Państwo i Prawo 4/2022

Wolność wypowiedzi w Internecie. O roli mediów społecznościowych i pozytywnych obowiązkach państwaProf. dr hab. Adam Krzywoń
Uniwersytet Warszawski; Deutsches Forschungsinstitut für öffentliche Verwaltung

Wolność wypowiedzi w Internecie. O roli mediów społecznościowych i pozytywnych obowiązkach państwa

Współczesne procesy komunikacji w Internecie charakteryzują się rosnącą rolą podmiotów prywatnych (mediów społecznościowych) oraz powstawaniem licznych konfliktów o charakterze horyzontalnym. W artykule poddano analizie te zagadnienia, wykorzystując w tym celu teorię pozytywnych obowiązków państwa w kształcie wnikającym z aktualnego orzecznictwa ETPC. Co za tym idzie przeanalizowano wpływ nowych technologii na wolność wypowiedzi, zmianę sposobu komunikacji oraz obowiązki władz publicznych przeciwdziałania nadużyciom horyzontalnym. W artykule poddano również analizie istniejące i planowane rozwiązania prawne na poziomie krajowym i unijnym. Podstawową tezą artykułu jest twierdzenie o konieczności wzmocnienia kontroli ze strony władz publicznych nad platformami internetowymi. Możliwość ograniczania ich dyskrecjonalności, w celu zapewnienia adekwatnej ochrony praw i wolności, nie oznacza jednak wykreowania po stronie użytkowników nieograniczonego prawa podmiotowego dostępu do platformy w celu wyrażania opinii. 

Słowa kluczowe: wolność wypowiedzi, Internet, media społecznościowe, platformy internetowe, konflikty horyzontalne, pozytywne obowiązki państwa

Freedom of Expression on the Internet. About the Role of Social Media and State’s Positive Obligations

Modern online communication processes are characterized by the growing role of private entities (social media) and the emergence of numerous conflicts of a horizontal nature. This paper examines these issues from the standpoint of the ECtHR’s theory of positive obligations. Consequently, it analyses the impact of new technologies on the freedom of expression, the paradigm shift in communication, and the State’s positive obligations to prevent horizontal abuses. The article also analyses the existing and planned legal framework (national and EU). The main argument of this article is that public control over social media should be strengthened. Limiting their discretion to ensure adequate protection of rights and freedoms does not mean, however, the freedom of forum, understood as an unlimited right of access to the platform in order to express opinions. 

Keywords: freedom of expression, Internet, social media, Internet platforms, horizontal conflicts, State’s positive obligations

Bibliografia
Balkin, J.M., Free Speech is a Triangle, Columbia Law Review 2018, nr 118
Benesch, S., But Facebook’s Not a Country: How to Interpret Human Rights Law for Social Media Companies, Yale Journal on Regulation Online Bulletin 2020, nr 38
Brunner, L., The Liability of an Online Intermediary for Third Party Content. The Watchdog Becomes the Monitor: Intermediary Liability after Delfi v Estonia, Human Rights Law Review 2016, nr 16
Collins, R., Skover, D.M., Robotica. Speech Rights and Artificial Intelligence, Cambridge University Press 2018
De Gregorio, G., The rise of digital constitutionalism in the European Union, International Journal of Constitutional Law 2021, nr 19(1)
Dinwoodie, G., Who are Internet Intermediaries?, [w:] The Oxford Handbook of Online Intermediary Liability, red. G. Frosio, Oxford University Press 2020
Florczak-Wątor, M., The Role of the European Court of Human Rights in Promoting Horizontal Positive Obligations of the State, International and Comparative Law Review 2017, nr 17(2)
Fukuyama, F., Making the Internet Safe for Democracy, Journal of Democracy 2021, nr 32(2)
Gęsicka, D.K., Odpowiedzialność pośredników w komunikacji elektronicznej za treści (komentarze) użytkowników. Glosa do wyroku ETPC z dnia 2 lutego 2016 r., 22947/13, Glosa 2016, nr 4
Gillespie, T., Custodians of the Internet: platforms, content moderation, and the hidden decisions that shape social media, Yale University Press 2018
Głowacka, D., Odpowiedzialność administratorów stron internetowych za treści publikowane przez użytkowników w świetle sprawy Delfi AS v. Estonia, [w:] Wpływ Europejskiej Konwencji Praw Człowieka na funkcjonowanie biznesu, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2016
Hartley, T.C., Libel Tourism and Conflict of Laws, International and Comparative Law Quarterly 2010, nr 59
Helberger, N., The Political Powers of Platforms: How Current Attempts to Regulate Misinformation Amplify Opinion Power, Digital Journalism 2020, nr 6
Hempel, F., The right of reply under the European Convention on Human Rights: an analysis of Eker v Turkey App no 24016/05 (ECtHR, 24 October 2017), Journal of Media Law 2018, nr 10
Jørgensen, R.F., When private actors govern human rights, [w:] Research Handbook on Human Rights and Digital Technology. Global Politics, Law and International Relations, red. B. Wagner, M.C. Kettemann, K. Vieth, Edward Elgar Publishing 2019
Kaesling, K., Privatising Law Enforcement in Social Networks: A Comparative Model Analysis, Erasmus Law Journal 2018, nr 11(3)
Katsirea, I., ‘Fake news’: reconsidering the value of untruthful expression in the face of regulatory uncertainty, Journal of Media Law 2018, nr 10
Kaye, D., Speech Police. The Global Struggle to Govern the Internet, Columbia Global Reports 2019
Klonick, K., The New Governors: The People, Rules, And Processes Governing Online Speech, Harvard Law Review 2018
Koltay, A., New Media and Freedom of Expression. Rethinking the Constitutional Foundations of the Public Sphere, Hart Publishing 2019
Krzywoń, A., Online Communication and State’s Positive Obligations: Towards Comprehensive European Human Rights Protection, [w:] Digital Transformations in Public International Law, red. M.C. Kettemann, R. Kunz, A. Jr Golia, Nomos 2022
Krzywoń, A., Summary judicial proceedings as a measure for electoral disinformation. Defining the European standard, German Law Journal 2021, nr 4
Kuczerawy, A., From ‘Notice and Takedown’ to Notice and Stay Down’: Risks and Safeguards for Freedom of Expression, [w:] The Oxford Handbook of Online Intermediary Liability, red. G. Frosio, Oxford University Press 2020
Kulesza, J., Prawo do anonimowej wypowiedzi a prywatna cenzura Internetu w Polsce, PiP 2012, nr 6
Land, M., Toward an International Law of the Internet, Harvard International Law Journal 2013, nr 54
Lavrysen, L., Human Rights in a Positive State. Rethinking the Relationship between Positive and Negative Obligations under the European Convention on Human Rights, Intersentia 2016
Loven, C., ‘Verticalised’ cases before the European Court of Human Rights unravelled: An analysis of their characteristics and the Court’s approach to them, Netherlands Quarterly of Human Rights 2020, nr 38(4)
Mir, J. B., Bassini, M., Freedom of expression in the internet. Main trends of the case law of the European Court of Human Rights, [w:] The Internet and Constitutional Law. The protection of fundamental rights and constitutional adjudication in Europe, red. O. Pollicino, G. Romeo, Routledge 2016
Młynarska-Sobaczewska, A., Wolność wirtualnej wypowiedzi, PiP 2008, nr 2
Papp, J.T., Liability for Third-Party Comments before the European Court of Human Rights – Comparing the Estonian Delfi and the Hungarian Index-MTE Decisions, Hungarian Yearbook of International Law and European Law 2016, vol. 4
Piech, M., Pośrednicy internetowi w prawie Unii Europejskiej. Rola i obowiązki wobec treści użytkowników, Warszawa 2019
Piesiewicz, P.F., Zarys problematyki odpowiedzialności cywilnej za naruszenie dóbr osobistych w postaci wpisów umieszczanych na forach internetowych, PiP 2019, nr 1
Roberts, S. T., Behind the screen: content moderation in the shadows of social media, Yale University Press 2019
Sajó, A., Ryan, C., Judicial reasoning and new technologies. Framing, newness, fundamental rights and the internet, [w:] The Internet and Constitutional Law. The protection of fundamental rights and constitutional adjudication in Europe, red. O. Pollicino, G. Romeo, Routledge 2016
Sander, B., Democratic Disruption in the Age of Social Media: Between Marketized and Structural Conceptions of Human Rights Law, European Journal of International Law 2021, nr 32(1)
Schulz, W., Regulating Intermediaries to Protect Privacy Online – the Case of the German NetzDG, HIIG Discussion Paper Series 2018, nr 1
Smith, R.C., Fake news, French Law and democratic legitimacy: Lessons for the United Kingdom?, Journal of Media Law 2019, nr 11
Sunstein, C. R., #Republic: Divided Democracy in the Age of Social Media, Princeton 2017
van Dijk, J., The Network Society. Social Aspects of New Media, SAGE Publications 2006
Van Loo, R., Federal Rules of Platform Procedure, The University of Chicago Law Review 2021, nr 88
Wischmeyer, T., ‘What is illegal offline is also illegal online’ – the German Network Enforcement Act 2017, [w:] Fundamental Rights Protection Online. The Future Regulation of Intermediaries, red. B. Petkova, T. Ojanen, Edward Elgar Publishing 2020

Dr Piotr Chybalski
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie 

Aprobata i krytyka stosowania wykładni komparatystycznej w orzecznictwie konstytucyjnym

Przedmiotem rozważań jest zarysowanie problematyki zalet i wad stosowania tzw. wykładni komparatystycznej w orzecznictwie konstytucyjnym, przy czym, o ile to możliwe, przyjęta jest perspektywa dorobku polskiego Trybunału Konstytucyjnego. Problematyka ta stanowi wycinek szerszego zagadnienia badawczego, tj. znaczenia tzw. wykładni komparatystycznej w orzecznictwie TK w latach 1986–2015. Co więcej, z uwagi na złożoność analizowanego problemu zawarte niżej uwagi mają w zasadzie charakter sygnalizacyjny – z pewnością nie poruszają w pogłębiony sposób różnych związanych nim aspektów.

