Symbolika w ramach protestu w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw CzłowiekaProfesor Stanisław Biernat
Redaktor Naczelny „EPS”
Europejska Konwencja Praw Człowieka w refleksji naukowej i orzecznictwie
W niniejszym numerze naszego czasopisma znajdą czytelnicy dalsze artykuły będące plonem konferencji zorganizowanej w Łodzi w czerwcu 2023 r. z okazji 30 lat członkostwa Polski w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Rada Naukowa i Kolegium Redakcyjne EPS ponawiają podziękowania organizatorom konferencji: Pani Magdzie Krzyżanowskiej-Mierzewskiej, radcy prawnej w Sekretariacie Europejskiej Komisji Praw Człowieka i Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (1993–2018), oraz Pani prof. dr hab. Annie Wyrozumskiej i Panu dr hab. Marcinowi Górskiemu, prof. UŁ z Katedry Europejskiego Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Łódzkiego – za inicjatywę publikacji artykułów w EPS i opiekę merytoryczną nad nimi.
Professor Stanisław Biernat
‘EPS’ Editor-in-Chief
The European Convention on Human Rights in Academic Reflections and Case Law
In this issue of our journal, readers will find more articles based on papers from the conference organised in Łódź in June 2023 on the occasion of 30 years of Poland’s membership of the European Convention on Human Rights. Once again, the Academic Council and Editorial Board of EPS would like to thank the conference organisers: Magda Krzyżanowska-Mierzewska, a lawyer who used to work at the Secretariat of the European Commission of Human Rights and the Registry of the European Court of Human Rights (1993-2018), Prof. dr hab. Anna Wyrozumska, and dr hab. Marcin Górski, Professor of the University of Lodz, from the Department of European Constitutional Law – for their initiative to publish the articles in EPS and for their substantive supervision.
dr Dominika Bychawska-Siniarska
Autorka jest ekspertem Rady Europy w dziedzinie swobody wypowiedzi, współpracuje m.in. z Prague Civil Society Center i Helsińską Fundacją Praw Człowieka.
Symbolika w ramach protestu w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Celem niniejszego tekstu jest zbadanie, w jaki sposób Europejski Trybunał Praw Człowieka podchodzi do kwestii mowy symbolicznej wykorzystywanej w akcie protestu. W artykule omówiono kryteria, jakie są brane pod uwagę przez Trybunał przy ocenie, czy dana forma ekspresji może być uznana za mowę symboliczną i w jakich okolicznościach taka mowa może być ograniczona zgodnie z postanowieniami europejskiej Konwencji o ochronie prawa człowieka i podstawowych wolności. Przeanalizowano także kilka kluczowych orzeczeń Trybunału w tej materii, które kształtują obecne standardy ochrony mowy symbolicznej w kontekście prawa do wolności wypowiedzi w Europie. W niniejszym artykule omówiono wyroki odnoszące się zarówno do „mowy symbolicznej” (symbolic speech), jak i „zachowania symbolicznego” (expressive conduct). Mowa symboliczna odnosi się do niekonwencjonalnego wykorzystania symboliki i budowania przekazu na podstawie symboli, podczas gdy zachowanie symboliczne ma na celu przekazanie jakichś treści przez działanie, zachowanie, które ma wymiar symboliczny. Przykładowymi formami ekspresji należącymi do tej grupy są: rozdawanie ulotek, demonstrowanie z określonymi hasłami, pikietowanie itp.
Słowa kluczowe: mowa symboliczna, ekspresyjne zachowanie, swoboda wypowiedzi, Europejska Konwencja Praw Człowieka, protest
dr Dominika Bychawska-Siniarska
The author is a media freedom expert cooperating with the Council of Europe, she also cooperates with the Prague Civil Society Center and the Helsinki Foundation for Human Rights.
Symbolism in the Context of Protest in the Case Law of the European Court of Human Rights
The aim of this text is to examine how the European Court of Human Rights approaches the issue of symbolic speech used in an act of protest. The article discusses the criteria that the Court takes into account when assessing whether a particular form of expression can be considered symbolic speech and under what circumstances such speech can be limited in accordance with the provisions of the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms. Several key judgments of the Court on this matter, which shape the current standards of protection of symbolic speech in the context of the right to freedom of expression in Europe, are also analysed. This article discusses rulings related to both ‘symbolic speech’ and ‘expressive conduct’. Symbolic speech refers to using symbolism in an unconventional way and building a message based on symbols, while expressive conduct aims to convey some content through action or behaviour that has a symbolic dimension. Examples of forms of expression belonging to this latter group include: distributing leaflets, demonstrating with specific slogans, picketing, etc.
Keywords: symbolic speech, expressive conduct, freedom of speech, European Convention on Human Rights, protest
Bibliografia / References
Flauss J.F., The European Court of Human Rights and the Freedom of Expression, „Indiana Law Journal” 2009/3.
