Dostęp do sądu administracyjnego w wykonaniu wyroku Europejskiego Trybunału Praw CzłowiekaDr Anna Chmielarz-Grochal
Uniwersytet Łódzki
Dostęp do sądu administracyjnego w wykonaniu wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie o faktyczną możliwość wznowienia postępowania przed sądem administracyjnym na podstawie art. 272 § 3 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, gdy podstawą skargi jest wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzający naruszenie art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przez brak dostępu do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Autorka, bazując na przykładzie wyroku w sprawie Gorzkowski przeciwko Polsce, przyjmuje, że naruszenie prawa dostępu do sądu ze względu na jego gwarancyjny charakter może uzasadniać wznowienie postępowania przez sąd administracyjny. Kluczowe znaczenie ma podlegająca ocenie sądu „potrzeba” wznowienia, co należy wiązać z koniecznością ponownego rozpoznania sprawy w celu zapewnienia zgodności z Konwencją. Wydane po ponownym rozpoznaniu sprawy orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego podlega zaskarżeniu do NSA, co można traktować jako sposób wykonania wyroku Trybunału. Analizie poddano przepisy procesowe dotyczące wznowienia, w tym art. 278 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Określony w tym przepisie termin 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia może wykluczać dostęp do sądu po orzeczeniu ETPC, zważywszy na długość postępowań przed Trybunałem. Dlatego uzasadniony jest postulat jego zmiany i wydłużenie określonego w nim terminu.
Słowa kluczowe: prawo do sądu, dostęp do sądu, wyrok ETPC, wznowienie postępowania, postępowanie przed sądami administracyjnymi
Access to an Administrative Court in Enforcing a Judgment of the European Court of Human Rights
This article tries to answer whether it is actually possible to reopen proceedings before an administrative court on the basis of Article 272(3) of the Law on Proceedings Before Administrative Courts, when the grounds for the appeal is a judgment of the European Court of Human Rights finding an infringement of Article 6(1) of the European Convention of Human Rights by denial of access to the Supreme Administrative Court. On the example of Gorzkowski v. Poland judgment, the author assumes that an infringement of the right of access to justice, due to its character as a safeguard, may justify the reopening of proceedings by an administrative court. The issue of key importance is the “need” to reopen proceedings, which is assessed by court. This should signify mandatory reexamination of the case in order to ensure conformity with the Convention. A judgment of the provincial administrative court can be appealed against to the Supreme Administrative Court, which may be treated as a way to enforce the judgment of the ECtHR. The analysis concerns procedural law provisions on reopening proceedings, including Article278 of the Law on Proceedings Before Administrative Courts. The 5-year time limit since the judgment becoming valid, specified in this provision, may prevent access to justice after an ECtHR judgment, considering the length of proceedings before the ECtHR. This justifies the postulate to amend this provision and to extend the time limit specified in it.
Keywords: right to a fair trial, access to justice, ECHR’s judgment, reopening of proceedings, proceedings before administrative courts
Bibliografia
Adamiak B., [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne, Warszawa 2006
Bodnar A., Wykonywanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Polsce. Wymiar instytucjonalny, Warszawa 2018
Chlebny J., Sądowa kontrola administracji w świetle rekomendacji Rady Europy, PiP 2005, nr 12
Chlebny J., Standardy Rady Europy i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w procedurze administracyjnej i sądowoadministracyjnej, [w:] Postępowanie administracyjne w Europie, red. Z. Kmieciak, Warszawa 2010
Chmielarz-Grochal A., Bezpośrednie stosowanie art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Konstytucyjne prawo do sądu w teorii i praktyce, red. M. Kłopocka-Jasińska, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2016, nr 3
Chmielarz-Grochal A., Florjanowicz-Błachut P., Bezpośrednie stosowanie Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przez sądy administracyjne, [w:] Sądowa kontrola administracji publicznej. Doświadczenia. Dylematy. Perspektywy, red. E. Wójcicka, Częstochowa 2017
Chmielarz-Grochal A., Kalisz A., Realizacja konwencyjnych standardów prawa do sądu przez sądy administracyjne, PiP 2020, nr 1
Drachal J., Wiktorowska A., Wojciechowska K.B., komentarz do art. 270, [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. R. Hauser, M. Wierzbowski, Warszawa 2023
Drachal J., Wiktorowska A., Wojciechowska K.B., komentarz do art. 282, [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. R. Hauser, M. Wierzbowski, Warszawa 2023
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, Warszawa 2005
Garlicki L., Rola sędziego krajowego w procesie wykonywania orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, [w:] IX Seminarium Warszawskie. Dysfunkcje polskiego prawa – jak poprawić system środków prawnych w Polsce?, Warszawa 2016
Grzegorczyk P., Skutki wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w krajowym porządku prawnym, Przegląd Sądowy 2006, nr 6
Grzegorczyk P., Weitz P., [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. I, Art. 1–86, red. L. Bosek, M. Safjan, Warszawa 2016
Hofmański P., Wróbel A., [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. I. Komentarz do art. 1–18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010
Kabat A., [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, B. Dauter, M. Niezgódka-Medek, A. Kabat, LEX 2021
Kabat A., [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, B. Dauter, M. Niezgódka-Medek, A. Kabat, LEX 2021
Kabat A., Rozstrzygnięcie organu międzynarodowego jako podstawa wznowienia postępowania sądowoadministracyjnego, [w:] Jednostka wobec władczej ingerencji organów administracji publicznej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Barbarze Adamiak, red. J. Korczak, K. Sobieralski, Wrocław 2019
Kmieciak Z., Zarys teorii postępowania administracyjnego, Warszawa 2014
Knysiak-Sudyka H., [w:] Postępowanie sądowoadministracyjne, red. T. Woś, Warszawa 2017
Knysiak-Sudyka H., [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. T. Woś, Warszawa 2016
Knysiak-Sudyka H., [w:] Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wyd. VI, red. T. Woś, Warszawa 2016
Łętowska E., Korzystny dla skarżącego wyrok ETPCz jako podstawa skargi o wznowienie postępowania. Glosa do postanowienia SN z 19.10.2005 r. (I CO 16/05), Europejski Przegląd Sądowy 2006, nr 1
Mrowicki M., Wznowienie postępowania karnego na podstawie rozstrzygnięcia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Warszawa 2020
Piątek W., Access to the Highest Administrative Courts: between the Right of an Individual to Have a Case Heard and the Right of a Court to Hear Selected Cases, Central European Public Administration Review 2020, t. 18
Piątek W., Przyszłość instancyjności postępowania sądowoadministracyjnego, [w:] Prawo administracyjne dziś i jutro, red. J. Jagielski, M. Wierzbowski, Warszawa 2018
Płocha A., Wyrok ETPCz stwierdzający naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz a wznowienie postępowania cywilnego w polskim porządku prawnym, Polski Proces Cywilny 2016, nr 2