Słowa kluczowe: porównawcze prawo konstytucyjne, globalizacja, sądy konstytucyjne, wykładnia prawa

Approval and Critique of the Use of Comparative Interpretation in Constitutional Adjudication

The paper is devoted to presenting the key normative and argumentative factors that determine the answer to the question about the admissibility of the use, by contemporary constitutional courts, of comparative interpretation, understood as a recourse to foreign domestic legal systems (legal acts or judicial decisions). After discussing rare examples of legal provisions encouraging constitutional judges to take advantage of this method of interpretation, key arguments found in legal scholarship, both in favour and against judicial application of comparative analysis, are discussed. The article ends with remarks pointing out that comparative interpretation may in some cases serve as a useful secondary tool in constitutional adjudication, provided that it is done thoroughly and that its results are confronted with the constitutional context particular to a given legal system. 

Keywords: comparative constitutional law, globalization, constitutional courts, legal interpretation

Bibliografia
Bainczyk M., Odwołania do prawa obcego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w sprawach związanych z integracją europejską, [w:] Prawo obce w doktrynie prawa polskiego, red. A. Wudarski, Warszawa 2016
Bobek M., Comparative Reasoning in European Supreme Courts, Oxford 2013
Brzozowski W., Obejście konstytucji, PiP 2014, nr 9
Choudhry S., Globalization in Search of Justification: Toward a Theory of Comparative Constitutional Interpretation, Indiana Law Journal 1999, vol. 74, nr 3
Choudhry S., Migration as a New Metaphor in Comparative Constitutional Law, [w:] The Migration of Constitutional Ideas, red. S. Choudhry, Cambridge 2009
Chybalski P., Wykładnia komparatystyczna w orzecznictwie konstytucyjnym – zarys problemu, Temidium 2019, nr 2
Coendet T., Legal Reasoning: Arguments from Comparison, Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie 2016, nr 4
Friedman A., Beyond Cherry-Picking: Selection Criteria for the Use of Foreign Law in Domestic Constitutional Jurisprudence, Suffolk University Law Review 2011, vol. 44, nr 4
Gamper A., Methodische Problemstellungen der Rechtsvergleichung als Auslegungsmethode des Verfassungsrecht, [w:] Rechtsvergleichung als juristische Auslegungsmethode, red. A. Gamper, B. Verschraegen, Wien 2013
Gamper A., On the Justiciability and Persuasiveness of Constitutional Comparison in Constitutional Adjudication, Vienna Online Journal on International Constitutional Law 2009, vol. 3
Granat M., Comparative Analysis in the Case Law of the Constitutional Tribunal of Poland, [w:] Judicial Cosmopolitanism. The Use of Foreign Law in Contemporary Constitutional Systems, red. G.F. Ferrari, Lejda–Boston 2019
Graziano T.K., Is it Legitimate and Beneficial for Judges to Compare, [w:] Courts and Comparative Law, red. M. Andenas, D. Fairgrieve, Oxford 2015
Halmai G., Constitutional Interpretation in a Globalized World, Journal of Parliamentary and Political Law 2012, vol. 6
Hirschl R., The Continued Renaissance of Comparative Constitutional Law, Tulsa Law Review 2013, vol. 45
Huber P.M., Paulus A.L., Cooperation of Constitutional Courts in Europe. The Openness of the German Constitution to International, European, and Comparative Constitutional Law, [w:] Courts and Comparative Law, red. M. Andenas, D. Fairgrieves, Oxford 2015
Humphreys R.F., Constitutional Interpretation, Dublin University Law Journal 1993, vol. 15
Jackson V., Ambivalent Resistance and Comparative Constitutionalism: Opening up the Conversation on "Proportionality", Rights and Federalism, University of Pennsylvania Journal of Constitutional Law 1999, vol. 1
Jackson V., Comparative constitutional federalism and transnational judicial discourse, International Journal of Constitutional Law 2004, vol. 2
Kearney E., The Utilization of Foreign Law in Domestic Constitutional Interpretation, King's Inns Law Review 2019, vol. 8
Klug H., Reception, Context and Identity: a Theory of Cross-National Jurisprudence, [w:] Comparative Constitutional Theory, red. G. Jacobsohn, M. Schor, Cheltenham– Northampton 2018
Lachmayer K., Verfassungsvergleichung durch Verfassungsgerichte – Funktion und Methode, Journal für Rechtspolitik 2010, nr 18
Mak E., Judicial Decision-Making in a Globalised World. A Comparative Analysis of the Changing Practices of Western Highest Courts, Oxford 2015
Markesinis B., Fedtke J., Engaging with Foreign Law, Oksford, Portland 2009
Markesinis B., Fedtke J., Judicial Recourse to Foreign Law: A New Source of Inspiration?, London–New York 2006
Maroń G., Oryginalizm Antonina Scalii jako teoria wykładni prawa, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2010, nr 4
Maroń G., References to Common Law in the Reasons for Judgments by Polish Courts, Review of European and Comparative Law 2020, nr 2
Martini S., Vergleichende Verfassungsrechtsprechung: Praxis, Viabilität und Begründung Rechtsvergleichender Argumentation Durch Verfassungsgerichte, Berlin 2018
Matczak M., Semantyka otwarcia – czy argument z zagranicznego orzecznictwa i doktryny da się pogodzić z pozytywistyczną wizją prawa?, [w:] Prawo w dobie globalizacji. Konferencja Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, 5 marca 2010 r., red. T. Giaro, Warszawa 2011
Morawski L., Zasady wykładni prawa, Toruń 2006
Paprocka A., Argument komparatystyczny w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, PiP 2017, nr 7
Piechowiak M., uwagi do preambuły Konstytucji, [w:] Konstytucja RP, t. I, Art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Rautenbach C., South Africa: Teaching an ‘Old Dog’ New Tricks? An Empirical Study of the Use of Foreign Precedents by the South African Constitutional Court (1995-2010), [w:] The Use of Foreign Precedents by Constitutional Judges, red. T. Groppi, M.-C. Ponthoreau, Oxford–Portland 2014
Resnik J., Constructing the “Foreign”: American Law's Relationship to Non-Domestic Sources, [w:] Courts and Comparative Law, red. M. Andenas, D. Fairgrieves, Oxford 2015
Rinella A., Cardinale V., The Comparative Legal-Tool Kit of the Constitutional Court of South Africa, [w:] Judicial Cosmopolitanism. The Use of Foreign Law in Contemporary Constitutional Systems, red. G.F. Ferrari, Lejda–Boston 2019
Rosenkrantz C.F., Against Borrowings and Other Nonauthoritative Uses of Foreign Law, International Journal of Constitutional Law 2003, vol. 1
Sitaraman G., The Use and Abuse of Foreign Law in Constitutional Interpretation, Harvard Journal of Law and Public Policy 2009, vol. 32, nr 2
Sokolewicz W., Korzystanie z obcych wzorów przy projektowaniu nowej konstytucji: konieczność czy możliwość?, [w:] Zagadnienia współczesnego prawa konstytucyjnego, red. A. Pułło, Gdańsk 1993
The Relevance of Foreign Legal Materials in U.S. Constitutional Cases: a Conversation Between Justice Antonin Scalia and Justice Stephen Breyer, International Journal of Constitutional Law 2005, vol. 3
Tokarczyk R., Komparatystyka prawnicza, Kraków 1997
Volokh E., Foreign Law in American Courts, Oklahoma Law Review 2014, vol. 2
Watson A., Legal Transplants: An Approach to Comparative Law, Edynburg 1974 
Wawrzyniak J., O potrzebie uprawiania prawa konstytucyjnego porównawczego, PiP 2020, nr 9

Mgr Jan Turlej
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Polityczna koncepcja praw człowieka Josepha Raza

Rozważania Josepha Raza na temat praw człowieka stanowią znaczący wkład we współczesną dyskusję dotyczącą ich natury. Filozof, inspirując się przemyśleniami Johna Rawlsa, zaproponował autorskie rozumienie praw człowieka, które sytuuje się w ramach tzw. politycznych koncepcji tych praw. Istota stanowiska Raza sprowadza się do twierdzenia, że prawami człowieka są te uprawnienia, które wyznaczają granice suwerenności państw. Przyjęcie takiego punktu widzenia pozwala – według filozofa – uniknąć problemów, które wpisane są w tzw. tradycyjne teorie praw człowieka. Te ostatnie obarczone są zdaniem Raza wieloma słabościami, które wynikają z przyjęcia założenia, że prawa człowieka przysługują każdemu człowiekowi z racji bycia istotą ludzką. W artykule – oprócz omówienia politycznej koncepcji praw człowieka Raza, a także sformułowanych przez niego zarzutów skierowanych wobec tradycyjnych teorii tychże praw – przedstawiam krytykę poglądów oksfordzkiego filozofa, sformułowaną przez Jeremy’ego Waldrona, Johna Tasioulasa czy Davida Millera. W związku z tą krytyką, stawiam tezę, że zaproponowana przez Raza koncepcja, której celem miała być ocena współczesnej praktyki praw człowieka, nie spełnia ostatecznie swojej funkcji.

