Classical theories of rational choice and homo oeconomicus in the light of behavioural law and economics
[Klasyczne teorie racjonalnego wyboru i homo oeconomicus w świetle behawioralnej ekonomicznej analizy prawa].
Artur Konrad Bogucki
doktorant SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny
Classical theories of rational choice and homo oeconomicus in the light of behavioural law and economics
[Klasyczne teorie racjonalnego wyboru i homo oeconomicus w świetle behawioralnej ekonomicznej analizy prawa]
W artykule została podjęta próba porównania klasycznych, metodologicznych założeń Law and Economics w postaci teorii racjonalnego wyboru i homo oeconomicus z dorobkiem behawioralnych nauk empirycznych. Klasyczna wizja ludzkiej natury i skłonności decyzyjnych zakłada uproszczony model ludzkiej strategii decyzyjnej, według którego człowiek z każdą decyzją dąży do racjonalnej maksymalizacji swojej oczekiwanej użyteczności. Psychologia i neuronauki poznawcze przedstawiają kontrargument, przemawiający za tym, że człowiek nie jest w stanie racjonalnie maksymalizować swojej użyteczności ze względu na posługiwanie się heurystykami (heurystyczną decyzyjność), a jego procesy decyzyjne są wypaczone ze względu na kontekst społeczny i behawioralne determinanty. Porównanie wykazuje kontrfaktyczność neoklasycznych metodologicznych założeń Law and Economics i implikacje tej niezgodności przy prognozowaniu legislacyjnych skutków ex ante oraz prognozowaniu spodziewanej decyzyjnej reakcji podmiotów prawa.
Słowa kluczowe: ekonomiczna analiza prawa, behawioralna ekonomiczna analiza prawa, homo oeconomicus, teoria racjonalnego wyboru, teoria oczekiwanej użyteczności, procesy decyzyjne, strategie decyzyjne, heurystyki, teoria gier, ekonomia behawioralna, naturalizm prawniczy
Classical theories of rational choice and homo economicus in the light of behavioural law and economics
The article attempts to compare classical methodological assumptions of Law and Economics in the form of theories of rational choice and homo economicus with the achievements of empirical behavioural sciences. The classical vision of the human nature and decision-making tendencies assumes the use of a simplified model of human decision-making strategies, according to which a human being in each decision strives for rational maximisation of expected utility. Psychology and cognitive neuroscience offer a counter-argument advocating that human beings are not able to rationally maximise utility due to the use of heuristics (i.e. heuristic decision-making) and their decision-making processes are distorted by social context and behavioural determinants. This comparison demonstrates the counterfactuality of the neoclassical methodological assumptions of Law and Economics and the implications of this inaccuracy in predicting legislative consequences ex ante as well as in predicting the expected decision reactions of entities governed by law.
Słowa kluczowe: Law and Economics, behavioural law and economics, homo oeconomicus, rational choice theory, expected utility hypothesis, psychology of decision making, heuristics, game theory, behavioural economics, legal naturalism
Bibliografia:
Ayres I., Talley E., Solomonic Bargaining: Dividing a Legal Entitlement to Facilitate Coasean Trade, “Yale Law Journal” 1995/104;
Brennan G., Comment: What Might Rationality Fail to Do [in:] The Limits of Rationality, eds. M. Levi, C.S. Cook, “The University of Chicago Press” 1990;
Coase R., The Problem of Social Cost, “The Journal of Law and Economics” 1960/3;
Cooter R., Ulen T., Law and Economics, “Addison Wesley Longman” 2000;
Dzionek-Kozłowska, J., Stanowisko Marshalla wobec niektórych kwestii “Sporu o metodę”, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2007/69;
Elster J., When Rationality Fails [in:] The Limits of Rationality, eds. M. Levi, C.S. Cook, “The University of Chicago Press” 1990;
Green D.P., Shapiro I., Pathologies of Rational Choice Theory: A Critique of Applications in Political Science, “Yale University Press” 1994”;
Grzesiuk K., Powstanie i ewolucja modelu Homo economicus, “Rocznik ekonomii i zarządzania” 2014/6(2);
Hoffman E., Spitzer M.L., Willingness to Pay vs. Willingness to Accept: Legal and Economic Implications, “Washington University Law Quarterly” 1993/71(1);
Hogg R.V., Craig A.T., Introduction to Mathematical Statistics, “Macmillan Publishing Co. Inc.” 1970;
Jager W., Janssen M.A., De Vries H.J.M., De Greef J., Vlek C.A.J., Behaviour in commons dilemmas: Homo economicus and Homo psychologicus in an ecological-economic model, “Ecological Economics” nr 35;
Jolls Ch., Behavioral Economics Analysis of Redistributive Legal Rules, “Faculty Scholarship Series. Paper 1340” 1998;
Kahneman D., A perspective on judgment and choice: mapping bounded rationality, ”American Psychologist” 2003/58(9);
Kahneman D., Reference Points, Anchors, Norms, and Mixed Feelings, “Organizational Behavior & Human Decision Processes” 1992/51(2);
Khaneman D., Tversky A., Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk, “Econometrica” 1979/47(2);
Kopczewski T., Malawski M., Ekonomia eksperymentalna: wprowadzenie i najnowsze badania, „Decyzje” 2007/8;
Korobkin R.B., Ulen T.S., Efficiency and Equity: What Can Be Gained from Combining Coase and Rawls?, “Washington Law Review” 1998/329;
Korobkin R.B., Ulen, T.S., Law and Behavioral Science: Removing the Rationality Assumption from Law and Economics, “California Law Review” 2000/4(88);
Korobkin R., Guthrie Ch., Psychology, Economics, and Settlement: A New Look at the Role of the Lawyer, “Texas Law Review” 1997/76(1);
Landsburg S.E., The Armchair Economist: Economics and Everyday Life, “Free Press” 1993;
Leff A.A., Economic Analysis of Law: Some Realism About Nominalism, “Virginia Law Review” 1974;
Levi M., Cook C.S. (eds.), The Limits of Rationality, The University of Chicago Press 1990;
Levin I., Hinrichs J.V., Experimental Psychology: Contemporary Methods and Applications, Brown & Benchmark Publishers 1995;
Mankiw N.G., Taylor M.P., Mikroekonomia, Warszawa 2015;
Mill J.S., A system of logic, ratiocinative and inductive, New York 1882;
Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia Poznawcza, 2013;
Plous S., The Psychology of Judgment and Decision Making, McGraw-Hill 1993;
Posner R.A., Economic Analysis of Law, “New York Aspen Law & Business” 1998;
Posner R.A., Rational Choice, Behavioral Economics, and the Law, “Stanford Law Review” 1997/1551;
Rabin M., Psychology and Economics, “Journal of Economic Literature” 1998/36(1);
Rachlinski J.J., Gains, Losses, and the Psychology of Litigation, “Southern California Law Review” 1996/70;
Simon H.A., Invarians of Human Behaviour, “Annual Review of Psychology” 1990/4;
Simon H.A., Rational Choice and the Structure of the Environment, Models of Man: Social and Rational, John Wiley & Sons Inc. 1957;