Garlicki L., Obowiązywanie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w porządku prawnym Rzeczpospolitej Polskiej, „Biuletyn Biura Informacji Rady Europy” 2003/2.
Garlicki L., Symbolic speech [w:] Freedom of Expression. Essays in honour of Nicolas Bratza, Strasbourg 2012.
Kamiński I.C., Swoboda wypowiedzi w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, Kraków 2006.
Machaj Ł., Wypowiedzi symboliczne w orzecznictwie Sądu Najwyższego USA, Wrocław 2011.
McGoldrick Jr. J.M., Symbolic Speech: A Message from Mind to Mind, „Oklahoma Law Review” 2008/1.
Paprocka A., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 30 XI 2010 (III CZP 16/10), „Państwo i Prawo” 2011/7–8.
Sarnecki P. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 5, red. L. Garlicki, Warszawa 2007.
Ziółkowski M., Wyrok ETPCz jako orzeczenie stwierdzające niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia sądu cywilnego, „Europejski Przegląd Sądowy” 2010/8.
Monika Gąsiorowska
Autorka jest adwokatką.
Przewlekłość postępowania w postępowaniach o obniżenie świadczeń byłym funkcjonariuszom na tle drugiej tzw. ustawy dezubekizacyjnej
Artykuł przedstawia zagadnienia związane z nieprawidłowym sposobem, w jaki sądy krajowe oceniają, czy zaistniała przewlekłość postępowania, w szczególności gdy postępowanie zostało zawieszone na znaczny okres czasu w oczekiwaniu na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. W tekście przywołane są orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wydane przeciwko Polsce, a kształtujące standard odnośnie do oceny przewlekłości postępowań.
Słowa kluczowe: zawieszenie postępowania, ocena przewlekłości postępowania, standard orzecznictwa ETPC, przewlekłość postępowania, fragmentaryzacja postępowań, pytania prawne do TK
Pobierz treść artykułu
Monika Gąsiorowska
The author is an advocate, Poland.
Excessive Length of Proceedings for the Reduction of Benefits for Former Officers Against the Background of the Second Law Reducing Pensions of Former Special Services Members
The article outlines issues relating to the incorrect way in which national courts assess whether the length of proceedings has been excessive, particularly where proceedings have been suspended for a significant period of time pending a judgment of the Constitutional Tribunal. The text cites judgments of the European Court of Human Rights against Poland that have shaped the standard for assessing whether the length of proceedings has been excessive.
Keywords: suspension of proceedings, assessment of excessive length of proceedings, ECtHR case law standard, excessive length of proceedings, fragmentation of proceedings, legal questions to the Polish Constitutional Tribunal
Bibliografia / References
Bychawska-Siniarska D., Jednostronne deklaracje pod kontrolą trybunału, https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/958926, jednostronne-deklaracje-pod-kontrola-trybunalu.html (dostęp: 25.10.2023 r.).
Cydzik S., Przewlekłość spraw drogo kosztuje Polskę. ETPCz nałożył 36 tysięcy euro kary, https://www.rp.pl/sady-i-trybunaly/art37619471-przewleklosc-spraw-drogo-kosztuje-polske-etpcz-nalozyl-36-tysiecy-euro-kary (dostęp: 25.10.2023 r.).
Jakub Kocjan
Autor jest doktorantem w Instytucie Nauk Prawnych PAN (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8307-2998).
Znaczenie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dla naprawy wymiaru sprawiedliwości po kryzysie praworządności w Polsce
W trakcie postępującego kryzysu praworządności w Polsce standardy międzynarodowe stały się kluczowe także w zakresie niezależności sądownictwa, w znacznej mierze dzięki Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, gwarantującej prawo do „niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą”. W sytuacji upolitycznienia Trybunału Konstytucyjnego wiele spraw trafiło do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jak też do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W artykule przedstawiono obszary badane dotychczas przez ETPC w zakresie polskiego kryzysu praworządności oraz możliwości wykorzystania tego dorobku do rozwiązania problemów z niego wynikłych, w szczególności tzw. dublerów w kontekście wyroku 4907/18, Xero Flor przeciwko Polsce, oraz tzw. neosędziów w kontekście wyroku 26374/18, Ástráðsson przeciwko Islandii.
Słowa kluczowe: praworządność, Krajowa Rada Sądownictwa, neosędziowie, uchwała trzech izb Sądu Najwyższego, Europejski Trybunał Praw Człowieka
Jakub Kocjan
The author is a PhD student at the Institute of Law Studies, Polish Academy of Sciences in Warsaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8307-2998).