Półtorak N., Rola sądów administracyjnych w przestrzeganiu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, [w:] IX Seminarium Warszawskie. Dysfunkcje polskiego prawa – jak poprawić system środków prawnych w Polsce?, Warszawa 2016
Skrzydło J., Wykonanie wyroku ETPCz, Europejski Przegląd Sądowy 2010, nr 11
Sobieralski K., Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 czerwca 2016 r. (sygn. akt II FSK 494/14), Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2017, nr 2
Sobieralski K., Wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego, Kraków 2003
Śledzińska-Simon A., Wznowienie postępowania sądowego jako problem wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, [w:] Konstytucyjny model władzy sądowniczej w Polsce – wybrane problemy, red. M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska, Wrocław
Tarno J.P., Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2010
Wąsek-Wiaderek M., Wznowienie postępowania karnego w następstwie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Studia i Analizy Sądu Najwyższego, t. 4, Warszawa 2010
Ziółkowski M., Obowiązek przestrzegania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w świetle art. 46 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz rezolucji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy z 26 stycznia 2011 r. 1787 (2011), [w:] Wykonywanie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przez Sejm, Warszawa 2012
Dr Michał Krajewski
Bruksela
Jak przestać się martwić i pokochać niepewność w nauce prawa? Rozważania o naukowości dogmatyki prawa na kanwie książki W. Zomerskiego
Niniejszy artykuł kwestionuje jedno z założeń leżące u podstaw niedawnej książki Wojciecha Zomerskiego „W kierunku demokratycznej nauki prawa? Dogmatyzm, edukacja, postanalityczność”. Zgodnie z tym założeniem polscy naukowcy i praktycy prawa powinni postrzegać nauki prawne jako „słabszą” formę nauki niż „modelowe” („twarde”) nauki. Zomerski uważa, że polskie wyobrażenie „nauk prawnych” jako czegoś podobnego do tego, w jaki sposób biolodzy lub matematycy odkrywają obiektywną naturę rzeczywistości, było strategią legitymizacyjną, która miała chronić autonomię prawa przed autorytarną polityką w komunistycznej Polsce, ale obecnie uniemożliwia polskim prawnikom skuteczne radzenie sobie z wyzwaniami w kontekście demokratycznym. Niniejszy artykuł zgadza się z Zomerskim, że polska edukacja prawnicza musi zerwać ze scjentyzmem, który objawia się oczekiwaniem od studentów zapamiętywania i powielania „obiektywnych prawd prawniczych”. Zamiast tego powinna zaakceptować niepewność w twierdzeniach prawniczych, otwierając się tym samym na nauczanie przyszłych prawników, jak deliberować o prawie w demokracji. Jednak w przeciwieństwie do książki Zomerskiego, artykuł ten dowodzi, że prawo nie powinno się odróżnić od nauk „modelowych”, ale wręcz przeciwnie, uczyć się od nich tego, jak normalizować i radzić sobie z nieuniknioną niepewnością naukową. Artykuł dowodzi, że akceptacja niepewności naukowej w prawie nie stanowiłaby zagrożenia dla autorytetu prawniczej akademii, ale raczej pozytywną zachętę do zwiększenia rygoru metodologicznego i przejrzystości badań prawnych, a także do poprawy stanu debaty publicznej na temat kwestii prawnych, zwłaszcza w kontekście dyskusji o praworządności.
Słowa kluczowe: nauka prawa, dogmatyka prawnicza, metodologia nauk, niepewność naukowa, legitymacja prawa, badania naukowe, praworządność, epistemologia
How to learn to stop worrying and love uncertainty in legal science? Reflections on the scientific nature of legal doctrine based on the book by W. Zomerski
This article takes issue with an idea underlying Wojciech Zomerski’s recent book ‘Towards a Democratic Legal Science? Dogmatics, Education, Post-Analyticity’. According to this idea, Polish legal scholars and practitioners should conceive of legal science as a ‘weaker’ form of science than ‘model’ (‘hard’) sciences. Zomerski believes that the Polish imaginary of ‘legal science’ as something akin to how biologists or mathematicians discover the objective nature of reality was a legitimation strategy, which was meant to protect the autonomy of law against authoritarian politics in the communist Poland, but now prevents Polish lawyers from successfully handling challenges in a democratic context. This article agrees with Zomerski that Polish legal education must break with scientism manifesting itself in expecting students to memorise and replicate ‘objective legal truths’. Instead, it should embrace uncertainty in legal propositions, thereby opening up to teaching future lawyers how to deliberate about law in a democratic context. However, unlike Zomerski’s book, this article argues that law should not differentiate itself from ‘model’ sciences but, quite to the contrary, learn from them how to normalise and deal with unavoidable scientific uncertainty. The article argues that the acceptance of scientific uncertainty in law would not be a threat to the authority of legal academia, but rather a positive incentive to improve the methodological rigour and transparency of legal research, as well as the public debate on legal issues, especially in the context of discussions about the rule of law.
Keywords: legal science, legal doctrine, scientific methodology, scientific uncertainty, legitimacy of law, scientific research, rule of law, epistemology
Bibliografia
Bobek M. (red.), Central European judges under the European influence: the transformative power of the EU revisited, Oxford 2015
Boer N. de, Judging European Democracy: The Role and Legitimacy of National Constitutional Courts in the EU, Oxford 2023
Brekke S.A., Naurin D., Šadl U., López-Zurita L., That’s an Order! How the Quest for Efficiency Is Transforming Judicial Cooperation in Europe, Journal of Common Market Studies 2022, nr 1
Brito Bastos F., Doctrinal Methodology in EU Administrative Law: Confronting the “Touch of Stateness”, German Law Journal 2021, nr 4
Castillo-Ortiz P., Councils of the Judiciary and Judges’ Perceptions of Respect to their Independence in Europe, The Hague Journal of the Rule of Law 2017, nr 2
Curtin D., Executive Power of the European Union: Law, Practices, and the Living Constitution, Oxford 2009
Dwyer D., The Judicial Assessment of Expert Evidence, Cambridge 2008
Fiss O.M., Objectivity and Interpretation, Stanford Law Review 1982, nr 4
Garcia-Ureta A., The European Court of Justice’s Approach to Scientific and Factual Matters in the Habitats Directive Between Uncertain and Precaution [w:] EU Environmental Principles and Scientific Uncertainty Before National Courts: – The Case of the Habitats Directive, red. M. Eliantonio, E. Lees, T. Paloniitty, Oxford 2023
Garlicki L., Stosowanie konstytucji przez sądy i trybunały (ile monopolu, a ile dekoncentracji?), Studia Prawnicze 2022, nr 2
Garoupa N., Ginsburg T., Judicial Councils and Judicial Independence, The American Journal of Comparative Law 2009, nr 1
Gee G., The Persistent Politics of Judicial Selection: A Comparative Analysis, [w:] Judicial Independence in Transition, A. Seibert-Fohr, Springer 2012
Gizbert-Studnicki T., Dyrda A., Polish Jurisprudence in a Crooked Mirror (a polemic with Tomasz Bekrycht and Rafał Mańko), PiP 2021, nr 1
Gizbert-Studnicki T., Hermeneutyczna świadomość prawników, [w:] Pisma wybrane: Prawo – Język, normy, rozumowania, red. M. Araszkiewicz i in., Warszawa 2019