Słowa kluczowe: Joseph Raz, prawa człowieka, polityczne koncepcje praw człowieka, tradycyjne teorie praw człowieka, uprawnienia, suwerenność państw.

Joseph Raz's Political Conception of Human Rights

Joseph Raz's reflections on the topic of human rights are a significant contribution to the contemporary discussion about their nature. The philosopher, inspired by the thoughts of John Rawls, posited his own understanding of human rights, which is situated within the so-called political conceptions of these rights. The essence of Raz's position is the statement that human rights are those rights that set limits on the sovereignty of states. The philosopher believes that adopting such a point of view makes it possible to avoid the problems inherent in the so-called traditional theories of human rights. According to Raz, the latter are fraught with a number of weaknesses stemming from the assumption that human rights belong to every human being by virtue of being human. In this article, in addition to discussing Raz's political conception of human rights and his objections against traditional theories of human rights, I present critiques of the Oxford philosopher's views expressed by Jeremy Waldron, John Tasioulas, and David Miller. In view of this critique, I put forward the thesis that the conception posited by Raz, which was intended to evaluate the contemporary practice of human rights, ultimately fails to fulfil its function.

Keywords: Joseph Raz, human rights, political conceptions of human rights, traditional theories of human rights, rights, sovereignty of states

Bibliografia
Beitz Ch.R., Human Rights and the Law of Peoples, [w:] The Ethics of Assistance, morality and the distant needy, red. D.K. Chatterjee, Cambridge 2004 
Crisp R., Griffin on Human Rights: Form and Substance, [w:] Griffin on Human Rights, red. R. Crisp, Oxford–New York 2014
Forst R., Human Rights, [w:] The Routledge Handbook of Global Ethics, red. D. Moellendorf, H. Widdows, Oxon–New York 2015
Gewirth A., Human Rights: Essays on Justifications and Applications, Chicago 1982
Griffin J., On Human Rights, New York 2008
James N., Human Rights, [w:] The Stanford Encyclopedia of Philosophy, red. E.N. Zalta
Lafont C., Global Governance and Human Rights, [w:] Human Dignity, and Cosmopolitan Ideals, red. M. Lutz-Bachmann, A. Nascimento, Farnham–Burlington 2014
Merwka M., U źródeł idei praw człowieka. Kształtowanie prawnych i filozoficznych podstaw koncepcji praw człowieka, Lublin 2018
Miller D., Personhood versus Human Needs as Grounds for Human Rights, [w:] Griffin on Human Rights, red. R. Crisp, Oxford–New York 2014
Miller D., Joseph Raz on Human Rights A Critical Appraisal, [w:] Philosophical Foundations of Human Rights, red. R. Cruft, S.M. Liao, M. Renzo, Oxford–New York 2015
Nickel J., Making Sense of Human Rights, Chicester 2006
Raz J., The morality of freedom, New York 1986
Raz J., Human Rights in the Emerging World Order, Transnational Legal Theory 2010, nr 1 Raz J., Human Rights Without Foundations, [w:] The Philosophy of International Law, red. S. Besson, J. Tasioulas, New York 2010 
Raz J., On Waldron’s Critique of Raz on Human Rights, [w:] Human Rights: Moral or Political?, red. A. Etinson, Oxford–New York 2018
Schaffer J.K., Maliks R., Expanding the Debate on Moral and Political Approaches to the Philosophy of Human Rights, [w:] Moral and Political Conceptions of Human Rights Implications for Theory and Practice, red. R. Maliks, J.K. Schaffer, Cambridge 2017.
Tasioulas J., Are Human Rights Essentially Triggers for Intervention?, Philosophy Compass 2009, nr 4
Tasioulas J., Taking rights out of human rights, Ethics 2010, nr 4
Tasioulas J., On the nature of human rights, [w:] The Philosophy of Human Rights: Contemporary Controversies, red. G. Ernst, J.Ch. Heilinger, Berlin-Boston 2012
Tasioulas J., Saving Human Rights from Human Rights Law, Vanderbilt Journal of Transnational Law 2019, nr 4
Waldron J., Human Rights, A Critique of the Raz/Rawls Approach, [w:] Human Rights: Maral or Political?, red. A. Etinson, Oxford-New York 2018
Wood K., Human Rights, Hampshire–New York 2014
Zanghellini A., Raz on Rights: Human Rights, Fundamental Rights, and Balancing, Ratio Juris. An International Journal of Jurisprudence and Philosophy of Law 2017, vol. 30, nr 1

Mgr Dominik Kawa
Universität Zürich

Prawa jednostki a akty rządowe – nowe pytania do starych odpowiedzi

Celem opracowania nie jest ani próba ustalenia, „kto pierwszy rzucił kamieniem”, ani oddzielenie „praprzyczyny tego wszystkiego” od tego, co jest zaledwie odpowiedzią i „ripostą na tamto działanie”, lecz zbadanie, jak dotychczas i za pomocą jakich instrumentów starano się złagodzić konflikty prawno-polityczne – dziś bowiem owe instrumenty sięgają kresu swych możliwości. Tymczasem nowy porządek dopiero co się zarysowuje. Metodologicznie niniejsze opracowanie opiera się na socjologii prawnej N. Luhmanna i tzw. analizie funkcjonalnej. Jak sugeruje sam termin, tego typu analiza nie poprzestaje na różnicach terminologicznych, lecz zwraca się ku potrzebom prawnym i problemom merytorycznym. Potrzeba prawna, którą należy się tu zająć, to rozdzielenie sfery prawa od sfery polityki, a problem merytoryczny to techniki tego rozdzielenia.

Słowa kluczowe: kryzys konstytucyjny, reforma sądownictwa, Trybunał Konstytucyjny, Luhman, Polska, Szwajcaria, prawo konstytucyjne, analiza funkcjonalna

New Questions to Old Answers: Fundamental Rights and Governmental Acts

The dividing lines in the constitutional crisis in Poland have reached beyond state structures. They have come to pervade the very terminology separating the supporters of the ‘good change’ from the critics of the ‘pseudo-reform’. Looking at the Polish and Swiss systems of government through a comparative lens, this article refocuses the balancing act between governmental powers in a democratic Rechtsstaat. The comparison is grounded in the method of functional analysis. Following Luhmann’s sociology of law, the approach cuts across differences in terminology to uncover the underlying legal needs and structural issues. Specifically, this study examines the instruments which have been employed so far for mitigating conflicts between the legal and the political sphere, and raises doubts as to their adequacy.

Keywords: constitutional crisis, reform of the judiciary, Constitutional Tribunal, Luhmann, Poland, Switzerland, constitutional law, functional analysis