The Relevance of Case Law of the European Court of Human Rights for Repairing the Administration of Justice after the Rule of Law Crisis in Poland
In the course of Poland’s unfolding rule of law crisis, international standards have also become central to the independence of the judiciary, in large part thanks to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, which guarantees the right to ‘an independent and impartial tribunal established by law’. Due to the politicization of the Constitutional Tribunal, many cases have been taken to the Court of Justice of the European Union, as well as to the European Court of Human Rights. This article presents the areas examined so far by the ECtHR concerning the Polish rule of law crisis and the possibilities to use this case law to address the problems arising from it, in particular the so-called ‘double-judges’ in the context of Xero Flor v. Poland judgment (application No. 4907/18), and the so-called ‘neo-judges’ in the context of Ástráðsson v. Iceland judgment (application No. 26374/18).
Keywords: rule of law, National Council of the Judiciary, neo-judges, resolution of the three chambers of the Polish Supreme Court, European Court of Human Rights
Bibliografia / References
Bodnar A., Poland After Elections in 2023: Transition 2.0 in the Judiciary [w:] Transition 2.0. Re-establishing Constitutional Democracy in EU Member States, red. M. Bobek, A. Bodnar, A. Bogdandy, P. Sonnevend, Baden-Baden 2023.
Filipek P., Defective Judicial Appointments and their Rectification under European Standards [w:] Transition 2.0. Re-establishing Constitutional Democracy in EU Member States, M. Bobek, A. Bodnar, A. Bogdandy, P. Sonnevend, Baden-Baden 2023.
Garlicki L., Trybunał Strasburski a kryzys polskiego sądownictwa. Uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19.12.2020 r., Ástráđsson przeciwko Islandii, „Przegląd Sądowy” 2021/4.
Grabowski A., Naleziński B., Konstytucyjne prawo do niezawisłego i bezstronnego sądu w państwie pozornie praworządnym, „Państwo i Prawo” 2020/10.
Kappes A., Skrzydło J., Czy wyroki neo-sędziów są ważne? – rozważania na tle uchwały trzech połączonych izb Sądu Najwyższego z 23.01.2020 r. (BSA I-4110-1/20), „Palestra” 2020/5.
Kozub-Ciembroniewicz K., Szumiło-Kulczycka D., Konsekwencje uchybień w obsadzie TK (uwagi na tle orzeczenia w sprawie K 1/20), „Państwo i Prawo” 2021/8.
Krzyżanowska-Mierzewska M., Proceduralna reakcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na kryzys praworządności w Polsce, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
Mikuli P., Transitional Justice, the Dual State, and the Rule of Law, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2023/2.
Nowicki M.A., Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Warszawa 2021.
Pech L., Dealing with ‘fake judges’ under EU Law: Poland as a Case Study in light of the Court of Justice’s ruling of 26 March 2020 in Simpson and HG, https://reconnect-europe.eu/wp-content/uploads/2020/05/RECONNECT-WP8.pdf (dostęp: 28.09.2023 r.).
Rakowska-Trela A., Opinia prawna – Czy możliwe jest skuteczne wycofanie poparcia udzielonego sędziemu – kandydatowi do Krajowej Rady Sądownictwa?, „Iustitia” 2019/3.
Roszkiewicz J., Indywidualny test niezawisłości sędziego powołanego z naruszeniem prawa – uwagi na tle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, „Przegląd Sądowy” 2022/11–12.
Sadurski W., Trybunał do wyzerowania, https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,28665135,trybunal-do-wyzerowania.html (dostęp: 3.11.2023 r.).
Sadurski W., Wyzerować nie tylko Wyrembaka, ale cały TK Julii P., https://wyborcza.pl/7,75968,28693640,wyzerowac-nie-tylko-wyrembaka-ale-caly-tk.html (dostęp: 3.11.2023 r.).
Śledzińska-Simon A., The Rise and Fall of Judicial Self-Government in Poland: On Judicial Reform Reversing Democratic Transition, „German Law Journal” 2019/7.
Szwed M., Orzekanie przez wadliwie powołanych sędziów jako naruszenie prawa do sądu w świetle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 12.03.2019 r., 26374/18, Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/7.
Warecka K., Polskie sądownictwo obarczone „wadą systemową”. Omówienie wyroku ETPC z dnia 3 lutego 2022 r., 1469/20 (Advance Pharma sp. z o.o.), LEX 2022.
Wawrykiewicz M., Gregorczyk-Abram S., Konsekwencje niewłaściwie obsadzonego sądu [w:] Konstytucja. Praworządność. Władza sądownicza, red. Ł. Bojarski, K. Grajewski, J. Kremer, G. Ott, W. Żurek, Warszawa 2019.
Wróbel W., Skutki rozstrzygnięcia w sprawie K 3/21 w perspektywie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2021/12.
Wrzołek-Romańczuk M., Glosa do wyroku z 1.12.2020 r. wydanego przez Wielką Izbę Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii (skarga nr 26374/18), „Iustitia” 2021/1.
