Wyłączenie autorskoprawnej ochrony opisów patentowych i ochronnych na tle zagadnienia kumulacji praw własności intelektualnejŁukasz Żelechowski
Wyłączenie autorskoprawnej ochrony opisów patentowych i ochronnych na tle zagadnienia kumulacji praw własności intelektualnej
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych (pr. aut.) przewiduje w art. 4 pkt 3, że opublikowane opisy patentowe i ochronne nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego. Kwestia, czy przepis ten wyklucza kumulatywną ochronę autorskoprawną przedmiotów własności przemysłowej, zdawała się dotąd nie posiadać większego znaczenia wobec niemal jednogłośnego stanowiska, zgodnie z którym rzeczone wyłączenie nie dotyczy dokumentacji w zakresie znaków towarowych, mogących wszak zawierać utwory, a także często wyrażanego poglądu, że nie dotyczy ono również podatnych na kumulację wzorów przemysłowych. Kwestia ta nabiera jednak istotnego znaczenia w świetle możliwości objęcia ochroną autorskoprawną postaci przedmiotu ucieleśniającego rozwiązanie techniczne, które jest obecnie lub było w przeszłości chronione jako wynalazek ujawniony w opisie patentowym lub wzór użytkowy ujawniony w opisie ochronnym. Możliwość zaistnienia takiej sytuacji potwierdził Trybunał Sprawiedliwości w wyroku w sprawie C-833/18 Si i Brompton (pkt 36). W artykule przedstawiono stanowisko, zgodnie z którym art. 4 pkt 3 pr. aut. ma zastosowanie jedynie do opisów patentowych, które zostały opublikowane w postaci egzemplarzy zgodnie z definicją utworu opublikowanego zawartą w art. 6 ust. 1 pkt 1 pr. aut. Natomiast opisy ochronne, a także najnowsze opisy patentowe, są podawane do publicznej wiadomości przez Urząd Patentowy RP przede wszystkim poprzez udostępnianie ich w Internecie; nie są one zatem objęte art. 4 pkt 3 pr. aut. Urząd Patentowy może jednak korzystać z utworów zawartych w takich opisach na podstawie art. 332 pr. aut., który reguluje dozwolony użytek utworów w postępowaniu sądowym i administracyjnym oraz wdraża art. 5 ust. 3 lit. e) dyrektywy InfoSoc 2001/29. Zakres wyłączenia z art. 4 pkt 3 pr. aut. jest zatem wąski. W tym wąskim zakresie powołany przepis postrzegać należy jako wyraz całkowitego (przedmiotowego) wyłączenia opublikowanych opisów patentowych lub ich elementów (w szczególności rysunków) z pojęcia przedmiotu prawa autorskiego. Możliwe jest zatem korzystanie z ww. opisów lub ich elementów niezależnie od kontekstu eksploatacji przez ogół podmiotów. Jednocześnie w artykule opowiedziano się za podejściem, zgodnie z którym wytwarzanie przedmiotu ujętego w opisie patentowym nie stanowi zwielokrotnienia elementu opisu, zwłaszcza zawartego w nim rysunku (inaczej niż w przypadku ilustracji wzorów przemysłowych). W takim przypadku chodzić może jedynie o wykorzystanie innego utworu, przejawiającego się w samej postaci produktu, o ile spełnia ona przesłanki ochrony autorskoprawnej. W rezultacie, ochrona autorskoprawna formy przedmiotu ucieleśniającego rozwiązanie techniczne ujęte w opisie patentowym nie może być wyłączona przez art. 4 pkt 3 pr. aut. Ponadto nie wydaje się, aby przepis ten miał na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom ochrony kumulatywnej. Jego ratio legis tkwi raczej w zapewnieniu dostępu do wiedzy o stanie techniki. Trudno zarazem nie dostrzec, że art. 4 pkt 3 pr. aut. może pozostać otwarty na rozmaite interpretacje. Okoliczność ta uzasadnia formułowanie propozycji zmian legislacyjnych. Mogłyby one, w szczególności, zmierzać do zawężenia zakresu wyłączenia z art. 4 pkt 3 pr. aut. do wykorzystania opisu jedynie w jego zasadniczej funkcji. Innym możliwym rozwiązaniem byłoby podporządkowanie kwestii korzystania z opisów patentowych oraz pozostałych materiałów i dokumentów urzędowych związanych z udzielaniem praw własności przemysłowej w całości instytucji dozwolonego użytku na podstawie art. 332 pr. aut.
Słowa kluczowe: utwór, utwór opublikowany, opis patentowy, opis ochronny, wyłączenia ochrony autorskoprawnej, wyłączenia ochrony prawnoautorskiej, ochrona kumulowana, kumulacja praw własności intelektualnej, dokumentacja techniczna, dozwolony użytek
dr hab. Łukasz Żelechowski
University of Warsaw, Faculty of Law and Administration, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3820-6683
Exclusion of Copyright Protection for Patent Specifications and Protective Specifications in the Context of Cumulative Protection of IP Rights
The Polish Copyright and Related Rights Act (Cop. Act) specifically excludes in Art. 4(3) published patent specifications and protective specifications from the subject matter of copyright protection. The question of whether this provision precludes the cumulative copyright protection of industrial property subject matter has so far been largely dormant. According to the prevailing view, Art. 4(3) Cop. Act does not cover documentation concerning trade marks and designs, thus it does not stand in the way of cumulative protection thereof. This question gains, however, in importance in the light of a possible copyright protection concerning the form of an object that embodies a technical solution, when this technical solution is currently or was previously protected as an invention or utility model disclosed in a respective patent or protective specification. The Court of Justice did not rule out such a possibility in its judgment in Case C-833/18 Si and Brompton (para. 36). The paper argues that Art. 4(3) Cop. Act only applies to patent specifications, which were previously published in the form of paperbacks in accordance with the definition of a published work in Art. 6(1)(1) Cop. Act. In contrast, protective specifications and the most recent patent specifications, are communicated to the public by the Polish Patent Office, primarily by making them available online and thus they are not covered by Art. 4(3) Cop. Act. The Patent Office may use the copyright subject matter contained in such documentation, in accordance with Art. 332 Cop. Act, which governs permitted use of works in court and administrative proceedings and implements Art. 5(3)(e) of the InfoSoc Directive 2001/29. Within its narrow scope, Art. 4(3) Cop. Act should be viewed as an absolute exclusion of already published patent specifications or elements thereof (particularly drawings) from the subject matter of copyright. Their use is therefore free regardless of the context. Simultaneously, however, the manufacturing of an object shown in the patent specification drawing is not a reproduction of a drawing (unlike with designs), but rather the use of another work, namely the form of the product itself, as long as it fulfils the conditions for copyright protection. As a result, the copyright protection of the form of an object embodying a technical solution cannot be excluded by Art. 4(3) Cop. Act. In addition, this provision does not appear to be aimed at counteracting negative consequences of cumulative protection, but rather at facilitating access to knowledge about the state of art. It might, nevertheless, remain open to diverse interpretations and this justifies proposing legislative changes. They should be aimed at either narrowing the scope of the exclusion in Art. 4(3) Cop. Act only to functional uses of specifications or relegating this entire issue to permitted use under Art. 332 Cop. Act.