Smith A., An Inquiry Into the Nature and Causes of The Wealth of Nations, London 1869;
Smith A., Teoria uczuć moralnych, Warszawa 1989;
Swacha-Lech M., Homo oeconomicus a homo neuropsychologicus jako element dyskusji o nowym paradygmacie finansów. Ku nowemu paradygmatowi nauk o finansach, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu” 2010/144;
Thaler R., Toward a Positive Theory of Consumer Choice, “Journal of Economic Behavior & Organization” 1980/1;
Tversky A., Kahneman D., Availability: A Heuristic for Judging Frequency and Probability, “Cognitive Psychology” 1973;
Tversky A., Kahneman D., Evidential Impact of Base Rates [in:] D. Kahneman, P. Slovic, A. Tversky (eds.), Judgment under Uncertainty, Cambridge University Press 1982;
Tversky A., Khaneman D., Judgment Under Uncertainty: Heuristic and Biases, “Science” 1974;
Tversky A., Khaneman D., Judgments of and by Representativeness [in:] D. Kahneman, P. Slovic, A. Tversky (eds.), Judgment Under Uncertainty, Cambridge University Press 1982;
Wawrzyniak A., Wąsikowska B., Witek M., Interdyscyplinarność w naukach ekonomicznych, Warszawa 2017;
Zaleśkiewicz T., Psychologia Ekonomiczna, Warszawa 2015
dr Grzegorz Maroń
Katedra Nauk Historyczno i Teoretycznoprawnych, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Rzeszowski
Odwołania do filozofów w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
W artykule omówiono praktykę posługiwania się odwołaniami do filozofów w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC). Kwantytatywne studium orzecznictwa pozwoliło na sformułowanie kilku wniosków. Po pierwsze do filozofów w swej argumentacji sięgają poszczególni sędziowie w ramach zdań odrębnych (zbieżnych), a nie tyle sam Trybunał w swoich wyrokach. Po drugie jakkolwiek nawiązania do filozofów pojawiają się w zdaniach odrębnych (zbieżnych) do orzeczeń stanowiących niewielki ułamek wszystkich orzeczeń, to zarazem przypadki powoływania się na filozofów nie są czymś sporadycznym w orzecznictwie strasburskim. Po trzecie na przestrzeni dekad można zaobserwować wyraźną intensyfikację w sięganiu przez sędziów ETPC do filozofów. Po czwarte gotowość posłużenia się przez sędziego odniesieniem filozoficznym jest zasadniczo niezależna od jego narodowości. Po piąte sędziowie z państw kultury common law oraz sędziowie z państwa dawnego „bloku wschodniego” statystycznie częściej niż sędziowie z państw kultury prawa stanowionego i z państw Europy Zachodniej posiłkują się odwołaniami do filozofów. W ocenie Autora powoływanie się na filozofów posiada wartość utylitarną dla judykatury i może efektywnie pełnić funkcję klaryfikacyjną i perswazyjną w ramach sądowej argumentacji, bez jednoczesnego pogwałcenia wymogów legalizmu determinujących proces orzeczniczy.
Słowa kluczowe: Europejski Trybunał Praw Człowieka, orzecznictwo, filozofowie, sędziowska retoryka
References to philosophers in the case law of the European Court of Human Rights
The article discusses the practice of invoking philosophers in the judgments of the European Court of Human Rights. A quantitative analysis of the ECHR’s case law allowed for the formulation of some conclusions. First, philosophers are mentioned by particular judges in their dissents and concurrences rather than by the Court itself. Second, although dissents and concurrences containing references to philosophers constitute only a small fraction of all the Court’s case law, at the same time cases of quoting philosophers are not marginal in the judicial activity of the ECHR. Third, in the last decades there has been a marked intensification in the use of philosophical references by judges of the Court. Furthermore, the willingness to cite philosophers is essentially independent of the nationality of the judges. Finally, judges of the ECHR from common-law countries and former Eastern Bloc countries decide to make references to philosophers in their judicial argumentation more often than those from civil-law states and Western Europe. In the author's opinion, references to philosophers are of a utilitarian value to courts and this kind of extra-legal source can effectively perform a clarifying and persuasive function in judicial rhetoric without at the same time violating the legalist paradigm of the judicial process.
Keywords: European Court of Human Rights, case law, philosophers, judicial rhetoric
Bibliografia:
Berger M. et al., Judge Jack B. Weinstein, Tort Litigation, and the Public Good: A Roundtable Discussion to Honor One of America's Great Trial Judges on the Occasion of his 80th Birthday, „Journal of Law and Policy” 2003/12(1);
Brooks T., Does Philosophy Deserve a Place at the Supreme Court?, „Rutgers Law Rekord” 2003/27;
Cardozo B., Mr Justice Holmes, „Harvard Law Review” 1931/44(5);
Cardozo B., The Nature of Judicial Process, New Haven 1921;
Drakeman D., Why We Need the Humanities. Life science, law and the common good, Basingstoke 2016;
Frankfurter F., Of Law and Men, New York 1956;
Frankfurter F. (red.), Mr. Justice Holmes, New York 1931;
Greer S., Wildhaber L., Revisiting the Debate About 'Constitutionalising' the European Court of Human Rights, „Human Rights Law Review” 2012/12(4);
Griffin L., Hobby Lobby: The Crafty Case that Threatens Women's Rights and Religious Freedom, „Hastings Constitutional Law Quarterly” 2015/42(4);
Harmsen R., The European Court of Human Rights as a ‘Constitutional Court’: Definitional Debates and the Dynamics of Reform [w:] Judges, Transition, and Human Rights, red. J. Morison, K. McEvoy, G. Anthony, Oxford 2007;
Maroń G., Integralność religijna sędziego oraz argumentacja religijna w amerykańskim procesie orzeczniczym, Rzeszów 2018;
Maroń G., Odwołania do literatury pięknej w opiniach rzeczników generalnych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, „Przegląd Prawa Publicznego” 2018/10;
Maroń G., Dworkinowska wizja zasad prawa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Prawnicza”, 2008/6;
McCormack N., When Canadian Courts Cite the Major Philosophers: Who Cites Whom in Canadian Caselaw, „Canadian Law Library Review” 2017/42(2);
Niemczyk M., Historia doktryn polityczno-prawnych w świetle europejskich i krajowych ram kwalifikacji [w:] Tendencje rozwojowe myśli politycznej i prawnej, red. M. Maciejewski, M. Marszał, M. Sadowski, Wrocław 2014;
Pound C., Defective Law – Its Cause and Remedy, „New York State Bar Assosiation Bulletin” 1929/9;
Rao N., A Backdoor to Policy Making: The Use of Philosophers by the Supreme Court, „University of Chicago Law Review” 1998/65;
Safjan M., Wyzwania dla państwa prawa, Warszawa 2007;
Schulz K., Backdoor use of philosophers in judicial decision-making? Antipodean reflections, „Journal Griffith Law Review” 2016/25(3);
Soloch B., Wykładnia ewolucyjna Europejskiej Konwencji Praw Człowieka a zasada konsensusu. Próba analizy, „Zeszyty Prawnicze UKSW” 2015/4.