Wyrozumska A., Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (K 6/21) dotyczący orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Xero Flor, które rzekomo „nie istnieje”, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
dr Magdalena Matusiak-Frącczak
Autorka jest adiunktem w Katedrze Europejskiego Prawa Konstytucyjnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6736-8008).
Konwencyjne standardy legalnej inwigilacji a zastosowanie systemu Pegasus w Polsce
W 2021 r. ujawniono zastosowanie na skalę światową izraelskiego oprogramowania szpiegowskiego o nazwie Pegasus. Okazało się, że było one wykorzystywane nie tylko do zwalczania przestępczości, lecz także do inwigilowania przedstawicieli opozycji, dziennikarzy, prawników czy członków społeczeństwa obywatelskiego. Niniejszy tekst omawia wymogi legalnej inwigilacji na gruncie europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Jego zasadniczym celem jest ocena, czy i w jakim zakresie polska praktyka zastosowania Pegasusa była niezgodna z tymi wymogami.
Słowa kluczowe: inwigilacja, Pegasus, oprogramowanie szpiegowskie, prawo do prywatności, prawo do sprawiedliwego procesu, prawo do swobody wypowiedzi
Pobierz treść artykułu
dr Magdalena Matusiak-Frącczak
The author is an assistant professor at the Department of European Constitutional Law, Faculty of Law and Administration, University of Lodz, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6736-8008).
ECHR Standards of Legal Surveillance and the Use of the Pegasus System in Poland
In 2021, it was revealed that the Israeli spyware Pegasus was applied worldwide. However, it was not only used to combat organized crime, but also to surveil political opposition members, journalists, lawyers, or members of democratic society. The article describes the conditions of legal invigilation stemming from the European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms. Its main aim is to assess whether and to what extent the Polish practice of using Pegasus spyware was contrary to these conditions.
Keywords: surveillance, Pegasus, spyware, right to privacy, right to a fair trial, freedom of expression
Bibliografia / References
Boffey D., Jamal Khashoggi’s wife to sue NSO Group over Pegasus spyware, 22.09.2022 r., https://www.theguardian.com/world/2022/sep/22/jamal-khashoggis-wife-to-sue-nso-group-over-pegasus-spyware (dostęp: 11.07.2023 r.).
Domagalski M., RPO: Polskie sądy nie mogą wyrażać zgody na Pegasusa, 9.01.2022 r., https://www.rp.pl/prawo-dla-ciebie/art19265491-rpo-polskie-sady-nie-moga-wyrazac-zgody-na-pegasusa (dostęp: 12.07.2023 r.).
Drob D., Afera z Pegasusem. Brejza twierdzi, że zniszczono dowody. „Płyta z pierwszego ataku jest złamana”, 12.05.2023 r., https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114884,29753841,afera-z-pegasusem-brejza-twierdzi-ze-zniszczono-dowody-plyta.html (dostęp: 12.07.2023 r.).
Howell O’Neill P., Israel begins investigation into NSO Group spyware abuse, 28.07.2021 r., https://www.technologyreview.com/2021/07/28/1030244/israel-investigation-nso-group-pegasus-spyware/ (dostęp: 11.07.2023 r.).
Kaldani T., Prokopets Z., Pegasus spyware and its impact on human rights, Strasbourg 2022.
Kirchgaessner S., Saudis behind NSO spyware attack on Jamal Khashoggi’s family, leak suggests, 18.07.2021 r., https://www.theguardian.com/world/2021/jul/18/nso-spyware-used-to-target-family-of-jamal-khashoggi-leaked-data-shows-saudis-pegasus (dostęp: 11.07.2023 r.).
Kitroeff N., Bergman R., How Mexico Became the Biggest User of the World’s Most Notorious Spy Tool, 18.04.2023 r., https://www.nytimes.com/2023/04/18/world/americas/pegasus-spy-ware-mexico.html (dostęp: 11.07.2023 r.).
Leśniak G.J., Tajemnica zawodowa nie przeszkadza służbom w podsłuchiwaniu, 23.11.2018 r., https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/tajemnica-zawodowa-sluzby-naruszaja-mimo-zakazu,332166.html (dostęp: 12.07.2023 r.).
Malinowski P., Roman Giertych i prokurator Ewa Wrzosek byli szpiegowani Pegasusem, 10.12.2021 r., https://www.rp.pl/kraj/art19215811-roman-giertych-i-prokurator-ewa-wrzosek-byli-szpiegowani-pegasusem (dostęp: 12.07.2023 r.).
Matusiak-Frącczak M., Kontrola operacyjna oraz użycie systemu Pegasus w Polsce, „Palestra” 2022/7–8.
Matusiak-Frącczak M., Ochrona poufności komunikacji klienta z adwokatem. Standardy międzynarodowe, standard Unii Europejskiej oraz standardy krajowe wybranych państw a prawo polskie, Warszawa 2023.