Keywords: subject matter of copyright, published work, patent specification, protective specification, exclusions of copyright protection, cumulative protection, technical documentation, permitted use
Bibliografia / References
Ahlberg H., Lauber-Rönsberg A. [w:] BeckOK Urheberrecht, red. H. Ahlberg, H.-P. Götting, A. Lauber--Rönsberg, wyd. 34, München 2022, publikacja elektroniczna Beck-online
Barta J., Markiewicz R., Dokumentacja techniczna w świetle prawa autorskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 1988/47
Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, Warszawa 2016
Barta J., Markiewicz R. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011
Barta J., Markiewicz R., Matlak A. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2017
Błeszyński J., Ochrona opisów patentowych i ochronnych na gruncie prawa autorskiego, „Kwartalnik Urzędu Patentowego” 2013/5 (wydanie specjalne)
Błeszyński J., Ochrona projektów technicznych na podstawie prawa autorskiego, „Zeszyty Naukowe. Politechnika Opolska. Własność Intelektualna” 1999/1
Brancusi L. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 14C, Prawo własności przemysłowej, red. R. Skubisz, Warszawa 2017
Chwalba J., Utwór architektoniczny jako przedmiot prawa autorskiego, Warszawa 2018
Czajkowska-Dąbrowska M. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011
Ferenc-Szydełko E. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, red. E. Ferenc-Szydełko, Warszawa 2021
Flisak D. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2015
Grzybczyk K. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. P. Ślęzak, Warszawa 2017
Jastrzębski J., Sztuka użytkowa a wyłączenie ochrony ze względu na funkcjonalność techniczną w prawie autorskim – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 11.06.2020 r., C-833/18, SI, Brompton Bicycle Ltd przeciwko Chedech, „Glosa” 2022/3
Koczorowski P. [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, t. VIIIA, red. Ł. Żelechowski, Warszawa 2022
Kostański P. [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, red. P. Kostański, Warszawa 2014
Kubala K., Kubala W., Co i dlaczego nie podlega ochronie, „Rzeczpospolita” z 10.09.1996 r.
Machała W., Utwór. Przedmiot prawa autorskiego, Warszawa 2013
Markiewicz R., Zabawy z prawem autorskim dawne i nowe, Warszawa 2022
Markiewicz M. [w:] Ustawy autorskie. Komentarze, t. I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2020
Marquardt M.C.G. [w:] Praxiskommentar zum Urheberrecht, red. A.-A. Wandtke, W. Bullinger, München 2022
Matlak A., Opisy patentowe i ochronne w świetle prawa autorskiego [w:] 100 lat ochrony własności przemysłowej w Polsce. Księga jubileuszowa Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej, red. A. Adamczak, Warszawa 2018
Niewęgłowski A., Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021
Nowicka A. [w:] Ustawy autorskie. Komentarze, t. I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2020
Pacek G. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. A. Michalak, Warszawa 2019
Pinkalski Z., Wyłączenia spod ochrony prawnoautorskiej – art. 4 pr. aut. i pr. pokr., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2009/4
Ritterman S., Komentarz do ustawy o prawie autorskim, Kraków 1937
Sarbiński R.M. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. W. Machała, R.M. Sarbiński, Warszawa 2019
Skubisz R. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 14A, Prawo własności przemysłowej, red. R. Skubisz, Warszawa 2017
Stanisławska-Kloc S., Opisy patentowe i ochronne jako jedna z kategorii wyłączeń spod ochrony autorskoprawnej [w:] Aktualne wyzwania prawa własności intelektualnej i prawa konkurencji. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Michałowi du Vallowi, red. J. Ożegalska-Trybalska, D. Kasprzycki, Warszawa 2015
Tischner A., Kumulatywna ochrona wzornictwa przemysłowego w prawie własności intelektualnej, Warszawa 2015
Tischner A., Sztuka użytkowa na bezdrożach prawa autorskiego – kilka uwag z perspektywy horyzontalnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2020/2
Tischner A. [w:] System Prawa Handlowego, t. 3, Prawo własności przemysłowej, red. E. Nowińska, K. Szczepanowska-Kozłowska, Warszawa 2015
Traple E., Prawnoautorska ochrona projektów technicznych, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2012/2
Żelechowski Ł. [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, t. VIIIA, red. Ł. Żelechowski, Warszawa 2022
Jakub Chwalba
Utwór czy twórczość? O przedmiocie ochrony w prawie autorskim
Artykuł dotyczy przedmiotu ochrony w prawie autorskim a w szczególności relacji pomiędzy utworem rozumianym jako dobro niematerialne a twórczością rozumianą jako proces jego powstawania. W artykule przedstawiono podstawowe cechy koncepcji utworu ze zwróceniem uwagi na problemy uwidaczniające się na tle jej praktycznego stosowania. Zasadniczą część tekstu stanowią rozważania dotyczące obecności w orzecznictwie oraz w nauce prawa autorskiego rozumowań, w których przy uznawaniu dobra za utwór uwzględnia się cechy procesu twórczego. W artykule ukazano sprzeczność tych rozumowań z koncepcją utworu oraz negatywne konsekwencje ich stosowania.
