Znaczenie myśli prawnej i prawniczej II Rzeczypospolitej dla współczesnej nauki i praktyki prawa
Prof. dr hab. Hubert Izdebski
Uniwersytet Warszawski
Stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości stanowi szczególną sposobność, by podjąć próbę odpowiedzi na pytanie nie tyle czy, ale co z dorobku myśli prawnej i prawniczej okresu następującego po odzyskaniu niepodległości, czyli z okresu II Rzeczypospolitej, zachowuje znaczenie po prawie stu latach. Postawienie pytania „co”, a nie „czy”, jest konieczne ze względu na to, że istotę prawa stanowi to, że jest ono samo z siebie tradycją. Jest też konieczne ze względu na, oczywistą, cechę naszego narodu, jaką jest silne przywiązanie do historii i głównie w niej, czasem nawet za bardzo, poszukiwanie odpowiedzi na pytania dotyczące teraźniejszości i przyszłości. Już te dwie okoliczności stanowią podstawę do tego, by, stawiając pytanie, z góry zakładać kontynuację, a przynajmniej, biorąc pod uwagę i sam upływ czasu oraz spowodowany przez okoliczności zewnętrzne brak kontynuacji politycznej, nawiązywanie w III Rzeczypospolitej, czyli Polski po 1989 r., do przedwojennego prawa i jego nauki oraz praktykowania. W artykule podejmuje się próbę wskazania, co w prawie i w myśli prawniczej III Rzeczypospolitej stanowi kontynuację, a co nawiązanie do acquis II Rzeczypospolitej. Ogólnym wnioskiem jest, że, przy konieczności uwzględnienia nowych wzorców prawnych, znaczenie acquis jest w pełni odczuwalne.
Importance of legal and juristic thought of the Second Polish Republic for the contemporary science and practice of the law
The centenary of Poland regaining independence provides a particular opportunity to attempt answering the question which of the achievements of legal and juristic thought of the Second Polish Republic (i.e. the Polish state reborn after the First World War) remain important after almost a century. It is necessary to ask ‘which”, rather than ‘whether’, because tradition is the very essence of law. It is also indispensable because an obvious characteristic feature of the Polish nation is a strong attachment to history and, therefore, a tendency to examine history in search for answers to questions relating to the present and to the future. These two facts alone are sufficient to assume, when asking such a question, that in the Third Polish Republic (i.e. Poland after 1989) there is a continuation of, or at least reference to the pre-war law and legal studies, and to its practice as well, considering the lapse of time and lack of political continuity caused by external circumstances. The article attempts to indicate what – in the law and juristic thought of the Third Polish Republic – represented a continuation, and what represented a reference to the acquis of the Second Republic. The general conclusion is that, independently of the obvious need to apply the standards of the ‘new constitutionalism’ after 1989, the importance of the acquis is easily identifiable.
Keywords: Second Polish Republic, jurisprudence, history of law, independence
Prof. dr hab. Marek Wąsowicz
Uniwersytet Warszawski
Przeszłość – teraźniejszości. Znaczenie prawnego i prawniczego dorobku Polski międzywojennej dla nauki prawa początków XXI wieku
Artykuł poświęcony jest przedstawieniu dorobku polskiej nauki prawa doby międzywojennej. Przed nauką tą stały wtedy dwa wielkie wyzwania: unifikacja prawa i włączenie się w pełnym zakresie w główne nurty europejskiej nauki prawa. Obu wyzwaniom nauka prawa w II Rzeczypospolitej sprostała z niemałym powodzeniem. Udało się skodyfikować w całości prawo karne (materialne i procesowe) i niektóre obszary prawa prywatnego (prawo zobowiązań, prawo handlowe, prawo autorskie, prawo wekslowe i czekowe, prawo prywatne międzynarodowe oraz procedurę cywilną). W wielu dyscyplinach, jak w prawie karnym (Makarewicz, Makowski), prawie zobowiązań (Longchamps de Berier), prawie międzynarodowym publicznym (Ehrlich, Cybichowski, Berezowski), teorii i filozofii prawa (Petrażycki, prawie rzymskim (Koschembahr-Łyskowski, Taubenschlag) czy prawie autorskim (Zoll), polska nauka prawa z sukcesem weszła do obiegu nauki europejskiej. Do źródeł tego sukcesu zaliczyć można: solidne prawnicze wykształcenie wsparte często praktyką w wymiarze sprawiedliwości, rozsądne proporcje między dogmatycznym i słusznościowym podejściem do litery prawa i kontekstu jego obowiązywania, poczucie wypełniania społecznej służby w pracach legislacyjnych, stały kontakt z nauką światową i środowiskiem akademickim europejskich uniwersytetów, a przede wszystkim mocne zakorzenienie w europejskiej tradycji prawnej.