Mikowski M., Rawicz M., Śmiłowicz P., Ekspert Citizen Lab: Mamy pewność, senator Brejza był bardzo szeroko monitorowany, 17.01.2022 r., https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/8335172,brejza-inwigilacja-pegasus-senat.html (dostęp: 12.07.2023 r.).
Plebanek E., Kilka uwag na temat znaczenia przepisu art. 168a k.p.k. dla dopuszczalności wykorzystania w postępowaniu sądowym dowodu pozyskanego z naruszeniem rygorów ustawowych, „Palestra” 2018/10.
Richard L., Rigaud S., Pegasus. The Story of the World’s Most Dangerous Spyware, London 2023.
Sartor G., Loreggia A., Wpływ oprogramowania Pegasus na prawa podstawowe i procesy demokratyczne, Bruksela 2023.
Sobczak K., Izrael: Polska jako „autokracja” nie kupi Pegasusa, 26.11.2021 r., https://www.prawo.pl/prawo/pegazus-izralel-nie-sprzeda-polsce,511996.html (dostęp: 11.07.2023 r.).
Szostak P., Inwigilacja Pegasusem i spreparowane SMSy Brejzy w TVP? Operacja dezinformacyjna jak z rosyjskiego podręcznika, 29.12.2021 r., https://wyborcza.biz/biznes/7,177150,27954283,inwigilacja-pegasusem-i-spreparowane-sms-y-brejzy-w-tvp-operacja.html?disableRedirects=true (dostęp: 12.07.2023 r.).
Wolska A., Kucharczyk M., Pegasus: Jak działa oprogramowanie do szpiegowania?, 24.12.2021 r., https://www.euractiv.pl/section/gospodarka/news/pegasus-giertych-wrzosek-brejza-macron-izrael-usa-polska-wegry-podsluch-cyberatak-pis-ziobro-cba-sluzby/ (dostęp: 11.07.2023 r.).
Woźniak M.R., Pegasus: gorzej niż podsłuch. Umożliwia podrzucanie dowodów. Giertych, Wrzosek, Brejza, kto jeszcze..., 26.12.2021 r., https://oko.press/pegasus-gorzej-niz-podsluch-potrafi-tez-podrzucac-dowody/ (dostęp: 11.07.2023 r.).
dr hab. Barbara Mielnik, prof. UWr
Autorka jest profesorem w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2620-3987).
Skuteczność wyroków pilotażowych – Polska a inne państwa
W artykule przedstawiono podstawowe zagadnienia odnoszące się do wyroku pilotażowego i jego skuteczności w ramach współpracy między państwami członkowskimi a organami Rady Europy. Przesłanką przesądzającą o wszczęciu tej procedury jest domniemanie lub pewność, że do ETPC zostaną wniesione lub są już wniesione niemal identyczne skargi zawierające takie same zarzuty. Skutkiem wyroku pilotażowego jest wskazanie naruszenia i poinformowanie państwa, jakie środki muszą być przez nie podjęte, aby wadę prawną usunąć. Zadaniem państwa jest nie tylko zastosowanie się do wyroku w określonym terminie, lecz także podjęcie dialogu z Komitetem Ministrów i poinformowanie go o podejmowanych krokach. Skuteczność przyjętego rozwiązania jest oceniana różnie – od pozytywnych komentarzy, które zazwyczaj towarzyszą sytuacjom, w których państwo chętnie i w dobrej wierze współpracuje z Komitetem, aż po zupełną krytykę praktyki państwa bądź działań organów Rady Europy.
Słowa kluczowe: Europejski Trybunał Praw Człowieka, Komitet Ministrów Rady Europy, sprawy przeciwko Polsce, wada systemowa, wada strukturalna, implementacja wyroków pilotażowych, dialog między instytucjami Rady Europy
dr hab. Barbara Mielnik, professor of the University of Wroclaw
The author is a professor at the Faculty of Law, Administration and Economics of the University of Wroclaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2620-3987).
The Effectiveness of Pilot Judgments. Poland Compared to Other States
The article presents basic issues relating to the pilot judgments and their effectiveness in the framework of cooperation between Member States and the bodies of the Council of Europe. The grounds for initiating this procedure is the presumption or certainty that almost identical applications containing the same allegations will be or have already been submitted to the ECtHR. The effect of a pilot judgment is to indicate the violation and inform the State what measures it must take to remove the legal defect. The State Party must not only comply with the judgment within a specified period, but also enter into a dialogue with the Committee of Ministers, informing it of the steps taken. The effectiveness of the adopted solution is assessed in various ways – from positive comments that usually accompany situations when the State willingly and in good faith cooperates with the Committee, up to sweeping criticism of the State’s practice or the actions of the Council of Europe bodies.
