Zasada rządów prawa jako gwiazda przewodnia w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – trybunał strasburski a niezawisłość sądownictwa
Robert Spano
Autor jest prezesem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, sędzią wybranym z ramienia Islandii.
Zasada rządów prawa jako gwiazda przewodnia w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka – trybunał strasburski a niezawisłość sądownictwa
Praworządność jest zasadą konstytucyjną na gruncie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Od przyjęcia Konwencji zasada rządów prawa była gwiazdą przewodnią w rozwoju orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Ostatnimi laty zauważa się rosnące oddziaływanie normatywne tej zasady w orzecznictwie Trybunału, w szczególności w sprawach dotyczących niezawisłości sądownictwa. Artykuł przybliża podstawy koncepcji rządów prawa na gruncie systemu Konwencji jako podstawowego elementu składowego „europejskiego porządku publicznego”. Kolejno omawiane są trzy wymiary statusu normatywnego praworządności oraz stwierdzenie Trybunału, że zasada ta jest „nieodłącznie związana ze wszystkimi artykułami Konwencji”. Na tej podstawie dokonano pogłębionej analizy stosowania w najnowszym orzecznictwie strasburskim zasady niezawisłości sądownictwa jako podstawowego i organicznego elementu składowego rządów prawa. Wreszcie autor rozważa „symbiotyczną” relację w obszarze niezawisłości sędziowskiej między trybunałem strasburskim a Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Niniejszy artykuł jest tłumaczeniem wcześniej opublikowanego opracowania R. Spano, The rule of law as the lodestar of the European Convention on Human Rights: The Strasbourg Court and the independence of the judiciary, „European Law Journal” 2021, s. 1–17, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/eulj.12377.
Robert Spano
President of the European Court of Human Rights, Judge elected in respect of Iceland.
The Rule of Law As The Lodestar of the European Convention on Human Rights – The Strasbourg Court and the Independence of the Judiciary
The rule of law is a constitutional principle under the European Convention on Human Rights. Throughout its history the rule of law has been the lodestar guiding the development of the case-law of the European Court of Human Rights. In recent years, the normative impact of this principle has been increasing in the case-law of the Court, in particular in cases dealing with the independence of the judiciary. The article discusses the conceptual core of the rule of law under the Convention system as a fundamental component of ‘European public order’. Subsequently, the three-dimensional normative status of the rule of law is explored as well as the Court’s statement that the principle is ‘inherent in all the Articles of the Convention’. On this basis, an in-depth analysis is undertaken of the application in recent Strasbourg case-law of the independence of the judiciary as a fundamental organic component of the rule of law. Finally, the author reflects on the ‘symbiotic’ relationship in the field of judicial independence between the Strasbourg Court and the Court of Justice of the European Union.
Bibliografia / References
Alexy R., A Theory of Constitutional Rights, Oxford 2010.
Bingham T., The Rule of Law, London 2010.
Costa J.-P., Qu’est-ce qu’un tribunal établi par la loi? [w:] Fair Trial: Regional and International Perspectives. Liber Amicorum Linos-Alexandre Sicilianos, Limal 2020.
Criddle E.J., Fox-Decent E., Human Rights, Emergencies, and the Rule of Law, „Human Rights Quarterly” 2012/1.
Deinhammer R., The Rule of Law: Its Virtues and Limits, „Obnovljeni život” 2019/1.
Dworkin R., A Matter of Principle, Cambridge 1985.
Fox-Decent E., Is the Rule of Law Really Indifferent to Human Rights?, „Law and Philosophy” 2008/6.
Fuller L., The Morality of Law, New Haven 1964.
Hathaway O., Shapiro S.J., The Internationalists: How a Radical Plan to Outlaw War Remade the World, New York 2017.
Koskelo P., The State of the European Union – entrapment for those committed to its core values? [w:] Thyssen Lectures 2017–2021, Köln 2020.
Krygier M., The Rule of Law: Pasts, Presents, and a Possible Future, https://www.law.berkeley.edu/wp-content/uploads/2015/04/Krygier-Rule-of-Law.pdf (dostęp: 1.04.2021 r.).
Kūris E., Wrestling with the ‘Hidden Agenda’ – Towards a Coherent Methodology for Article 18 Cases [w:] Human Rights with a Human Touch. Liber Amicorum Paul Lemmens, Cambridge–Antwerp–Chicago 2019.