Gizbert-Studnicki T., Metafizyka pozytywizmu prawniczego, [w:] Pisma wybrane: Prawo – Język, normy, rozumowania, red. M. Araszkiewicz i in., Warszawa 2019
Gizbert-Studnicki T., Teoria wykładni Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Pisma wybrane: Prawo – Język, normy, rozumowania, red. M. Araszkiewicz i in., Warszawa 2019
Gizbert-Studnicki T., Wykładnia celowościowa, [w:] Pisma wybrane: Prawo – Język, normy, rozumowania, red. M. Araszkiewicz i in., Warszawa 2019
Haack S., Defending Science-Within Reason: Between Scientism and Cynicism, Amherst 2007
Haack S., Evidence and Inquiry: A Pragmatist Reconstruction of Epistemology, Amherst 2009
Haack S., Evidence Matters: Science, Proof and Truth in the Law, Cambridge 2013
Haack S., Six Signs of Scientism, Logos & Episteme 2012, nr 1
Hesselink M., Knowing EU Law How epistemic and ontological commitments shape different understandings of European law and why it matters, EUI Law Working Paper Series 2024, nr 6
Holtermann J. v. H., Rask Madsen M., European New Legal Realism: towards a basic science of law, [w:] Research Handbook on Modern Legal Realism, Cheltenham–Northhampton 2021
Jabłoński P., Kaczmarek P., O grze interpretatora z tekstem prawnym i czynnikami pozatekstowymi w derywacyjnej koncepcji wykładni prawa, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2020, nr 2
Jasanoff Sh., The Fifth Branch: Science Advisers as Policy-Makers, Harvard 1990
Jaskiernia J., O znaczeniu postmodernizmu dla nauki prawa konstytucyjnego, PiP 2011, nr 4
Kaleta K.J., Pichlak M., Nawacka A., Wyjaśnianie polskiego kryzysu konstytucyjnego: Raport z systematycznej analizy piśmiennictwa, Warszawa 2024
Kampourakis K., McCain K., Uncertainty: How It Makes Science Advance, Oxford 2020
Kosař D., Beyond Judicial Councils: Forms, Rationales and Impact of Judicial Self-Governance in Europe, German Law Journal 2018, nr 7
Kosař D., Perils of Judicial Self-Government in Transitional Societies, Cambridge 2016
Kozak A., Granice prawniczej władzy dyskrecjonalnej, Wrocław 2002
Krajewski M., On crosswords and jigsaw puzzles: the epistemic limits of the EU Courts and a board of appeal in handling empirical uncertainty, European Law Open 2023, nr 4
Krajewski M., Relative Authority of Judicial and Extra-judicial Review: EU Courts, Boards of Appeal, Ombudsman, Bloomsbury/Hart Publishing 2021
Krajewski M., The constitutional quandary of social rights: Questions in times of the Polish illiberal turn, International Journal of Constitutional Law 2023, nr 1
Krajewski M., The EU Right to an Independent Judge: How Much Consensus Across the EU?, [w:] Article 47 of the EU Charter and Effective Judicial Protection – Vol. 1: The Court of Justice’s Perspective, red. M. Bonelli, M. Eliantonio, G. Gentile, Oxford 2022
Leino-Sandberg P., The Politics of Legal Expertise in EU Policy-making, Cambridge 2021
Leonelli C., Transnational Narratives and Regulation of GMO Risks, Oxford 2021
Łętowska E., Nadzieja, iluzja i manipulacja – uwagi o udatności konstytucjonalizacji „państwa prawa”, [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020
Łętowska E., Timeo danaos et noma ferentes. Pamflet o myśleniu prawniczym, [w:] Wykładnia konstytucji: aktualne problemy i tendencje, red. M. Smolak, Warszawa 2016
MacCormick N., Legal Reasoning and Legal Theory, Oxford 1978
MacCormick N., Rhetoric and the Rule of Law: A Theory of Legal Reasoning, Oxford 2005
Matczak M., Imperium tekstu, Warszawa 2021
Matczak M., The Clash of Powers in Poland’s Rule of Law Crisis: Tools of Attack and Self-Defense, The Hague Journal of the Rule of Law 2019, nr 3
Mendes J., Discretion, Care and Public Interest in the EU Administration: Probing the Limits of Law, Common Market Law Review 2016, nr 2
Mendes J., The Foundations of EU Administrative Law as a Scholarly Field: Functional Comparison, Normativism and Integration, European Constitutional Law Review 2022, nr 4
Mularski K., O pewnej wizji dogmatyki prawa jako nauki, PiP 2018, nr 8
Muszyński K., Polityka regulacji zatrudnienia w Polsce. Kryzys ekonomiczny a destandaryzacja stosunków pracy, Warszawa 2019
Muszyński K., Skuczyński P., Rozwój i kryzys konstytucji społecznej. Przypadek samorządów zawodowych, Warszawa 2021
Nehl H.P., Judicial Review of Complex Socio-Economic, Technical, and Scientific Assessments in the European Union, [w:] EU Executive Discretion and the Limits of Law, red. J. Mendes, Oxsford 2019
Pach M., Małecki M., W obronie teorii stanu wyższej konieczności konstytucyjnej (odpowiedź na polemikę P. Radziewicza), PiP 2023, nr 2
Palmer Olsen H., Byrne W.H., Doctrinal Legal Science: A Science of its Own?, MOBILE Working Paper Series 2024, nr 36
Patrin M., Collegiality in the European Commission Legal Substance and Institutional Practice, Oxford 2023
Pichlak M., Polskie spory między populistycznym a prawnym konstytucjonalizmem wobec refleksyjności konstytucji, Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 2022, nr 1
Prechal S., Roermund B. van, The Coherence of EU Law: The Search for Unity in Diverging Concepts, Oxford 2008
Sadl U., Holtermann J., The Foundations of Legal Empirical Studies of European Union Law: A Starter Kit, [w:] Vienna Lectures on Legal Philosophy – Vol. 2: Normativism and Anti-Normativism in Law, red. Ch. Bezmek, M. Potacs, A. Somek, Oxford 2020
Šadl U., López Zurita L., Piccolo S., Route 66: Mutations of the internal market explored through the prism of citation networks, International Journal of Constitutional Law 2023, nr 3
Šadl U., Wallerman A., ‘The referring court asks, in essence’: Is reformulation of preliminary questions by the Court of Justice a decision writing fixture or a decision-making approach?, European Law Journal 2019, nr 4
Sady W., Spór o racjonalność naukową: Od Poincarégo do Laudana, Toruń 2013
Snel M., Making the implicit quality standards and performance expectations for traditional legal scholarship explicit, German Law Journal 2019, nr 1
Stawecki T., Koncepcje wykładni konstytucji we współczesnych polskich naukach prawnych, [w:] Wykładnia konstytucji: teorie, inspiracje, argumenty, red. T. Stawecki, J. Winczorek, Warszawa 2014
Sulikowski A., Konstytucjonaliści a postmodernizm, PiP 2011, nr 12
Sulikowski A., O możliwościach postmodernizacji prawa konstytucyjnego, PiP 2010, nr 12
Sulikowski A., Otręba K., O „obiektywnych” interpretacjach przepisów Konstytucji (polemika z artykułem prof. Marka Zubika), PiP 2018, nr 3
Sulikowski A., Otręba K., O potrzebie studiów krytycznych nad prawem konstytucyjnym, PiP 2017, nr 3
Sulyok K., Science and Judicial Reasoning: The Legitimacy of International Environmental Adjudication, Cambridge 2021
Szydło, M., Pojęcie nauki i osiągnięć naukowych w postępowaniach awansowych w nauce (uwagi z perspektywy nauk prawnych), PiP 2022, nr 5
Walker V.R., The Myth of Science as a “Neutral Arbiter” for Triggering Precautions, Boston College International and Comparative Law Review 2003, nr 2
Wallerman A., Can Two Walk Together, Except They Be Agreed? Preliminary References and (the Erosion of) National Procedural Autonomy, European Law Review 2019, nr 2
Witte B. de, European Union Law: A Unified Academic Discipline?, EUI Working Papers 2008, nr 34
Witte B. de, Legal Methods for the Study of EU Institutional Practice, European Constitutional Law Review 2022, nr 4
