Dziedziczenie prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 7 marca 2017 r., III UK 88/16dr Witold Borysiak
adiunkt, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski oraz Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Polska
ORCID: 0000-0002-9106-5576
Dziedziczenie prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 7 marca 2017 r., III UK 88/16
Dziedziczeniu w rozumieniu art. 922 Kodeksu cywilnego podlegają jedynie prawa i obowiązki majątkowe mające charakter cywilnoprawny, a więc takie, których podstawą jest stosunek cywilnoprawny. Prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy przyznawane na podstawie ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego. Nie ma więc charakteru cywilnoprawnego i z tego względu nie wchodzi w skład spadku po uprawnionym do uzyskania takiego świadczenia członku rodziny pracownika. Przechodzi ono jednak na podstawie sukcesji publicznoprawnej na osoby wskazane w tzw. ustawie emerytalnej, jeżeli złożyły one przed swoją śmiercią wniosek o jego przyznanie. Ponieważ jest to uprawnienie niemające charakteru cywilnoprawnego, teoretycznie niepoprawna jest jego kwalifikacja w świetle art. 922 § 2 k.c. bądź jako prawa majątkowego przechodzącego na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami bądź jako prawa ściśle związanego z osobą spadkodawcy.
Słowa kluczowe: prawo spadkowe, prawo ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenie wypadkowe, dziedziczenie, sukcesja uniwersalna, stosunek cywilnoprawny, stosunek publicznoprawny, sukcesja publicznoprawna, wypadek przy pracy, jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy
dr Witold Borysiak
assistant professor, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, and Institute of Justice, Poland
ORCID: 0000-0002-9106-5576
Hereditability of the Right to One-Off Compensation for an Accident at Work. Commentary on Judgment of the Supreme Court – Labour Law, Social Security and Public Affairs Chamber of 7 March 2017, III UK 88/16
According to Article 922 of the Polish Civil Code, only property rights and obligations of a civil law nature, i.e. those based on civil law relationships, are subject to succession. The right to a one-off compensation for a work accident granted under Article 13 of the Act of 30 October 2002 on Social Security in Cases of Work Accidents and Occupational Diseases is a right granted under social security law. Therefore, it is not of a civil law nature and for this reason is not part of the estate the employee’s family member entitled to receive. However, this right passes through public law succession to persons indicated in Article 136 of the Act of 17 December 1998 on Retirement and Disability Pensions from the Social Insurance Fund, if said persons applied for its grant before their death. Since this right is not of a civil law nature, from the theoretical point of view it is incorrect to classify it under Article 922(2) of the Polish Civil Code either as a property right that passes to specified persons irrespective of whether or not they are heirs, or as a right of personal nature strictly connected with the deceased.
Keywords: law of succession, social security law, accident insurance, succession, universal succession, civil law relationship, public law relationship, public law succession, work accident, lump-sum compensation for accidents at work, rights and duties of strictly personal nature
Bibliografia / References
Antonów K., Suchacki B. [w:] Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz, red. K. Antonów, Warszawa 2014.
Banaszczyk Z. [w:] System Prawa Prywatnego. Tom 1. Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2012.
Borysiak W., Dziedziczenie. Konstrukcja prawna i ochrona, Warszawa 2013.
Borysiak W. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Spadki, Tom IVA., red. K. Osajda, Warszawa 2019.
Brzeziński B., Kalinowski M., Glosa do wyroku NSA z 20.10.1987 r., III SA 496/87, „Palestra” 1990/6–7.
Brzozowski A., Kocot W., Skowrońska-Bocian E., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2018.
Ciszewska D., Następstwo prawne w świetle ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, „Monitor Prawniczy” 2007/1.
Ciszewski J., Knabe J. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, Warszawa 2019.
Gajewski S. [w:] Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz do trzech ustaw emerytalnych, red. K. Antonów, LEX 2019.
Grebieniow A. [w:] Studia i Analizy Sądu Najwyższego. Przegląd orzecznictwa za rok 2017, red. J. Kosonoga, Warszawa 2018.
Grzybowski S. [w:] System Prawa Cywilnego. Tom I. Prawo cywilne – część ogólna, red. S. Grzybowski, Warszawa 1985.
Gwiazdomorski J., Prawo spadkowe, Warszawa 1959.
Gwiazdomorski J., Prawo spadkowe, Warszawa 1990 (zaktualizował A. Mączyński).
Jędrasik-Jankowska I., Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2020.
Jędrasik-Jankowska I., Jankowska K., Prawo do emerytury, Warszawa 2011.
Kremis J. [w:] Kodeks cywilny – komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2016.
Księżak P., Prawo spadkowe, Warszawa 2017.
Kuźmicka-Sulikowska J. [w:] Kodeks cywilny – komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2019.
Niedośpiał M., Glosa do postanowienia SN z 18.3.2015 r., I CSK 111/14, „Palestra” 2017/7–8.
Niezbecka E., Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, red. A. Kidyba, Warszawa 2015.
Ostaszewski W. [w:] Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Emerytury pomostowe. Komentarz, red. G. Gudowska, K. Ślebzak, Warszawa 2013.
Piątowski J.S., Kordasiewicz B., Prawo spadkowe. Zarys wykładu, Warszawa 2011.
Skowrońska-Bocian, E. Prawo spadkowe, Warszawa 2016.
Świątkowski A., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2018.
Wolak G., Glosa do postanowienia SN z 18.3.2015 r., I CSK 111/14, opublikowana bez zmian (1) „Rejent” 2016/7; (2) „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2017/1.