Lautenbach G., The Concept of the Rule of Law and The European Court of Human Rights, Oxford 2013.
Lemmens P., The Protection of Human Rights: A Noble Task for Courts, Antwerpen 2020.
Lenaerts K., The Two Dimensions of Judicial Independence in the EU Legal Order [w:] Fair Trial: Regional and International Perspectives. Liber Amicorum Linos-Alexandre Sicilianos, Limal 2020.
Lucy W., Access to Justice and the Rule of Law, „Oxford Journal of Legal Studies” 2020/2.
Nussberger A., The European Court of Human Rights, Oxford 2020.
O’Leary S., The EU Charter Ten Years On: A View from Strasbourg [w:] The EU Charter of Fundamental Rights in the Member States, red. M. Bobek, J. Adams-Prassl, Oxford–London–New York–New Delhi–Sydney 2020.
Peerenboom R., Human Rights and Rule of Law: What’s the relationship?, „UCLA Public Law & Legal Theory Series” 2005.
Petrov J., The Populist Challenge to the European Court of Human Rights, „International Journal of Constitutional Law” 2020/2.
Pikramenos M.N., Public Confidence and the Judiciary in a Democratic Society [w:] Fair Trial: Regional and International Perspectives. Liber Amicorum Linos-Alexandre Sicilianos, Limal 2020.
Raz J., The Law’s Own Virtue, „Oxford Journal of Legal Studies” 2019/1.
Raz J., The Rule of Law and Its Virtue [w:] The Authority of Law: Essays on Law and Morality, Oxford 1979.
Spano R., Conference of the Ministers of Justice of the Council of Europe: “Independence of Justice and the Rule of Law”, Strasburg, 9.11.2020 r.
Spano R., Human Rights Lecture at the Justice Academy of Turkey – „Judicial Independence – The Cornerstone of the Rule of Law”, Ankara, 3.09.2020 r.
Spano R., The Democratic Virtue of Human Rights Law – Response to Lord Sumption’s Reith Lectures, „European Convention on Human Rights Law Review” 2020/2.
Spano R., The Future of the European Court of Human Rights – Subsidiarity, Process-Based Review and the Rule of Law, „Human Rights Law Review” 2018/3.
Spano R., The rule of law as the lodestar of the European Convention on Human Rights: The Strasbourg Court and the independence of the judiciary, „European Law Journal” 2021, s. 1–17, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/eulj.12377 (dostęp: 1.04.2021 r.).
Spielmann D., La notion de l’État de droit dans la jurisprudence de la Cour de justice de l’Union européenne [w:] Human rights in times of illiberal democracies. Liber Amicorum in memoriam of Stavros Tsakyrakis, Athens 2020.
Tamanaha B.Z., On the Rule of Law – History, Politics, Theory, Cambridge 2004.
Tsampi A., Separation of Powers and the Right to a Fair Trial under Article 6 ECHR: Empowering the Independence of the Judiciary in the Subsidiarity Epoch [w:] Fair Trial: Regional and International Perspectives. Liber Amicorum Linos-Alexandre Sicilianos, Limal 2020.
Vilaras M., The Rule of Law Milestone: Upholding Judicial Independence in the Member States under Union Law [w:] Fair Trial: Regional and International Perspectives. Liber Amicorum Linos-Alexandre Sicilianos, Limal 2020.
Wiley L.F., Vladeck S.I., Coronavirus, Civil Liberties, and the Courts: The Case Against “Suspending” Judicial Review, „Harvard Law Review” 2020/9.
Seminarium „Europejskiego Przeglądu Sądowego”. Fundusz Odbudowy UE - ratyfikacja decyzji Rady (UE, Euratom) 2020/2053 z 14.12.2020 r. w sprawie systemu zasobów własnych Unii Europejskiej
zobacz więcej >>
A seminar of Europejski Przegląd Sądowy: EU Recovery and Resilience Facility: Ratification of Council Decision (EU, Euratom) 2020/2053 of 14 December 2020 on the system of own resources of the European Union
Wojciech Hermeliński
Autor jest sędzią Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, byłym przewodniczącym Państwowej Komisji Wyborczej.
dr hab. Barbara Nita-Światłowska
Autorka jest profesorem Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, sędzią Sądu Apelacyjnego w Krakowie (ORCID: 0000-0003-2815-4119).