Wronkowska S., O niektórych osobliwościach konstytucji i jej interpretacji, [w:] Wykładnia konstytucji: aktualne problemy i tendencje, red. M. Smolak, Warszawa 2016
Xanthoulis N., Administrative factual conduct: Legal effects and judicial control in EU law, Review of European Administrative Law 2019, nr 1
Zgliński J., Europe’s Passive Virtues, Oxford 2020
Zieliński M., Zirk-Sadowski M., Klaryfikacyjność i derywacyjność w integrowaniu polskich teorii wykładni, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2011, nr 2
Ziółkowski M., Dochodzenie przestrzegania standardów praworządności przed europejskimi trybunałami oraz sądami krajowymi (wyniki eksploracyjnych wywiadów z ekspertami – praktykami i akademikami w Polsce), PiP 2023, nr 12
Zirk-Sadowski M., Hermeneutyka a problemy filozofii prawa, [w:] Prawo w kulturze: Eseje wybrane z teorii i filozofii prawa, red. M. Król, J. Leszczyński, B. Wojciechowski, Warszawa 2023
Zirk-Sadowski M., Postmodernistyczna jurysprudencja?, [w:] Prawo w kulturze. Eseje wybrane z teorii i filozofii prawa, red. M. Król, J. Leszczyński, B. Wojciechowski, Warszawa 2023
Zomerski W., W kierunku demokratycznej nauki prawa? Dogmatyka, edukacja, postanalityczność, Warszawa 2023
Zubik M., O przewrotnych interpretacjach przepisów Konstytucji dotyczących władzy sądzenia, PiP 2017, nr 10
Zubik M., Status prawny sędziego Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2011
Prof. dr hab. Zbigniew Kmieciak
Uniwersytet Łódzki
Koncepcja władzy prerogatywnej prezydenta a przywracanie praworządności
Wynik wyborów parlamentarnych z października 2023 r. uczynił aktualnym pytanie: jak, po ośmiu latach dewastacji systemu prawnego i chaosu spowodowanego działaniami poprzedniej władzy przywrócić w Polsce praworządność. Odpowiedź na to pytanie łączy się z nadaniem właściwego znaczenia pojęciu prerogatyw prezydenckich. Nie można ich rozumieć jako nieskrepowanej niczym władzy, która z założenia jest wyłączona spod kontroli sądowej. Nawet w przypadku decyzji o charakterze dyskrecjonalnym, prezydent jest związany określonymi standardami wynikającymi z przepisów konstytucji, zwykłego ustawodawstwa i dobrego obyczaju. Samo operowanie pojęciem prezydenckich prerogatyw dotknięte jest błędem pozornej analogii. Polega on na stawianiu znaku równości między nimi i rezydualnymi w istocie prerogatywami królewskimi. Rzecz w tym, że w samym Zjednoczonym Królestwie, czyli bastionie tak rozumianych uprawnień głowy państwa, pojęciu temu nadaje się inne znaczenie niż przypisują mu zwolennicy rządzącego do niedawna w Polsce obozu politycznego.
Słowa kluczowe: praworządność, koncepcja prerogatyw prezydenckich, sądowa kontrola aktów urzędowych prezydenta, kohabitacja w czasach przełomu politycznego, królewskie prerogatywy, reguła uznania, konwenanse konstytucyjne w Zjednoczonym Królestwie
The Concept of President’s Prerogative Power in the Context of Restoring the Rule of Law
The result of parliamentary elections of October 2023 made relevant the question: how to restore the rule of law in Poland after the eight years of devastation of the legal system and chaos caused by actions of the previous government. The answer to this question is connected with giving an appropriate meaning to the notion of president’s prerogatives. They cannot be understood as authority unrestrained by anything and, in principle, excluded by definition from judicial review. Even in the case of a decision having a discretionary nature, the president is bound by certain standards resulting from provisions of the constitution, ordinary statutes, and good manners [boni mores]. The use of the notion of the president’s prerogatives itself is affected by an error of apparent analogy. It consists in placing an equals sign between them and royal prerogatives, which are in fact residual. The point is that in the United Kingdom itself, which is a bastion of thus understood rights of the head of the country, this notion is given a different meaning than it is attributed by supporters of the political camp that ruled in Poland until recently.
Keywords: rule of law, concept of presidential prerogatives, judicial review of the president's official acts, cohabitation in times of political crisis, royal prerogatives, rule of recognition, constitutional conventions in the United Kingdom
Bibliografia
Alder J., General Principles of Constitutional and Administrative Law, Palgrave Macmillan 2002
Barczentewicz M., Uses and Misuses of the Rule of Recognition in Miller, U.K. Const. L. Blog, 12th January 2017
Barłowska M., Amplifikacja retoryczna, [w:] Retoryka, red. M. Barłowska, A. Budzyńska-Daca, P. Wilczek, Warszawa 2008
Barnett H., Constitutional and Administrative Law, London–New York 2013
Bradley A.W., Ewing K.D., Constitutional and Administrative Law, Harlow 2009
Carroll A., Constitutional and Administrative Law, Harlow 2011
Czarny P., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Dicey A.V., Introduction to the Study of the Law of the Constitution, 1885, London 1959
Duda A., Orędzie prezydenta podczas inauguracyjnego posiedzenia Sejmu X kadencji
Finnis J., The Unconstitutionality of the Supreme Court’s Prorogation Judgment, Policy Exchange–London 2019
Funke A., [w:] Grundgesetz. Kommentar, red. H. Dreier, F. Brosius-Gersdorf, Tübingen 2023
Gamero Casado E., Potestad Administrativa: The Concept of Administrative Public Power in Spanish Law, [w:] Administrative Public Power: Comparative Analysis in European Legal Systems, red. E. Gamero Casado, Th. Reuters, Aranzadi 2021
Garlicki L., Niekonstytucyjność: formy, skutki, procedury, PiP 2016, nr 9
Garlicki L., Derlatka M., Constitutional Review in the Abusive Constitutionalism (Continuation, Corruption or Disappearance?), [w:] Constitutionality of Law without a Constitutional Court. A View from Europe, red. M. Granat, London–New York 2024
Gerangelos P., Separation of Powers and Legislative Interference in Judicial Process. Constitutional Principles and Limitations, Oxford–Portland, Oregon 2011
Granat M., Kryzys obowiązywania Konstytucji RP, PiP 2023, nr 9
Hart H.L.A., Pojęcie prawa, Warszawa 1998
Hawke N., Parpworth N., Introduction to Administrative Law, London–Sydney 1998
Jagielski J., W sprawie pozycji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w systemie administracji publicznej i wykonywania funkcji administracji, [w:] Ius est ars boni et aequi. Studia ofiarowane Profesorowi Romanowi Hauserowi Sędziemu Naczelnego Sądu Administracyjnego, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2021 (numer specjalny)
Kamiński M., Granice konstytucyjne instytucji kontrasygnaty aktów urzędowych Prezydenta RP, Przegląd Sejmowy 2023, nr 5
Kmieciak Z., O pojęciu tzw. prerogatyw prezydenckich raz jeszcze, PiP 2024, nr 1
Kmieciak Z., Modele sądowej kontroli administracji publicznej, [w:] System prawa sądownictwa administracyjnego. Zagadnienia ogólne, t. I, red. G. Łaszczyca, W. Piątek, Warszawa 2023
Kmieciak Z. Prezydent RP jako organ administrujący a pojęcie jego prerogatyw, PiP 2023, nr 7
Kmieciak Z., Prerogatywy czy kompetencje, Gazeta Prawna z 6.02.2024 r., dodatek „Prawnik”
Kmieciak Z., Wegner J., Deference to the Public Administration in Judicial Review. A Polish Perspective, [w:] Deference to the Administration in Judicial Review. Comparative Perspective, red. G. Zhu, Cham 2019
Köttgen A., Deutsche Verwaltung, Berlin 1937
Kryszkiewicz M., Sąd Najwyższy oceni prezydencki błąd, Gazeta Prawna z 12.03.2024 r.