dr hab. Tomasz Srogosz, prof. KAAFM
Wydział Prawa, Administracji i Stosunków Międzynarodowych, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, adwokat
Kilka uwag na temat polskiej „wojny z narkotykami”
W Polsce od 2000 r. przeważa model restrykcyjno-represyjny w podejściu do narkotyków i narkomanii. War on drugs została nasilona po nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 20.07.2018 r. Zmiany legislacyjne w szczególności dotyczą kryminalizacji obrotu i posiadania dopalaczy. W polityce narkotykowej zapomina się jednak o doświadczeniach amerykańskich związanych z porażką war on drugs. Niniejszy artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytania o właściwy kierunek polskiej polityki narkotykowej, słuszność założonej walki z dopalaczami, skutki polskiej war on drugs, możliwość dekryminalizacji lub depenalizacji posiadania substancji psychoaktywnych oraz skutki takiej dekryminalizacji lub depenalizacji. W rozważaniach przeważa krytyczny ton w odniesieniu do nowelizacji z 20.07.2018 r. Biorąc pod uwagę negatywne skutki prohibicji, związane między innymi z rozwojem handlu dopalaczami, należy zastanowić się nad powrotem do depenalizacji posiadania nieznacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych. Powrót do modelu permisywno-leczniczego obejmującego konsumentów „tradycyjnych” narkotyków prowadziłby do skorygowania struktury nielegalnego rynku i zmniejszenia podaży dopalaczy, a tym samym redukcji szkód zdrowotnych.
Słowa kluczowe: narkotyki, dopalacze, narkomania, prohibicja, posiadanie, depenalizacja
A few comments on the Polish “war on drugs”
The restrictive-repressive model in the approach to drugs and drug addiction prevails in Poland since the year 2000. The war on drugs was intensified after the amendment of 20 July 2018 to the Act on counteracting drug addiction. Legislative changes in particular concern the criminalisation of trading and the possession of legal highs. In the drug policy, however, American experiences related to the failure of the war on drugs have been forgotten. This article is an attempt to answer questions about the proper direction of Polish drug policy, the validity of the fight against legal highs, the effects of the Polish war on drugs, the possibility of decriminalising or depenalising the possession of psychoactive substances and the effects of such a decriminalisation or depenalisation. The considerations are dominated by a critical tone with regard to the amendment of 20 July 2018. Considering the negative effects of prohibition, related to, among other things, the development of trade in legal highs, one should consider the depenalisation of possessing a small amount of narcotic drugs or psychotropic substances. A return to the permissive-medical model including consumers of "traditional" drugs would lead to a correction of the structure of the illegal market and a reduction in the supply of legal highs, and thus would lead to a reduction in health damages.
Keywords: drugs, legal highs, drug addiction, prohibition, possession, depenalisation
Bibliografia:
Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., Kryminologia, Gdańsk 1999;
Bujalski M., Dąbrowska K., Wieczorek Ł., New psychoactive substances in Poland. The analysis of policy responces and its effects, „Alkoholizm i Narkomiania” 2017/30(3);
Ciepły F., Handel tzw. dopalaczami – aspekt prawny, https://www.kul.pl/files/19/Dorobek/FCieplyDopalacze.pdf;
Grabowski K., Kryminalizacja czynów mających za przedmiot dopalacze, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2010/2;
Jabłoński P., Malczewski A., Dopalacze. Skala zjawiska i przeciwdziałanie, Warszawa 2014, http://www.cinn.gov.pl/portal?id=15&res_id=841820;
Kidawa M., Chojecki D., Nowe narkotyki oraz „dopalacze” w kontekście europejskim i światowym, http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/nowe-narkotyki-oraz-dopalacze-w-kontekscie-europejskim-i-swiatowym/;
Krajewski K., Prawo karne wobec środków odurzających i psychotropowych, „Archiwum Kryminologii” 1995/21;
Krajewski K., Sens i bezsens prohibicji: prawo karne wobec narkotyków i narkomanii, Kraków 2001;
Schultz G.P., Aspe P., The Failed War on Drugs, „The New York Times” z 31.12.2017 r., https://www.nytimes.com/2017/12/31/opinion/failed-war-on-drugs.html;
Ślusarczyk B., Zjawisko narkomanii we współczesnym świecie, „Nowe Prawo” 1987/9;
Tkaczyk-Rymanowska K., Problem tzw. dopalaczy i nowych narkotyków w świetle zmian normatywnych do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, „Prokuratura i Prawo” 2016/9;
Wouters M., Nabben T., National Report on New Psychoactive Substances Expert Interviews in the Netherlands, Amsterdam 2017.
Krzysztof Otręba
Uniwersytet Wrocławski
Rozważania o władzy Trybunału Konstytucyjnego jako problem polityczny
Artykuł podejmuje kwestię polityczności rozważań nad władzą Trybunału Konstytucyjnego (TK). Pomimo występującej we współczesnych demokracjach ogólnej akceptacji dla mechanizmów kontroli konstytucyjności prawa, poszczególne jej kwestie bywały przedmiotem sporów, czego przykładem są rozważania wokół aktywizmu sędziowskiego czy granic pomiędzy tworzeniem a stosowaniem prawa przez sądy konstytucyjne. Autor wskazuje, że Trybunał Konstytucyjny, korzystając z panującej do tej pory ogólnej akceptacji dla jego uprawnień, wykorzystywał powszechnie obowiązującą moc swoich orzeczeń dla kreowania swojej władzy poprzez praktykę orzeczniczą, czego przykładami są wyroki interpretacyjne, wyroki zakresowe czy też zamieszczanie w sentencji orzeczenia treści wykraczających poza ścisłą kontrolę konstytucyjności prawa. Dyskurs konstytucyjny, wypowiadając się w tych kwestiach, zajmuje stanowisko w przedmiocie kształtu władzy TK, która to kwestia, czego dowodzi trwający w Polsce konflikt wokół TK, pozostaje kwestią polityczną. Nie sposób przewidzieć, jakie materie prawne staną się przedmiotem konfliktu politycznego, a tym dyskurs prawniczy można uznać za polityczny w tym sensie, że dotyczy kwestii, których polityczność może zostać ujawniona w każdej chwili.