Past and present. The importance of the legal attainments of the interwar Poland for the science of the early 21st century
The purpose of the article is to present the attainments of the Polish legal science in the period of interwar Poland. At that time, the Polish legal science faced two big challenges: to unify the system of law and to join the European science of law. It successfully rose up to both challenges. Criminal law and procedure were completely codified as well as some parts of private law (liabilities, commercial law, intellectual property law, international private law, and civil procedure). The Polish legal science became part of the European science in many legal disciplines, like criminal law (Juliusz Makarewicz, Waclaw Makowski), the law on liabilities (Roman Longchamps de Bérier), public international law (Ludwik Ehrlich, Zygmunt Cybichowski, Cezary Berezowski), the theory and philosophy of law (Leon Petrażycki), Roman law (Ignacy Koschembahr-Łyskowski, Rafał Taubenschlag) or intellectual property law (Fryderyk Zoll). Among the sources of this success one can mention: good legal education received by the Polish legal professionals, very often combined with practice in the administration of justice; reasonable proportions between the dogmatic and social methods of statutory interpretation; active participation of outstanding academics in legislative work; regular contacts of the Polish faculties of law with the Europaen legal science and universities in other countries and, above all, very solid and deep roots in the European legal tradition.
Keywords: Second Polish Republic, history of law, legal science, legal tradition
Prof. dr hab. Marcin Wiącek
Uniwersytet Warszawski
Wpływ Konstytucji marcowej na treść i praktykę stosowania Konstytucji z 1997 r.
Artykuł dotyczy pierwszej przedwojennej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, tj. Konstytucji z 17.03.1921 r. (tzw. Konstytucja marcowa), która obowiązywała do 1935 r. Autor analizuje najważniejsze problemy ustrojowe, jakie pojawiały się w trakcie stosowania tej Konstytucji. Ponadto Autor wykazuje, że pewne spory polityczne i prawne, które towarzyszyły stosowaniu Konstytucji marcowej, pojawiają się również obecnie, po uchwaleniu Konstytucji z 2.04.1997. W szczególności Autor odnosi się do takich zagadnień, jak: relacje między władzą wykonawczą i ustawodawczą, pozycja Prezydenta, system źródeł prawa, rola władzy sądowniczej w ochronie nadrzędności Konstytucji. W konkluzji Autor dochodzi do wniosku, że znajomość Konstytucji marcowej oraz praktyki ustrojowej okresu przedwojennego pozwala na lepsze zrozumienie aktualnych problemów konstytucyjnych.
The influence of the March Constitution 1921 on the contents and the practice of application of the 1997 Constitution
The article concerns the first constitution of the pre-war Poland, i.e. the Constitution of 17 March 1921 (the so-called ‘March Constitution’), which was in force until 1935. The author analyses the most important systemic problems that occurred when the March Constitution was in force. Furthermore, the author indicates that certain political and legal debates that used to accompany the application of the March Constitution occur also nowadays, after the Constitution of 2 April 1997 entered into force. In particular, the author makes reference to the following issues: the relations between the executive and legislative powers, the position of the President, the system of sources of law, the role of the judicial power in protecting the supremacy of the Constitution. The author arrives at the conclusion that knowledge of the March Constitution and the pre-war practice of application of the law makes the current constitutional problems more comprehensible.
Keywords: constitutionalism, March Constitution, judiciary, President
Prof. dr hab. Marlena Pecyna
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Międzywojenna refleksja o części ogólnej prawa cywilnego i jej doniosłość dla kodeksu cywilnego
Artykuł podejmuje problematykę znaczenia i doniosłości prac Komisji Kodyfikacyjnej, którą powołano ustawą z 3.06.1919 r. o Komisji Kodyfikacyjnej. Refleksje o wybranych zagadnieniach podejmowanych, rozważanych i rozstrzyganych przez Komisję Kodyfikacyjną stanowią wystarczającą podstawę do przyjęcia, że jest to dorobek, bez którego nie byłoby kodeksu cywilnego, a na pewno nie byłoby o takiej treści, jak uchwalona w 1964 r. i następnie nowelizowana. Materiały z prac Komisji, w tym projekty, ich uzasadnienie, sprawozdania z dyskusji, protokoły posiedzeń stanowią nieocenione źródło myśli prawniczej, ale także propozycji regulacji, do której również współcześnie należy sięgać. Uświadomienie sobie wagi prac Komisji i jej wyników, nie tylko z okazji jubileuszu niepodległości państwa polskiego, skłania do refleksji nad czasami obecnymi, kiedy prace współczesnej Komisji Kodyfikacyjnej, w tym nad nowym kodeksem cywilnym, zostały przerwane, a sama Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego została rozwiązana. Nie oznacza to braku ciągłości prac uczonych, bowiem powstała inicjatywa Akademicki Projekt Kodeksu Cywilnego , ale wyraża stosunek władz państwowych do prawa stanowionego.