Keywords: European Court of Human Rights, Committee of Ministers of the Council of Europe, cases against Poland, systemic defect, structural defect, implementation of pilot judgments, dialogue between institutions of the Council of Europe
Bibliografia / References
Baka A., The European Court of Human Rights and the Central and Eastern European States, „East European Yearbook on Human Rights” 2018/1.
Ciżyńska-Pałosz A., Wpływ Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na porządek prawny państw-stron Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a koncepcja marginesu oceny. Analiza ze szczególnym uwzględnieniem wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Hirst przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (2), „Przegląd Prawno-Ekonomiczny” 2020/1.
Czepek J., Zaległości orzecznicze Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz mechanizmy służące ich eliminacji, „Prawo i Więź” 2021/4.
Czepek J., Lubiszewski M., Procedura wyroku pilotażowego w praktyce Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Warszawa 2016.
Długosz P., Kryvachuk L., Izdebska-Długosz D., Uchodźcy wojenni z Ukrainy – życie w Polsce i plany na przyszłość, Lublin 2022, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/21387/Uchodzcy_wojenni_net%2814%29.pdf?sequence=6&isAllowed=y (dostęp: 24.11.2023 r.).
Garlicki L. (red.), Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. 2, Komentarz do artykułów 19–59 oraz Protokołów dodatkowych, Warszawa 2011.
Gerards J., The pilot judgment procedure before the European Court of Human Rights as an instrument for dialogue, 2012, http://ssrn.com/abstract=1924806 (dostęp: 24.11.2023 r.).
Gerards J.H., Glas R.L., Access to justice in the European Convention on Human Rights system, „Netherlands Quarterly of Human Rights” 2017/1.
Glas L.R., The execution process of Pilot Judgment before the Committee of Ministers, „Human Rights & International Legal Discourse” 2019/2.
Górski M., Granica praw człowieka. Czy Polska dopuszcza się strukturalnego naruszenia EKPC w sprawach azylowych?, „Studia Migracyjne. Przegląd Polonijny” 2021/2.
Kamiński I.C., Prawo do wolnych wyborów w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego” 2015, t. 13.
Kamiński I.C., Ukraina w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego” 2014, t. 12.
Kindt E., Giving up on individual justice? The effect of state non-execution of a pilot judgement on victims, „Netherlands Quarterly of Human Rights” 2018/3.
Komarov V., Tsuvina T., The Impact of the ECHR and the case law of the ECTHR on civil procedure in Ukraine, „Access to Justice in Eastern Europe” 2021/1.
Kowalski M., Wnioski o ochronę międzynarodową składane na granicy – uwagi na tle środków tymczasowych zarządzonych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, „Europejski Przegląd Sądowy” 2018/3.
Kurban D., Forsaking Individual Justice: The Implications of the European Court of Human Rights’ Pilot Judgment Procedure for Victims of Gross and Systematic Violations, „Human Rights Law Review” 2016/4.
Maćkowiak M., Instytucja wyroku pilotażowego w praktyce orzeczniczej Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” 2016/2.
Meleshevich A., Forstein C., Bringing Human Rights home: thechallenge of enforcing judicial rulings in Ukraine and Russia, „Indiana International & Comparative Law Review” 2014/2.
Mik C., Opinia w sprawie roli parlamentu (Sejmu) w wykonywaniu wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka [w:] Wykonywanie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przez Sejm, Warszawa 2012.
Nowicki M.A., Nowy Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń 1999–2004, Kraków 2005.
Szwed M., W Strasburgu ponad 300 spraw w związku z kryzysem praworządności [Analiza Archiwum Osiatyńskiego], https://www.iustitia.pl/4696-europejski-trybunal-praw-czlowieka-wydal-do-tej-pory-8-wyrokow-dotyczacych-kryzysu-praworzadnosci-w-polsce-czeka-kolejne-ponad-300-polskich-spraw-analiza (dostęp: 24.11.2023 r.).
Tulkens F., Perspectives from the Court: A typology of the pilot-judgment procedure, Responding to Systemic Human Rights Violations: Pilot Judgments of the European Court of Human Rights and their Impact at National Level, Seminar, Strasbourg, 14.06.2010 r.
Ziemblicki B., Rosja jako strona Europejskiej konwencji praw człowieka, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/19802/Rosja_jako_strona_Europejskiej_konwencji_praw_czlowieka.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 24.11.2023 r.).
dr hab. Anna Rakowska
Autorka jest profesorem w Katedrze Prawa Konstytucyjnego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2470-8893).