Słowa kluczowe: polityczność, Trybunał Konstytucyjny, władza sądownicza
Research on the power of Poland’s Constitutional Tribunal as a political problem
The article deals with the issue of the political nature of research on the power of Poland’s Constitutional Tribunal. In spite of the general acceptance in contemporary democracies of the mechanisms of constitutional control of the law, its individual issues have been the subject of disputes, an example of which are considerations around judicial activism or the boundaries between the creation and application of law by constitutional courts. The author indicates that the Constitutional Tribunal, taking advantage of the general acceptance for its scope of authority, used the universally binding force of its rulings to create its power through judicial practice, examples of which are interpretative judgements, partial judgements or placing statements in the operative part of judgements that go beyond the strict control of the constitutionality of law. The constitutional discourse, speaking on these issues, takes a stance on the shape of the power of the Constitutional Tribunal, which, as evidenced by the continuing conflict in Poland around the Constitutional Tribunal, remains a political issue. It is impossible to predict which legal matters will become the subject of political conflict, which leads to the conclusion that juridical discourse can be considered as political in the sense that it deals with matters the political nature of which can be revealed at any time.
Keywords: political nature, Poland’s Constitutional Tribunal, judiciary
Bibliografia:
Banaszak B., Bernaczyk M., Aktywizm sędziowski we współczesnym państwie demokratycznym, Warszawa 2012;
Besson S., Whose Constitution(s)? International Law, Constitutionalism, and Democracy [w:] Ruling the World? Constitutionalism, International Law, and Global Governance, red. J.P. Trachtman, J.L. Dunoff, Cambridge 2009;
Bryk A., Konstytucjonalizm. Od starożytnego Izraela do liberalnego konstytucjonalizmu amerykańskiego, Kraków 2013;
Complak K., Zasada konstytucjonalizmu w prawie porównawczym i w przyszłej konstytucji RP, „Acta Universitatis Wratilslaviensis: Prawo” 1997/258;
Dominowska J., Klasyfikacja orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, ”Przegląd Sądowy” 2008/5;
Dębska H., Władza, symbol, prawo. Społeczne tworzenie Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2015;
Józefowicz A., Orzeczenia interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 1999/11;
Kustra A., Wyroki zakresowe Trybunału Konstytucyjnego, „Przegląd Sejmowy” 2011/4;
Małajny R.M., Trybunał Konstytucyjny jako strażnik Konstytucji, „Państwo i Prawo” 2016/10;
Mikołajewicz J., Orzeczenia zakresowe i interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego jako przejaw kryzysu legitymacji legalnej [w:] Normalność i kryzys. Jedność czy różnorodność. Refleksje filozoficzno-prawne i ekonomiczno-społeczne w ujęciu aksjologicznym, red. J. Oniszczuk, Warszawa 2010;
Morawski L., Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 2005;
Mouffe Ch., Polityczność. Przewodnik krytyki politycznej, tłum. J. Erbel, Warszawa 2008;
Osajda K., Koncepcja orzeczenia zakresowego a wątpliwości na tle skutków orzeczeń TK [w:] Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, red. M. Bernatt, J. Królikowski, M. Ziółkowski, „Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego” 2013/48;
Radziewicz P., Tuleja P. (red.), Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego czerwiec 2015 – marzec 2016, Warszawa 2017;
Sadurski W., Prawo przed sądem. Studium sądownictwa konstytucyjnego w postkomunistycznych państwach Europy Środkowej i Wschodniej, tłum. P. Mleczko, Warszawa 2008;
Scalia A., Mułłowie zachodu: sędziowie jako arbitrzy moralni, http://www.rpo.gov.pl/pliki/12537879280.pdf;
Schmitt C., Teologia polityczna i inne pisma, tłum. M. Cichocki, Kraków 2000;
Smolak M., Rola Trybunału Konstytucyjnego w okresie przemian ustrojowych a problem aktywizmu sądowego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2005/2;
Stone Sweet A., Governing with Judges, Oxford 2000;
Sulikowski A., Konstytucjonalizm a nowoczesność. Dyskurs konstytucyjny wobec tryumfu i kryzysu moderny, Wrocław 2012;
Sulikowski A., Trybunał Konstytucyjny a polityczność. O konsekwencji upadku pewnego mitu, „Państwo i Prawo” 2016/4;
Sułkowski J., Skutki określenia innego terminu utraty mocy obowiązującej dla postępowania ze skargi konstytucyjnej TK [w:] Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, red. M. Bernatt, J. Królikowski, M. Ziółkowski, „Studia i Materiały Trybunału Konstytucyjnego” 2013/48;
Szymanek J., Interpretacja konstytucji: warianty teorii i praktyki na przykładzie Konstytucji RP z 1997 r., „Przegląd Sejmowy” 2017/6;
Szyszkowski W., Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1969;
Trzciński J., Orzeczenia interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 2002/1;
Woś T., Wyroki interpretacyjne i zakresowe w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Studia Iuridica Lublinensia” 2016/25
dr Dobrochna Minich
Wydział Prawa i Administracji, Uczelnia Łazarskiego
Konstytucja – konstytucjonalizm – neokonstytucjonalizm
Nowożytny konstytucjonalizm jest wytworem epoki Oświecenia. Pierwsze pisane konstytucje stanowią podstawę dla ukształtowania się współczesnego konstytucjonalizmu (konstytucyjne państwo prawa – neokonstytucjonalizm). U źródeł zasady konstytucjonalizmu leży organizacja systemu politycznego oraz wartości wywodzące się z praw człowieka i obywatela. W artykule analizuję czynniki charakteryzujące neokonstytucjonalizm wyróżnione przez Riccardo Guastiniego.
Słowa kluczowe: konstytucja, konstytucjonalizm, neokonstytucjonalizm
Constitution – Constitutionalism – Neo-constitutionalism
The subject of this article is the relation between Constitution, Constitutionalism and Neo-constitutionalism. Constitutionalism is a product of the Age of Enlightenment. The first written constitutions are the basis for the formation of modern constitutionalism (neo-constitutionalism). At the root of the principle of constitutionalism lies the organisation of political system and values derived from human and civil rights. In this article the author analyses the factors that characterise neo-constitutionalism (highlighted by R. Guastini).
Keywords: Constitution, Constitutionalism, Neo-constitutionalism
Bibliografia:
Alexander L.A. (ed.), Constitutionalism. Philosophical Foundations, Cambridge 2001;
Atienza M., Konstytucjonalizm, globalizacja i prawo, Warszawa 2009;
Arystoteles, Polityka, Warszawa 1964;
Baszkiewicz J., Nowy człowiek, nowy naród, nowy świat. Mitologia i rzeczywistość rewolucji francuskiej, Warszawa 1993;
Bongiovanni G., Costituzionalismo e teoria del diritto. Sistemi normativi contemporanei e modelli della razionalità giuridica, Roma-Bari.