Bibliografia
Aleksandrowicz M., EKPCz i MPPOIP w systemie prawa Szwajcarii, [w:] Demokracja. Teoria Prawa. Sądownictwo Konstytucyjne. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi zw. nauk prawnych Adamowi Jamrozowi z okazji pięćdziesięciolecia pracy zawodowej, red. M. Aleksandrowicz, M. Andruszkiewicz, A. Breczko, S. Oliwniak, Białystok 2018
Aleksandrowicz M., Parlament Szwajcarii. Uwarunkowania historyczne i współczesność, Przegląd Sejmowy 2020, nr 6
Aleksandrowicz M., Prawa jednostki w Szwajcarii. Uwagi wprowadzające o prawach podstawowych, [w:] Prawa jednostki w demokratycznym państwie prawa. Zagadnienia wybrane, red. A. Jamróz, L. Jamróz, Białystok 2016
Aleksandrowicz M., Władza wykonawcza w Szwajcarii. Perspektywa historyczna i współczesność, Białostockie Studia Prawnicze 2016, nr 20/B
Auer A., Arx N. von, Direkte Demokratie ohne Grenzen? Ein Diskussionsbeitrag zur Frage der Verfassungsmässigkeit von Einbürgerungsbeschlüssen durch das Volk, Aktuelle Juristische Praxis 2000
Aulehner J., Grundrechte und Gesetzgebung, Tübingen 2011
Banaszak B., Aktywizm orzeczniczy Trybunału Konstytucyjnego, Przegląd Sejmowy 2009, nr 4
Banaszak B., Glosa do wyroku TK z dnia 3 grudnia 2015 r. (sygn. akt K 34/15), Przegląd Sejmowy 2016
Banaszak B., Szef rządu we współczesnych systemach ustrojowych, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2011, nr 2
Banaszak B., Bernaczyk M., Aktywizm sędziowski we współczesnym państwie demokratycznym, Warszawa 2012
Bogdandy A. von, Venzke I., In wessen Namen? Internationale Gerichte in Zeiten globalen Regierens, Berlin 2014
Ciapała J., Kompetencja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie powoływania sędziów. Refleksje krytyczne, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, nr 2 
Dąbek D., Prawo sędziowskie w polskim prawie administracyjnym, Warszawa 2010
Daum M., Bieri P., [w:] VwVG – Bundesgesetz über das Verwaltungsverfahren. Kommentar, red. C. Auer, M. Müller, B. Schindler, Zürich 2019
Djeffal C.A., Ausstrahlungs- und Wechselwirkung der Grundrechte: Das Lüth-Urteil, [w:] Vorbereiter – Nachbereiter? Studien zum Verhältnis von Verfassungsrechtsprechung und Verfassungsrechtswissenschaft, red. D. Grimm, Tübingen 2019
Duszka-Jakimko H., Haczkowska M., Niezależność władzy sądowniczej – realna czy iluzoryczna? Rozważania teoretyczno-prawne, [w:] Idea wolności i niezależności w państwie demokratycznym – perspektywa praw jednostki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Halinie Ziębie-Załuckiej w czterdziestą rocznicę pracy naukowej, red. M. Grzesik-Kulesza, G. Pastuszko, Rzeszów 2017
Florczak-Wątor M., Horyzontalny wymiar praw konstytucyjnych, Kraków 2014
Florczak-Wątor M. (red.), Oddziaływanie współczesnych konstytucji na stosunki między podmiotami prywatnymi, Kraków 2015
Garlicki L., Trybunał Konstytucyjny jako współtwórca polskiej kultury prawnej, Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 1 
Gawron T., Rogowski R., Drei Seiten des Bundesverfassungsgerichts, [w:] Die alte Bundesrepublik. Kontinuität und Wandel, red. B. Blanke, H. Wollmann, Opladen 1991
Glaser H., Makowicz B., Prawa podstawowe w porządkach konstytucyjnych Polski i Niemiec – porównanie zasadniczych zagadnień, [w:] System podstawowych wartości i praw w Niemczech i w Polsce. Między państwem narodowym a globalizacją – rzeczywistość i wyzwania, red. H. Glaser, B. Makowicz, M. Wyrzykowski, Baden-Baden 2019
Grabowski A., Naleziński B., Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w państwie pozornie praworządnym, PiP 2020, nr 10
Grimm D., Nachdenken über Verfassung in den Bielefelder Jahren, [w:] Verfassung: Geschichte, Gegenwart, Zukunft. Autorenkolloquium mit Dieter Grimm, red. U. Davy, G. Lübbe-Wolf, Baden-Baden 2018
Hassemer W., Sądownictwo konstytucyjne w demokracji, [w:] System podstawowych wartości i praw w Niemczech i w Polsce. Między państwem narodowym a globalizacją – rzeczywistość i wyzwania, red. H. Glaser, B. Makowicz, M. Wyrzykowski, Baden-Baden 2019
Henne T., Riedlinger A. (red.), Das Lüth-Urteil in (rechts-)historischer Sicht. Die Konflikte um Veit Harlan und die Grundrechtsjudikatur des Bundesverfassungsgerichts, Berlin 2005
Hermeliński W., O ochronie władzy sądowniczej przed ekspansją władzy wykonawczej i ustawodawczej, [w:] Demokracja. Teoria prawa. Sądownictwo konstytucyjne. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi zw. nauk prawnych Adamowi Jamrozowi z okazji pięćdziesięciolecia pracy zawodowej, red. M. Aleksandrowicz, M. Andruszkiewicz, A. Breczko, S. Oliwniak, Białystok 2018
Honsell H., [w:] Zivilgesetzbuch I. Art. 1-456 ZGB, red. T. Geiser, C. Fountoulakis, Basel 2018
Jamróz A., Status konstytucyjny Prezydenta RP w świetle funkcji określonych w art. 126 Konstytucji, [w:] Aktualne problemy reform konstytucyjnych, red. S. Bożyk, Białystok 2013
Jastrzębski R., Trybunał kompetencyjny. Kolegium kompetencyjne. Geneza – działalność – współczesność, Warszawa 2014
R. Jastrzębski, Trybunał kompetencyjny po II wojnie światowej. O projekcie dekretu z 1947 r., Studia Iuridica Lublinensia 2016, nr 3
Kayser M., Verwaltungsgerichte und Politik. Der lange Abschied von den actes de gouvernement, [w:] Staats- und Verwaltungsrecht auf vier Ebenen. Festschrift für Tobias Jaag, red. M. Rüssli, J. Hänni, R. Häggi Furrer, Zürich 2012
Henne T., „Smend oder Hennis“ – Bedeutung, Rezeption und Problematik der Lüth-Entscheidung des Bundesverfassungsgerichts von 1958, [w:] Handbuch Bundesverfassungsgericht im politischen System, red. R.C. van Ooyen, M.H.W. Möllers, Wiesbaden 2015
Höreth M., Wenn Richter mitregieren wollen: Selbstautorisierung beim BVerfG und dem EuGH im Vergleich, [w:] Handbuch Bundesverfassungsgericht im politischen System, red. R.C. van Ooyen, M.H.W. Möllers, Wiesbaden 2015
Kiener R., Rechtsstaatliche Anforderungen an Einbürgerungsverfahren, recht. Zeitschrift für juristische Weiterbildung und Praxis 2000, nr 5
Kley A., [w:] Die schweizerische Bundesverfassung. St. Galler Kommentar, red. B. Ehrenzeller, B. Schindler, R.J. Schweizer, K.A. Vallender, Zürich 2014
Laskowska M., Procedura wyboru Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego, red. P. Radziewicz, P. Tuleja, Warszawa 2017
Luhmann N., Soziale Systeme. Grundriß einer allgemeinen Theorie, wyd. 18, Frankfurt am Main 2018
Luhmann N., Lesen lernen, [w:] Luhmann N., Schriften zu Kunst und Literatur, red. N. Werber, Frankfurt am Main, 2008
Luhmann N., Positivität des Rechts als Voraussetzung einer modernen Gesellschaft, [w:] Luhmann N., Ausdifferenzierung des Rechts. Beiträge zur Rechtssoziologie und Rechtstheorie, wyd. 2, Frankfurt am Main 2015
Luhmann N., Politische Soziologie, red. A. Kieserling, Frankfurt am Main 2015
Luhmann N., Legitimation durch Verfahren, wyd. 10, Frankfurt am Main 2008
Luhmann N., Funktionen der Rechtsprechung im politischen System, [w:] Luhmann N., Politische Planung. Aufsätze zur Soziologie von Politik und Verwaltung, Wiesbaden 1994
Luhmann N., Gesellschaftliche und politische Bedingungen des Rechtsstaates, [w:] Luhmann N., Politische Planung. Aufsätze zur Soziologie von Politik und Verwaltung, Wiesbaden 1994
Luhmann N., Das Recht der Gesellschaft, Frankfurt am Main 1993
Luhmann N., Paradigm lost: Über die ethische Reflexion der Moral, Frankfurt am Main 1990
Luhmann N., Grundrechte als Institution. Ein Beitrag zur politischen Soziologie, Berlin 1965
Luminati M., Contarini F., Die Bundesrichterwahlen im Wandel: „Kampfwahlen”, „Denkzettel” und andere Eigentümlichkeiten, Schweizerisches Zentralblatt für Staats- und Verwaltungsrecht, 2021, nr 12
Łącki P., Uzasadnienie dynamicznej wykładni Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – pytania krytyczne, Przegląd Sejmowy 2017, nr 2
Łętowska E., Władza sądownicza a pozostałe władze – stan równowagi czy jej zachwiania?, [w:] Pozycja ustrojowa sędziego, red. R. Piotrowski, Warszawa 2015
Majchrowski J.M., Trybunał Kompetencyjny – geneza, struktura i zakres działalności, Państwo i Społeczeństwo 2004, nr 1
Marino L., [w:] VwVG – Bundesgesetz über das Verwaltungsverfahren. Kommentar, red. C. Auer, M. Müller, B. Schindler, Zürich 2019
Mattheis C., Die Konstitutionalisierung des Völkerrechts aus systemtheoretischer Sichtweise, Heidelberg 2018
Müller J.P., Wildhaber L., Praxis des Völkerrechts, Bern 2001
Müller R.P., Bestellung des Bundesgerichts durch Losentscheide? Eine kritische Auseinandersetzung mit der „Justiz-Initiative”, Schweizerische Juristenzeitung 2021, nr 117
Oreschnik B., Verhältnismäßigkeit und Kontrolldichte. Eine Analyse der Rechtsprechung des EuGH zu den Grundrechten und Grundfreiheiten, Wiesbaden 2019
Radziewicz P., Pojęcie horyzontalnego skutku norm konstytucyjnych – uwagi wprowadzające z perspektywy prawa konstytucyjnego, [w:] Horyzontalne oddziaływanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, red. A. Młynarska-Sobaczewska, P. Radziewicz, Warszawa 2015
Sadurski W., Polski kryzys konstytucyjny, Łódź 2020
Schindler B., Geschichte der Verwaltungsgerichtsbarkeit in der Schweiz, [w:] Handbuch der Geschichte der Verwaltungsgerichtsbarkeit in Deutschland und Europa, red. K.-P. Sommermann, B. Schaffarzik, Berlin 2019
Schweizer R.J., Kommentar zu Art. 35 Bundesverfassung, [w:] Die schweizerische Bundesverfassung. St. Galler Kommentar, red. B. Ehrenzeller, B. Schindler, R.J. Schweizer, K.A. Vallender, Zürich 2014
Skwara B., W obronie bezpośredniego horyzontalnego obowiązywania praw człowieka, Przegląd Sejmowy 2017, nr 1
Smolak M., Kultura władzy i kultura uzasadniania w ujęciu Davida Dyzenhausa jako kategorie analizy proponowanych zmian w ustawie o Sądzie Najwyższym, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2017, nr 4
Sułkowski J., Kryteria oraz procedura wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego, red. P. Radziewicz, P. Tuleja, Warszawa 2017
Tkaczyński J.W., Geschichte der Verwaltungsgerichtsbarkeit in Polen, [w:] Handbuch der Geschichte der Verwaltungsgerichtsbarkeit in Deutschland und Europa, red. K.-P. Sommermann, B. Schaffarzik, Berlin 2019
Tuleja P., Division of Power and the Problem of Excessive Concentration of Power in the Light of the Polish Constitution, Przegląd Konstytucyjny 2018, nr 4
Tuleja P., Ustrojowe znaczenie uchwały SN z 23.01.2020 r., PiP 2020, nr 10
Winczorek J., Zniknięcie dwunastego wielbłąda. O socjologicznej teorii prawa Niklasa Luhmanna, Warszawa 2009
Zoll A., Wpływ orzecznictwa polskiego Trybunału Konstytucyjnego na integrację europejską, [w:] System podstawowych wartości i praw w Niemczech i w Polsce. Między państwem narodowym a globalizacją – rzeczywistość i wyzwania, red. H. Glaser, B. Makowicz, M. Wyrzykowski, Baden-Baden 2019
Ziółkowski M., Prerogatywa Prezydenta RP do powoływania sędziów (uwagi o art. 144 ust. 3 pkt 17 i art. 179 Konstytucji), Przegląd Sejmowy 2013, nr 1
Zweigert K., Kötz H., Einführung in die Rechtsvergleichung, wyd. 3, Tübingen 1996