Słowa kluczowe: prawo autorskie, utwór, twórczość, margines swobody twórczej
dr Jakub Chwalba
Department of Intellectual Property Law, Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Krakow, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2310-4286
A Work or Creativity? On the Object of Copyright Protection
The article deals with the subject matter of copyright law and, in particular, with the relationship between the work, understood as an intangible good, and creativity, understood as the process of its creation. It presents the basic features of the concept of work, while drawing attention to the problems that become apparent during its practical application. The main part of the text comprises considerations about the presence in case law and in the legal doctrine of copyright law of reasoning that takes into account the characteristics of the creative process when recognizing a good as a work. The article shows that such reasoning is incompatible with the concept of work and points to the negative consequences of applying it.
Keywords: copyright law, work, creativity, margin of creative freedom
Bibliografia / References
Flisak D., Maxa Kummera teoria statystycznej jednorazowości – pozorne rozwiązanie problematycznej oceny indywidualności dzieła [w:] Spory o własność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi, red. A. Matlak, S. Stanisławska-Kloc, Warszawa 2013
Flisak D., Utwór multimedialny w prawie autorskim, Warszawa 2008
Flisak D. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2015
Machała W., Utwór. Przedmiot prawa autorskiego, Warszawa 2012
Markiewicz R., Ilustrowane prawo autorskie, Warszawa 2018
Markiewicz R., Zabawy z prawem autorskim, Warszawa 2015
Sarbiński R.M. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. W. Machała, Warszawa 2019, art. 1
Słownik języka polskiego PWN, online, https://sjp.pwn.pl/sjp/zdeterminowac;2545229.html (dostęp: 23.04.2021 r.)
Targosz T., Domena publiczna w prawie autorskim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 2007/100
Zoll F., Prawo autorskie w projekcie F. Zolla, Warszawa 1920
Paweł Juściński
Prawnoautorska ochrona fikcyjnej postaci literackiej
1. Postacie fikcyjne przedstawiają znaczną wartość zarówno dla twórców dzieł literackich, jak i ich odbiorców, w tym również innych autorów. Jakkolwiek są one od dawna obecne w literaturze, ich prawnoautorski status nie jest jasny i rodzi wiele pytań. Jak dalece sięga ochrona utworu literackiego? Czy obejmuje ona element tego utworu, jakim jest jego bohater? Czy tak wyodrębniony element jest zdatny do samodzielnego istnienia poza strukturą dzieła wyjściowego? Czy postać literacka może stanowić samodzielny utwór? Czy takim samodzielnym utworem mogą być jej poszczególne elementy, a jeśli tak, to jakie?
2. W pierwszej części tekstu analizie poddawane są podstawy ochrony fikcyjnych postaci literackich na gruncie prawa autorskiego. W braku wyraźnej regulacji oraz ze względu na ich specyfikę kwestia ta nie jest oczywista. Punkt wyjścia dla prawnoautorskich ocen stanowią przesłanki utworu, które muszą być rozpatrywane z uwzględnieniem swoistości utworów literackich względem innych kategorii utworów, a także z zastrzeżeniem właściwego pojmowania budowy dzieła literackiego. W ramach analizy tych przesłanek konieczne z kolei okazuje się przesądzenie, czy postać literacka może spełniać wymóg ustalenia, będąc zarazem chronionym sposobem wyrażenia, czy też stanowi jedynie pozbawioną ochrony ideę, pomysł. Po udzieleniu odpowiedzi na pytanie o to, czy fikcyjny bohater może spełniać wymienione kryteria i w konsekwencji stanowić element chroniony utworu literackiego, prowadzone są rozważania zmierzające do ustalenia, czy istnieją podstawy do objęcia takiego bohatera samodzielną ochroną prawnoautorską w oderwaniu od wyjściowego dzieła literackiego i czy w ogóle możliwe jest jego istnienie poza tym dziełem.
3. W dalszej kolejności omawiany jest zakres ochrony postaci fikcyjnych, który obejmuje: po pierwsze, określenie, co w samej postaci (które z jej elementów) i w jakim stopniu może korzystać z ochrony prawnoautorskiej; po drugie, kwalifikację przejmowania postaci fikcyjnej z jej macierzystego utworu literackiego do własnej twórczości, w szczególności odpowiedź na pytanie, czy działanie takie może naruszać prawa autorskie twórcy tej postaci. Pociąga to za sobą potrzebę ustalenia, czy efektem takiej recepcji jest powstanie opracowania, czy też jedynie utworu inspirowanego, co ma szczególnie istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku tworzenia kontynuacji cudzych utworów literackich (sequeli) oraz utworów opisujących wydarzenia rozgrywające się przed historią przedstawioną w utworze pierwotnym (prequeli).
Słowa kluczowe: prawo autorskie, postać fikcyjna, postać literacka, utwór literacki
Paweł Juściński
attorney at law at the Krakow Bar Association, he holds a law degree and completed studies in the field of intellectual property law and new media at the Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Krakow, Poland
Copyright Protection of a Fictional Literary Character
1. Fictional characters are of considerable value to both the creators of literary works and their audiences, including other authors. Although such characters have been present in literature for a long time, their copyright status is not clear and raises a number of questions. How far does the protection of a literary work extend? Does copyright protection cover such an element of the work as its character? Is such a separate element capable of independent existence outside the structure of the original work? Can a literary character constitute an independent work? Can individual elements of the character constitute such an independent work, and if so, which ones?
2. The first part of this paper examines the basis for protection of fictional literary characters under copyright law. In the absence of a clear regulation and due to the peculiarity of literary characters, this issue is not obvious. The starting point for copyrightability assessments should be the criteria of a work, which must be considered taking into account the specificity of literary works in relation to other categories of works as well as subject to proper understanding of the structure of a literary work. When analysing these criteria, it is necessary to determine whether a literary character can meet the requirement of fixation, which is the protected mode of expression, or whether it is merely an idea, which is not protected. Once the question whether a fictional character may fulfil the above criteria and consequently constitute a protected element of a literary work is answered, considerations are then carried out to determine whether there are grounds for providing such a character with independent copyright protection, separately from the literary work as such, and whether its existence outside that work is possible at all.
3. Next, the scope of protection of fictional characters is discussed. This includes, firstly, determining what in the character itself (which of its elements) and to what extent may enjoy copyright protection, and secondly, classifying the taking over of a fictional character from its original literary work to one’s own work, in particular answering the question whether such an action may infringe the copyright of the author of the character. This entails the need to determine whether such reception results in the creation of a derivative work or only an inspired work, which is particularly important in the case of creating continuations of other literary works (sequels) and works describing events taking place before the story presented in the original work (prequels).