Böckenförde E.W., Państwo prawa w jednoczącej się Europie, Warszawa 2000;
Böckenförde E.W., Constitutional and Political Theory. Selected Writings, Oxford 2017;
Bryk A., Konstytucjonalizm. Od starożytnego Izraela do liberalizmu amerykańskiego, Kraków 2013;
Carbonell M. (ed.), Teria del oeconstitucionalismo. Ensayous escogidos, Madrid 2007;
Carbonell M. ed., Noeconstitucionalismo(s), Madrid 2009;
Devins N., Fisher L., The democratic Constitution, Oxford 2004;
Dippel H., Modern Constitutionalism, an introduction to a history in need of writing, „The Legal History Revue” 2005, Deel LXXIII;
Dyzenhaus D., The Constitution of Law. Legality in a Time of Emergency, Cambridge 2006;
Ferrajoli F., La democrazia costituzionale, Bologna 2016;
Gicquel J., Droit constitutionnel et institutions politiques, Paris 1987;
Golding M.P., Edmundson W.A., The Blackwell Guide to the Philosophy of Law and Legal Theory, Oxford 2008;
Grabowski A., Teoria konstytucyjnego państwa prawa i jej wpływ na argumentację prawniczą [w:] Demokratyczne państwo prawa. Zagadnienia wybrane, red. M. Aleksandrowicz, A. Jamróz, L. Jamróz, Białystok 2014;
Gromski W., Autonomia i instrumentalny charakter prawa, Wrocław 2000;
Guastini R., Lezioni di teoria del diritto e dello stato, Torino 2006;
Hayek F.A., Konstytucja wolności, Warszawa 2006;
Jamróz A., Demokracja współczesna. Wprowadzenie, Białystok 1993;
Krisach N., Argumenty na rzecz pluralizmu w prawie postnarodowym [w:] G.d. Búrca, J.H. H. Weiler, Świat europejskich konstytucjonalizmów, Warszawa 2014;
Lewandowska-Malec I., Zapomniana demokracja. O demokracji deliberacyjnej w Pierwszej Rzeczypospolitej, „Studia Iuridica Toruniensia” 2012, t. X;
Locke J., Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992;
Loughlin M., Walker N. (ed.), The Paradox of Constitutionalism. Constituent Power and Constitutional Form, Oxford 2007;
Ławniczak A., Geneza konstytucji, Wrocław 2015;
MacCormick N., Institions of Law. An Essay in Legal Theory, Oxford 2007;
Morawski L., Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 2005;
Morawski L., Podstawy filozofii prawa, Toruń 2014;
Müssig U., Die europäische Verfassungsdiskussion des 18. Jahrhunderts, Tübingen 2008;
Pieniążek A., Socjologiczne aspekty konstytucji [w:] Konstytucjonalizm we współczesnym świecie, red. K. Motyka, Lublin 1998;
Pino G., Il costituzionalismo dei diritti, Bologna 2017;
Schmitt C., Dyktatura. Od źródeł nowożytnej idei suwerenności do proletariackiej walki klas, Warszawa 2016;
Sieyès E.J., O sądzie konstytucyjnym: tezy Projektu Ustawy przedstawionego przez E-J. Sieyèsa podczas obrad Konwencji w dniu 18 Thermidora roku III, wstęp i tłumaczenie J. Szymanek, „Studia Prawnicze KUL” 2016/2;
Sulikowski A., Konstytucjonalizm a nowoczesność. Dyskurs konstytucyjny wobec tryumfu i kryzysu moderny, Wrocław 2012;
Szymanek J., Tradycje konstytucyjne. Szkice o roli Ustawy Zasadniczej w społeczeństwie demokratycznym, Warszawa 2006;
Tarnowska A., Koncepcja nowoczesnego konstytucjonalizmu w historii prawa, „Studia Iuridica Toruniensia” 2009, t. V;
Witkowski W., Pierwsze konstytucje nowożytne, Lublin 1996.
dr hab. Przemysław Ostojski
prof. nadzw. Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości w Poznaniu
Ochrona praw jednostki w administracyjnym postępowaniu sprawdzającym
Przedmiotem analizy w niniejszym opracowaniu są przede wszystkim przepisy ustawy o ochronie informacji niejawnych w zakresie postępowania sprawdzającego w kontekście ograniczeń uprawnień procesowych jednostek ze względu na bezpieczeństwo państwa. Ponadto analizie zostały poddane przepisy prawa europejskiego – zarówno obowiązujące, jak i projekty aktów prawnych – odnoszące się do kwestii ochrony praw jednostki w postępowaniu administracyjnym. Równolegle przedmiotem analizy są przepisy tworzące system ochrony informacji niejawnych. Celem tej analizy jest weryfikacja tezy, w myśl której we wspomnianych postępowaniach dochodzi do obniżenia poziomu ochrony praw jednostki – w relacji do standardów gwarantowanych w aktach prawa europejskiego. Przeprowadzone badania pozwoliły na stwierdzenie, że ze względu na konieczność zagwarantowania bezpieczeństwa państwa – w zakresie ochrony informacji niejawnych – w administracyjnym postępowaniu sprawdzającym dochodzi do znacznego obniżenia ochrony praw jednostki w porównaniu ze standardem wypływającym z prawa europejskiego. Przede wszystkim przepisy wspomnianej ustawy naruszają istotę prawa do bycia wysłuchanym w postępowaniu administracyjnym poprzedzającym wydanie decyzji o odmowie wydania poświadczenia bezpieczeństwa.
Słowa kluczowe: postępowanie administracyjne, europejskie prawo administracyjne, zasady ogólne postępowania administracyjnego, standardy procedury administracyjnej, prawa podstawowe, postępowanie sprawdzające, bezpieczeństwo osobowe, bezpieczeństwo państwa
Protection of individual rights in administrative verification proceedings
The subject of analysis in this article are primarily the provisions of the Act on the protection of classified information in the scope of verification proceedings within the context of limitations of the procedural rights of entities due to national security. Additionally, the analysis includes the provisions of European law – both binding and drafts of legal acts – related to the protection of individual rights in administrative proceedings. At the same time, the regulations that make up the classified information protection system were analysed. The aim of this analysis is to verify the thesis that in these proceedings the level of protection of individual rights is reduced – in relation to the standards guaranteed by European law. The conducted research allowed to state that due to the need to guarantee state security – in terms of protection of classified information – in administrative verification proceedings, the protection of individual rights is significantly reduced in comparison with the standard stemming from European law. Particularly, the provisions of the said Act violate the essence of the right to be heard in administrative proceedings preceding the issuance of a decision refusing to issue a security clearance.