Künnecke M., Tradition and Change in Administrative Law. An Anglo-German Comparison, Berlin–Heidelberg 2007
Landau D., Abusive Contitutionalism, U.C. Davis, Law Review 2013, t. 47
Landau D., Dixon R., Abusive Judicial Review: Courts Against Democracy, U.C. Davis, Law Review 2020, t. 53
Loveland I., Constitutional Law: A Critical Introduction, Lexis Publishing 1996
Łętowska E., Dyskusja o wyborach prowadzona jest w sposób oszukańczy. Szwindel, podmiana etykiety
Łętowska E., Fałszywa etykieta, Rzeczpospolita z 11.04.2023 r., dodatek „Prawo”
Mance J., Justiciability (https:www.supreme court.uk/docs/speech-171127)
Mastermann R., The Separation of Powers in the Contemporary Constitution. Judicial Competence and Independence in the United Kingdom, Cambridge University Press 2011
Matczak M., Kompetencja w prawie administracyjnym, [w:] System prawa administracyjnego, t. 1, Instytucje prawa administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2010
Naleziński B., [w:] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2019
Parpworth N., Constitutional and Administrative Law, Oxford University Press 2012
Problem praworządności w Polsce w świetle dokumentów Komisji Europejskiej. Okres „dialogu politycznego”, wstęp, wybór i opracowanie J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2020
Radziewicz P., Kontrola konstytucyjności zaniechań ustawodawczych przez Trybunał Konstytucyjny, PiP 2013, nr 9
Ryczek W., Montaigne, czyli o wielkości małych słów, Poznańskie Studia Polonistyczne 2019, Seria Literacka, nr 35
Sachs M., [w:] Grundgesetz. Kommentar, red. M. Sachs, München 2021
Szczurowski B., Prezydent Rzeczypospolitej jako organ czuwający nad przestrzeganiem konstytucji, Warszawa 2016
Torrance D., The Royal Prerogative and Ministerial Advice, House of Commons Library, 24 October 2023
Waline J., Droit administratif, Dalloz–Paris 2018
Wiącek M., [w:] Konstytucja RP, t. II, Komentarz. Art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016
Wieciech T., Konwenanse konstytucyjne w orzecznictwie sądowym obszaru common law, PiP 2010, nr 9
Wiszowaty M.M., Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2017 r., sygn. akt I KZP 4/17. Granice prezydenckiego prawa łaski, Przegląd Konstytucyjny 2017, nr 4
Woźnicki Ł., Przyłębska zapowiada obronę neosędziów i zostaje „najważniejszym autorytetem prawnym w Polsce”, Gazeta Wyborcza z 3.11.2023 r., zakładka „Wybory” 2023
Ziółkowski M., Prerogatywa Prezydenta RP do powoływania sędziów (Uwagi o art. 144 ust. 3 pkt 17 i art. 179 Konstytucji), Przegląd Sejmowy 2013, nr 1
Zimmermann J., Aksjomaty prawa administracyjnego, Warszawa 2013
Zoller E., Introduction to Public Law: A Comparative Study, Leiden 2008
Prof. dr hab. Jens Kersten
Ludwig-Maximilians-Universität, München
O prerogatywach. Rozwój w niemieckim prawie konstytucyjnym
Jak demokratyczne państwo radzi sobie z prerogatywami odziedziczonymi po monarchii? Podążając za Johnem Locke’em, prerogatywy można podsumować w następującym wzorze: Pojedyncza legitymacja + Kompetencje decyzyjne związane z dobrem wspólnym - Kontrola prawna = Prerogatywa. W Niemczech prerogatywy konstytucyjne zostały nadużyte przez prezydenta Rzeszy Hindenburga w celu zniszczenia demokratycznej konstytucji weimarskiej. Rezultatem była narodowosocjalistyczna dyktatura i tyrania, II wojna światowa i Holokaust. Z tego powodu niemiecka ustawa zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec rozwiązała prerogatywy w podziale władzy: przekazała je prezydentowi federalnemu jako celowo „słaby” organ państwowy, który może wykonywać prerogatywy tylko wspólnie z innymi organami konstytucyjnymi – przede wszystkim parlamentem i rządem. W ten sposób prerogatywy nie stanowią już „legalnej ziemi niczyjej” (Carl Loewenstein). Jednak dziś demokratyczne systemy konstytucyjne stają przed wyzwaniem autorytarnym. Spojrzenie na rozwój konstytucyjny w USA pokazuje, że to autorytarne wyzwanie jest konstytucyjnie ukierunkowane na stworzenie nowych prerogatyw. Istnieją trzy instrumenty, których amerykański prawicowy populizm chciałby użyć, aby rozszerzyć prerogatywy potencjalnie kolejnego amerykańskiego prezydenta Trumpa: po pierwsze, kompleksowy immunitet prezydencki, po drugie, strategiczne wykorzystanie prawa do ułaskawienia i po trzecie, dominacja Sądu Najwyższego poprzez większość ideologicznych podróżników jako sędziów konstytucyjnych. Ta okazjonalna krypto-prerogatywa jest demokratycznym wyzwaniem teraźniejszości – a demokratyczne państwo konstytucyjne musi zrobić wszystko, co w jego mocy, aby zapobiec, aby stała się ona konstytucyjną rzeczywistością przyszłości.
Słowa kluczowe: prerogatywa, ziemia niczyja pod rządami prawa, John Locke, niemieckie prawo konstytucyjne i jego rozwój, okazjonalne krypto-prerogatywy
On Prerogatives. Developments in German Constitutional Law
How does a democratic state deal with the prerogatives it has inherited from a monarchy? Following John Locke, prerogatives can be summarized in the following formula: Singular Legitimacy + Decision-Making Competence Related to the Common Good - Legal Control = Prerogative. In Germany, the constitutional prerogatives were misused by Reich President Hindenburg to destroy the democratic Weimar constitution. The results included National Socialist dictatorship and tyranny, the Second World War, and the Holocaust. For this reason, the Basic Law of the Federal Republic of Germany dissolved the prerogatives in the separation of powers: it has transferred them to the Federal President as a deliberately ‘weak’ state authority, who can only exercise the prerogatives together with other constitutional authorities – above all the parliament and the government. In this way, the prerogatives no longer constitute a ‘legal no man's land’ (Carl Loewenstein). However, today democratic constitutional systems face the authoritarian challenge. A look at the constitutional developments in the USA shows that this authoritarian challenge is constitutionally aimed at the creation of new prerogatives. There are three instruments in particular that American right-wing populism would like to use to extend the prerogatives of the possible next US President Trump: firstly, comprehensive presidential immunity, secondly, the strategic use of the right to pardon, and thirdly, the domination of the Supreme Court through the majority of ideological fellow travellers as constitutional judges. This occasionalist crypto-prerogative is the democratic challenge of the present – and the democratic constitutional state must do everything it can to prevent it from becoming the constitutional reality of the future.