Dr Michał Łyszkowski
Instytut Nauk Prawnych PAN

Wspieranie zrównoważonej konsumpcji jako obowiązek władz publicznych (uwagi na tle art. 74 ust. 4 Konstytucji)

Tekst stanowi próbę ustalenia, w jaki sposób władze publiczne, realizując obowiązek określony w art. 74 ust. 4 Konstytucji, mogą przyczynić się do zmiany modelu konsumpcji w kierunku prośrodowiskowym. Jako podstawowe założenie przyjęto tezę, że konsumpcja powinna być rozpatrywana jako istotna część aktywności obywateli, a ponadto, pod pewnymi warunkami, może przestać być kwalifikowana w kategoriach negatywnego dla środowiska działania obywateli . Mamy tu do czynienia ze swoistym paradoksem – procesy aktualnie szkodliwe dla środowiska mogą ewoluować dzięki zmianie paradygmatu konsumpcji w kierunku neutralnego wpływu na środowisko.
Rozważania tego rodzaju trzeba jednak poprzedzić analizą treści i funkcji obowiązku władz publicznych wynikającego z art. 74 ust. 4 Konstytucji. Przepis ten do tej pory nie był przedmiotem szerszego zainteresowania orzecznictwa  oraz doktryny . Wykładnia art. 74 ust. 4 Konstytucji wymaga przede wszystkim wyjaśnienia terminów, którymi posłużył się ustrojodawca, a w szczególności ustalenia desygnatów pojęcia „obywatel” oraz znaczenia wyrażenia „wspieranie działań”. Proponuję szerszą niż dotychczas przyjmowaną interpretację art. 74 ust. 4 Konstytucji.

Słowa kluczowe: konstytucja, zrównoważona konsumpcja, ochrona środowiska

Supporting Sustainable Consumption as a Duty of Public Authorities: Comments about Article 74(4) of the Constitution

The aim of the text is to present the relationship between the constitutional duty of public authorities to support citizens’ activities aimed at protecting and improving the environment (Article 74(4) of the Constitution) and sustainable consumption. When analysing Article 74(4) of the Constitution, the author proposes a broader interpretation of the notion of a citizen than has been accepted so far. He assumes that an important part of a citizen's life activity is connected with being a consumer and that consumption has certain, generally negative, effects on the environment. This relationship makes the support of consumers in activities for the protection and improvement of the environment so important from the point of view of the public authorities' fulfilment of the obligation enshrined in Article 74(4) of the Constitution.

Keywords: constitution, sustainable consumption, environmental protection

Bibliografia
Adamczyk W., Współczesne problemy zrównoważonej konsumpcji i zrównoważonej produkcji, Zarządzanie i Finanse 2012 nr 3
Banaszak B., Konstytucja RP. Komentarz, Warszawa 2009
Bańko M. (red.), Inny słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2000
Boć J., [w:] Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, red. J. Boć, Wrocław 1998
Bosek L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Bryndziak S., Opodatkowanie jako instrument polityki ochrony środowiska, Studia Prawno-Ekonomiczne, t. XCIII, 2014
Bukowski Z., Konstytucyjne podstawy obowiązków państwa w zakresie ochrony środowiska, Prawo i Środowisko 2002 nr 4
Bywalec C., Rudnicki L., Konsumpcja, Warszawa 2002
Ciechanowicz-McLean J. (red.), Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warszawa 2008
Derlatka M., Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. I, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Doroszewski W. (red.), Słownik języka polskiego, http://www.sjpd.pwn.pl
Draniewicz B., Umowa o używanie ekoznaku, Monitor Prawniczy 2005 nr 14
Dubisz S. (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. IV, Warszawa 2008
Florczak-Wątor M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Florczak-Wątor M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Fusy M., Opłata recyklingowa – ograniczenie praw konsumenta i realizacja zrównoważonej konsumpcji?, [w:] Prawo konsumenckie, red. B. Gnela, Warszawa 2019
Górski M., [w:] Ustawa – Prawo ochrony środowiska. Komentarz, red. J. Jendrośka, Wrocław 2001
Górski M., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2017
Grabowska G., Europejskie prawo środowiska, Warszawa 2001
Jackson T., Sustainable consumption, [w:] Handbook of Sustainable Development, red. G. Atkinson, S. Dietz, E. Neumayer, Cheltenham-Northampton, 2007
Jagielska M., [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, t. II, Art. 90–222, red. K. Kowalik-Bańczyk, M. Szwarc-Kuczer, A. Wróbel, Warszawa 2012
Jakubczak A., Strategie greenwashing w wybranych sieciach handlowych w Polsce, Polityki Europejskie, Finanse i Marketing 2018 nr 20
Jaros B., Zrównoważona konsumpcja w praktyce. Raport z badań, Optimum. Studia Ekonomiczne 2016, nr 3
Kiełczewski D., Struktura pojęcia konsumpcji zrównoważonej, Ekonomia i Środowisko 2007 nr 2
Kiełczewski D., Konsumpcja a perspektywy zrównoważonego rozwoju, Białystok 2008
Korzeniowski P., Bezpieczeństwo ekologiczne, Łódź 2012
Leśniak N., Obowiązki państwa w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego, [w:] Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym, red. M. Jabłoński, Wrocław 2014
Łyszkowski M., Konstytucyjne podstawy ochrony środowiska jako inspiracja dla orzecznictwa sądów administracyjnych, [w:] 20 lat obowiązywania Konstytucji RP. Polska myśl konstytucyjna a międzynarodowe standardy demokratycznej, red. J. Jaskiernia, K. Spryszak, Toruń 2017
Matel A., Przesłanki ekologizacji konsumpcji z perspektywy zachowań konsumenckich, Zarządzanie. Teoria i Praktyka 2016, nr 16
Mazurkiewicz M., Prawno-ekonomiczne instrumenty ochrony środowiska w systemie Stanów Zjednoczonych AP, [w:] Studia z zakresu polityki finansowej i prawa finansowego, red. M. Mazurkiewicz, Wrocław 1992
Mikłaszewicz P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2017
Pajor T., [w:] Kodeks cywilny. Część ogólna, red. M. Pyziak-Szafnicka, P. Księżak, Warszawa 2014
Pchałek M., [w:] Prawo ochrony środowiska. Komentarz, red. M. Górski, Warszawa 2019
Radecki W., Finansowe kary administracyjne w prawie ochrony środowiska, [w:] Administracyjne kary pieniężne w demokratycznym państwie prawa, red. M. Błachucki, Warszawa 2015
Radecki W., [w:] Prawo ochrony środowiska. Komentarz, red. M. Górski, Warszawa 2019
Rakoczy B., [w:] Prawo ochrony środowiska. Komentarz, red. J. Ciechanowicz-McLean, Warszawa 2008
Rakoczy B., [w:] Prawo ochrony środowiska. Komentarz, red. Z. Bukowski, E.K. Czech, K. Karpus, B. Rakoczy, Warszawa 2013
Rokicka E., Woźniak W., W kierunku zrównoważonego rozwoju. Koncepcje, interpretacje, konteksty, Łódź 2016
Rumianowska I., Ekokonsumpcja jako warunek efektywniejszego wykorzystania zasobów przyrodniczych a świadomość i zachowania konsumentów polskich, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2013, nr 318
Smoleń P., Popik-Chorąży K., Instrumenty prawno-finansowe w ochronie środowiska, [w:] Prawo ochrony środowiska, red. J. Stelmasiak, Warszawa 2010
Sommer J., Efektywność prawa ochrony środowiska i jej uwarunkowania – problemy udatności jego struktury, Wrocław 2005
Stelmasiak J. (red.), Prawo ochrony środowiska, Warszawa 2010
Śleszyński J., Podatki środowiskowe i podział na grupy podatków według metodyki Eurostatu, Optimum. Studia Ekonomiczne 2014 nr 3
Wasilik K., Trendy w zachowaniach współczesnych konsumentów – konsumpcjonizm a konsumpcja zrównoważona, Konsumpcja i Rozwój 2014, nr 1