Keywords: administrative proceedings, European administrative law, general principles of administrative proceedings, standards of administrative procedure, fundamental rights, verification proceedings, individual rights, state security
Bibliografia:
von Arnauld A. [w:] Verwaltungsrecht der Europäischen Union, red. J.P. Terhecht, Baden–Baden 2011;
Biernat S., Europejskie prawo administracyjne i europeizacja krajowego prawa administracyjnego (zarys problematyki), „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2002, t. VI;
Bogusz A., Nowe spojrzenie na ochronę informacji niejawnych. Cz. 3, „Zabezpieczenia” 2012/5;
Broda K., Międzynarodowe standardy ochrony informacji. Współpraca zagraniczna – teoria i praktyka [w:] Ochrona informacji niejawnych i biznesowych. Materiały IV Kongresu KSOIN i UŚ, Katowice 2008;
Craig P., The ECJ and Ultra Aires Action: A Conceptual Analysis, „Common Market Law Review” 2011/48(2);
Craig P., Curtis D., della Cananea G., Hofmann H.C.H. i in. [w:] ReNEUAL Model kodeksu postępowania administracyjnego Unii Europejskiej, Warszawa 2015;
Dela M., Bezpieczeństwo osobowe jako element ochrony informacji niejawnych, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2015/1;
Dobkowski J., Kodeks dobrej administracji Rady Europy (geneza – charakter – treści) [w:] Kodyfikacja postępowania administracyjnego. Na 50-lecie k.p.a., red. J. Niczyporuk, Lublin 2010;
Federczyk W., Badanie podstaw aksjologicznych prawa procesowego w zakresie jawności i jej ograniczeń [w:] Jawność i jej ograniczenia. Tom II. Podstawy aksjologiczne, red. Z. Cieślak, Warszawa 2013;
Górecki R., Stosowanie przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych w postępowaniu odwoławczym [w:] Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość ochrony informacji niejawnych w zapewnianiu bezpieczeństwa narodowego, red. J. Sobczak, Katowice 2014;
Hoc S., Ochrona informacji niejawnych i innych tajemnic ustawowo chronionych. Wybrane zagadnienia, Opole 2006.
Hoc S., Ochrona informacji niejawnych pochodzących od organów Unii Europejskiej, NATO oraz innych państw [w:] Ochrona informacji niejawnych i biznesowych. Materiały II Kongresu KSOIN i UŚ, red. M. Ciecierski, Katowice 2006;
Hoc S., Ustawa o ochronie informacji niejawnych. Komentarz, Warszawa 2010;
Jackiewicz A.I., Prawo do dobrej administracji jako standard europejski, Toruń 2008;
Jackiewicz A.I., Prawo do dobrej administracji w świetle Karty Praw Podstawowych, „Państwo i Prawo” 2003/7;
Jasiński F., Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Warszawa 2003;
Kmieciak Z., Postępowanie administracyjne w świetle standardów europejskich, Warszawa 1997;
Kmieciak Z., Zarys teorii postępowania administracyjnego, Warszaw 2014;
Krawczyk A., Regulacja prawna ograniczeń jawności [w:] Jawność i jej ograniczenia. Tom III. Skuteczność regulacji, red. Z. Kmieciak, Warszawa 2014;
Kmieciak Z., Zarys teorii postępowania administracyjnego, Warszaw 2014;
Krawczyk A. [w:] System Prawa Administracyjnego. Tom 3. Europeizacja prawa administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2014;
Lenaerts K., Wartości Unii Europejskiej a pluralizm konstytucyjny, „Europejski Przegląd Sądowy” 2014/9;
Mader O., Verteidigungsrechte im Europäischen Gemeinschaftsverwaltungsverfahren, Baden–Baden 2006;
Majchrzak B., Badania podstaw aksjologicznych prawa materialnego w zakresie jawności i jej ograniczeń [w:] Jawność i jej ograniczenia. Tom II. Podstawy aksjologiczne, red. Z. Cieślak, Warszawa 2013;
Muszyński M., Polska Karta Praw Podstawowych po Traktacie lizbońskim. Charakter prawny i granice związania, „Przegląd Sejmowy” 2009/1;
Nehl H.P., Europäisches Verwaltungsverfahren und Gemeinschaftsverfassung. Eine Studie gemeinschaftsrechtlicher Verfahrensgrundsätze unter besonderer Berücksichtigung „mehrstufiger“ Verwaltungsverfahren, Berlin 2002;
Ostojski P., Instrumentalizacja prawa o postępowaniu administracyjnym, Poznań 2017;
Ostojski P., Sprawiedliwe przygotowanie decyzji według ReNEUAL Modelu kodeksu postępowania administracyjnego Unii Europejskiej, „Studia Prawnicze” 2016/2;
Pfeffer K., Das Recht auf eine gute Verwaltung, Baden–Baden 2006;
Pindel E., Ewolucja systemu ochrony informacji niejawnych w latach 1999–2014 [w:] Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość ochrony informacji niejawnych w zapewnianiu bezpieczeństwa narodowego, red. J. Sobczak, Katowice 2014;
Rennert K., ReNEUAL-Musterentwurf für ein EU Verwaltungsverfahrensrecht aus der Sicht des BVerwG, „Deutsches Verwaltungsblatt” 2016/2;
Schmidt-Aßmann E., Gemeineuropäische Verfahrensprinzipien [w:] Grundlagen des Verwaltungsrechts. Band II. Informationsordnung–Verwaltungsverfahren–Handlungsformen, red. W. Hoffmann-Riem, E. Schmidt-Aßmann, A. Voßkuhle, München 2008;
Schneider J.P., Hofmann H.C.H., Ziller J., Die ReNEUAL Model Rules 2014: Ein Verwaltungsverfahrensrecht für Europa, „Juristen Zeitung” 2015/6(70);
Skouris V., Der Musterentwurf eines EU-Verwaltungsverfahrensgesetzes aus der Sicht des Europäischen Gerichtshofs, „Deutsches Verwaltungsblatt” 2016/4;
Skóra A., Polska procedura administracyjna w świetle standardów europejskich, „Przegląd Prawa Europejskiego” 1999/1;
Smykla S., Najważniejsze zmiany w systemie ochrony informacji niejawnych wprowadzone przez nową ustawę o ochronie informacji niejawnych, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2010/3;
Świątkiewicz A., Europejski Kodeks Dobrej Administracji. Wprowadzenie, tekst i komentarz o zastosowaniu kodeksu w warunkach polskich procedur administracyjnych, Warszawa 2007;
Taradejna R., Stosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego w postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy o ochronie informacji niejawnych (wyciąg przepisów z komentarzem) [w:] Ochrona informacji niejawnych, biznesowych i danych osobowych. Materiały VII Kongresu KSOIN i UŚ, red. M. Gajos, Katowice 2011;
Thiem P., Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa osobowego [w:] Ochrona informacji niejawnych, biznesowych i danych osobowych. Materiały VI Kongresu KSOIN i UŚ, Katowice 2010;
Topolewski S., System ochrony informacji niejawnych [w:] Ochrona informacji niejawnych, red. M. Kubiak, S. Topolewski, Siedlce 2013;
Zalewski S., Dylematy ochrony informacji niejawnych, Katowice 2009;
Zalewski S., Dylematy postępowania sprawdzającego [w:] Ochrona informacji niejawnych, biznesowych i danych osobowych. Materiały V Kongresu KSOIN i UŚ, red. M. Gajos, Katowice 2009;
Zalewski S., Przepisy odnoszące się do informacji niejawnych w UE i NATO oraz ich implementacja do prawa polskiego [w:] Jawność i jej ograniczenia. Tom VI. Struktura tajemnic, red. A. Gryszczyńska, Warszawa 2014.