Keywords: copyright law, fictional character, literary character, literary work
Bibliografia / References
Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, Warszawa 2016
Barta J., Markiewicz R., Matlak A. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2017
Barta J., Markiewicz R. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011
Coe S.J., The Story of a Character: Establishing the Limits of Independent Copyright Protection for Literary Characters, „Chicago-Kent Law Review”, 2011/86
Complaint for Injunction and Damages, 23.06.2020, United States District Court for the District of New Mexico, Conan Doyle Estate Ltd. v. Nancy Springer, Penguin Random House LLC, Legendary Pictures Productions, LLC, Netflix, Inc., PCMA Management and Productions LLC, EH Productions UK LTD., Jack Thorne, Harry Bradbeer, Case No. 1:20-cv-00610, https://copyright-lately.com/wp-content/uploads/2020/08/conan-doyle-estate-v-legendary-pictures-complaint.pdf (dostęp: 30.05.2022 r.)
Ferenc-Szydełko E. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. E. Ferenc-Szydełko, Warszawa 2021
Flisak D., Komentarz do wybranych przepisów ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Gdańsk 2018
Flisak D. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2015
Flood A., Lawsuit over ‘warmer’ Sherlock depicted in Enola Holmes dismissed, „The Guardian”, 22.12.2020 r., https://www.theguardian.com/books/2020/dec/22/lawsuit-copyright-warmer-sher-lock-holmes-dismissed-enola-holmes (dostęp: 30.05.2022 r.)
Foley K.M., Protecting Fictional Characters: Defining the Elusive Trademark-Copyright Divide Note, „Connecticut Law Review” 2009/41
Grzybczyk K., Prawnoautorska ochrona postaci fikcyjnej, „Monitor Prawniczy” 1997/6
Grzybczyk K., Prawo reklamy, Warszawa 2012
Grzybczyk K. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. P. Ślęzak, Warszawa 2017
Grzybowski S. [w:] S. Grzybowski, A. Kopff, J. Serda, Zagadnienia prawa autorskiego, Warszawa 1973
Jones R.H., The Myth of the Idea/Expression Dichotomy in Copyright Law, „Pace Law Review” 1990/10(3)
Kasprzyk R., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2007 r., II CSK 207/07, https://adwokat-kasprzyk.pl/adwokat/glosa-bak.html (dostęp: 30.05.2022 r.)
Kowalska E., Prawna ochrona wizerunku postaci historycznych, bohaterów literackich oraz postaci fikcyjnych w grach komputerowych [w:] Prawo własności intelektualnej, red. D. Wetoszka, Warszawa 2020
Laskowska-Litak E. [w:] Ustawy autorskie. Komentarze, t. I, red. R. Markiewicz, Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021
Markiewicz R., Dzieło literackie i jego twórca w polskim prawie autorskim, Uniwersytet Jagielloński, Rozprawy Habilitacyjne nr 81, Kraków 1984
Markiewicz R., Problemy z wsiadaniem do pociągu byle jakiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2021/1
Matczuk J.K., Zasada dychotomii w utworach literackich, Warszawa 2020
Matusiak I., Gra komputerowa jako przedmiot prawa autorskiego, Warszawa 2013
Matusiak I., Postacie świata wirtualnego w prawie autorskim, „Przegląd Prawa Handlowego” 2009/7
Michalak A. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. A. Michalak, Warszawa 2019
Moss A., „Enola Holmes” Copyright Lawsuit Dismissed: Unsolved, Yet Resolved, CL. Copyright lately, 20.12.2020 r., https://copyrightlately.com/enola-holmes-copyright-lawsuit-dismissed/ (dostęp: 30.05.2022 r.)
Niżankowska A., Prawo do integralności utworu, Kraków–Warszawa 2007
Podolska M., Postać fikcyjna jako przedmiot ochrony prawnoautorskiej, „Biuletyn SAWP KUL”, t. XIII, 2018/15(2)
Preussner-Zamorska J., Marcinkowska J., Laskowska E. [w:] System Prawa Prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2017
Sarbiński R.M. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. W. Machała, Warszawa 2019
Sokołowska D., Ochrona słowa w prawie autorskim. Glosa do wyroku SN z dnia 22 czerwca 2010 r., IV CSK 359/09, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2011/2
Spahn K.E., The Legal Protection of Fictional Characters, „University of Miami Entertainment & Sports Law Review” 1992/9
Springer N., The Case of the Missing Marquess, The Enola Holmes Mysteries, Penguin Random House LLC 2006; polskie wydanie: Springer N., tłumaczenie: Gałązka-Salamon E., Sprawa zaginionego markiza), seria: Enola Holmes, tom I, Poradnia K., Warszawa 2018
Stępień M., Strukturalna budowy utworu. Dzieło literackie w filozofii, naukach humanistycznych, literaturoznawstwie i prawie autorskim, Warszawa 2012
Targosz T., Fraza będąca fragmentem większego utworu jako samodzielny utwór w rozumieniu prawa autorskiego, https://sip.legalis.pl/document-full.seam? documentId=mjxw62zogi3damrygi2tsny (dostęp: 30.05.2022 r.)
Traple E. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011
Tylec G., Ochrona tytułu utworu w prawie polskim, Warszawa 2006
Załęski A., Prawo autorskie w reklamie, czyli o „kobiecie pracującej” i Janosiku, Media & Marketing. Polska, 9.05.2017 r., https://mmponline.pl/artykuly/199737,prawo-autorskie-w-reklamie-czyli-o-ko-biecie-pracujacej-i-janosiku (dostęp: 30.05.2022 r.)