Dr Marcin Rojszczak
Politechnika Warszawska

Kontrola sądów krajowych nad stosowaniem środków inwigilacji elektronicznej na tle orzecznictwa ETPC

Artykuł podejmuje problematykę niskiej skuteczności mechanizmów sądowej kontroli działań inwigilacyjnych państwa. Analizie poddano zarówno nadzór nad stosowaniem środków kontroli procesowej i operacyjnej, a także wykorzystanie przez organy ścigania i służby specjalne nowego uprawnienia dostępu do telekomunikacyjnych i internetowych wprowadzonych tzw. ustawą inwigilacyjną. Rozważania uzupełnia analiza orzecznictwa sądów administracyjnych. Autor formułuje tezę o nieskuteczności badanych form nadzoru, tak kontroli wstępnej jak i następczej, przejawiających się automatyzmem sądów w wydawaniu zarządzeń oraz zatwierdzaniu przedkładanych sprawozdań. Brak transparentności działalności inwigilacyjnej państwa jest dodatkowo zwiększany dominującym w orzecznictwie sądów sądów administracyjnych poglądem, że każdy przejaw aktywność służb służy bezpieczeństwu publicznemu, a więc powinien pozostać niejawny. W efekcie wzmacniane jest błędne przekonanie, że wszystko co łączy się z działalnością służb specjalnych powinno pozostać poza kontrolą społeczną. Praktyka działania polskich sądów zostaje zestawiona ze standardem orzeczniczym ETPC. W rezultacie możliwe jest nie tylko wykazanie niedoskonałości w działaniu sądów krajowych, ale również sformułowanie wniosków i wskazanie najważniejszych kierunków zmian, przybliżających sądowy model nadzoru funkcjonujący w Polsce do postulowanego w orzecznictwie ETPC.

Słowa kluczowe: środki inwigilacji elektronicznej, sądy administracyjne, Europejski Trybunał Praw Człowieka, prawa człowieka, prywatność, kontrola sądowa

National courts’ oversight of the use of electronic surveillance measures in the light of ECHR case law

The article focusses on the limited effectiveness of judicial control over the surveillance activities of public authorities. The supervision of both crime and operational surveillance measures were examined, as well as the new ability of law enforcement agencies and intelligence service to access telecommunications and internet data, as granted by the surveillance act. This review is complemented by an analysis of administrative court judgements. The author states his thesis on the ineffectiveness of the various forms of judicial oversight, including prior and post review, manifested by the courts’ automatic issuing of surveillance orders and approval of reports. The lack of transparency in state surveillance activity has increased as a result of the view held by most administrative courts, that each and every activity of security services serves only national security interests and must therefore remain secret. Thus, the mistaken belief that anything connected with the activities of special services should remain largely independent of judicial control is reinforced. The practice of Polish courts is compared with standards defined in ECtHR case law. It is therefore possible not only to identify recent areas of improvement in the operation of Poland’s national courts, but to also formulate conclusions that allow one to propose changes that will,bring Poland’s current – arguably debased – model of judicial review into line with that enshrined in ECHR case law.

Keywords: electronic surveillance measures, administrative courts, European Court of Human Rights, human rights, privacy, judicial review

Bibliografia
Bojańczyk A., Opinia prawna na temat projektu ustawy o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy 154), Biuro Analiz Sejmowych, 26.01.2016 r.
Mąka J., Kontrola operacyjna i podsłuch – ocena na tle praktycznego stosowania, Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 2011, nr 4
Richards N., The Dangers of Surveillance, Harvard Law Review 2013, nr 7
Rojszczak M., Prawne podstawy prowadzenia masowej inwigilacji obywateli opartej na hurtowym i nieukierunkowanym przechwytywaniu danych w UE z uwzględnieniem dorobku orzeczniczego TSUE i ETPC, Studia Prawa Publicznego 2017, nr 2
Skorupka J. (red.) Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2019
Szumidło-Kulczycka D., Dalsze wykorzystywanie materiałów z kontroli operacyjnej, PiP 2018, nr 10
Tomkiewicz M., Podsłuchy operacyjne w orzecznictwie sądowym, Prawo i Prokuratura 2015, nr 4
Tomkiewicz M., Sądowa kontrola pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, internetowych i pocztowych, PiP 2018, nr 4
Tomkiewicz M., Stosowanie kontroli operacyjnej w toku postępowania karnego, Roczniki Nauk Prawnych 2016

Prof. dr hab. Joanna Misztal-Konecka
Katolicki Uniwersytet Lubelski

Żądanie ewentualne w postępowaniu cywilnym

Przedmiotem artykułu jest analiza istoty i dopuszczalności zgłaszania żądania ewentualnego w postępowaniu cywilnym, które aprobowane jest zarówno przez doktrynę, jak i orzecznictwo, pomimo braku wyraźnej deklaracji ustawodawcy w tym zakresie. Instytucja żądania ewentualnego niezwykle korzystna dla powoda ze względów ekonomii procesowej, braku konieczności uiszczania opłaty od żądania ewentualnego (na etapie wnoszenia pozwu), przerwania biegu przedawnienia co do każdego z dochodzonych roszczeń, z istoty swojej wymusza określony sposób procedowania przez sądy obu instancji. W pierwszej kolejności sąd jest wówczas zobowiązany do orzekania co do żądania zasadniczego, a jedynie w przypadku jego bezzasadności – co do żądania ewentualnego. Na etapie postępowania odwoławczego należy uznać za dopuszczalne zaskarżenia przez powoda orzeczenia oddalającego oba żądania, jak i orzeczenia oddalającego żądanie zasadnicze z uwzględnieniem żądania ewentualnego. Pozwany uprawniony jest natomiast do zaskarżenia orzeczenia uwzględniającego tak orzeczenie zasadnicze, jak i ewentualne.

Słowa kluczowe: żądanie ewentualne, postępowanie cywilne, postępowanie apelacyjne, ekonomia procesowa

Alternative Claims in Civil Proceedings

The article analyses the essence and admissibility of making an alternative claim in civil proceedings, which is approved by both the legal scholarship and case law, despite lack of a clear declaration from the legislature in this respect. An alternative claim is extremely favourable for the claimant for reasons of procedural economy, their not having to pay the fee for the alternative claim (at the stage of filing the claim), and interruption of the period of limitation with regard to each of the asserted claims. By its very nature, an alternative claim enforces a specific manner of proceeding in courts of both instances. First of all, the court is obliged to rule on the principal claim, and only in the event that it is unfounded – on the alternative one. At the stage of appeal proceedings, it should be deemed admissible for the claimant to appeal against a decision dismissing both claims, as well as against a decision dismissing the principal claim while allowing the alternative one. The defendant, on the other hand, is entitled to appeal against a decision regarding both the principal claim and the alternative one.

Keywords: alternative claim, civil proceedings, appeal proceeding, procedural economy

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Wokół problematyki pominięcia dowodu w świetle nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego dokonanej na mocy ustawy z 4.07.2019 r.

Na mocy nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z 4.07.2019 r. doszło do daleko idących zmian w zakresie postępowania dowodowego. W stanie prawnym sprzed nowelizacji zasadniczo uznawano, że pominięcie twierdzeń oznacza potraktowanie ich tak, jakby nie zostały zgłoszone bez wydawania w tym przedmiocie jakiejkolwiek decyzji procesowej. Pominięcie dowodów wymagało natomiast wydania postanowienia oddalającego. Nowelizacja dokonała w tym zakresie istotnych zmian. Odrębnego rozważenia wymaga także problem nadużycia prawa procesowego w drodze zgłaszania wniosków dowodowych.