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2018.
dr hab. Tomasz Justyński LL.M., profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Katedra Prawa i Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska
ORCID: 0000-0003-0270-4178
Wygaśnięcie odrębnej własności lokalu ze względu na zburzenie jednego z nich. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 1/19
Orzeczenie Sądu Najwyższego dotyczy niezwykle skomplikowanego jurydycznie zagadnienia z zakresu prawa rzeczowego, a mianowicie prawnego znaczenia zburzenia jednego z dwóch wyodrębnionych w budynku dwulokalowym lokali (stanowiących osobne nieruchomości).
Autor nie podziela żadnego z trzech, kaskadowo wyrażonych w jednym zdaniu tezy uchwały, stanowisk Sądu Najwyższego. Po pierwsze, nie uważa, aby można było przyjąć, że w świetle obowiązujących przepisów zburzenie lokalu automatycznie oznacza wygaśnięcie jego odrębnej własności. Zgaśnięcie odrębnej własności uzależnione jest bowiem od istnienia lub braku woli odbudowy lokalu i wymaga formalnego „zamanifestowania” w ramach zniesienia wspólności akcesoryjnych wobec własności lokalu praw. Po drugie, autor nie godzi się także ze wskazanym przez Sąd następstwem w postaci zgaśnięcia, w takiej sytuacji, również odrębnej własności drugiego lokalu. Nie ma żadnych powodów, aby po zburzeniu jednego odrębnego lokalu w częściowo zburzonym budynku nie mogła nadal trwać jedna odrębna własność lokalu. Do zupełnie nieakceptowalnych skutków prowadzi także, zdaniem autora glosy, trzeci z wyrażonych przez Sąd Najwyższy poglądów, ponieważ nie można zgodzić się z „wywłaszczeniem” dotychczasowego właściciela odrębnego lokalu, który nie został zburzony, i przyznaniem „współwłasności” w tym lokalu właścicielowi lokalu zburzonego.
Słowa kluczowe: rzeczowe prawo, wieczyste użytkowanie, odrębna własność lokalu, zniszczenie budynku
dr hab. Tomasz Justyński, LL.M., professor of the Nicolaus Copernicus University in Torun
Department of Civil Law and Civil Procedure, Faculty of Law and Administration, Nicolaus Copernicus University in Torun, Poland
ORCID: 0000-0003-0270-4178
Expiration of Separate Ownership of Premises after Demolition of One of Two Units. Commentary on Resolution of the Supreme Court – Civil Chamber of 16 May 2019, III CZP 1/19
The resolution of the Supreme Court concerns an extremely complex issue, in juridical terms, from the field of property law, namely the legal significance of demolition one of the two premises (units) separated within a building consisting of two units (which are separate real estates).
The author does not share any of the three views expressed by the Supreme Court in a cascading manner in a single sentence of the operative part of the resolution. Firstly, he does not believe it can be assumed that in the light of applicable provisions, demolition of premises automatically entails expiration of separate ownership of said premises. Expiration of separate ownership depends on the existence of an intention to rebuild the premises, or lack of such intention, and requires to be formally ‘manifested’ by dissolution of joint rights having accessory nature vis-a-vis the ownership of premises. Secondly, the author disagrees with the consequence indicated by the Court, namely expiration, in the described situation, of the separate ownership of the other unit too. There are no reasons why, after demolition of one unit in a partially demolished building, the other right separate ownership of premises should not continue. Moreover, according to the commentator, the third view expressed by the Supreme Court also leads to absolutely unacceptable consequences, because one cannot agree with ‘expropriation’ of the hitherto owner of separate premises that were not demolished and granting ‘co-ownership’ of these premises to the owner of the demolished premises.
Keywords: property law, perpetual usufruct, separate ownership of premises, destruction of a building
Bibliografia / References
Breyer S., Przeniesienie własności nieruchomości, Warszawa 1975.
Dadańska K., Skutki upływu terminu, na który zostało ustanowione prawo użytkowania wieczystego gruntu, na prawo odrębnej własności lokalu znajdującego się w budynku położonym na tym gruncie. Glosa do uchwały składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 sierpnia 2017 r., III CZP 11/17, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2019/3.
Justyński T., Chichot użytkowania wieczystego, „Rzeczypospolita” – dodatek „Prawo co dnia”, z dnia 7 lipca 2020 r., nr 157.
Justyński T., Odrębna własność zburzonego lokalu. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 13 marca 2020 r., III CZP 65/19, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2020/10.
Justyński T., Wygaśnięcie odrębnej własności lokalu. Glosa do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 sierpnia 2017 r., III CZP 11/17, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2019/5.
Kocot W., Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 sierpnia 2017 r., III CZP 11/17, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2018/6.
Krajewski M., Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 sierpnia 2017 r., III CZP 11/17, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2018/12.
Nowakowski K. [w:] System prawa cywilnego, t. II, red. J. Ignatowicz, Wrocław 1977.