Czy Europejski Trybunał Praw Człowieka jest zgodny z Konstytucją RP? – czyli o reakcjach władzy publicznej na orzeczenia trybunału strasburskiego w sprawach dotyczących praworządności w Polsce
Problem praworządności w Rzeczypospolitej Polskiej, w tym problem niezależności sądów, niezawisłości sędziów są w ostatnich latach stale obecne w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który wydał wiele wyroków dotyczących tych zagadnień. W wyrokach tych Trybunał potwierdza, że rozwiązania ustrojowe przyjęte w Polsce nie odpowiadają standardom praworządności i stanowią naruszenie prawa obywateli do sądu ustanowionego ustawą. Władze Rzeczypospolitej Polskiej zamiast wykonywać wyroki, czyli podejmować środki indywidualne, jak też zmierzać do usunięcia przyczyn występowania naruszeń wolności i praw człowieka, deprecjonują zarówno rozstrzygnięcia strasburskiego trybunału, jak i wydawane przezeń wyroki. Takie działania są niebezpieczne dla systemu ochrony wolności i praw człowieka oraz obniżają autorytet Polski jako członka wspólnoty międzynarodowej. W artykule autorka koncentruje się na ukazaniu oficjalnych reakcji organów władzy w Polsce, w tym przede wszystkim Trybunału Konstytucyjnego i ministra sprawiedliwości, na orzeczenia ETPC dotyczące praworządności w Polsce.
Słowa kluczowe: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Europejski Trybunał Praw Człowieka, Trybunał Konstytucyjny, praworządność, sędziowie
dr hab. Anna Rakowska
The author is a professor at the Department of Constitutional, Faculty of Law and Administration of the University of Lodz, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2470-8893).
Is the European Court of Human Rights Consistent with the Constitution of the Republic of Poland? About the Reactions of Polish Authorities to Judgments of the Strasbourg Court in Cases Relating to the Rule of Law in Poland
The problem of the rule of law in the Republic of Poland, including the problem of the independence of courts and judges, has been constantly present in the case law of the European Court of Human Rights in recent years, which has issued a number of judgments. In these judgments, the ECtHR confirms that the political solutions adopted in Poland do not meet the standards of the rule of law and constitute a violation of citizens’ right to a tribunal established by law. The authorities of the Republic of Poland, instead of implementing these judgments, i.e., taking individual measures and aiming to eliminate the causes of violations of human rights and freedoms, depreciate both the determinations of the Strasbourg Court and its judgments. Such actions are dangerous to the system of protection of human rights and freedoms, as well as diminish the authority of the Republic of Poland as a member of the international community. In the article, the author focuses on showing the official responses of Polish authorities, including mainly the Constitutional Tribunal and the minister of justice, to ECtHR judgments concerning the rule of law in Poland.
Keywords: Constitution of the Republic of Poland, European Court of Human Rights, (Polish) Constitutional Tribunal, rule of law, judges
Bibliografia / References
Frankiewicz-Bodynek A., W sprawie zgodności z Konstytucją RP powoływania sędziów – członków Krajowej Rady Sądownictwa przez Sejm, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022/6.
Hetnarowicz-Sikora J., Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wobec kryzysu praworządności w Polsce, cz. 1, „Iustitia” 2022/4.
Hetnarowicz-Sikora J., Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wobec kryzysu praworządności w Polsce, cz. 2, „Iustitia” 2023/1–2.
Nowotko P., Pojęcie legitymizacji na przykładzie statusu sędziego w polskim prawie konstytucyjnym, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2023/3.
Szwed M., Problematyka nieusuwalności sędziów w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Przegląd Konstytucyjny” 2021/3.
Wrzołek-Romańczuk M., Glosa do wyroku z 1.12.2020 r. wydanego przez Wielką Izbę Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Guðmundur Andri Ástráðsson przeciwko Islandii (skarga nr 26374/18), „Iustitia” 2021/1.
Wyrozumska A., Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (K 6/21) dotyczący orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Xero Flor, które rzekomo „nie istnieje”, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/2.
dr hab. Agnieszka Grzelak, prof. ALK
Autorka jest profesorką w Kolegium Prawa Akademii Leona Koźmińskiego (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5867-8135).
O wzajemnym zaufaniu jako podstawie wykonywania orzeczeń po raz kolejny – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 25.07.2018 r., C-216/18 PPU, Postępowanie dotyczące wykonywania europejskich nakazów aresztowania wystawionych przeciwko LM
Trybunał Sprawiedliwości kilkakrotnie wypowiadał się w trybie prejudycjalnym o wykonywaniu europejskich nakazów aresztowania (ENA), ale omawiana sprawa ma szczególny charakter. Wyrok w sprawie C-216/18 PPU, LM, dotyczy bowiem nie tylko europejskiego nakazu aresztowania, lecz także zmian wprowadzonych w systemie sądownictwa w Polsce, które poważnie podważyły niezawisłość władzy sądowniczej, zagrażając unijnej zasadzie skutecznej ochrony sądowej (art. 19 ust. 1 ak. 2 TUE) oraz prawu jednostki do rzetelnego procesu sądowego (art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej). Chociaż wyrok w tej sprawie zapadł na tle sytuacji w Polsce, to jednak ma znaczenie nie tylko dla innych państw członkowskich wydających i wykonujących ENA, ale także szerzej – dla całego mechanizmu wzajemnego zaufania i współpracy w sprawach karnych. W tym kontekście TS rozwinął tezy przedstawione w omówionym wcześniej wyroku w sprawach połączonych C-404/15 i C-659/15 PPU, Aranyosi i Căldăraru.