Michał Barański, Maciej Giermak
Utwory pracownicze a zatrudnienie niepracownicze typu cywilnoprawnego
W ostatnich latach w Polsce i na świecie coraz bardziej uwidacznia się zjawisko tzw. prekaryzacji warunków pracy. Dodatkowo w obrocie gospodarczym często zdarzają się umowy, które obejmują wykonanie utworu, przy czym dotyczą one szerokiego spektrum utworów: od namalowania obrazu czy wykonania fotografii, poprzez projekty architektoniczne i opinie prawne, aż po wykonania utworów muzycznych. W niniejszym artykule autorzy zajmują się wpływem upowszechnienia się umów cywilnoprawnych na stosunki prawnoautorskie, jak też zgłaszają postulaty de lege ferenda, mające na celu dostosowanie polskich przepisów do zmieniających się stosunków społeczno-gospodarczych. Kluczowe znaczenie dla tych rozważań ma art. 12 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, którego ratio legis autorzy upatrują wyłącznie w ułatwieniu funkcjonowania obrotu gospodarczego, poprzez uregulowanie w ustawie „domyślnego” postanowienia umowy o pracę. Natomiast zdaniem autorów w stosunkach prawnych o charakterze jednorazowym regulacja taka jest szczególnie potrzebna. Autorzy postulują modyfikację wskazanego przepisu poprzez wprowadzenie normy o charakterze semiimperatywnym (bezwzględnie jednostronnie obowiązującej). W konsekwencji strony stosunku pracy nie mogłyby skutecznie kształtować uprawnień pracownika w sposób mniej korzystny, aniżeli wynika to z przepisów prawa powszechnie obowiązującego. Dla zapewnienia funkcji ochronnej prawa pracy możliwe jest również zmodyfikowanie tego przepisu, aby stanowił normę o charakterze lex generalis, obejmującą wszystkie stosunki zatrudnienia, przy jednoczesnym wprowadzeniu na poziomie Kodeksu pracy przepisów, z których możliwe byłoby odtworzenie normy o charakterze lex specialis. Alternatywnym rozwiązaniem może być również poszerzenie zakresu podmiotowego tego przepisu, tak aby objęto nim także przypadki świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych. W zakresie zaś odnoszącym się do programów komputerowych Autorzy stoją na stanowisku, że brak jest podstaw dla dalszego utrzymywania takiego zróżnicowania. Autor-programista nie powinien być traktowany inaczej od innych pracowników, tym bardziej że regulacja szczególna jest dla pracownika jeszcze mniej korzystna. Wątek dotyczący prawnoautorskiej ochrony programów komputerowych, jako wykraczający poza zakres niniejszej publikacji, zostanie pogłębiony w odrębnym opracowaniu.
Słowa kluczowe: prawo autorskie, zatrudnienie, umowy cywilnoprawne, prawo pracy, utwór
dr Michał Barański
leader of the Labour Law and Social Policy Research Team, Faculty of Law and Administration, University of Silesia in Katowice, Poland; attorney at law. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6797-8124
Maciej Giermak
attorney at law, independent researcher focusing on protection of intangible goods (including intellectual property law), right to privacy and legal determinants of information and communications technologies (ICT). ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5219-8747
Employee Works and Non-Employment Work under Civil Law Contracts
In recent years, the phenomenon of the so-called precarization of working conditions has become increasingly visible in Poland and around the world. In addition, in business transactions, there are often contracts that include the creation of a copyrighted work, and they concern a broad spectrum of works: from painting a picture or taking a photograph, through architectural designs and legal opinions, to performances of musical works. In this study, the authors deal with the impact of the spread of civil law contracts on copyright relations, as well as put forward postulates of legislative amendments, aimed at adapting Polish regulations to the changing socio-economic relations. Of key importance for these considerations is Article 12(1) of the Polish Copyright Act, whose adoption in the authors’ opinion was aimed only to facilitate the functioning of business transactions by regulating the ‘default’ provision in employment contracts. Meanwhile, according to the authors, it is precisely in legal relations of a one-off nature that such a regulation is particularly needed. The authors postulate modification of the above provision by introducing a semi-imperative norm (absolutely unilaterally binding). Consequently, the parties to the employment contract could not effectively shape the employee’s rights less favourably than is required by the provisions of generally applicable law. In order to ensure the protective function of labour law, it is also possible to modify this provision to constitute a lex generalis norm covering all employment relationships, while introducing in the Polish Labour Code provisions from which it would be possible to reproduce the lex specialis norm. An alternative solution may lie in extending the scope of entities to whom this provision applies so that it also covers cases of work performed based on civil law contracts. Regarding computer programs, the authors take the view that there are no grounds for retaining the existing differentiation. An author-programmer should not be treated differently from other employees, especially since the special regulation is even less beneficial for the employee. But the topic of copyright protection of computer programs, as one beyond the scope of this publication, will be discussed in more detail in a separate study.
Keywords: copyright law, employment, civil law contracts, labour law, (copyrightable) work
Bibliografia / References
Baran K.W. [w:] System Prawa Pracy, t. VII, Zatrudnienie niepracownicze, red. K.W. Baran, Warszawa 2015
Barański M., Gredka-Ligarska I., O strukturze związków zawodowych po nowelizacji prawa związkowego z 5 lipca 2018 r., „Studia Iuridica” 2018/78
Barański M., Mądrzycki B., Ustalanie liczby godzin wykonania umowy zlecenia lub nienazwanej umowy o świadczenie usług w celu zapewnienia minimalnej stawki godzinowej, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2017/3
Barański M., Torbus U., Prawo pracy. Last minute, Bielsko-Biała 2020
Barta J., Markiewicz R., Obowiązek wymienienia pól eksploatacji w umowie licencyjnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej” 2007/4
Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, Warszawa 2016
Brzozowski A., Istota i zakres umowy o dzieło. Pojęcie dzieła [w:] System Prawa Prywatnego, t. 7, Prawo zobowiązań – część szczegółowa, red. J. Rajski, Warszawa 2004
Ferenc-Szydełko E. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. E. Ferenc-Szydełko, Warszawa 2016