Keywords: prerogative, legal no man's land, John Locke, German constitutional law and its development, occasionalist crypto-prerogatives
Bibliografia
Battis U., Edenharter, A., Einführung in das Staatsrecht, Berlin–Boston 2022
Bosch L., Die Minderheitsregierung im Regierungssystem des Grundgesetzes, Tübingen 2022
Fromme K.F., Von der Weimarer Verfassung zum Bonner Grundgesetz. Die verfassungsrechtlichen Folgerungen des Parlamentarischen Rates aus der Weimarer Republik und nationalsozialistischer Diktatur, Tübingen 1960
Funk S., Gnade und Gesetz. Zum Verhältnis des Begnadigungsrechts zu seinen gesetzlichen Alternativregelungen, Berlin 2017
Gusy C., Die Weimarer Reichsverfassung, Tübingen 1997
Huber E.R., Das Kaiserreich als Epoche verfassungsstaatlicher Entwicklung, [w:] Handbuch des Staatsrechts, t. I, red. J. Isensee, P. Kirchhof, Heidelberg 2003
Ipsen J., Kaufhold A.-K., Wischmeyer T., Staatsrecht I, München 2023
Kersten J., Parlamentarisches Regierungssystem, [w:] Handbuch des Verfassungsrechts, red. M. Herdegen, J. Masing, R. Poscher, K.F. Gärditz, München 2021
Kersten J., Rechtsdogmatik in Krisenzeiten, Rescriptum 2023, nr 20
Kimminich O., Das Staatsoberhaupt in der parlamentarischen Demokratie, Veröffentlichungen der Vereinigung der Deutschen Staatsrechtslehrer 1967, nr 25
Korioth S., Deutsche Verfassungsgeschichte, Tübingen 2023
Locke J., Zwei Abhandlungen über die Regierung, Frankfurt am Main 1977
Loewenstein K., Staatsrecht und Staatspraxis von Großbritannien, t. I, Parlament, Regierung, Parteien, Berlin 1967
Loewenstein K., Staatsrecht und Staatspraxis von Großbritannien, t. II, Justiz, Verwaltung, Bürgerrechte, Berlin 1967
Nettesheim M., Amt und Stellung des Bundespräsidenten in der grundgesetzlichen Demokratie, [w:] Handbuch des Staatsrechts, t. III, red. J. Isensee, P. Kirchhof, Heidelberg 2005
Schmitt C., Der Hüter der Verfassung, Berlin 1996
Schmitt C., Politische Theologie. Vier Kapitel zur Lehre von der Souveränität, Berlin 1993
Schmitt C., Verfassungslehre, Berlin 1989
Voßkuhle A., Schemmel J., Der Bundespräsident, Juristische Schulung2021, nr 2
Prof. dr hab. Richard Giesen
Ludwig-Maximilians-Universität, München
Prerogatywa wykonawcza w niemieckiej historii konstytucyjnej
Rozumienie pojęcia „prerogatywa” w Niemczech pozostawało pod przemożnym wpływem angielskiego rozumienia „prerogatywy królewskiej”. Ponieważ jednak pierwsze niemieckie konstytucje zostały uchwalone dopiero w XIX wieku, brytyjski konflikt między absolutyzmem a parlamentaryzmem nie miał bezpośredniego przełożenia na rozwiązania niemieckie . Chociaż pierwsze konstytucje zostały nadane przez monarchów państw niemieckich, ich oparcia poszukiwano albo w legitymacji pochodzącej dla króla od poszczególnych stanów, albo do ludu. Dlatego też „prerogatywa” została sklasyfikowana jako przywilej monarchicznej władzy wykonawczej, ale nie jako prawo zastrzeżona. Wraz z uchwaleniem konstytucji weimarskiej z 1919 r. naród po raz pierwszy został uznany za jedynego suwerena. Niemniej jednak, prezydent Rzeszy został mianowany jako rodzaj wybranego „zastępczego cesarza”, którą to rolę prezydent Hindenburg wypełnił w niewłaściwy sposób. Polityka, którą prowadził wraz z kanclerzami Rzeszy, mianowanych na mocy nadzwyczajnych uprawnień, stawała się coraz bardziej oderwana od parlamentu. Historia konfliktu pomiędzy parlamentem a władzą wykonawczą powtórzyła się: Doszło do kolejnej konfrontacji między władzą wykonawczą a parlamentem, tyle że tym razem wygrała władza wykonawcza. Wynikająca z tego destabilizacja systemu politycznego utorowała drogę Hitlerowi, kanclerzowi Rzeszy mianowanemu przez Hindenburga, i doprowadziła do powstania zbrodniczego państwa nazistowskiego. Dlatego też niemieckie kraje związkowe w okresie powojennym zrezygnowały z konstytucji prezydenckich. Chociaż niemiecki prezydent federalny zgodnie z ustawą zasadniczą jest „prezydentem”, jego główne funkcje są reprezentacyjne i organizacyjne. Współcześnie w Niemczech termin „prerogatywa” służy do scharakteryzowania sfery pozbawionej kontroli prawnej i sądowej. Nie dotyczy to jednak władzy wykonawczej, lecz władzy ustawodawczej, a mianowicie tych jej obszarów, które pozostają poza zasięgiem kontroli Trybunału Konstytucyjnego.
Słowa kluczowe: absolutyzm, parlamentaryzm, niemieckie konstytucje, królewskie prerogatywy, koncepcja prerogatyw prezydenckich w Niemczech
The Prerogative of the Executive Power in German Constitutional History
The understanding of the term ‘prerogative’ in Germany was greatly influenced by the English understanding of ‘royal prerogative’. However, as the first German constitutions were not enacted until the nineteenth century, the British conflict between absolutism and parliamentarism was not directly applicable to German solutions. Although the first constitutions were granted by the monarchs of the German states, there were at least signs that the constitutional power also came from the estates or from the people. Therefore, ‘prerogative’ was classified as a privilege of the monarchical executive, but not as a reserved right. With the enactment of the Weimar Constitution of 1919, for the first time the people were recognized as the sole sovereign. Nevertheless, the Reich President was appointed as a kind of elected ‘substitute emperor’, a role which President Hindenburg fulfilled badly. The policy he pursued in cooperation with the Reich Chancellors, appointed under extraordinary powers, became increasingly detached from the parliament. Thus, the history of conflict between parliament and the executive repeated itself: there was another confrontation between the executive powers and the parliament, but this time the executive powers prevailed. The resulting destabilization of the political system paved the way for Hitler, the Reich Chancellor appointed by Hindenburg, and led to the creation of the criminal Nazi state. This is why, in the post-war period, the German states abandoned presidential constitutions. Although, according to the Basic Law, the Federal President of Germany is a ‘president’, his main functions are representative and organizational. In contemporary Germany, the term ‘prerogative’ is used to characterize a sphere outside of legal and judicial review. However, it does not refer to the executive, but to the legislature, namely those areas of the legislature that are outside the scope of review of the Constitutional Court.
