu dochowania lojalności, a także w jaki sposób dokonywana jest wykładnia nakazu dochowania lojalności oraz subsumcja zachowania się adresata tego nakazu. W opracowaniu przyjęta została perspektywa polskiego prawa spółek. Weryfikacji wniosków służy wybrana niemieckojęzyczna literatura oraz wątki z opinii rzeczników generalnych w sprawach toczących się przed Trybunałem Sprawiedliwości.
Słowa kluczowe: lojalność, klauzula generalna, wykładnia, oceny, wartości, zasady współżycia społecznego, interes spółki, obowiązek współdziałania, stosunek korporacyjny spółki
prof. dr hab. Jacek Napierała
professor emeritus of the Adam Mickiewicz University in Poznan, Poland (ORCID: 0000-0001-9241-3256).
Imperative of Loyalty on the Part of Parties of the Corporate Relationship of a Company as a General Clause?
The paper is a voice in the discussion that took place at the 10th Company Law Forum in Lodz ‘Duty of Loyalty in Commercial Partnerships and Companies’. The starting point is the hypothetical assumption that the duty to remain loyal – addressed to the parties of corporate relationship of a company – can be classified as a general clause. This assumption required determining what expression we treat as a general clause, what are the designata of the expression ‘remaining loyal’, how the existence of an imperative of being loyal is justified, as well as how the imperative of being loyal is interpreted and how behaviour of the addressee of this imperative is subsumed. The paper adopts the perspective of Polish company law. The conclusions are confronted with selected literature in German and threads from opinions of Advocates General in cases pending before the Court of Justice.
Keywords: loyalty, general clause, interpretation, assessments, values, principles of community life, company interest, duty of cooperation, corporate relationship of a company
Bibliografia/ References
Błaszczyk P., Obowiązek lojalności wspólników i akcjonariuszy w grupach spółek, „Przegląd Prawa Handlowego” 2013/8.
Bryłowski P., Kidyba A., Kategoria interesu w kodeksie spółek handlowych, „Przegląd Prawa Handlowego” 2005/10.
Choduń A., Klauzule generalne i zwroty niedookreślone – wybrane zagadnienia teoretyczne [w:] A. Choduń, A. Gomułowicz, A. Skoczylas, Klauzule generalne i zwroty niedookreślone w prawie podatkowym i administracyjnym. Wybrane zagadnienia teoretyczne i orzecznicze, Warszawa 2013.
Doliwa A., Zasady współżycia społecznego jako kryterium określające sposób wykonania zobowiązania [w:] Wykonanie zobowiązań. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Adamowi Brzozowskiemu, red. K. Bilewska, D. Krekora-Zając, Warszawa 2020.
Fleischer H., Mitgliedschaftliche Treuepflichten: Bestandsaufnahme und Zukunftsperspektiven [w:] Treuepflichten. Beitrӓge zum 6. Wiener Unternehmensrechtstag, red. S. Kalss, U. Torggler, Wien 2018.
Fleischer H., Harzmeier L., Zur Abdingbarkeit der Treuepflichten bei Personengesellschaft und GmbH, „Neue Zeitschrift für Gesellschaftsrecht” 2015/33.
Gasiński Ł., Granice swobody kształtowania treści statutu spółki akcyjnej, Warszawa 2014.
Gębusia I., Interes spółki w prawie polskim i europejskim, Warszawa 2017, Legalis.
Haunschild A.J., Die Abdingbarkeit der Treuepflicht im Gesellschaftsrecht. Eine dogmatische Analyse der Rechtweite der Privatautonomie im Gesellschaftsrecht, Berlin 2018.
Holler L., Mann M., Die gesellschaftsrechtliche Treuepflicht in der Familiengesellschaft, „Neue Zeitschrift für Gesellschaftsrecht” 2021/10.
Höpfner C., Rüthers B., Grundlagen einer europäischen Methodenlehre, „Archiv für die civilistische Praxis” 2009/1.
Hopt K.J., Modern Company and Capital Market Problems: Improving European Corporate Governance After Enron, „ECGI Working Paper Series in Law” 2007, s. 457, https://ecgi.global/sites/default/files/working_papers/documents/ssrn-id356102.pdf (dostęp: 3.09.2021 r.).
Kopaczyńska-Pieczniak K., Dobre obyczaje i zasady współżycia społecznego w prawie spółek handlowych, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2016/2.
Kopaczyńska-Pieczniak K., Zasada uczciwości kupieckiej jako zasada prawa handlowego, „Studia Iuridica Lublinensia” 2016/1.
Kordela M., Metoda wykładni i inferencji zasad prawa [w:] Wykładnia prawa. Tradycja i perspektywy, red. M. Hermann, S. Sykuna, Warszawa 2016.
Leszczyński L., Generalne klauzule odsyłające – ujęcie teoretycznoprawne, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2016/2.
Leszczyński L., Właściwości posługiwania się klauzulami generalnymi w prawie prywatnym. Perspektywa zmiany trendu, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1995/3.