Anna Stańczuk
absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego, Podyplomowych Studiów Gospodarowania Nieruchomościami na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego (specjalizacja pośrednictwo w obrocie nieruchomościami) oraz Studium Zamówień Publicznych na Uczelni Łazarskiego w Warszawie
Komunikacja zamawiającego z wykonawcami za pomocą środków komunikacji elektronicznej, czyli rewolucja pod umiarkowaną kontrolą
Elektronizacja postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, wprowadzana w Polsce w kilku etapach, zakłada używanie środków komunikacji elektronicznej w kontaktach instytucji zamawiających z wykonawcami. Rok później wykonawcy zostali zobowiązani do składania jednolitego europejskiego dokumentu zamówienia drogą elektroniczną, a od 18.10.2018 r. elektroniczną komunikacją objęte są postępowania prowadzone w tzw. progach unijnych, wszczęte od tej daty. Ostatecznie tzw. pełna elektronizacja zamówień publicznych dokona się dopiero 1.01.2020 r. O ile bowiem polskiemu ustawodawcy udało się zaimplementować przepisy unijnych dyrektyw, przewidujące obowiązek elektronicznej komunikacji w postępowaniach przetargowych, o tyle nadal nie przygotowano dostępnego publicznie narzędzia, które w sposób kompleksowy zrealizuje założenia dyrektyw. Na rynku od dawna istnieją komercyjne platformy spełniające, w podstawowym stopniu, warunki elektronicznej komunikacji stron publicznej transakcji, jednak Ministerstwo Cyfryzacji nie zalecało ich nabywania przez zamawiających. Zapewne powodem tego była zapowiadana budowa Miniportalu e-Zamówień, który został udostępniony najpierw do testów, a obecnie służy zamawiającym do bieżącej obsługi postępowań. Docelowo, uczestnicy rynku zamówień publicznych mają uzyskać dostęp do publicznej platformy e-Zamówienia, za której przygotowanie odpowiadają Ministerstwo Cyfryzacji i Urząd Zamówień Publicznych.
Słowa kluczowe: elektronizacja zamówień publicznych, środki komunikacji elektronicznej, Jednolity Europejski Dokument Zamówienia, kwalifikowany podpis elektroniczny, katalogi elektroniczne
Communication between the contracting authority and contractors by means of electronic communication – a revolution under moderate control
The electronisation of public procurement, implemented in Poland in several stages, assumes the use of electronic communication means in the contacts of contracting authorities with contractors. In case of central procurers, this process was implemented on 18 April 2017. A year later, contractors were obliged to submit a European Single Procurement Document. From 18 October 2018 electronic communication covers proceedings conducted in so-called EU thresholds. Finally, a full electronisation of Polish public procurement will take place on 1 January 2020. The Polish legislator managed to implement the EU Directives' provisions, providing the obligation of electronic communication in tender proceedings, but there is still no publicly available tool that will comprehensively implement the guidelines of the Directives. There are commercial platforms on the market that meet, to a basic extent, the conditions of electronic communication of public parties to a transaction, but the Polish Ministry of Digitization did not recommend them to procuring entities. The reason for this was probably the announced construction of the Miniportal of e-Procurement, which was first made available for testing, and is currently used by contracting parties to handle ongoing proceedings. Ultimately, participants of the public procurement market are to gain access to the public e-Procurement platform, for which the Ministry of Digitization and the Public Procurement Office are responsible.
Keywords: electronisation of public procurement, electronic communication means, European Single Procurement Document, qualified electronic signature, electronic catalogues
Bibliografia:
Różowicz K., Wykorzystanie katalogów elektronicznych w procesie udzielania zamówień publicznych, Publikacje Elektroniczne ABC, System Informacji Prawnej LEX;
Talago-Sławoj H., komentarz do art. 22 [w:] Komentarz do dyrektywy 2014/24/UE w sprawie zamówień publicznych, uchylającej dyrektywę 2004/18/WE [w:] A. Sołtysińska, H. Talago-Sławoj, Europejskie prawo zamówień publicznych. Komentarz, Wolters Kluwer 2016;
Wiktorowska E., komentarz do art. 10(a) [w:] I. Skubiszak-Kalinowska, E. Wiktorowska, Prawo zamówień publicznych. Komentarz aktualizowany, System Informacji Prawnej LEX, 2018.
Wiesław Kisiel
LL.D. associate professor at A.F.Modrzewski Krakow University, Chair of Administrative Law and Public Administration (Poland), Judge-emeritus of the Supreme Administrative Court of Poland, Member of the Group of independent experts on EChLSG (Council of Europe); ORCID No. https://orcid.org/orcid.ID 0000-0001-9084-022X
Aistė Lazauskienė
PhD, professor at Šiauliai University, Department of Business and Public Management, (Lithuania). Member of the Group of independent experts on EChLSG (Council of Europe)
Algirdas Astrauskas
PhD, professor at Mykolas Romeris University, Faculty of Public Governance, Institute of Public Administration, Vilnius (Lithuania)
Kazimierz Bandarzewski
LL.D., associate professor at Jagiellonian University, Chair of Local Government Law, Kraków (Poland), Judge of the Regional Administrative Court in Kraków; ORCID No. https://orcid.org/0000-0002-8783-8820
Gatis Litvins
LL.D., lecturer at Turība University, Faculty of Law, Rīga (Latvia), ORCID No. https://orcid.org/0000-0001-8002-7286
Vallo Olle
LL.D., Senior Adviser at the Office of the Chancellor of Justice, Tallinn (Estonia), Member of the Group of independent experts on EChLSG (Council of Europe)
Sulev Lääne
LL.M., Head of the State and Local Government Research and Development Centre at Tallinn University, lecturer at the School of Governance, Law and Society at Tallinn University (Estonia); Vice President of NGO Polis
Udział autorski:
Aistė Lazauskienė – 9%,
Algirdas Astrauskas – 9%,
Kazimierz Bandarzewski – 4%
Gatis Litvins – 9%,
Sulev Lääne – 9%,
Vallo Olle – 9%,
Wiesław Kisiel – 51%
Paper prepared under the A.F. Modrzewski Krakow University’s grant No. WPAiSM/DS/27/2018
“Organization of municipalities in Estonia, Latvia, Lithuania and Poland”.