Keywords: absolutism, parliamentarism, German constitutions, royal prerogatives, concept of presidential prerogatives in Germany
Bibliografia
Anschütz G., Die Verfassung des Deutschen Reichs vom 11. August 1919, Kommentar, Berlin 1933 (reprint Zürich 1968)
Anschütz G., Die Verfassungsurkunde für den preußischen Staat vom 31. Januar 1850, Kommentar, Berlin 1912
Bickenbach C., Die Einschätzungsprärogative des Gesetzgebers, Tübingen 2014
Blackstone W., Commentaries on the Laws of England, Oxford 1979
Brandt H., Von den Verfassungskämpfen der Stände zum modernen Konstitutionalismus – Das Beispiel Württemberg, [w:] Denken und Umsetzung des Konstitutionalismus in Deutschland und anderen europäischen Ländern in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts, red. M. Kirsch, P. Schiera, Berlin 1999
Brunner G., [w:] Handbuch des Staatsrechts der Bundesrepublik Deutschland, t. I, Historische Grundlagen, red. J. Isensee, P. Kirchhof, Heidelberg 2003
Burgdorf W., Die Ursprünge des Konstitutionalismus in Deutschland, [w:] Denken und Umsetzung des Konstitutionalismus in Deutschland und anderen europäischen Ländern in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts, red. M. Kirsch, P. Schiera, Berlin 1999
Burton Adams G., Constitutional History of England, London 1921 (reprint 1963)
Detterbeck S., Öffentliches Recht – Ein Basislehrbuch zum Staatsrecht, Verwaltungsrecht und Europarecht mit Übungsfällen, München 2022
Dicey A. V., Introduction to the Study of the Law of the Constitution, London 1908
Eisenhardt U., Deutsche Rechtsgeschichte, München 2019
Filmer R., Patriarcha, or the Natural Power of Kings, London 1680
Fink U., [w:] Kommentar zum Grundgesetz, t. 2, Art. 20–82 GG, red. H. v. Mangoldt, F. Klein, C. Starck, München 2018
Frotscher W., Pieroth B., Verfassungsgeschichte, München 2022
Gmür R., Roth A., Grundrisse der deutschen Rechtsgeschichte, München 2018
Hintze O., Das monarchische Prinzip und die konstitutionelle Verfassung, [w:] Staat und Verfassung, gesammelte Schriften, red. O. Hintze, Göttingen 1911 (reprint 1970)
Huber E.R., Verfassungsrecht des Großdeutschen Reichs, Hamburg 1939
Jesch D., Gesetz und Verwaltung, Tübingen 1961
Kielmansegg S.G., Grundrechte im Näheverhältnis, Tübingen 2012
Kimminich O., Deutsche Verfassungsgeschichte, Frankfurt am Main1987
Kirsch M., Die Entwicklung des Konstitutionalismus im Vergleich, [w:] Denken und Umsetzung des Konstitutionalismus in Deutschland und anderen europäischen Ländern in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts, red. M. Kirsch, P. Schiera, Berlin 1999
Köttgen A., Deutsche Verwaltung, Berlin 1937
Korioth S., Deutsche Verfassungsgeschichte, Tübingen 2023
Kroeschell K., Das Kreuzberg-Urteil [vom 14. Juni 1882]. Eine Einführung, Verwaltungsblätter für Baden-Württemberg 1993, nr 14
Locke J., Two Treatises of Government, London 1689
Loewenstein K., Staatsrecht und Staatspraxis von Großbritannien, t. I, Parlament, Regierung, Parteien, Berlin 1967
Lowell L., The Government of England, Nowy Jork 1910
Mayer O., Deutsches Verwaltungsrecht, t. I, [w]: Systematisches Handbuch der Deutschen Rechtswissenschaft, red. K. Binding, Leipzig 1896
Meißner O., [w:] Handbuch der Politik, t. 3, Die politische Erneuerung, red. G. Anschütz, F. Berolzheimer, G. Jellinek i in., Berlin–Leipzig 1921
Meyer G., Anschütz G., Lehrbuch des deutschen Staatsrechts, Berlin 1919
Rupp H. H., Die „Verwaltungsvorschriften“ im grundgesetzlichen Normensystem, Juristische Schulung 1975, nr 10
Staupe J., Parlamentsvorbehalt und Delegationsbefugnis, Berlin 1986
Stephan R., Handbuch des gesammten Rechts, Berlin 1903
Stolleis M., Geschichte des öffentlichen Rechts in Deutschland, t. 2, München 1992
Torrance D., The royal prerogative and ministerial advice, London 2023
Vogel K., Gesetzgebung und Verwaltung, Bericht von Professor Dr. Klaus Vogel – Leitsätze des Berichterstatters, Veröffentlichungen der Vereinigung der Deutschen Staatsrechtslehrer 1966, nr 24
Weber A., Europäische Verfassungsvergleichung, München 2010
Wesel U., Geschichte des Rechts: Von den Frühformen bis zur Gegenwart, München 2022
Willoweit D., Schlinker S., Deutsche Verfassungsgeschichte, München 2019
Wischmeyer T., [w:] Handbuch des Verwaltungsrechts, t. III, Verwaltung und Verfassungsrecht, red. W. Kahl, M. Ludwigs, Heidelberg 2022
Wolff H.A., [w:] Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland im europäischen Staatenverbund, t. I, Grundlagen und Grundbegriffe des Staatsrechts, Strukturprinzipien der Verfassung, red. K. Stern, H. Sodan, M. Möstl, München 2022
Dr Wojciech Jajdelski
Edynburg
Prerogatywy królewskie w Zjednoczonym Królestwie
Artykuł omawia cztery zagadnienia w odniesieniu do prerogatyw królewskich w Zjednoczonym Królestwie: (i) wskrzeszenie prerogatywy rozwiązywania i powoływania Parlamentu, uprzednio zniesionej przez ustawę i następnie przywróconej; (ii) konwencjonalne ograniczenia dotyczące użycia prerogatyw królewskich, a wśród nich w szczególności niedawny wymóg, że zastosowanie prerogatywy wysłania przez premiera sił zbrojnych za granicę powinno być poprzedzone aprobatą Izby Gmin; (iii) sądową kontrolę nad użyciem prerogatyw królewskich; oraz (iv) związek między regułą prawną, że zastosowanie prerogatyw nie może zmienić prawa, a Brexitem.
Słowa kluczowe: prerogatywy królewskie, wskrzeszenie prerogatyw królewskich przez ustawodawstwo, sądowa kontrola nad użyciem prerogatyw królewskich, niepodatność na kontrolę sądową, prorogacja Parlamentu
Royal Prerogatives in the United Kingdom
This article discusses four discrete issues in relation to royal prerogatives in the United Kingdom: (i) the revival of the prerogative of dissolution and calling of parliament, previously abolished by legislation and subsequently reinstated; (ii) conventional constraints on the exercise of royal prerogative powers, in particular the requirement that exercise of the Prime Minister’s prerogative of sending of British troops abroad be preceded by approval of the House of Commons as a recent example; (iii) judicial review of the exercise of prerogative powers; and (iv) the relevance of the rule that the exercise of prerogative powers cannot change the law to Brexit.
Keywords: royal prerogatives, revival of royal prerogatives through legislation, judicial review of the exercise of legal prerogatives, non-justiciability, prorogation of Parliament
Bibliografia
Finnis J., Only one option remains with Brexit – prorogue Parliament and allow us out of the EU with no-deal, Daily Telegraph z 1.04.2019 r.