Słowa kluczowe: dowody, postępowanie dowodowe, twierdzenia faktyczne, pominięcie dowodu, nowelizacja 

Around the Issue of Disregarding Evidence in the Light of the Amendment to the Code of Civil Procedure Introduced by the Act of 4 July 2019

By virtue of the amendments to the Code of Civil Procedure introduced by the Act of 4 July 2019, there have been significant changes in evidence proceedings. Pursuant to the legislation in force prior to the amendment, it was generally considered that disregarding statements meant treating them as if they had not been filed, without issuing any procedural decisions on this matter. On the other hand, disregarding evidence required a decision on its rejection to be issued. The amendment introduced significant changes in this regard. Separate consideration is also required for the problem of abuse of procedural rights by submitting evidentiary motions.

Keywords: evidence, evidence proceedings, factual statements, disregarding evidence, amendment

Bibliografia
Błaszczak Ł., Pojęcie i znaczenie ciężaru dowodu w procesie cywilnym, [w:] Ciężar dowodu i obowiązek dowodzenia w procesie karnym, red. W. Jasiński, J. Skorupka, Warszawa 2017
Błaszczak Ł., Komentarz do art. 41, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komornicy sądowi. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. 1, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2019
Broniewicz W., Postać orzeczenia kończącego postępowanie rewizyjne w procesie cywilnym, Palestra 1986, nr 10–11
Budniak-Rogala A., komentarz do art. 2352, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komornicy sądowi. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. 1, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2019
Cichorska M., komentarz do art. 2781, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komornicy sądowi. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. 1, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2019
Cieślak S., komentarz do art. 205(12), [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I A, Komentarz. Art. 1–424(12), red. A. Góra-Błaszczykowska, Warszawa 2020 
Cytowski T., Procesowe nadużycie prawa, Przegląd Sądowy 2005, nr 5
Dolecki H., Ciężar dowodu a obowiązek przedstawiania dowodów w procesie cywilnym (art. 6 k.c. a art. 3 § 1 i 232 k.p.c.), PiP 1988, nr 3
Drozdowicz K., Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sporządzonej w innym postępowaniu, [w:] Aktualne zagadnienia postępowania dowodowego i środków dowodowych w postępowaniu cywilnym, red. M. Skibińska, Zielona Góra 2020
Ereciński T., Nadużycie praw procesowych w postępowaniu cywilnym. Tezy i wstępne propozycje do dyskusji, [w:] Nadużycie prawa procesowego cywilnego, red. P. Grzegorczyk, M. Walasik, F. Zedler, Warszawa 2019
Flaga-Gieruszyńska K., Środki dowodowe i postępowanie dowodowe w nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z 4.07.2019 r., Palestra 2019, nr 11–12;
Flaga-Gieruszyńska K., Zastój procesu cywilnego jako skutek niewłaściwego postępowania stron, [w:] Jus et remedium. Księga jubileuszowa Profesora Mieczysława Sawczuka, red. A. Jakubecki, J. Strzępka, Warszawa 2010;
Góra-Błaszczykowska A., Zasada równości stron w procesie cywilnym, Warszawa 2008 
Górowski J., komentarz do art. 217, [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–366, red. A. Marciniak, Warszawa 2016
Gudowski J., Nadużycie prawa procesowego cywilnego w postępowaniu rozpoznawczym (in ampiliore contextu), [w:] Nadużycie prawa procesowego cywilnego, red. P. Grzegorczyk, M. Walasik, F. Zedler, Warszawa 2019
Gudowski J., komentarz do art. 4585, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komornicy sądowi. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. II, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2019
Grajdura W., Regulacja prawna orzeczeń sądowych w świetle nowelizacji KPC dokonanej ustawą z 4.7.2019 r., Monitor Prawniczy 2019, nr 21
Jaworski S., komentarz do art. 2352, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do zmian, red. J. Jaworski, Warszawa 2019
Kłos M., komentarz do art. 381, [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. II, Komentarz do art. 2051–42412, red. A. Marciniak, Warszawa 2019
Knoppek K., Dowody i postępowanie dowodowe w sprawach cywilnych po nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z 4.07.2019 r., Palestra 2019, nr 11–12
Krakowiak M., Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego mocą ustawy z 4.7.2019 r. (Część IV – Dowody; Postępowanie dowodowe), Monitor Prawniczy 2019, nr 24
Mendrek A., Reforma prawa dowodowego w świetle nowelizacji z 4.7.2019 r., [w:] Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego z 4.7.2019 r. w praktyce, red. K. Flaga-Gieruszyńska, R. Flejszar, M. Malczyk, Warszawa 2020
Misztal-Konecka J., komentarz do art. 2352, [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. II, Komentarz do art. 2051–42412, red. A. Marciniak, Warszawa 2019
Plebanek M., Nadużycie praw procesowych w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012
Rodziewicz P., komentarz do art. 2352, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. E. Marszałkowska-Krześ, Legalis 2019
Rylski P., [w:] Dowody w postępowaniu cywilnym, red. Ł. Błaszczak, K. Markiewicz, E. Rudkowska-Ząbczyk, Warszawa 2010
Rylski P., O nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z 4.07.2019 r. w ogólności, Palestra 2019, nr 11–12
Skibińska M., komentarz do art. 3271, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komornicy sądowi. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. 1, red. T. Zembrzuski, Warszawa 2019
Szafrański D. (red.), Zasady techniki prawodawczej w zakresie aktów prawa miejscowego. Komentarz praktyczny z wzorami oraz przykładami, Warszawa 2016
Szanciło T., Prekluzja w postępowaniu gospodarczym, Przegląd Prawa Handlowego 2007, nr 6
Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa 1982
Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 1983
Torbus A., komentarz do art. 41, [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t I, Komentarz do art. 1–205, red. A. Marciniak, Warszawa 2019
Weitz K., System koncentracji materiału procesowego według projektu zmian Kodeksu postępowania cywilnego, [w:] Reforma postępowania cywilnego w świetle projektów Komisji Kodyfikacyjnej, red. K. Markiewicz, Warszawa 2011
Weitz K., Czy sąd, pomijając twierdzenia lub dowody, wydaje postanowienie?, Polski Proces Cywilny 2012, nr 3

Prof. dr hab. Mariusz Nawrocki
Uniwersytet Szczeciński

Raz jeszcze o sposobie ustalania dolnej granicy wieku odpowiedzialności karnej (polemika z K. Burdziakiem)

Artykuł porusza problematykę metody ustalania minimalnego wieku odpowiedzialności karnej. W doktrynie prawa karnego – w odpowiedzi na mój poprzedni artykuł – pojawiły się dwie inne propozycje ustalenia tego wieku poprzez odwołanie się do cywilnoprawnej metody obliczania terminów. Poglądy te nie mogą być akceptowane w świetle prawa karnego. Wynika to przede wszystkim ze sprzeczności tych propozycji z rozwiązaniami o charakterze gwarancyjnym, głównie z zasadą nullum crimen sine lege stricta i zakazem stosowania analogii.

Słowa kluczowe: prawo karne, wiek sprawcy, granica odpowiedzialności karnej, nieletni, zakaz analogii

Once Again on the Method of Determining the Minimum Age of Criminal Responsibility

The article discusses the method of determining the minimum age of criminal responsibility. In criminal law scholarship - in response to my previous article - there appeared two other proposals to determine this age by referring to the civil law method of calculating time limits. These views cannot be accepted in criminal law, mainly due to the fact that these proposals are inconsistent with solutions of a guarantee nature, including, first and foremost, the nullum crimen sine lege stricta principle and the prohibition of using analogies.

Keywords: criminal law, age of the perpetrator, boundary of criminal liability, minor, prohibition of analogy

Bibliografia
Burdziak K., Sposób ustalania dolnej granicy wieku odpowiedzialności karnej (polemika z M. Nawrockim), PiP 2021, nr 5
Gudowski J., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Część ogólna, cz. 2 (art. 56–125), red. J. Gudowski, Warszawa 2021
Konarska-Wrzosek V., [w:] P. Górecki, V. Konarska-Wrzosek, Postępowanie w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2019
Mularski K., [w:] Kodeks cywilny, t. I, Komentarz do art. 1–352, red. M. Gutowski, Warszawa 2021
Nawrocki M., O sposobie ustalania dolnej granicy wieku odpowiedzialności karnej, PiP 2019, nr 9
Sitarz O., [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Art. 1–116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2021
Skorupka J., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2020
Strugała R., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2021

Prof. dr hab. Zbigniew Kmieciak
Uniwersytet Łódzki

Konsekwencje powołania do pełnienia urzędu sędziego sądu administracyjnego lub asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym po przeprowadzeniu postępowania, które mogło być dotknięte wadą prawną. Glosa do wyroku NSA z 4.11.2021 r., III FSK 3626/21

W komentowanym wyroku Naczelny Sąd Administracyjny przyjął, że sędzia albo asesor sądu administracyjnego powołany do sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, jest sędzią (asesorem) Rzeczypospolitej Polskiej i sędzią europejskim w rozumieniu przepisów traktatowych i art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności także wówczas, gdy procedura poprzedzająca jego powołanie mogła być dotknięta wadami. Autor krytycznie ocenił to stanowisko, wykazując jego liczne mankamenty i błędy natury metodologicznej. Pozostaje ono w sprzeczności z ugruntowaną linią orzecznictwa sądów europejskich i licznych orzeczeń polskich sądów. Przyczyną wadliwości proceduralnej, o której mowa, jest polityczna zależność Krajowej Rady Sądownictwa od władzy wykonawczej i ustawodawczej. Jej skutków nie eliminuje bynajmniej sam akt powołania sędziego w ramach prerogatyw przysługujących Prezydentowi Rzeczpospolitej Polskiej. Nie jest on bowiem oderwany od wcześniejszej fazy postępowania prowadzonego przed organem, którego skład osobowy został ukształtowany niezgodnie z regulacją konstytucyjną.