Sandra Hadrowicz
studentka V roku jednolitych studiów magisterskich na kierunku Prawo na Uniwersytecie Warszawskim, Polska
ORCID: 0000-0002-0967-9529
Koszty „nieodpłatnej” opieki a pojęcie szkody podlegającej kompensacji na podstawie art. 444 § 1 k.c. Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 22 lipca 2020 r., III CZP 31/19
Sąd Najwyższy w glosowanej uchwale rozstrzygnął rozbieżności w zakresie wykładni art. 444 § 1 Kodeksu cywilnego. W prowadzonych w polskich sądach postępowaniach odszkodowawczych dotyczących kompensacji szkody na osobie pojawiał się bowiem problem klasyfikacji prawnej opieki, która była sprawowana w sposób nieodpłatny. Powstało zasadnicze pytanie: czy „koszty” nieodpłatnej opieki stanowią szkodę podlegającą naprawieniu w postaci „zwrotu wszelkich kosztów wynikłych w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia”. Sąd Najwyższy udzielił w tym zakresie odpowiedzi twierdzącej, a tym samym stanął na stanowisku, że poszkodowany, który doznał uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, może domagać się na podstawie art. 444 § 1 Kodeksu cywilnego odszkodowania z tytułu kosztów opieki sprawowanej nad nim nieodpłatnie przez osoby bliskie. Sentencja uchwały może budzić uzasadnione wątpliwości natury prawnej. Nie rozwiewa ich również uzasadnienie orzeczenia. Przesłanki, na których SN oparł uzasadnienie uchwały, wymagają zatem krytycznej analizy i z tej przyczyny stanowią przedmiot niniejszej glosy.
Słowa kluczowe: odpowiedzialność odszkodowawcza, szkoda na osobie, koszty opieki, nieodpłatna opieka, zwrot kosztów
Sandra Hadrowicz – fifth-year student of long-cycle Master's degree programme in law at the University of Warsaw, Poland.
ORCID: 0000-0002-0967-9529
Costs of ‘Gratuitous’ Care and the Notion of Loss to be Compensated for on the Basis of Article 444(1) of the Civil Code. Commentary on Resolution of a Panel of Seven Judges of the Supreme Court – Civil Chamber of 22 July 2020, III CZP 31/19
In the commented resolution, the Supreme Court resolved the discrepancies in the field of interpretation of Article 444(1) of the Civil Code. In proceedings conducted before Polish courts, concerning damages by way of compensation for personal injury, a problem appeared with regard to legal classification of care which had been provided gratuitously. The fundamental question that arose was whether the ‘costs’ of gratuitous care are a loss that should be compensated for as part of ‘refund of all costs caused by bodily injury or health impairment’. The Supreme Court answered this question in the affirmative, taking the view that a victim who suffered a bodily injury or health impairment can claim, on the basis of Article 444(1) of the Civil Code, compensation for the costs of care provided to him/her gratuitously by family members and/or cohabitees. The operative part of the resolution can give rise to substantiated legal doubts, which are not dispelled by the justification. Thus the grounds on which the Court based the justification of the resolution require a critical analysis and for this reason are the subject of this commentary.
Keywords: liability in damages, personal injury, costs of care, gratuitous care, refund of costs
Bibliografia / References
Czachórski W., Zarys prawa zobowiązań. Część ogólna, Warszawa 1963.
Długoszewska-Kruk I. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2019.
Dybowski T. [w:] System Prawa Cywilnego, Prawo zobowiązań – część ogólna, t. III, cz. 1, red. Z. Radwański, Wrocław 1981.
Janiszewska B., Odszkodowanie za szkodę na osobie (art. 444 k.c.) – uwagi na tle orzecznictwa sądów powszechnych, „Prawo i Medycyna” 2015/2.
Janiszewska B., Zwrot kosztów tzw. leczenia prywatnego osoby poszkodowanej w zdarzeniu komunikacyjnym, „Monitor Prawniczy” 2017/7.
Kaczmarek R., Pojęcie szkody w literaturze karnistycznej w porównaniu z cywilnoprawną jej kwalifikacją, „Nowe Prawo” 1982/11–12.
Kaliński M., Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2014.
Kaliński M. [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań – część ogólna, t. 6, red. A. Olejniczak, Warszawa 2018.
Kaliński M. [w:] A. Brzozowski, J. Jastrzębski, M. Kaliński, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2019.
Koch A., Związek przyczynowy jako podstawa odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie cywilnym, Warszawa 1975.
Longchamps de Berier R., Polskie prawo cywilne: zobowiązania, Poznań 1999.
Longchamps de Berier R., Uzasadnienie projektu do Kodeksu zobowiązań z uwzględnieniem ostatecznego tekstu Kodeksu. Art. 1–167, Komisja Kodyfikacyjna. Podkomisja Prawa o zobowiązaniach, z. 4, Warszawa 1934.
Misztal-Konecka J., Kilka uwag o kosztach opieki nad poszkodowanym jako szkodzie podlegającej naprawieniu na podstawie art. 444 § 1 zd. 1 k.c. [w:] Ius est a iustitia appellathum. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Wiśniewskiemu, red. T. Ereciński, J. Gudowski, M. Pazdan, M. Tomalak, Warszawa 2017.
Mularski K. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 353–626, t. II, red. M. Gutowski, Warszawa 2019.
Olejniczak A. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz t. III, cz. 1, red. A. Kidyba, Warszawa 2014.
Pajor T., Odpowiedzialność dłużnika za niewykonanie zobowiązania, Warszawa 1982.
Radwański Z., Prawo cywilne. Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 1995.
Radwański Z., Olejniczak A., Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2006.
Safjan M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Art. 1–44910, t. I, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2018.
Sinkiewicz A., Pojęcie i rodzaje szkody w polskim prawie cywilnym, „Rejent” 1998/2.
Strugała R. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2019.
Szpunar A., O funkcjach odpowiedzialności cywilnej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z wynalazczości i ochrony własności intelektualnej” 1974/1, t. CCCXLVI.
Szpunar A., Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i osobie, Bydgoszcz 1998.