Finnis J., The Unconstitutionality of the Supreme Court’s Prorogation Judgment, with Supplementary Notes, Oxford Legal Studies Research Paper 2020, nr 6
Hare I. et al., De Smith’s Judicial Review, London 2023
Munro C.R., Studies in Constitutional Law, London 1999
Reid P., Public Law, wyd. IV, Edinburgh 2020
Sedley S., The royal prerogative, [w]: Lions under the Throne: Essays on the History of English Public Law, Cambridge 2015
Prof. dr hab. Jacek Krystek
Politechnika Łódzka
Instalacje emitujące promieniowanie elektromagnetyczne jako przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko. Glosa do uchwały NSA z 7.11.2022 r., III OPS 1/22
W komentowanej uchwale Naczelny Sąd Administracyjny wyraził stanowisko, że kwalifikacja instalacji radiokomunikacyjnych, radionawigacyjnych i radiolokacyjnych powinna uwzględniać równoważną moc promieniowania izotropowego określoną dla pojedynczej anteny, także gdy instalacja obejmuje kilka anten. Stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego nie jest prawidłowe z punktu widzenia technicznego, ponieważ przedsięwzięciem mogącym znacząco oddziaływać na środowisko nie jest pojedyncza antena, lecz zespół anten. Ponadto uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego przedkłada literalne brzmienie przepisu rozporządzenia o przedsięwzięciach mogących znacząco oddziaływać na środowisko nad przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
Słowa kluczowe: ocena oddziaływania na środowisko, przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, anteny telefonii komórkowej
Installations Emitting Electromagnetic Radiation as Projects That May Have a Significant Impact on the Environment. Commentary on Resolution of the Supreme Administrative Court of 7 November 2022, Case No. III OPS 1/22
In the commented resolution, the Supreme Administrative Court expressed the position that the qualification of radiocommunication, radionavigation, and radiolocation installations should take into account the equivalent isotropic radiation power determined for a single antenna, also when the installation includes several antennae. The position of the Supreme Administrative Court is incorrect from the technical point of view, because a project that may have a significant impact on the environment is not a single antenna, but a set of antennae. In addition, the resolution of the Supreme Administrative Court prefers the literal understanding of a provision of the regulation on projects that may have a significant impact on the environment over the provisions of the Environmental Protection Law and the Act on Providing Information on the Environment and Its Protection, Public Participation in Environmental Protection, and Environmental Impact Assessments.
Keywords: environmental impact assessment, projects that may have a significant impact on the environment, mobile telephony antennae
Bibliografia
Bar M., Jendrośka J., Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko a ocena oddziaływania na obszar Natura 2000, [w:] Wybrane problemy prawa ochrony środowiska, red. B. Rakoczy, M. Pchałek, Warszawa 2010
Barczak A., Łazor M., Ogonowska A., Oceny oddziaływania na środowisko w prawie polskim ze wzorami dokumentów i schematami, Warszawa 2018
Behnke M., Reguła harmonizowania kontekstów i presupozycje aksjologiczne w procesie wykładni przepisów prawa ochrony środowiska, Studia Prawnicze KUL 2018, nr 74(2)
Bielska-Brodziak A., Wykładnia językowa według orzecznictwa sądów administracyjnych, Toruński Rocznik Podatkowy 2008
Bieńkowski P., Zubrzak B., Surma R., Pole elektromagnetyczne stacji bazowej telefonii komórkowej – studium przypadku, Medycyna Pracy 2011, nr 62(1)
Bieńkowski P., Optymalizacja instalacji radiokomunikacyjnych pod kątem minimalizacji ekspozycji środowiska na PEM, Przegląd Elektrotechniczny 2020, nr 96(1)
Czarnecki P., Okiem procesualisty na tajniki interpretacji przepisów o tajemnicy statystycznej w postępowaniu karnym, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2009, nr 13
Gerlée A., Kaim K., Metody oceny oddziaływań skumulowanych w procedurze OOŚ – wybrane zagadnienia, Czasopismo Techniczne. Architektura 2011, nr 108(6A)
Górski M., System procedur oceny indywidualnej, [w:] Prawo ochrony środowiska, red. M. Górski, Warszawa 2009
Grabowski A., Kret J., Lex superior derogat legi inferiori, [w:] Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa. Komentarz, red. M. Florczak-Wątor, A. Grabowski, Kraków 2021
Gruszecki K., Prawne podstawy oceny wpływu na środowisko oddziaływań skumulowanych, Samorząd Terytorialny 2012, nr 3
Guastini R., Lex superior. Pour une théorie des hierarchies normatives, Revus 2013, nr 21
Hauser R., Trzciński J., O formach kontroli konstytucyjności prawa przez sądy, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2008, nr 70(2)
Jabłońska P., Konstytucyjne podstawy rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa, Przegląd Sądowy 2020, nr 11–12.
Kmąk K., Odstąpienie od rezultatów wykładni językowej w prawie karnym (na kanwie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2009 r., I KZP 35/08), Studenckie Zeszyty Naukowe 2019, nr 42
Kondej M., Przełamanie rezultatów wykładni językowej zgodnie z zasadą nadrzędności Konstytucji, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2019, nr 81(3)
Kordela M., Aksjologia źródeł prawa, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2016, nr 78(2)
Korzeniowski P., Zasady prawne ochrony środowiska, Łódź 2010
Kosieradzka-Federczyk A., Ocena oddziaływania na środowisko. Węzłowe zagadnienia prawnomiędzynarodowe, Warszawa 2019
Kret J., Zasada określoności przepisów w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Idee konstytucjonalizmu we współczesnej Europie. Aktualne problemy badawcze, red. A. Korybski, A. Grzyb, Lublin 2017
Krystek J., Ocena oddziaływania na środowisko. Teoria i praktyka, Warszawa 2020
Krystek J., Powiązanie technologiczne przedsięwzięć w ocenie oddziaływania na środowisko, Zeszyty Prawnicze Biura Analiz Sejmowych 2021, nr 72(4)
Krzemiński M., Pogorzelski O., Zakaz wykładni per non est, [w:] Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa, red. M. Florczak-Wątor, A. Grabowski, Kraków 2021
Kubacki R., Wiśniowski P., Kuchta M., Dwuzakresowa antena mikropaskowa dla systemu 5G, Przegląd Elektrotechniczny 2021, nr 97(12)
Kubacki R., Rudyk K., Układ antenowy na bazie anten mikropaskowych dla systemu 5G, Przegląd Elektrotechniczny 2021, nr 97(12)
Kupiec J.M., Brambor Ż., Ocena poprawności wykonania raportów oceny oddziaływania na środowisko dla wybranych ferm wielkoprzemysłowych, Fragmenta Agronomica 2019, nr 36(3)
Latacz M., Pogorzelski O., Nakaz respektowania hierarchii źródeł prawa, [w:] Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa. Komentarz, red. M. Florczak-Wątor, A. Grabowski, Kraków 2021
Michalak M., Rola gminy w ocenie wpływu inwestycji na środowisko, Przedsiębiorczość i Zarządzanie 2018, nr 10
Mikuli P., Doktryna konieczności jako uzasadnienie dla rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw Polsce, Gdańskie Studia Prawnicze 2018, nr 40
Morawski L., Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2009
Ostrowska-Czernik I., Piekarz M., Skumulowane oddziaływanie przedsięwzięć na środowisko – przypadki z praktyki Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Opolu, [w:] Zagadnienia proceduralne w ocenach oddziaływania na środowisko, red. T. Wilżak, Warszawa 2013
Pchałek M., Behnke M., Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko w prawie polskim i UE, Warszawa 2009
Przymuszała B., W obronie nadinterpretacji (niekoniecznie prawniczej…) – polemika z Fishem, Przestrzenie Teorii 2005, nr 5
Rakoczy B., Wprowadzenie do prawnej problematyki ocen oddziaływania na środowisko, [w:] Oceny oddziaływania na środowisko w praktyce, red. B. Rakoczy, Warszawa 2017
Rak-Rozmysłowska M., Poziom związania interpretacji wynikami wykładni językowej, Acta Erasmiana 2014, nr 7
Ring A., Glosa do wyroku NSA z dnia 11 maja 2011 r., I OSK 2/11, LEX/el 2011
Skwara B., Rozporządzenie jako akt wykonawczy do ustawy w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2010
Szuma J., Stacje bazowe telefonii komórkowej jako przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, Przegląd Prawa Ochrony Środowiska 2011, nr 1
Zajęcki M., O niezgodności aktu wykonawczego z ustawą, PiP 2011, nr 12