Inter-war reflection about the general part of civil law and its significance for the Polish Civil Code
This article discusses the questions of significance and importance of the work of the Codification Commission, established by the Act of 3 June 1919 on the Codification Commission. Reflections about selected issues taken up, considered and decided by the Codification Commission are sufficient to assume that without these achievements there would have been no Civil Code, or at least its contents would differ from the act adopted in 1964 and subsequently amended. Materials documenting the Commission’s work, including the drafts, their justifications, reports on discussions, and meeting minutes are an invaluable source of legal thought, but also proposals of regulations which should be used also in this day and age. When we realise the significance of the Commission’s work and its results, not only on the centenary of Poland’s independence, this makes us reflect about out times, when the work of a contemporary Codification Commission, including work on a new Civil Code, was interrupted and the Civil Law Codification Commission as such was dissolved. This does not mean that academic work was interrupted, thanks to the initiative called Academic Civil Code Project, but it shows the attitude of state authorities to enactments.
Keywords: Civil Code, Codification Commission, legal culture, legal tradition
Prof. dr hab. Jerzy Zajadło
Uniwersytet Gdański
Czesław Znamierowski – uczony transcendentny
Z wielu wybitnych postaci polskiej teorii i filozofii prawa w ostatnim stuleciu autor wybrał do omówienia sylwetkę Czesława Znamierowskiego. Swój wybór uzasadnia trzema względami - biografią, oryginalnością koncepcji. teoretyczno- i filozoficznoprawnych oraz zainteresowaniem we współczesnej nauce. W artykule po krótkim przedstawieniu biografii omówiono tytułem przykładu trzy elementy naukowego dorobku Czesława Znamierowskiego: regułę życzliwości powszechnej, teorię demokracji oraz teorię norm. W zakończeniu autor wskazuje też na wpływ, jaki wywarł Znamierowski na powstanie i rozwój poznańskiej szkoły teorii prawa.
Słowa kluczowe: teoria prawa, filozofia, Znamierowski, teoria norm
Czesław Znamierowski – a transcendent scholar
Among the many distinguished representatives of the Polish theory and philosophy of law in the last century, the author chose to discuss the profile of Czesław Znamierowski. The choice is justified by three considerations: his biography, the originality of his conceptions in the field of theory and philosophy of law, and the interest in contemporary science.
The article, after a brief presentation of the biography, discusses as examples three elements of Czesław Znamierowski’s academic achievements: the rule of universal benevolence, the theory of democracy, and the theory of norms. In conclusion, the author also describes the influence that Znamierowski had on the emergence and development of the Poznań theory of law school.
Keywords: theory of law, philosophy, Znamierowski, theory of norms
Prof. dr hab. Piotr Tuleja
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Maciej Starzewski – znaczenie dorobku dla współczesnego polskiego konstytucjonalizmu
Artykuł podejmuje problematykę doniosłości i aktualności międzywojennych ustaleń Maciej Starzewskiego. Zdaniem autora, zwłaszcza poglądy na problematykę sądownictwa konstytucyjnego mogą stanowić punkt wyjścia do dyskusji nad wieloma istotnymi i współczesnymi problemami. Tytułem przykładu można wskazać dwa problemy. Konieczna jest reinterpretacja zasady domniemania konstytucyjności ustaw w taki sposób, by nie ograniczała nadmiernie nadrzędności Konstytucji. W świetle wywodów M. Starzewskiego można postawić pytanie, czy dotychczasowe odczytanie domniemania konstytucyjności ustaw gwarantuje w sposób efektywny taką nadrzędność.