Szpunar A., Ustalenie odszkodowania w prawie cywilnym, Warszawa 1975.
Szpunar A., Zakres obowiązku naprawienia szkody, „Państwo i Prawo” 1960/1.
Śmieja A. [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo zobowiązań - część ogólna, t. 6, red. A. Olejniczak, Warszawa 2014.
M. Świerczyński [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2020.
Warkałło W., Odpowiedzialność odszkodowawcza. Funkcje. Rodzaje. Granice, Warszawa 1972.
Winiarz J., Obowiązek naprawienia szkody, Warszawa 1970.
Winiarz J., Odpowiedzialność cywilna z tytułu nadzoru nad dzieckiem, Warszawa 1973.
Wiśniewski T. [w:] Komentarz, do Kodeksu Cywilnego. Zobowiązania, t. 1–2, Księga II, red. G. Bieniek, Warszawa 2011.
Zagrobelny K. [w:] Kodeks cywilny, Komentarz do art. 1–534, t. I, red. E. Gniewek, Warszawa 2004.
dr hab. Jacek Izydorczyk, profesor Uniwersytetu Łódzkiego
Zakład Postępowania Karnego, Katedra Postępowania Karnego i Kryminalistyki, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki, Polska
ORCID: 0000-0001-7275-8150
Zakaz reformationis in peius. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 15 października 2020 r., IV KK 330/19
Zakaz reformationis in peius jest tak fundamentalną instytucją prawa karnego procesowego obowiązującego w Polsce, że musi dziwić, iż wciąż pojawiają się orzeczenia sądów odwoławczych de facto łamiące ten zakaz.
Słowa kluczowe: postępowanie karne, zmiana wyroku przez sąd odwoławczy, kierunek zaskarżenia wyroku a orzekanie środków zabezpieczających
dr hab. Jacek Izydorczyk, associate professor of the University of Lodz
Institute of Criminal Procedure, Department of Criminal Proceedings and Criminology, Faculty of Law and Administration, University of Lodz, Poland
ORCID: 0000-0001-7275-8150
Prohibition of Reformationis in Peius. Commentary on Judgment of the Supreme Court - Criminal Chamber of 15 October 2020, IV KK 330/19
The prohibition of reformationis in peius is such a fundamental tenet of criminal procedural law applicable in Poland that it must be surprising to see that appellate court still issue judgments which in fact break this prohibition.
Keywords: criminal procedure, modification of judgment by appellate court, direction of challenge of the judgment in the context of adjudicating interim measures
Bibliografia / References
Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego – komentarz, t. 1, Warszawa 2014.
Izydorczyk J., Granice orzekania sądu odwoławczego w polskiej procedurze karnej, Łódź 2010.
Zabłocki S. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 3, red. Z. Gostyński, Warszawa 2004.
Sylwia Góźdź
doktorantka, Instytut Nauk Prawnych, Polska Akademia Nauk, Polska
ORCID: 0000-0002-1135-4475
Uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego jako przesłanka obrony obligatoryjnej. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 28 stycznia 2020 r., II KK 22/19
Wyrok dotyczy kwestii naruszenia prawa do obrony oskarżonego jako bezwzględnej przyczyny odwoławczej – w przypadku obrony obligatoryjnej. Zgadzam się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, że brak obrońcy obligatoryjnego stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą w świetle obowiązujących przepisów Kodeksu postępowania karnego. Obrona obligatoryjna zachodzi między innymi wtedy, gdy istnieją uzasadnione wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, przy czym uzasadniona wątpliwość co do stanu poczytalności nie musi mieć ewidentnego charakteru, wystarczające jest uprawdopodobnienie, że poczytalność oskarżonego mogła być co najmniej ograniczona. To miało miejsce w glosowanej sprawie – długotrwałe i udokumentowane leczenie psychiatryczne oskarżonego, związane z zaburzeniami psychicznymi, mogło i powinno zgodnie ze wskazaniem elementarnej wiedzy i doświadczenia życiowego budzić uzasadnione wątpliwości każdego sądu co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, zarówno w czasie popełnienia zarzucanych mu czynów, jak i w czasie postępowania, a to z kolei powodowało konieczność wyznaczenia obrońcy i jego udziału w rozprawie głównej przed sądem orzekającym. Brak tego obrońcy stanowił bezwzględną przyczynę odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt 10 Kodeksu postępowania karnego.
Słowa kluczowe: postępowanie karne, wyrok, bezwzględne podstawy uchylenia orzeczenia, obrona obligatoryjna, niepoczytalność, zdrowie psychiczne oskarżonego
Sylwia Góźdź
PhD student, Institute of Law Studies, Polish Academy of Sciences, Poland
ORCID: 0000-0002-1135-4475
Substantiated Doubts as to the Sanity of the Accused as Grounds for Mandatory Defence. Commentary on Judgment of the Supreme Court – Criminal Chamber of 28 January 2020, II KK 22/19
The judgment concerns violation of the defendant's right to defence as absolute grounds for appeal in the case of mandatory defence. The commentator fully agrees with the position of the Supreme Court that failure to provide a person with a defence attorney when doing so was mandatory constitutes grounds for appeal in the light of the applicable provisions of the Code of Criminal Procedure. Mandatory defence is applicable, inter alia, if there are justified doubts as to the mental health of the accused, whereas justified doubts as to the state of sanity do not have to be blatantly obvious: it is sufficient to substantiate that the accused's sanity could be at least limited. This was so in the commented case – a long-term and documented psychiatric treatment of the accused, related to mental disorders, in the light of basic knowledge and life experience, could and should have raises reasonable doubts of each court as to the state of mental health of the accused, both at the time of commission of the alleged offences and during the proceedings, and this in turn resulted in the need to appoint a defence attorney and the need for the defence attorney to participate in the main hearing before the adjudicating court. An absence of such an attorney constituted absolute grounds for appeal as defined in Article 439(1)(10) of the Code of Criminal Procedure.