Flisak D. [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne, red. D. Flisak, Warszawa 2015
Giermak M., Wyczerpanie prawa do dystrybucji kopii programu komputerowego. Glosa do wyroku TS z dnia 12 października 2016 r., C-166/15, „Państwo i Prawo” 2017/11
Jankowska M. [w:] Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. P. Ślęzak, Warszawa 2017
Jaworski L., Twórczość pracownicza, Warszawa 2007
Liszcz T., Konstytucyjna zasada ochrony pracy [w:] Prawo pracy. Refleksje i poszukiwania. Księga jubileuszowa Profesora Jerzego Wratnego, red. G. Uścińska, Warszawa 2013
Markiewicz R., Ilustrowane prawo autorskie, Warszawa 2018
Pisarczyk Ł., Wstęp do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – poszukując aksjologii prawa pracy [w:] Aksjologiczne podstawy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, red. M. Skąpski, K. Ślebzak, Poznań 2014
Pisarczyk Ł., W stronę ochrony zatrudnionych [w:] Tendencje rozwojowe indywidualnego i zbiorowego prawa pracy. Księga jubileuszowa Profesora Grzegorza Goździewicza, red. M. Szabłowska-Juckiewicz, B. Rutkowska, A. Napiórkowska, Toruń 2017
Pisarczyk Ł., Torbus U., Praca prekaryjna w Polsce. Zwalczanie nadużywania nietypowych form zatrudnienia [w:] Prekaryzacja zatrudnienia. Wyzwania dla prawa pracy w Europie, red. I. Florczak, M. Otto, Warszawa 2019
Radwański Z., Prawo zobowiązań, Warszawa 1986
Strzałkowski P., Wybrane zagadnienia dotyczące utworów pracowniczych, „Monitor Prawa Pracy” 2014/4
Szczotka J., Naruszenie wymogu specyfikacji pól eksploatacji utworu [w:] Współczesne problemy prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Marii Poźniak-Niedzielskiej, red. A. Kidyba,
R. Skubisz, Kraków 2007
Szubert W., Funkcje prawa pracy, „Państwo i Prawo” 1971/3–4
Szubert W., Zarys prawa pracy, Warszawa 1980
Świątkowski A.M., Cywilnoprawne zatrudnienie niepracownicze [w:] System Prawa Pracy, t. VII, Zatrudnienie niepracownicze, red. K.W. Baran, Warszawa 2015
Traple E., Prawo autorskie nie może służyć ochronie idei jako takiej, „Glosa” 2017/3
Wyka T., Miejsce prawa pracy w systemie prawa [w:] System Prawa Pracy, t. I, Część ogólna, red. K.W. Baran, Warszawa 2017
Joanna Wiszniewska
Nowe zasady reklamy wyrobów medycznych – ewolucja czy rewolucja?
Reklama wyrobów medycznych – zwłaszcza w porównaniu z reklamą produktów leczniczych – do niedawna nie była w prawie polskim regulowana w sposób szczegółowy. Podlegała ona zasadom tzw. ogólnego prawa reklamy, zawartym zwłaszcza w ustawie z 16.04.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz w ustawie z 23.08.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. W reklamach tego rodzaju produktów często pojawiali się lekarze, farmaceuci lub udający ich aktorzy. Ten stan rzeczy ulegnie zasadniczej zmianie od 1.01.2023 r., kiedy zaczną obowiązywać regulujące reklamę przepisy ustawy z 7.04.2022 r. o wyrobach medycznych. W artykule zostały omówione wybrane regulacje, które, w ocenie autorki, mogą wywołać najbardziej znaczące zmiany w praktyce reklamy wyrobów medycznych. Po pierwsze, zwrócono uwagę na możliwe konsekwencje braku definicji legalnej pojęcia reklamy wyrobów medycznych – brak pewności prawa i zachętę do rozszerzającej interpretacji w praktyce orzeczniczej organów nadzoru. Po drugie, krytycznej analizie poddano m.in. szczególne zasady dotyczące reklamy prowadzonej przez influencerów. Po trzecie, omówiono zagadnienie nadzoru nad reklamą, wskazując na potencjalne skutki podziału obowiązków w tym zakresie między trzy organy. Panująca dotąd dowolność wywołana brakiem szczegółowych regulacji prawnych była niepożądana – z tego powodu bardzo pozytywnie należy ocenić wprowadzenie regulacji tego obszaru reklamy. Jednakże przepisy, które zaczną obowiązywać od 1.01.2023 r., choć tworzone od podstaw, nie regulują, niestety, kompleksowo wszystkich zagadnień, co może powodować problemy praktyczne.
Słowa kluczowe: wyrób medyczny, reklama, influencer marketing, nadzór nad reklamą, prawo reklamy
dr Joanna Wiszniewska
Intellectual Property Law Chair, Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Krakow, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2970-8005
New Rules for Medical Device Advertising: Evolution or Revolution?
The advertising of medical devices – especially in comparison to the advertising of medicinal products – has not been regulated in detail in Polish law until recently. It was governed by the principles of the so-called general advertising law, contained in particular in the Act of 16 April 1993 on Combating Unfair Competition and the Act of 23 August 2007 on Counteracting Unfair Market Practices. Advertisements for such products often featured doctors, pharmacists or actors pretending to be them. This will fundamentally change from 1 January 2023, with the entry into force of the provisions of the Act of 7 April 2022 on Medical Devices that govern advertising. The article discusses selected regulations which, in the author’s opinion, are likely to trigger the most significant changes in the practice of medical device advertising. Firstly, attention is drawn to the possible consequences of there being no legal definition of the concept of medical device advertising: the lack of legal certainty and the encouragement to use extensive interpretation in decisions of supervisory authorities. Secondly, the specific rules for advertising by influencers, among others, are critically analysed. Thirdly, the issue of advertising supervision is discussed, while potential implications of the division of responsibilities in this area between the three authorities are pointed out. The hitherto freedom resulting from lack of detailed legal regulations was undesirable; for this reason, the regulation of this area of advertising should be seen as a very positive development. However, the provisions that will take effect from 1 January 2023, although created from scratch, do not, unfortunately, comprehensively regulate all issues, which may lead to practical problems.
Keywords: medical device, advertising, influencer marketing, advertising supervision, advertising law
Bibliografia / References
Bąk A., Suplementy diety – żywność czy lek? Problem regulacji prawnych produktów z pogranicza, „Przegląd Prawa Publicznego” 2015/1
Dercz M. [w:] T. Rek, M. Dercz, Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz, Warszawa 2019
Ignatowicz Z. [w:] Prawo farmaceutyczne. Komentarz, red. W.L. Olszewski, Warszawa 2016
Jaworska-Dębska B., Wokół pojęcia reklamy, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 1989/12
Kryptoreklamy w social mediach influencerów? Postępowanie wyjaśniające Prezesa UOKiK , UOKiK, 29.09.2021 r., https://uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=17856 (dostęp: 21.09.2022 r.)