Słowa kluczowe: europejski nakaz aresztowania, decyzja ramowa, wzajemne zaufanie, współpraca w sprawach karnych, uznawanie orzeczeń
dr hab. Agnieszka Grzelak, professor of the Kozminski University
The author is an associate professor at the College of Law, Kozminski University in Warsaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5867-8135).
On Mutual Trust as the Basis for Execution of Judgments Once Again: Introduction and Judgment of the Court of Justice of 25 July 2018, C-216/18 PPU, Proceedings Relating to the Execution of European Arrest Warrants Issued Against LM
The Court of Justice has answered already several preliminary questions on the execution of European arrest warrants (EAWs), but the case at hand is of a special nature. This is because the judgment in case C-216/18 LM concerns not only the European arrest warrant, but also the changes introduced in the judicial system in Poland, which have seriously undermined the independence of the judiciary, threatening the EU principle of effective judicial protection (Article 19(1), second paragraph, of the TEU) and the individual’s right to a fair trial (Article 47 of the EU Charter of Fundamental Rights). Although the judgment in this case was made against the background of the situation in Poland, it is relevant not only for other Member States issuing and executing EAWs, but also, more broadly, for the entire mechanism of mutual trust and cooperation in criminal matters. In this context, the CJ developed the theses presented in the judgment in joined cases C-404/15 and C-659/15 PPU, Aranyosi and Căldăraru, discussed earlier in this series.
Keywords: European arrest warrant, framework decision, mutual trust, cooperation in criminal matters, recognition of judgments
Bibliografia / References
Bárd P, van Ballegooij W., Judicial independence as a precondition for mutual trust? The CJEU in Minister for Justice and Equality v. LM, „New Journal of European Criminal Law” 2018/3.
Filipek P., Rozproszona europejska kontrola przestrzegania prawa do rzetelnego procesu sądowego w świetle zasady wzajemnego zaufania i wyroku C-216/18 PPU, LM, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/2.
Filipek P., Wyroki TS w sprawie C-216/18 LM oraz C-354 i 412/20 L i P (wykonanie ENA) [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2018–2020), red. J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2021.
Frąckowiak-Adamska A., Następstwa wyroku w sprawie LM (Celmer) i postępowania na podstawie art. 7 TUE dla funkcjonowania sądów polskich w ramach wspólnoty prawnej UE [w:] Sądowe mechanizmy ochrony praworządności w Polsce w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE, red. J. Barcz, A. Zawidzka-Łojek, Warszawa 2018.
Grzelak A., Ochrona praw podstawowych jako warunek wykonania europejskiego nakazu aresztowania – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 5.04.2016 r. w sprawach połączonych C-404/15 i C-659/15 PPU, Postępowania karne przeciwko Pálowi Aranyosiemu i Robertowi Căldăraru, „Europejski Przegląd Sądowy” 2023/11.
Grzelak A., Wzajemne zaufanie jako podstawa współpracy sądów państw członkowskich UE w sprawach karnych (uwagi na marginesie odesłania prejudycjalnego w sprawie C-216/18 PPU Celmer), „Państwo i Prawo” 2018/10.
Klip A., The European Arrest Warrant, from Mutual Recognition to Mutual Supervision?, „European Criminal Law Review” 2022/1.
Konstadinides T., Judicial independence and the Rule of Law in the context of non-execution of a European Arrest Warran: LM, „Common Market Law Review” 2019/3.
Lawson R., Ochrona niezawisłości sądownictwa – możliwości i ograniczenia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, cz. 1, „Europejski Przegląd Sądowy” 2018/8.
Lewandowski W., Pomiędzy Scyllą zawieszenia wzajemnego zaufania i Charybdą fragmentaryzacji standardu ochrony prawa podstawowego – dylematy Trybunału Sprawiedliwości w wyroku C-216/18 PPU, LM, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/2.
Sarmiento D., A comment on the CJEU’s judgment in LM, „Maastricht Journal of European and Comparative Law” 2018/4.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest adiunktem w Zakładzie Prawa Europejskiego Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk oraz starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is an assistant professor in the Department of European Law at the Institute of Law Studies of the Polish Academy of Sciences and a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest asesorem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is an assessor at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
Zamów prenumeratę: https://www.profinfo.pl/czasopisma