Keywords: criminal proceedings, judgment, absolute grounds for revoking the decision, mandatatory defence, insanity
Bibliografia / Refeneces
Dąbrowski K., Co to jest zdrowie psychiczne [w:] Zdrowie psychiczne, red. K. Dąbrowski, Warszawa 1985.
Kmiecik R., Skrętowicz E., Proces karny. Część ogólna, Warszawa 2009.
Mała encyklopedia medycyny, t. 3, red. S. Bogusławski, Warszawa 1989.
Marek A., Prawo karne, Warszawa 2001.
Nycz P., Obrona obligatoryjna związana ze stanem psychiki oskarżonego – uwagi na marginesie postanowienia SN z 29 czerwca 2010 r., I KZP 6/10, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2011/3.
Prusak R., Wątpliwości co do poczytalności oskarżonego jako podstawa obligatoryjnego udziału obrońcy w postępowaniu karnym, „Palestra” 1969/1 (133), t. 13.
Rutkowski R., Kontrowersje w sprawie odpowiedzialności karnej osób z zaburzeniami psychicznymi, „Nowe Prawo” 1989/4.
Słownik psychologiczny, red. W. Szewczuk, Warszawa 1985.
Stefański R., Konstytucyjne prawo do obrony a obrona obligatoryjna w świetle noweli z dnia 27 września 2013 r. [w:] Rzecznik Praw Obywatelskich, Prawo do obrony w postępowaniu penalnym. Wybrane aspekty, Warszawa 2014.
Świecki D. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2015.
Wąsek A. [w:] O. Górniok i in., Kodeks karny. Komentarz, t. I, Gdańsk 2005.
Wilkowska-Płóciennik A., Uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego jako przesłanka obrony obligatoryjnej, „Prokuratura i Prawo” 2006/4.
Zbiór orzeczeń z zakresu prawa karnego procesowego wraz z komentarzami. Nadzwyczajne środki zaskarżenia oraz postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia, red. K. Klugiewicz, Kraków 2014.
Zieliński M., Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki, Warszawa 2010.
dr Beata Bury
sędzia Sądu Rejonowego w Rzeszowie orzekający w Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wykładowca Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, Polska
ORCID: 0000-0002-7437-1117
Rozwiązanie umowy o pracę na skutek nieprzyjęcia przez pracownika nowych warunków pracy lub płacy objęte zwolnieniem grupowym. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 października 2019 r., I PK 196/18
Glosowane orzeczenie dotyczy następstw przeprowadzenia przez pracodawcę jednostronnej zmiany warunków pracy lub płacy wobec znacznej liczby pracowników w relacji do czynności polegających na rozwiązaniu (definitywnym) stosunków pracy. Za oczywisty należy bowiem uznać pogląd, że definicję „zwolnienia grupowego” budują tzw. „prawdziwe” zwolnienia, czyli takie, które prowadzą wprost do ustania stosunku pracy. Pewne wątpliwości dotyczą natomiast tego, czy analogiczne założenie powinno dotyczyć wypowiedzeń zmieniających, czyli takich, które prowadzą (jedynie) do zmiany warunków pracy lub płacy, ale ich skutkiem ubocznym, często niezamierzonym przez pracodawcę – wobec nieprzyjęcia przez pracownika proponowanych zmian – może być ustanie stosunku pracy. Ostatecznie, można przyjąć jako regułę, że wypowiedzenie zmieniające należy traktować jako „zwolnienie” w rozumieniu art. 1 ust. 1 akapit 1 dyrektywy Rady nr 98/59/WE z 20.07.1998 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do zwolnień grupowych, a ewentualnie – w przypadku „nieistotności” proponowanych zmian – jako „inne formy wygaśnięcie umowy o pracę” w rozumieniu art. 1 ust. 1 akapit 2 tej dyrektywy. Bez względu jednak na szczegółową kwalifikację wypowiedzenia zmieniające powinny być uwzględniane przy ustalaniu liczebności grupy zwalnianych pracowników, jeżeli „zwolnień” właściwych jest przynajmniej pięć.
Słowa kluczowe: wypowiedzenie umowy o pracę, wypowiedzenie zmieniające, zwolnienie grupowe, zmiana warunków pracy i płacy
dr Beata Bury
judge of the District Court in Rzeszow; lecturer of the National School of the Judiciary and Public Prosecution, Poland
ORCID: 0000-0002-7437-1117
Termination of an Employment Contract Due to Employee’s Refusal to Accept New Work or Pay Conditions Covered by Mass Redundancy. Commentary on Judgment of the Supreme Court – Labour Law and Social Security Chamber of 10 October 2019, I PK 196/18
The commented decision concerns the consequences of unilateral change of work or pay conditions by the employer, affecting a significant number of employees, compared to actions involving (definitive) termination of employment relationships. It must be taken for granted that the definition of 'collective redundancy' is based on so-called 'real' dismissals, that is, those which lead directly to the termination of the employment relationship. On the other hand, there are doubts as to whether a similar assumption should apply to notices of termination amending contracts of employment, that is, those which lead (only) to a change in work or pay conditions, but their side effect, often unintended by the employer, when the employee does not accept the proposed amendments, may be termination of the employment relationship. Finally, it can be accepted as a rule that a notice of termination amending the employment contract should be regarded as a ‘dismissal’ within the meaning of Article 1(1)(a) of Council Directive 98/59/EC of 20 July 1998 on the approximation of the laws of the Member States relating to collective redundancies, and alternatively – if the proposed amendments are ‘insignificant’ – as other forms of ‘termination of the employment contract’ within the meaning of second indent of Article 1(1) of that Directive. However, regardless of the specific classification, a notice of termination amending the employment contract should be taken into account when determining the number of employees who were made redundant, provided that the number of actual 'redundancies' is at least five.