Kubicki T., Reklama wyrobów medycznych – wolność całkowita czy ograniczona?, „Biotechnologia.pl” 2006/1
Rekomendacje Prezesa UOKiK dotyczące oznaczania treści reklamowych przez influencerów w mediach społecznościowych, Warszawa 2022, https://uokik.gov.pl/download.php?plik=26685 (dostęp: 29.09.2022 r.)
Walasek-Walczak U. [w:] Ustawa o działalności leczniczej. Komentarz, red. F. Grzegorczyk, Warszawa 2013
Walczak M., Aspekty prawne reklamy suplementów diety w Polsce na tle rozwiązań unijnych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2015/4
Wiszniewska J., Zakaz reklamy aptek i ich działalności, Warszawa 2019
Zalewski A., Marketing farmaceutyczny w Polsce – badanie przekazów reklamowych leków, suplementów diety i wyrobów medycznych/Pharmaceutical marketing in Poland – research on advertising messages of medicines, dietary supplements and medical devices, „Rozprawy Społeczne/Social Dissertations” 2020/14(2), s. 107–127, https://doi.org/10.29316/rs/124415 (dostęp: 21.09.2022 r.)
Mateusz Derdak
Skutki niezachowania obowiązkowego zastępstwa procesowego w sprawach własności intelektualnej
W artykule przedstawiono problematykę obowiązkowego zastępstwa procesowego w sprawach własności intelektualnej. Zasadnicze rozważania obejmują konsekwencje dokonywania czynności procesowych w postępowaniu w sprawach objętych zakresem zastosowania regulacji zawartej w art. 872 k.p.c. W opracowaniu zaprezentowano argumenty na rzecz tezy, zgodnie z którą przymus adwokacko-radcowsko-rzecznikowski w postępowaniu w sprawach własności intelektualnej ma charakter względny. W modelowym ujęciu sprowadza się to do obowiązku ustanowienia zastępcy procesowego, którego przepis prawa uznaje za uprawnionego (art. 872 k.p.c.). Samodzielne podejmowanie czynności w toku postępowania, co do zasady, nie wywołuje skutków procesowych. Osobiste działanie przed sądem przez stronę jest dozwolone tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi. Następuje to bądź z mocy prawa, bądź na podstawie czynności decyzyjnej sądu. Drugi element odzwierciedla względny charakter przymusu adwokacko-radcowsko-rzecznikowskiego. Ustawodawca nie uregulował espressis verbis skutków niezachowania obowiązkowego zastępstwa procesowego, tak jak czyni to w odniesieniu postępowań przed Sądem Najwyższym w sprawach cywilnych. W aktualnym stanie prawnym pisma procesowe sporządzone z naruszeniem art. 872 k.p.c. będą więc podlegać procedurze określonej w art. 130 § 1–4 k.p.c. Postępowanie w celu uzupełnienia braku w zakresie zdolności postulacyjnej strony (uczestnika postępowania) musi jednak uwzględniać specyfikę dokonywania czynności procesowych w postępowaniu przed sądem w sprawach własności intelektualnej.
Słowa kluczowe: obowiązkowe zastępstwo procesowe, postępowanie w sprawach własności intelektualnej, czynności procesowe, zdolność postulacyjna
Mateusz Derdak
law graduate, assistant lecturer at the Division of Civil Procedure and International Trade Law, Institute of Civil Law, Maria Curie-Sklodowska University in Lublin, Poland. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7768-0652
Consequences of a Party’s Failure to Provide Mandatory Representation by a Lawyer in Intellectual Property Cases
The article presents the problem of mandatory representation by a lawyer in intellectual property cases. The main purpose is to indicate the consequences of performing procedural steps in cases falling within the scope of the regulation of Article 872 of the Polish Code of Civil Procedure (CCP). The article presents arguments in favour of the thesis about the relative character of the mandatory representation by a lawyer in intellectual property proceedings. In the model approach, it boils down to the obligation of appointing an attorney whom the provisions of law recognize as authorized (Article 872 CCP). Steps taken by the party themselves in the course of proceedings do not, in principle, have procedural effects. A party can act personally before the court only if specific provisions permit it. It happens either by operation of law or on the basis of a decision of the court. However, the legislator did not regulate expressly the consequences of failure to comply with the obligation to provide legal representation, as was done with respect to proceedings before the Supreme Court in civil cases. As the law stands, pleadings drawn up in contravention of Article 872 CCP are subject to the procedure set out in Article 130(1)-(4) CCP. Nevertheless, proceedings to address a party’s (litigant’s) lack of capacity to act personally must take into account the particularities of performing procedural steps in court proceedings in intellectual property cases.