Orzeczenie sądowe wydane z udziałem sędziego powołanego wadliwie a naruszenie prawa do sądu gwarantowanego przez art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka – glosa do wyroku Wielkiej Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 1.12.2020 r., 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii
W analizowanym wyroku Wielka Izba Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu stwierdziła naruszenie prawa skarżącego do sądu ustanowionego ustawą, gwarantowanego przez art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ze względu na to, że w składzie sądu odwoławczego, który orzekał w kwestii odpowiedzialności skarżącego za czyny, które według prawa polskiego byłyby kwalifikowane jako występki lub wykroczenia, uczestniczyła sędzia nieprawidłowo powołana. W tym judykacie, ważąc na konsekwencje stwierdzenia naruszenia wskazanej gwarancji konwencyjnej, Trybunał uznał, że „prawo do sądu ustanowionego ustawą”, które poręcza wskazany powyżej przepis, nie powinno być jednak interpretowane tak, iżby jakakolwiek nieprawidłowość w procedurze powoływania sędziego prowadziła do naruszenia tego prawa. Formułując tę myśl, ETPC przedstawił trójstopniowy test znajdujący zastosowanie przy ocenie wagi nieprawidłowości w procedurze powołania sędziego w kontekście wskazanej powyżej gwarancji konwencyjnej. Uwypuklił przy tym szczególną rolę sądów, które orzekały w sprawie skarżącego, w tym islandzkiego Sądu Najwyższego, jako gwarantów zachowania niezależności władzy sądowniczej, a nadto stwierdził, że wręczenie aktu nominacji przez islandzkiego prezydenta sędzi, której legitymacja do orzekania była przez skarżącego kwestionowana, nie konwalidowało uchybień, jakie zaistniały na wcześniejszych etapach procedury jej powołania na stanowisko sędziowskie.
Słowa kluczowe: prawo do rzetelnego procesu przed bezstronnym i niezawisłym sądem ustanowionym ustawą, zasada pewności prawa, niezależność sądów, nieusuwalność sędziów, zasada praworządności, Europejska Konwencja Praw Człowieka
Wojciech Hermeliński
The author is a retired Constitutional Tribunal judge, the former president of the State Electoral Commission, Poland.
dr hab. Barbara Nita-Światłowska
The author is a professor of the Krakow University of Economics and a judge of the Court of Appeal in Krakow, Poland (ORCID: 0000-0003-2815-4119).
Court Judgment Issued with the Participation a Judge Whose Appointment was Flawed in the Context of Infringing the Right to a Fair Trial Guaranteed by Article 6(1) of the Convention for the Protection of Human Rights. Commentary on Judgment of the Grand Chamber of the European Court of Human Rights of 1 December 2020, Application No. 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson v. Iceland
In the analysed judgment, the Grand Chamber of the European Court of Human Rights in Strasbourg found a violation of the applicant’s right to a tribunal established by law, guaranteed by Article 6(1) of the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, because of flaws in the appointment of one of the judges of the appellate court who adjudicated on the applicant’s liability for acts that, by the standards of Polish law, would be classified as lesser offences or misdemeanours. In this judgment, considering the consequences of finding a violation of the aforementioned constitutional guarantee, the Court held that the ‘right to a tribunal established by law’, safeguarded by this article, should not be interpreted to mean that any breach of the procedure of judicial appointment leads to a violation of this right. When formulating this thought, the ECtHR presented a three-step test applicable to assessing the gravity of the breach of the procedure of appointing the judge in the context of the aforementioned guarantee from the Convention. In doing so, the Court emphasised the special role of courts which adjudicated in the applicant’s case, including the Supreme Court of Iceland, as guarantors of the judicial branch retaining its independence. It also stated that the act of appointment by the President of Republic of a judge whose legitimacy to adjudicate was challenged by the applicant could not repair pre-existing flaws that occurred at earlier stages of the procedure of her appointment to the post of a judge.
Keywords: right to a fair hearing before an impartial and independent tribunal established by law, principle of legal certainty, independence of courts, irremovability of judges, rule of law, European Convention on Human Rights
Bibliografia / References
Bosek L., Żmij G., Uwarunkowania prawne powoływania sędziów w Europie w świetle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 12.03.2019 r., 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/7.