Keywords: termination of the employment contract, notice of termination amending the employment contract, collective redundancy, change of work or pay conditions
Bibliografia / References
Szypniewski M., Kwalifikacja prawna wypowiedzenia zmieniającego w kontekście przepisów o zwolnieniach grupowych. Glosa do wyroku SN z 10 października 2019 r., I PK 196/18, LEX 2020.
dr Andrzej Jabłoński
Zakład Prawa Pracy, Instytut Prawa Cywilnego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski, Polska
ORCID: 0000-0002-1383-814X
Jednorazowy charakter odprawy emerytalnej lub rentowej. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego składu siedmiu sędziów – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 sierpnia 2019 r., III PZP 3/19
W glosowanej uchwale Sąd Najwyższy dokonał analizy zasad nabywania prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej przez pracowników Służby Leśnej. Odnosząc się wpierw do regulacji powszechnego prawa pracy, Sąd Najwyższy podtrzymał swoje stanowisko, że w świetle art. 921 Kodeksu pracy odprawa emerytalna lub rentowa jest świadczeniem jednorodnym oraz jednorazowym w tym sensie, że pracownik może otrzymać je tylko raz w życiu, niezależnie od tego, czy przechodzi na rentę czy emeryturę. Podobnie jednorodny charakter należy przypisać odprawie regulowanej pragmatykami służbowymi. Natomiast zasada jednorazowości na gruncie pragmatyk służbowych rozumiana jest w ten sposób, że pracownik nie może ponownie nabyć prawa do odprawy na podstawie tytułu prawnego, na podstawie którego już raz odprawę nabył. Uprzednie pobranie odprawy na podstawie innego tytułu prawnego nie sprzeciwia się ponownej wypłacie świadczenia.
Słowa kluczowe: odprawa emerytalna (rentowa), pragmatyka służbowa, jednorazowość odprawy
dr Andrzej Jabłoński
Labour Law Unit, Institute of Civil Law, Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wroclaw, Poland
ORCID: 0000-0002-1383-814X
One-Off Severance Pay in Case of Retirement or Disability. Commentary on Resolution of a Panel of Seven Judges of the Supreme Court – Labour Law and Social Security Chamber of 29 August 2019, III PZP 3/19
In the discussed resolution, the Supreme Court analysed the principles according to which employees of the Forest Service acquire the right to retirement or disability severance pay. Referring first to the provisions of universally applicable labour law, the Supreme Court upheld its earlier position that in the light of Article 921 of the Labour Code a retirement or disability severance pay is a uniform and one-off benefit in the sense that an employee may receive it only once in a lifetime, regardless of whether he/she retires or becomes a disability pensioner. A similarly homogeneous character should be attributed to the severance pay regulated by statutes regulating individual professions. On the other hand, the principle of one-off payment under statutes regulating individual professions is understood to mean that an employee cannot re-acquire the right to a severance pay under the legal title on whose basis he/she has already acquired the severance payment once. However, the prior collection of a severance payment does not preclude the benefit being paid again under another legal title.
Keywords: retirement severance pay (disability severance pay), statute regulating an individual profession, one-off severance pay
Bibliografia / References
Baran K.W., Komentarz do wybranych przepisów ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce [w:] Akademickie prawo zatrudnienia. Komentarz, red. K.W. Barana, LEX 2020.
Bieniek G., Prawo pracy a prawo cywilne, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1986/9.
Dzienisiuk D., Świadczenia na rzecz pracowników przechodzących na emeryturę lub rentę [w:] Powszechne a szczególne prawo pracy, red. L. Florek, LEX 2016.
Pławucka H., Odprawa emerytalna lub rentowa, hasło 51 [w:] Encyklopedia prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, red. L. Florek, Warszawa 1998.
Pławucka H., Prawo do odprawy emerytalnej osoby pobierającej świadczenie emerytalne w trakcie zatrudnienia, „Nowe Zeszyty Samorządowe” 2001/4.
Prusinowski P., Glosa do uchwały SN z dnia 18 marca 2010 r., II PZP 1/10. Powtarzalność prawa do odprawy emerytalnej i rentowej, „Gdańskie Studia Prawnicze. Przegląd Orzecznictwa” 2011/1.
Prusinowski P. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, t. 1, red. K.W. Baran, LEX 2020.
Stopka K., O realizacji zabezpieczenia społecznego w przepisach kodeksu pracy, „Acta Universitatis Vratislaviensis, „Przegląd Prawa i Administracji” 2020/CXX/2.
Wagner B. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. L. Florek, LEX 2017.