Keywords: mandatory representation by a lawyer in trial, intellectual property proceedings, procedural steps, capacity to act personally
Bibliografia / References
Asłanowicz M., Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2019
Błaszczak Ł., Wadliwość czynności procesowych stron i uczestników. Obecny model i propozycja zmian w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego [w:] Postępowanie rozpoznawcze w przyszłym Kodeksie postępowania cywilnego. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego w Katowicach-Kocierzu (26–29 września 2013 r.), red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2014
Białecki M., Orzekanie w sprawach o wydanie dziecka w trybie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej w Hadze w dniu 25 października 1980 r., Warszawa 2021
Bodio J., Przymus adwokacko-radcowski – uwagi o stanie obecnym i perspektywach zmian, „Radca Prawny” 2015/1
Bodio J., Status dziecka jako uczestnika postępowania nieprocesowego, Warszawa 2019
Budniak-Rogala A., Orecki M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian. Tom I i II, red. T. Zembrzuski, LEX/el. 2020
Ciepła H. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–205, red. A. Marciniak, Warszawa 2019
Cieślak S., Formalizm postępowania cywilnego, Warszawa 2008
Dalka S., Czynności procesowe stron w procesie cywilnym, „Palestra” 1975/9
Dziurda M., Postępowanie w sprawach własności intelektualnej z perspektywy systemowej, „Przegląd Sądowy” 2020/10
Ereciński T., Kilka refleksji o przymusie adwokacko-radcowskim [w:] XX lat samorządu radców prawnych. 1982–2002. Księga jubileuszowa, red. J. Żuławski, Krajowa Rada Radców Prawnych, Warszawa 2002
Ereciński T. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom III. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016
Flaga-Gieruszyńska K., Zieliński A., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2019
Flerich F.X. [w:] Polska procedura cywilna. Projekty referentów z uzasadnieniem, t. I, Kraków 1921
Gil I. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. E. Marszałkowska-Krześ, Legalis/el. 2021
Gołaszewska A., Obowiązkowe zastępstwo procesowe w sprawach własności intelektualnej – uwagi na tle art. 87 2 Kodeksu postępowania cywilnego [w:] Reforma prawa własności intelektualnej, red. A. Adamczak, Kielce 2021
Gołaszewska A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–505 39 , red. T. Szanciło, Warszawa 2019
Gołaszewska A. [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, t. VIII (B), red. Ł. Żelechowski, Warszawa 2021
Graliński W., Przymus adwokacki w procesie cywilnym [w:] Wielka encyklopedia prawa, red. E. Smoktunowicz, Białystok–Warszawa 2000
Grzegorczyk P., O przymusie adwokacko-radcowskim w postępowaniu grupowym i konsekwencjach jego niezachowania, „Monitor Prawniczy” 2012/12
Grzegorczyk P., Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Ogólna charakterystyka, Warszawa 2011
Gudowski J. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016
Gutowski M., Umowa o zastępstwo procesowe, Warszawa 2009
Jakubecki A., Dochodzenie roszczeń z zakresu prawa własności przemysłowej w postępowaniu cywilnym, „Studia Prawa Prywatnego” 2010/1
Jakubecki A., Postępowanie zabezpieczające w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej, Warszawa 2002
Jakubecki A., Zdolność procesowa w Kodeksie postępowania cywilnego (de lege lata i de lege ferenda) – wybrane zagadnienia [w:] Podmioty w postępowaniu cywilnym, red. K. Markiewicz, A. Torbus, Warszawa 2018
Jaślikowski M., Wyłączenia podmiotowe spod przymusu adwokacko-radcowskiego w postępowaniu cywilnym [w:] Aureapraxis. Aureatheoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, t. I, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011
Jaworski T., Radzimierski P., Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2011
Knoppek K. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021
Kopera J., O kilka zmian w k.p.c., „Nowe Prawo” 1957/9
Korzonek J., Przyczynki do polskiego procesu cywilnego, Kraków 1931
Krzemiński Z., Adwokat w projekcie kodeksu postępowania cywilnego, „Palestra” 1960/10
Kuberska W., Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym – pierwsze doświadczenia praktyczne, „Przegląd Sądowy” 2012/7
Łazarska A., Obowiązek dołączenia pełnomocnictwa w postępowaniu cywilnym – uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Monitor Prawniczy” 2016/14
Malczyk M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. IB, Komentarz. Art. 425–729, red. A. Góra-Błaszczykowska, Warszawa 2020
Manowska M., Postępowania odrębne w procesie cywilnym, Warszawa 2012
Marszałkowska-Krześ E., Zdolność sądowa, procesowa i postulacyjna [w:] Postępowanie cywilne, red. H. Mądrzak, Warszawa 1999
Michalska M., Cofnięcie skargi kasacyjnej w postępowaniu cywilnym, „Przegląd Sądowy” 2003/3
Miszewski W., Proces cywilny w zarysie. Część pierwsza, Warszawa–Łódź 1946
Niewęgłowski A., Pojęcie spraw własności intelektualnej. Wybrane zagadnienia, „Białostockie Studia Prawnicze” 2022/1
Nowacki J., Analogia legis, Warszawa 1966
Olaś A., Kilka uwag o przymusie adwokacko-radcowsko-rzecznikowskim w postępowaniu w sprawach własności intelektualnej, „Monitor Prawniczy” 2021/20
Olaś A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. P. Rylski, Legalis/el. 2021
Pietrzkowski H., Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, Warszawa 2020
Pinkalski Z., Regulacja sądownictwa do spraw własności intelektualnej a konstytucyjne prawo do sądu, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2020/2
Projekt Kodeksu postępowania cywilnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Warszawa 1960
Rawczyński P., Zdolność procesowa w sądowym postępowaniu rozpoznawczym w sprawach cywilnych, Warszawa 2018
Rejdak M. [w:] M. Rejdak, P. Pietkiewicz, Ustawa o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Komentarz, Warszawa 2011
Resich Z. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, I, red. Z. Resich, W. Siedlecki, Warszawa 1969
Rzewuski M. [w:] Rozstrzygnięcia sądowe w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2021
Rudkowska-Ząbczyk E. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. E. Marszałkowska-Krześ, Legalis 2021
Rudkowska-Ząbczyk E., Pisemne czynności procesowe w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2008
Sadza A., Wpływ decyzji Urzędu Patentowego RP na postępowanie cywilne w sprawach z zakresu prawa własności przemysłowej, Warszawa 2021
Sawczuk M., Zdolność procesowa w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1963
Siedlecki W., Czynności procesowe, „Państwo i Prawo” 1951/11
Siedlecki W., Nieważność procesu cywilnego, Warszawa 1965
Sikorski A., Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu grupowym, „Palestra” 2017/3
Sorysz M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–729, red. A. Góra-Błaszczykowska, Warszawa 2016
Stefańska E. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Art. 1–477 16 , red. M. Manowska, Warszawa 2021
Stryczyńska E. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 1–505 39 . Tom I, red. T. Szanciło, Warszawa 2019
Sychowicz M., Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu cywilnym, „Palestra” 1996/7–8
Szafrańska-Rejdak M., Funkcjonowanie w praktyce sądowej ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Warszawa 2017
Szanciło T. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–505 39 , red. T. Szanciło, Warszawa 2019
Telenga P. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz do art. 1–729, red. A. Jakubecki, Warszawa 2017
Torbus A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–205, red. A. Marciniak, Warszawa 2019
Waligórski M., Proces cywilny. Funkcja i struktura, Warszawa 1947
Weitz K. [w:] J. Lapierre, J. Jodłowski, Z. Resich, T. Misiuk-Jodłowska, K. Weitz, Postępowanie cywilne, Warszawa 2016
Weitz K., W kwestii następczego zatwierdzenia czynności procesowych dokonanych przez osobę niemogącą być pełnomocnikiem, „Palestra” 2005/1–2
Wyrwiński M., Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu cywilnym po nowelizacji, „Monitor Prawniczy” 2005/20
Zembrzuski T., Nieważność postępowania w procesie cywilnym, Warszawa 2017