Szwed M., Orzekanie przez wadliwie powołanych sędziów jako naruszenie prawa do sądu w świetle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 12.03.2019 r., 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/7.
Trociuk S., Powołanie (odmowa powołania) sędziego przez Prezydenta RP a Konstytucja [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020.
dr hab. Mateusz Pilich
Autor jest adiunktem w Katedrze Międzynarodowego Prawa Prywatnego i Handlowego Uniwersytetu Warszawskiego (ORCID: 0000-0001-7934-1606).
Jurysdykcja i prawo właściwe w sprawach roszczeń wspólnoty mieszkaniowej przeciwko jej członkom – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 8.05.2019 r., C-25/18, Brian Andrew Kerr przeciwko Pavlowi Postnovowi i Natalii Postnovej
Omawiany wyrok C-25/18, Kerr, przesądza, że w przypadku transgranicznego dochodzenia przeciwko właścicielom lokali roszczeń o zapłatę na rzecz wspólnoty mieszkaniowej składek w celu pokrycia kosztów utrzymania części wspólnych budynku należy stosować przepisy jurysdykcyjne i kolizyjne prawa UE dotyczące „umów”. Autonomicznej kwalifikacji tego rodzaju spraw do zakresu art. 7 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 oraz art. 4 rozporządzenia nr 593/2008 niewątpliwie sprzyja dotychczasowe orzecznictwo TS w sprawach zobowiązań wewnętrznych między osobą prawną a jej członkami (zwłaszcza wyrok 34/82, Peters). Widocznej na pierwszy rzut oka niespójności pomiędzy wykładnią przepisów wyznaczających jurysdykcję i wskazujących prawo właściwe można byłoby uniknąć, gdyby w omawianym wyroku Trybunał zdecydował się zakwalifikować roszczenia o zapłatę spornych składek jako „umowę” inną niż „świadczenie usług” w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 593/2008. Nie ulega bowiem wątpliwości, że niezależnie od dobrowolności zobowiązania do zapłaty składek, które jest konsekwencją nabycia lokalu i nabycia ex lege statusu członka wspólnoty, w jego strukturze brakuje jakiegokolwiek świadczenia charakterystycznego. Sam jednak skutek rozstrzygnięcia odnośnie do właściwości sądów i prawa, które faktycznie prowadzi do przyjęcia łączników zbieżnych z miejscem położenia nieruchomości, jest prawidłowy z punktu widzenia celów obu interpretowanych rozporządzeń UE.
Słowa kluczowe: współpraca sądowa w sprawach cywilnych, uchwały wspólnot mieszkaniowych, koszty utrzymania części wspólnych budynku, jurysdykcja szczególna, kwalifikacja pojęć prawnych, sprawy dotyczące umowy, prawo właściwe dla zobowiązań umownych, umowa o świadczenie usług, umowa, której przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomości
dr hab. Mateusz Pilich
The author is an associate professor at the Department of International Private and Trade Law, University of Warsaw, Poland (ORCID: 0000-0001-7934-1606).
Jurisdiction and Applicable Law in Matters of Claims of an Association of Property Owners against Its Members. Introduction and Judgment of the Court of Justice of 8 May 2019, C-25/18, Brian Andrew Kerr v. Pavlo Postnov and Natalia Postnova
The discussed judgment of the Court of Justice in case Brian Andrew Kerr v. Pavel Postnov and Natalia Postnova has established the ‘contractual’ classification of matters of cross-border claims of associations of property owners against the owners of apartments for the payment of contributions covering the costs of maintaining the communal areas of the building for the purposes of choosing the rules on jurisdiction and designating the applicable law. There is no doubt that an autonomous character of such claims within the scope of Article 7(1) of Regulation No. 1215/2012 and Article 4 of Regulation No. 593/2008 is favoured in the case law of the Court of Justice on the obligations arising between a legal person and its members (especially in case 34/82, Peters). The evident inconsistency of interpretation of provisions on jurisdiction and provisions on applicable law could have been avoided if, in the present judgment, the Court decided to classify the claims for payment of the disputed contributions as a ‘contract’ other than ‘provision of services’ within the meaning of Article 4(1)(b) of Regulation No. 593/2008. Irrespective of the voluntary nature of the obligation to pay such contributions, which is a consequence of purchasing an apartment and acquiring, by operation of law, the status of member of an association of property owners, it is hardly possible to point out any characteristic performance within its structure. However, the very effect of the decision on jurisdiction and applicable law, which actually leads to the adoption of connecting factors coinciding with the location of the immovable property, is correct from the point of view of the objectives of both interpreted EU regulations.