Leszczyński L., Maroń G., Pojęcie i treść zasad prawa oraz generalnych klauzul odsyłających. Uwagi porównawcze, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2013/1.
Lieder J., Treuepflicht der Vorstandsmitglieder, „Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi” (ang. „Journal of Commercial and Intellectual Property Law”) 2016/1.
Lutter M., Theorie der Mitgliedschaft. Prolegomena zu einem Allgemeinen Teil Korporationsrecht, „Archiv für die civilistische Praxis” 1980/1–2.
Mann M., Abdingbarkeit und Gegenstand der gesellschaftsrechtlichen Treuepflicht. Eine dogmatische Abhandlung de lege lata mit Blick auf die Rechtswissenschaft in den Vereinigen Staaten und die Rechtsӧkonomik, Berlin 2018.
Maroń G., Zasady prawa. Pojmowanie i typologie a rola w wykładni prawa i orzecznictwie konstytucyjnym, Poznań 2011.
Modrzejewska M., Przepisy KSH jako źródło zobowiązania do zachowania w poufności tajemnicy przedsiębiorstwa [w:] Wykonanie zobowiązań. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Adamowi Brzozowskiemu, red. K. Bilewska, D. Krekora-Zając, Warszawa 2020.
Nowacki J., O przepisach zawierających klauzule generalne [w:] Prawo i polityka, red. A. Bodnar, J. Wróblewski, Warszawa 1998.
Opalska D., Obowiązek lojalności w spółkach kapitałowych, Warszawa 2015.
Opalski A., O pojęciu interesu spółki handlowej, „Przegląd Prawa Handlowego” 2008/11.
Opalski A., Prosta spółka akcyjna – nowy typ spółki handlowej, cz. 2, „Przegląd Prawa Handlowego” 2019/12.
Opalski A. [w:] Kodeks spółek handlowych, t. 3a, Spółka akcyjna. Komentarz. Art. 301–392, red. A. Opalski, Warszawa 2016.
Oplustil K., Instrumenty nadzoru korporacyjnego (corporate governance) w spółce akcyjnej, Warszawa 2010.
Piaskowy A., Klauzule generalne w projekcie nowego kodeksu cywilnego, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2012/3.
Pokrzywniak J., Obowiązek lojalności jako element stosunku obligacyjnego, „Monitor Prawniczy” 2003/19.
Radwański Z., Zieliński M., Stosowanie i wykładnia prawa cywilnego [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007.
Romanowski M., Natura spółki jako determinanta jej ustroju i funkcji jej władz – kilka refleksji [w:] Efektywność zarządzania i nadzoru w spółce handlowej. W poszukiwaniu optymalnego modelu ustroju spółki, red. K. Bilewska, Warszawa 2018.
Rott-Pietrzyk E., Klauzula generalna rozsądku w prawie prywatnym, Warszawa 2007.
Safjan M., Klauzule generalne w prawie cywilnym (przyczynek do dyskusji), „Państwo i Prawo” 1990/11.
Sawicz W., Zasada lojalności członka rady nadzorczej wobec spółki w warunkach wrogiego przejęcia, „Prawo Spółek” 2012/6.
Słownik języka polskiego PWN, t. 2, red. M Szymczak, Warszawa 1978.
Sołtysiński S. [w:] S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks handlowy. Komentarz, t. 1, Warszawa 1996.
Sołtysiński S., Moskwa P. [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 17A, Prawo spółek kapitałowych, red. S. Sołtysiński, Warszawa 2015.
Stefanicki R., Obowiązek lojalności członków organów spółki kapitałowej, „Radca Prawny. Zeszyty naukowe” 2019/2.
Szumański A., Obowiązki akcjonariusza [w:] System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 19, Prawo papierów wartościowych, red. A. Szumański, Warszawa 2006.
Wajda D., Zasada równego traktowania i ochrona akcjonariuszy mniejszościowych w prawie europejskim – glosa do wyroku TS z 15.10.2009 r. w sprawie C-101/08 Audiolux, „Glosa” 2011/1.
Wellenhofer-Klein M., Treupflichten im Handels-, Gesellschafts- und Arbeitsrecht: Eine Untersuchung zum deutschen, ausländischen und europäischen Recht, „Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht” 2000/4.
Wiedemann H., Gesellschaftsrecht, t. 2, Recht der Personengesellschaften. Ein Lehrbuch des Unternehmens- und Verbandsrechts, München 2004.
Wilejczyk M., Zagadnienia etyczne części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 2014, Legalis.
Winner M., Die organschaftliche Treuepflicht [w:] Treuepflichten. Beitrӓge zum 6. Wiener Unternehmensrechtstag, red. S. Kalss, U. Torggler, Wien 2018.
Wronkowska S., Podstawowe pojęcia prawa i prawoznawstwa, Poznań 2005.
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2017.
Zięty J.J., Obowiązywanie nakazu lojalności w postępowaniu między akcjonariuszami – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 16.10.2008 r. (III CSK 100/08), „Glosa” 2011/3.