Walczak K. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, red. K. Walczak, LEX 2020.
dr hab. Agnieszka Olesińska, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Katedra Prawa Finansów Publicznych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu; sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy, Polska
ORCID: 0000-0002-5134-7237
Doręczenie decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego po upływie terminu przedawnienia. Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17 września 2020 r., I FSK 104/18
Glosowany wyrok dotyczy relacji zachodzących między przedawnieniem zobowiązania podatkowego a prowadzeniem postępowania podatkowego zmierzającego do wydania decyzji określającej jego prawidłową wysokość. Problematyka ta wielokrotnie już była przedmiotem wypowiedzi orzecznictwa. Swoje stanowisko Sąd postrzega jako kontynuację linii orzeczniczej wytyczonej uchwałą z 29.09.2014 r. (II FPS 4/13), w której za niedopuszczalne uznano prowadzenie postepowania i orzekanie o wysokości zobowiązania podatkowego po upływie jego przedawnienia. Wydaje się jednak, że glosowanym orzeczeniem Sąd posunął się o krok dalej, niż miało to miejsce w uchwale, ponieważ zakazem objął także sytuację, gdy samo tylko doręczenie decyzji nastąpiło po upływie terminu przedawnienia. Autor aprobuje kierunek zmierzający do zwiększenia zakresu ochrony podatnika. Polemizuje jednak z oceną sądu, że samo doręczenie decyzji po upływie terminu przedawnienia przesądza o tym, iż narusza ona art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej, jeśli jej wydanie miało miejsce jeszcze przed upływem terminu przedawnienia.
Słowa kluczowe: podatkowe postępowanie, przedawnienie zobowiązania podatkowego, doręczenie decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego po upływie przedawnienia
dr hab. Agnieszka Olesińska, professor of the Nicolaus Copernicus University in Torun
Department of Public Finances Law, Faculty of Law and Administration, Nicolaus Copernicus University in Torun; judge of the Provincial Administrative Court in Bydgoszcz, Poland
ORCID: 0000-0002-5134-7237
Service of a Decision Specifying the Amount of Tax Liability after the Lapse of Limitation Period. Commentary on Judgment of the Supreme Administrative Court of 17 September 2020, I FSK 104/18
The commentary analyses the judgment rendered by the Supreme Administrative Court on 17 September 2020, in case No. I FSK 104/18, in which the Court considered the issue whether the tax decision issued before the lapse of the limitation period has to be revoked by the court if served after the lapse of the limitation period. Article 70(1) of the Tax Ordinance states that the limitation period for tax liability is five years beginning at the end of the calendar year in which the time limit to pay tax lapsed. According to the Supreme Administrative Court a decision served after the lapse of the limitation period is null and void. According to the author, such a conclusion is questionable.
Keywords: tax proceedings, limitation of tax liability, service of a decision specifying the amount of tax liability after the lapse of the limitation period
Bibliografia / References
Brzeziński B., Kalinowski M., Olesińska A. (red.), Ordynacja podatkowa. Komentarz praktyczny, Gdańsk 2017.
Etel L. [w:] R. Dowgier, G. Liszewski, B. Pahl, P. Pietrasz, M. Popławski, S. Presnarowicz, W. Stachurski, K. Teszner, L. Etel, Ordynacja podatkowa. Komentarz aktualizowany, LEX 2021.
Kabat A., Prawo do sądu jako gwarancja ochrony praw człowieka w sprawach administracyjnych [w:] Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997.
Mudrecki A., Rzetelny proces podatkowy, Warszawa 2015.
Rudowski J. [w:] S. Babiarz, B. Dauter, R. Hauser, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, J. Rudowski, Ordynacja podatkowa. Komentarz, LEX 2019.
dr hab. Artur Mudrecki, profesor Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie
sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego, Polska
ORCID: 0000-0002-3731-5271
Usuwanie azbestu jako zadanie publiczne gminy. Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 31 lipca 2020 r., I FSK 1988/19
W glosie poruszono istotne problemy związane z interpretacją prawa podatkowego. W pierwszej kolejności Naczelny Sąd Administracyjny przyjął, że gmina, dokonując usunięcia azbestu z nieruchomości mieszkańców gminy, nie działa jako organ władzy publicznej. W glosie, stosując wykładnię systemową i prounijną, starano się udowodnić tezę, że gmina, wykonując zadania własne w świetle art. 15 ust. 6 ustawy o podatku od towarów i usług, nie jest jednak podatnikiem tego podatku.
W drugiej tezie wyroku wyrażono pogląd, że dotacje powinny być wliczone do podstawy opodatkowania od towarów i usług. W tym aspekcie sprawy w glosie przyjęto, że skoro zastosowanie powinien znaleźć art. 15 ust. 6 ustawy o podatku od towarów i usług, to pogląd wyrażony w glosowanym wyroku co do podstawy opodatkowania nie będzie miał zastosowania. Jednocześnie w glosie przestawiono poglądy Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, z których wynika, że od charakteru dotacji zależy to, czy będzie ona zaliczana do podstawy opodatkowania podatkiem od towarów i usług.
Słowa kluczowe: opodatkowanie podatkiem od towarów i usług, usuwanie azbestu, gmina jako organ władzy publicznej, dotacja a podstawa opodatkowania
dr hab. Artur Mudrecki, associate professor of the Kozminski University in Warsaw
Judge of the Supreme Administrative Court of Poland
ORCID: 000-0002—3731-5271
Asbestos Removal as a Public Task of Municipalities. Commentary on Judgment of the Supreme Administrative Court of 31 July 2020, I FSK 1988/19
The commentary discusses important problems relating to interpretation of tax law. First of all, the Supreme Administrative Court assumed that a municipality, when removing asbestos from the real estates of its inhabitants, does not act as a public authority. However, the commentator, applying systemic and EU-consistent interpretation, attempts to prove the statement that a municipality, when performing its own tasks in the light of Article 15(6) of the Act on VAT, is not a VAT taxable person.