Maciej Starzewski: the importance of his achievements for contemporary Polish constitutionalism
This article discusses the importance and currency of Maciej Starzewski’s findings from the inter-war period. According to this author, it is particularly his views on constitutional courts that may be the starting point in the discussion on many weighty contemporary problems. By way of an example, we can mention two such problems. It is necessary to reinterpret the principle of presumed constitutionality of statutes so as to prevent is from limiting the superiority of the Constitution too much. In the light of arguments put forward by M. Starzewski, we can ask whether the way the presumption of constitutionality has been understood so far provides an effective guarantee if such superiority.
Keywords: constitutional courts, constitution, constitutionalism, review of constitutionality of statutes
Prof. dr hab. Piotr Radziewicz
Politechnika Warszawska
O niedostatkach teorii stanu wyższej konieczności konstytucyjnej
Artykuł jest polemiką z opracowaniem M. Małeckiego i M. Pacha: „State of constitutional necessity”. Krytyce zostały poddane główne tezy odnoszące się do stanu wyższej konieczności konstytucyjnej. W polemice zostało wskazane, że – wbrew stanowisku autorów artykułu – Konstytucja nie daje podstaw do wyprowadzenia teorii przez nich dowodzonej, a dokonana przez nich wykładnia norm konstytucyjnych opiera się na arbitralnych założeniach. Wyrok TK K 47/15, podany w artykule jako przykład działania TK w stanie wyższej konieczności, w rzeczywistości dotyczył innych zagadnień i został błędnie przywołany. Elementy teorii nie pasują do siebie, są nieadekwatne i niespójne. Polemikę kończy uwaga o powinnościach nauki prawa i jej etycznej odpowiedzialności za głoszone poglądy.
On the flaws of the state of constitutional necessity theory
The article is a polemic with a study by M. Małecki and M. Pach, entitled ‘State of constitutional necessity’. It criticizes the main theses relating to the state of constitutional necessity. The polemic points out that – contrary to what the authors claim – the Constitution provides no grounds for inferring the theory they argue for, whereas their interpretation of constitutional norms is based on arbitrary assumptions. The CT judgment (K 47/15) used in their article as an example of the Constitutional Tribunal’s acting out of necessity in fact concerned other matters and was quoted erroneously. Individual elements of the theory are mismatched, inadequate, and inconsistent. The polemic ends with a commentary on the duties of the science of law and its ethical responsibility for the views that are disseminated.
Keywords: Constitution, institution of necessity, constitutional crisis, judicial review
Dr Alicja Sikora
Bruksela
Glosa do wyroku TS z 27.02.2018 r., C-64/16, Associação Sindical dos Juízes Portugueses (art. 19 TUE jako autonomiczny i samodzielny wzorzec kontroli legalności)
Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C-64/16, Associação Sindical dos Juízes Portugueses, stanowi jedną z najbardziej wyraźnych i doniosłych prób ujęcia architektury konstytucyjnej prawa Unii jako struktury opartej na zasadzie państwa prawa i zakorzenionej na wartościach w rozumieniu art. 2 TUE. W odpowiedzi na pytanie prejudycjalne zadane przez portugalski najwyższy sąd administracyjny w ramach sporu między stowarzyszeniem zawodowym sędziów portugalskich (ASJP) a portugalskim trybunałem obrachunkowym (Tribunal de Contas) , po raz pierwszy Trybunał uznał art. 19 TUE za normę o charakterze autonomicznym i samodzielny wzorzec kontroli legalności a spośród wartości podlegających ochronie na podstawie tegoż przepisu Trybunał wyróżnił w szczególności zasadę niezawisłości sędziowskiej podkreślając, że art. 19 TUE powierza zadanie zapewnienia kontroli sądowej w porządku prawnym Unii nie tylko Trybunałowi, ale również sądom krajowym.
Commentary on judgment of the Court of Justice of the European Union of 27 February 2018 in case C-64/16, Associação Sindical dos Juízes Portugueses
The ECJ judgment in the case C-64/16, Associação Sindical dos Juízes Portugueses is arguably the most important judgement since Les Verts regarding the principle of the rule of law in EU legal system and EU's constitutional architecture based on values within the meaning of Article 2 TEU. For the very first time that Article 19 TEU, as a self-standing rule, is a relevant parameter of judicial review. Of all principles enshrined in Article 19 TEU, the Court focuses on the paramount importance of judicial independence, which, according to the Court, is not only relevant for the EU Courts, but also for national jurisdictions. In the commented judgement the Court designs Article 19 TEU as a crucial norm for the purpose of the functioning of the judicial system of the European Union as a whole.
Keywords: European Union, rule of law, Article 2 TEU, Article 19 TEU, principle of judicial independence, principle of effective judicial protection and access to an impartial court