Substantial share of public affairs under municipality’s responsibility as provided by the Constitutions of Estonia, Latvia, Lithuania and Poland
[Odpowiedzialność gminy za istotną część spraw publicznych w ujęciu Konstytucji Estonii, Łotwy, Litwy i Polski]
Konstytucje Estonii, Litwy, Łotwy i Polski odpowiadają standardom demokratycznego państwa prawa. Łotwa przywróciła moc obowiązującą swej ustawy zasadniczej z 1922 r., więc w następnych latach zostało do niej dodane kilka nowych przepisów, w tym także te, których przedmiotem jest samorząd gminny. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku wymienione kraje ratyfikowały Europejską Kartę Samorządu Lokalnego, co rzutowało na treść nowych konstytucji Estonii, Litwy i Polski. Karta jest więc dzisiaj integralną częścią prawa krajowego tych czterech państw, więc jest powoływana i stosowana w procedurach administracyjnych i sądowych. Karta jest aktem prawnym niższego rzędu niż każda z konstytucji, a zarazem karta ta znajduje się w hierarchii źródeł prawa ponad ustawami oraz innymi aktami normatywnymi stanowionymi przez organy administracji publicznej. Trwała obecność samorządu gminnego jest zagwarantowana expressis verbis przez Konstytucje Estonii, Litwy i Polski. W Konstytucji Łotwy znajdziemy tylko kilka przepisów bezpośrednio regulujących samorząd gminny, ale art. 1 jest interpretowany jako gwarancja samorządności lokalnej. Zasada uczestniczenia przez samorządy gminne w zarządzaniu istotną częścią spraw publicznych jest gwarantowana przez konstytucje narodowe z daleko posuniętą powściągliwością. Decentralizacja kompetencji administracyjnych jest zadeklarowana przez każdą z tych konstytucji, choć różnią się one zastosowaną terminologią. Jeśli natomiast bardziej uważniej przyjrzymy się gwarancjom owego istotnego udziału w realizacji administracji publicznej, to dojdziemy do niejednoznacznych konkluzji. Konstytucja Litwy ogranicza się do bardzo ogólnych deklaracji bez żadnych kompetencji materialnoprawnych. Konstytucja Estonii zawiera tylko nieznacznie bardziej szczegółowe deklaracje. W rozdziale 1. Konstytucji Polski expressis verbis zapisany został udział samorządów gminnych w zarządzaniu istotną częścią spraw publicznych, a rozdział 7 w całości poświęcono samorządowi terytorialnemu. Jednak ostatnie 12 lat obowiązywania tej Konstytucji pokazało, że takie konstytucyjne regulacje nie gwarantują same przez się lokalnej samorządności.
Słowa kluczowe: samorząd gminny, prawo konstytucyjne, decentralizacja, Europejska Karta Samorządu Lokalnego
Substantial share of public affairs under municipality’s responsibility as provided by the constitutions of Estonia, Latvia, Lithuania and Poland
Estonia, Latvia, Lithuania and Poland all have democratic constitutions. Latvia returned to the original basic law of 1922 so several provisions were added later on, including those on the local self-government. All four countries ratified the EChLSG in 1990s so the new constitutions (except for Latvia) were drafted with the EChLSG in mind. The Charter is nowadays part and particle of legal orders of the four countries and is directly applied in the administrative and judicial procedures. The EChLSG is subordinate to the national constitutions but the former takes precedence over the statutes passed by the parliaments as well as regulation adopted by the administrative bodies. The presence of the municipal self-government is explicitly guaranteed by the Constitutions of Estonia, Lithuania and Poland. Only few provisions of the Constitution of Latvia deal explicitely with the municipal self-government but art.1 alone is considered the strong declaration of the democratic local self-government. The idea of a substantial share of public affairs being administered by the self-governed municipalities is treated with caution by the national constitutions. Employing different wording, the three Constitutions declare decentralization of administrative powers to the municipalities. However, close examination of the constitutional guaranties for this substantial share, results in not clear conclusion. The constitution of Lithuania focuses its attention on general declaration without substantive regulations. The Estonian one contain a little bit only more detailed declarations. The Chapter 1. of the Poland’s Constitution declares explicitly the principle of the substantial share of public duties managed by the municipalities and other units of the territorial self-government. The chapter 7 is focused solely on the territorial self-government. Still last 12 years under this Constitution have proved that these provisions were insufficient protection of the local self-governance.
Keywords: municipal self-government, constitutional law, decentralization, European Charter of Local Self-Government
dr Agata Cebera
radca prawny, asystent w Katedrze postępowania administracyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego
Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16.02.2016 r., I OPS 2/15
Gloss to the Resolution of a bench of seven judges of the Supreme Administrative Court of 16.02.2016 r., I OPS 2/15
Bibliografia:
Chrościelewski W., Jednostka samorządu terytorialnego jako strona postępowania administracyjnego prowadzonego przez jej organ, „Państwo i Prawo” 2003/4;
Czeszejko-Sochacki Z., Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2003;
Haczkowska M., komentarz do art. 79 Konstytucji RP [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. M. Haczkowska, Warszawa 2014;
Jarosz-Żukowska S., W sprawie pożądanych zmian polskiego modelu skargi konstytucyjnej [w:] Konieczne i pożądane zmiany Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku, red. B. Banaszak, M. Jabłoński, Wrocław 2010;
Jellinek J., Ogólna nauka o państwie, Warszawa 1924;
Kamiński M., Mechanizm i granice weryfikacji sądowoadministracyjnej a normy prawa administracyjnego i ich konkretyzacja, Warszawa 2016;
Kiełkowski T., Nabycie prawa na mocy decyzji administracyjnej, Warszawa 2012;
Krawczyk M., Podstawy władztwa administracyjnego, Warszawa 2016;
Stahl M., Samorząd terytorialny w orzecznictwie sądowym. Rozbieżności i wątpliwości, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2006/6;
Szostek S., Zarys teorii polityki, Kraków 1999;
Tarno J.P., Status prawny jednostki samorządu terytorialnego w postępowaniu administracyjnym i sądowym, „Państwo i Prawo” 2006/2;
Tuleja P., Skarga konstytucyjna w Polsce – 10 lat obowiązywania, „Przegląd Legislacyjny” 2007/3;
Woś T., Glosa do uchwały NSA z 19 maja 2003 r., OPS 1/03, „Samorząd Terytorialny” 2004/12;
Wyszomirski Ł.M., Sądowa kontrola innych niż decyzje i postanowienia aktów i czynności z zakresu administracji publicznej, Warszawa 2018.