In the second statement of the operative part of the judgment a view was expressed that subsidies should be included in the tax base for VAT. In this aspects of the case, the commentator assumes that once Article 15(6) of the VAT Act should apply, then the view about the tax base expressed in the commented judgment will not apply. At the same time, the commentator presents the views of the Supreme Administrative Court and the Court of Justice of the European Union, according to which it is the character of the subsidy that determines whether it will be included in the tax base for VAT.
Keywords: taxation with value added tax, asbestos removal, municipality as a public authority, subsidy in the context of tax base
Bibliografia / References
Mudrecki A., Zasada proporcjonalności jako element konstrukcji podatku od towarów i usług w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Naczelnego Sądu Administracyjnego, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2020/5 (92), rok XVI.
Zubrzycki J., Leksykon VAT 2011, t. 1, Wrocław 2011.
dr Izabella Mikiciuk
Instytut Nauk Prawnych, Polska Akademia Nauk; Instytut Historii Sztuki, Wydział Historyczny, Uniwersytet Warszawski; Warszawskie Seminarium Aksjologii Administracji, Polska
ORCID 0000-0002-6443-9683
Ujęcie nieruchomości znajdującej się w wojewódzkiej ewidencji zabytków w gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych. Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 maja 2020 r., II OSK 2745/19
Glosowany wyrok dotyka kilku bardzo interesujących spraw związanych z tworzeniem gminnej ewidencji zabytków, które – co należy podkreślić – wciąż budzą wiele kontrowersji w doktrynie i orzecznictwie, nie wspominając już o faktycznym ich stosowaniu przez organy administracji. Mowa w nim w szczególności o czynnościach organu gminy w ramach ujmowania obiektów w gminnej ewidencji zabytków i uprawnieniach sądu do kontroli w postępowaniu sądowym charakteru zabytkowego nieruchomości ujętej w gminnej ewidencji zabytków. Poruszono kwestie zakresu i poziomu ochrony praw właściciela w związku z ustalonymi formami tworzenia gminnej ewidencji zabytków. Kluczowa w tej sprawie jest jednak postawiona przez Naczelny Sąd Administracyjny teza, że ujęcie w gminnej ewidencji zabytków i sporządzenie karty adresowej nie może dotyczyć takiej nieruchomości, która nie spełnia przesłanek zabytku. Glosa rozwija podjęte w orzeczeniu wątki, opierając się w znacznej mierze na materii prawnej, jednocześnie przybliża także kilka kluczowych zagadnieniach merytorycznych z zakresu specjalistycznej wiedzy konserwatorskiej.
Słowa kluczowe: administracyjne postępowanie, ochrona zabytków, gminna ewidencja zabytków, wojewódzki konserwator zabytków, organy ochrony zabytków
dr Izabella Mikiciuk
Institute of Law Studies, Polish Academy of Sciences; Institute of Art History, Faculty of History, University of Warsaw; Warsaw Seminar on Administration Axiology, Poland
ORCID 0000-0002-6443-9683
Inclusion of a Historic Monument Listed in the Provincial Records of Historic Monuments in the Municipal Records of Historic Monument in the Form of a Collection of Address Cards of Real Estates Being Historic Monuments. Commentary on Judgment of the Supreme Administrative Court of 26 May 2020, II OSK 2745/19
The commented judgment touches upon several very interesting matters connected with the creation of municipal records of historic monuments, which matters – we should stress – still cause many controversies in literature and case law, let alone in their practical application by administrative authorities. It discusses in particular the activities of the municipal authority in the field of including structures (buildings) in the municipal records of historic monuments and the powers of a court to review in judicial proceedings the historic character of a real estate included in the municipal records of historic monuments. It mentions the issues of scope and level of protection of the owner’s rights in connection with the established forms of creating municipal records of historic monuments. However, in this case, the key issue is the statement made by the Supreme Administrative Court that a real estate that fails to meet the conditions of a historic monument cannot be included in municipal records of historic monuments and an address card cannot be prepared for it. The commentary expands upon the topics contained in the judgment, being based largely on legal matters, while explaining several key substantive issues from the area of expertise of historic monuments conservation.
Keywords: administrative proceedings, protection of historic monuments, municipal records of historical monuments, provincial historic monuments conservation officer, historic monuments conservation authorities
Bibliografia / References
Antoniak P., Cherka M., Formy i sposób ochrony zabytków [w:] Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, red. M. Cherka, Warszawa 2010.
Chróścielewski W., Pozwolenie budowlane zamiast zgłoszenia budowlanego a konieczność uzyskania decyzji o warunkach zabudowy. Glosa do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 listopada 2019 r., II OSK 3233/17, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2020/12.
Mikiciuk I., Gminna ewidencja zabytków w świetle zmian wprowadzonych ustawą o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw, „Kurier Konserwatorski” 2010/9.
Mikiciuk I., Szybkość postępowania kosztem braku realizacji pozostałych zasad kpa – na przykładzie ochrony zabytków [w:] Prace studialne Warszawskiego Seminarium Aksjologii Administracji, red. Z. Cieślak, A. Kosieradzka-Federczyk, Warszawa 2015.
Smoktunowicz E., Związanie administracji publicznej prawem, wartościami i interesem publicznym [w:] Prawo do dobrej administracji, red. Z. Cieślak, Z. Niewiadomski, Warszawa 2003.
Wróbel A., Komentarz aktualizowany do kodeksu postępowania administracyjnego, LEX 2015.