Słowa kluczowe: prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, Krajowa Rada Sądownictwa, Prezydent RP, prawa człowieka, nominacje sędziowskie

Consequences of Appointment to the Office of an Administrative Court Judge or a Provincial Administrative Court Assistant Judge of a Person Selected in a Procedure Which May Have Been Legally Defective. Commentary on Supreme Administrative Court Judgment of 4 November 2019, III FSK 3626/21

In the commented judgment, the Supreme Administrative Court held that a judge or assistant judge of an administrative court appointed to perform his/her office by the President of the Republic of Poland is a judge (assistant judge) of the Republic of Poland and a European judge within the meaning of the Treaties and Article 6(1) of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, even if the procedure preceding his/her appointment may have been flawed. The author critically evaluates this view, demonstrating its numerous shortcomings and methodological errors. It contradicts a well-established line of case law of the European courts and numerous decisions of Polish courts. The reason for the procedural defect in question is the political dependence of the National Council of the Judiciary on the executive branch and the legislature. The effects of this defect are by no means eliminated by the mere act of appointment of a judge within the scope of prerogatives vested in the President of the Republic of Poland, because it is not detached from the earlier phase of proceedings conducted before a body whose composition is inconsistent with the constitutional regulation

Keywords: constitutional law, administrative law, National Council of the Judiciary, President of the Republic of Poland, human rights, judicial appointments

Bibliografia
Boć J., [w:] Prawo administracyjne, red. J. Boć, Wrocław 2007
Gerangelos P.A., The Separation of Powers and Legislative Interference in Judicial Process. Constitutional Principles and Limitations, Oxford–Portland–Oregon 2009 
Frändberg Å., From Rechtsstat to Universal Law-State, Heidellberg–New York–Dordrecht–London 2014
Kmieciak Z., Glosa do wyroku NSA z 7.12.2017 r., I OSK 857/17, OSP 2018, nr 5
Kmieciak Z., Pragmatyzm postępowania administracyjnego, [w:] Fenomen prawa administracyjnego. Księga jubileuszowa Profesora Jana Zimmermanna, red. W. Jakimowicz, M. Kowalczyk, M. Krawczyk, I. Niżnik-Dobosz, Warszawa 2019
Kmieciak Z., Rozłączność kompetencji organów władzy w świetle orzecznictwa sądowego w przedmiocie ochrony praworządności, PiP 2020, nr 10
Locke J., Dwa traktaty o rządzie, tłumaczenie, wstęp i komentarz Z. Rau, Warszawa 1992
Masterman R., The Separation of Powers in the Contemporary Constitution. Judicial Competence and Independence in the United Kingdom, Cambridge 2011
Wrzołek-Romańczuk M., Glosa do wyroku Wielkiej Izby ETPCz z 1.12.2020, Nr 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson v. Iceland, Iustitia 2021, nr 1

Dr Anna Chmielarz-Grochal
Uniwersytet Łódzki

Kontrola sądowoadministracyjna aktu Prezydenta RP stwierdzającego datę przejścia sędziego w stan spoczynku. Glosa do wyroku NSA z 30.09.2020 r., II GSK 295/20

Glosa jest wyrazem akceptacji dla stanowiska Naczelnego Sądu Administracyjnego zawartego w wyroku II GSK 295/20, w którym potwierdzono dopuszczalność kontroli przez sądy administracyjne postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdzającego datę przejścia sędziego NSA w stan spoczynku (sprawa dotyczyła bezczynności Prezydenta w tym zakresie w następstwie uchwalenia nowej ustawy o Sądzie Najwyższym). Stanowisko to jest rezultatem wykładni prokonstytucyjnej art. 39 w związku z art. 111 § 2 ustawy o Sądzie Najwyższym, dokonanej przez Naczelny Sąd Administracyjny z punktu widzenia zasad wynikających z art. 2 i art. 45 Konstytucji. Należało zgodzić się z Naczelnym Sądem Administracyjnym, że stwierdzanie przejścia sędziego w stan spoczynku nie stanowi konstytucyjnej prerogatywy Prezydenta, przede wszystkim nie jest pochodną konstytucyjnej kompetencji do powoływania sędziów (prerogatywy). W pełni zasadna jest argumentacja Naczelnego Sądu Administracyjnego dotycząca możliwości postrzegania Prezydenta RP na gruncie ustawy o Sądzie Najwyższym jako organu administracji w znaczeniu funkcjonalnym, co nie stoi w sprzeczności z konstytucyjną zasadą podziału władzy (art. 10). Dlatego też uzasadniony jest wniosek, że postanowienie Prezydenta, będące rozstrzygnięciem sprawy indywidualnej, potwierdzającym datę przejścia w stan spoczynku i tym samym w istotny sposób wpływającym na status sędziego, jest aktem, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. W efekcie zaakceptować należało stanowisko, że dopuszczalne jest także orzekanie przez sąd administracyjny w przedmiocie bezczynności Prezydenta stosownie do art. 3 § 2 pkt 8 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentowany wyrok jest zatem potwierdzeniem, że art. 184 Konstytucji, będący podstawą ustrojowo-kompetencyjną działalności sądów administracyjnych, współokreśla rzeczywisty wymiar prawa do sądu jako podstawowego instrumentu ochrony wolności i praw jednostki.

Słowa kluczowe: prawo do sądu, kontrola sądowoadministracyjna, stan spoczynku sędziego, prerogatywy Prezydenta Rzeczypospolitej, wykładnia prokonstytucyjna

Review by Administrative Courts of the Act of the President of the Republic of Poland Stating the Date When a Judge Retires. Commentary on Judgment of the Supreme Administrative Court of 30 September 2020, II GSK 295/20

The commentary accepts the Supreme Administrative Court’s opinion expressed in its judgment II GSK 295/20, which, from the perspective of the constitutional right of access to a court, confirmed the admissibility of administrative courts reviewing the decision of the President of the Republic of Poland stating the date on which a judge of the Supreme Administrative Court retires. The argument of the Supreme Administrative Court concerning the possibility of treating the President of the Republic under the Supreme Court Act as an administrative authority in the functional sense, which does not contradict the constitutional principle of separation of powers, is fully justified. The President’s act is a decision on an individual case confirming the retirement date and thus significantly affecting the status of a judge. As a result, one should accept the stance that it is also permissible for an administrative court to issue a ruling on the President’s inaction. The judgment confirms that Article 184 of the Constitution, which is the systemic and competence basis for the activity of administrative courts, co-determines the actual dimension of the right of access to a court as a fundamental instrument for protecting individual freedoms and rights.

Keywords: right of access to a court, review by administrative courts, retirement status of a judge, prerogatives of the President of the Republic of Poland, pro-constitutional interpretation

Bibliografia
Adamiak B., Z problematyki właściwości sądów administracyjnych (art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a.), Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2006, nr 2
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009
Czarny P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Duda A., Interes prawny w polskim prawie administracyjnym, Warszawa 2008
Fairlie J.A., The Separation of Powers, Michigan Law Review 1923, nr 4
Florczak-Wątor M., Prawo do sądu jako prawo jednostki i jako gwarancja horyzontalnego działania praw i wolności, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2016, nr 3
Garlicki L., Wojtyczek K., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Grzegorczyk P., Weitz P., komentarz do art. 45, [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 186, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Kmieciak Z., O pojęciu rządów prawa, PiP 2016, nr 9
Kmieciak Z., Powołanie na stanowisko sędziego, niemożność obrony swoich praw w postępowaniu przed sądem administracyjnym, sprawa administracyjna, prerogatywa Prezydenta RP, akt prawa ustrojowego. Glosa do postanowienia NSA z dnia 7 grudnia 2017 r., I OSK 857/17, Orzecznictwo Sądów Polskich 2018, nr 5, poz. 54
Kowalski M., Prawo do sądu administracyjnego. Standard międzynarodowy i konstytucyjny oraz jego realizacja, Warszawa 2018
Kuca G., Zasada podziału władzy w Konstytucji RP z 1997 roku, Warszawa 2014
Lis-Staranowicz D., Konstytucyjne środki ochrony wolności i praw, [w:] Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, red. M. Chmaj, Warszawa 2016
Pach M., Tuleja P., [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 186, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Sarnecki P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. I, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016
Stębelski M., Glosa do postanowienia NSA z 9 października 2012 r., I OSK 1883/12, PiP 2014, nr 1
Sułkowski J., Glosa do postanowienia NSA z 9 października 2012 r., I OSK 1883/12, PiP 2014, nr 1 
Wiącek M., [w:] Konstytucja RP, t. II, Komentarz do art. 87243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Zimmermann J., Prawo administracyjne, Warszawa 2016
Zoller E., Introduction to Public Law. A Comparative Study, Leiden 2008