Keywords: judicial cooperation in civil matters, resolutions of an association of property owners, costs of maintenance of communal areas in a building, special jurisdiction, classification of legal concepts, matters relating to a contract, law applicable to contractual obligations, contract for the provision of services, contract relating to a right in rem in immovable property
Bibliografia / Reerences
Bar C. von, Mankowski P., Internationales Privatrecht, t. 1, Allgemeine Lehren, München 2003.
Czepelak M., Międzynarodowe prawo zobowiązań Unii Europejskiej, Warszawa 2012.
Czepelak M., Zasada najściślejszego związku jako reguła kierunkowa prawa prywatnego międzynarodowego, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2016, t. 18.
Echebarría Fernández J., Jurisdiction and Applicable Law to Claims Related to the Payment of Contributions to the Budget of an Association of Property Owners for the Maintenance of the Communal Areas of a Building: Comment on the Judgment of the Court of Justice of the European Union of 8 May 2019, Brian Andrew Kerr v Pavlo Postnov and Natalia Postnova, C-25/18, „Cuadernos de Derecho Transnacional” 2019/2.
Lando O., Lex Fori in Foro Proprio, „Maastricht Journal of European and Comparative Law” 1995/4.
Leible S., Lehmann M., Die Verordnung über das auf vertragliche Schuldverhältnisse anzuwendende Recht („Rom I”), „Recht der Internationalen Wirtschaft” 2008/8.
Lein E., The New Rome I / Rome II / Brussels I Synergy, „Yearbook of Private International Law” 2008/10.
Magnus U. [w:] European Commentaries on Private International Law, t. 2, Rome I Regulation, red. U. Magnus, P. Mankowski, Köln 2017.
Mankowski P. [w:] European Commentaries on Private International Law, t. 1, Brussels I bis Regulation, red. U. Magnus, P. Mankowski, Köln 2016.
Pacuła K., Kwalifikacja w prawie prywatnym międzynarodowym Unii Europejskiej. Od kwalifikacji autonomicznej ku… kwalifikacji według kolizyjnej legis fori?, „Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego” 2019, t. 25.
Pazdan M., Prawo prywatne międzynarodowe, Warszawa 2012.
Pfeiffer T., EuGH: Internationale Zuständigkeit für Beitragsansprüche der Wohnungseigentümergemeinschaft, LMK 2019.
Płaziuk J., Jurysdykcja krajowa dla rozpoznania roszczeń ze stosunków umownych (art. 7 rozporządzenia nr 1215/2012), „Europejski Przegląd Sądowy” 2020/4.
Schwarze A., Konzentration der Verfahren in Wohnungseigentumssachen am Ort der Liegenschaft auch bei Zahlungsklagen gegen Wohnungseigentümer im Ausland, „Zeitschrift für Wohnungseigentumsrecht” 2019/12.
Sznajder K., Jurysdykcja krajowa w zakresie zobowiązań umownych, Katowice 2007.
Sznajder K., Pojęcie umowy i roszczenia wynikającego z umowy na tle regulacji europejskich dotyczących jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2005/2.
Sznajder-Peroń K., Znaczenie koncepcji świadczenia charakterystycznego w określaniu właściwości sądu i prawa [w:] Znad granicy ponad granicami. Księga dedykowana Profesorowi Dieterowi Martiny, red. M. Krzymuski, M. Margoński, Warszawa 2014.
Torbus A., Jurysdykcyjny łącznik forum executionis contractus w rozporządzeniu nr 44/2001, „Europejski Przegląd Sądowy” 2008/7.
Trammer H., Z rozważań nad strukturą normy kolizyjnej prawa prywatnego międzynarodowego, „Studia Cywilistyczne” 1964, t. 13/14.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, ORCID: 0000-0001-7678-5287)
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland, ORCID: 0000-0001-7678-5287)
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest starszym referendarzem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu, ORCID: 0000-0002-5281-2188)
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is a senior court referendary at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland, ORCID: 0000-0002-5281-2188)
d Sądowy” 2013/5.
