Prawo i Pamięć. O prawnych aspektach odniesień do przeszłościDr Aleksandra Gliszczyńska-Grabias
Instytut Nauk Prawnych PAN
Prawo i Pamięć. O prawnych aspektach odniesień do przeszłości
Zdefiniowanie praw pamięci i wyodrębnienie zagadnienia konstytucjonalizmu pamięci pozwoliło na stworzenie odrębnego obszaru badawczego w ramach nauk prawnych. Prawo pozostaje jednocześnie narzędziem prowadzenia polityki pamięci przez państwa, a ze względu na swoją doniosłość jak i znaczenie symboliczne, władze - niezależnie od realizowanej agendy politycznej czy preferencji ideologicznych - wykorzystują je do kształtowania zbiorowej pamięci o przeszłości. Jednak wiara w nieuchronną skuteczność tych praw jest złudna. Prawda o zbrodni katyńskiej przetrwała w polskim społeczeństwie mimo stalinowskiego terroru i komunistycznego fałszu, zakazy negowania Holokaustu w Europie nie zagwarantowały natomiast wyrugowania tego zjawiska z przestrzeni publicznej. Jednak im szersze obszary pamięci są kontrolowane przez prawo i im bardziej wkracza w nie polityczny populizm, wykorzystujący prawo do zadekretowania jednej dopuszczalnej wizji przeszłości, tym bardziej problematyczne staje się uznanie praw pamięci za instrumenty prawne realizujące standardy ochrony praw człowieka.
Słowa kluczowe: prawa pamięci, konstytucjonalizm pamięci, polityka pamięci, negowanie i zniekształcanie Holokaustu, prawo do prawdy historycznej
Law and Memory. On Legal Aspects of References to the Past
Defining memory laws and identifying the field of mnemonic constitutionalism has made it possible to create a separate research area within legal sciences. Simultaneously, law remains a tool for states to conduct memory politics, and because of its prominence and symbolic significance, authorities – regardless of the agenda followed or ideological preferences – use it to influence collective memory of the past. However, the belief in the infallible efficiency of these laws is illusory. The truth about the perpetration of the Katyń massacre survived in the Polish society during the period of Stalinist terror and communist falsification, while bans on Holocaust denial in Europe have not enabled eradication of this phenomenon from public discourse. However, the wider the areas of memory are infiltrated by law and the more political populism enters this field, using law to decree a single permissible vision of the past, the more problematic it becomes to consider memory laws as legal instruments that meet the standards of human rights protection.
Keywords: memory laws, mnemonic constitutionalism, memory politics, Holocaust denial and distortion, right to historical truth
Bibliografia
Bankie D., Michman D. (red.), Holocaust and Justice: Representation and Historiography of the Holocaust in Post-War Trials, Jerusalem and New York 2010
Baranowska G., Wymuszone zaginięcia w Europie. Kształtowanie się międzynarodowych standardów zapobiegania i egzekwowania odpowiedzialności państw, Warszawa 2017
Bánkuti M., Halmai G., Lane Scheppele K., Hungary’s Illiberal Turn: Dismantling the Constitution, Journal of Democracy 2012, vol. 21, nr 3
Belavusau U., Gliszczyńska-Grabias A., Mälksoo M., Memory Laws and Memory Wars in Poland, Russia and Ukraine, Jahrbuch des Öffentlichen Rechts der Gegenwart 2021, nr 69
Belavusau U., Mnemonic Constitutionalism and Rule of Law in Hungary and Russia, Interdisciplinary Journal of Populism 2020, vol.1 nr 1
Belavusau U., Gliszczyńska-Grabias A. (red.), Law and Memory: Towards legal Governance of History, Cambridge 2017
Belavuasau U., Gliszczyńska-Grabias A., The Remarkable Rise of ‘Law and Historical Memory’ in Europe: Theorising Tendencies and Prospects in the Recent Literature, Journal of Law and Society, vol. 47, nr 2
Belavusau U., Gliszczyńska-Grabias A., Mnemonic Constitutionalism in Central and Eastern Europe, European Papers 2020, vol. 5, nr 3
Bradford V., Public Forgetting: The Rhetoric and Politics of Beginning Again, University Park, Pennsylvania 2010
Cyuńczyk F., Prawo, historia a pamięć zbiorowa. Odwołania do przeszłości w preambułach do konstytucji Łotwy i Węgier na tle innych państw postkomunistycznych, Miscellanea Historico-Iuridica 2016, vol. XV, nr 1
Fronza E., Memory and Punishment: Historical Denialism, Free Speech and the Limits of Criminal Law, Berlin, the Hague 2018
Furgacz P., Izraelsko-polski spór polityczny o nowelizację ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej, [w:] Instrumentalizing the Past: The Impact of History on Contemporary International Conflicts, red. J. Rydel, S. Troebst, Oldenbourg 2022
Gliszczyńska-Grabias A., Baranowska G., Prawa pamięci. Uwagi na temat ochrony prawdy o przeszłości, [w:] O prawach człowieka: Księga Jubileuszowa Profesora Romana Wieruszewskiego, red. G. Baranowska, A. Gliszczyńska-Grabias, A. Hernandez-Połczyńska, K. Sękowska-Kozłowska, Warszawa 2017
Gliszczyńska-Grabias A., Coping with the Past in a Multicultural Europe: the European Court of Human Rights on Memory and Law, [w:] Europe at the Edge of Pluralism: Legal Conundrums of Accommodating Diversity in Europe, red. D. Gozdecka, M. Kmak, Cambridge – Antwerp – Portland 2015
Gliszczyńska-Grabias A., Memory Laws or Memory Loss? Europe in Search of its Historical Identity through the National and International Law, Polish Yearbook of International Law 2014, vol. 34
Gliszczyńska-Grabias A., Baranowska G., Right to Truth and Memory Laws: General Rules and Practical Implications, Polish Political Science Yearbook 2018, vol. 47, nr 1
Gliszczyńska-Grabias A., Intersection of Conflicting Values: Symbols of Memory and Acts of Artistic Expression, East European Politics and Societies 2023, vol. 37, nr 2
Gliszczyńska-Grabias A., Negowanie i zniekształcanie faktów historycznych jako problem prawny, Archiwum Kryminologii 2023 (w druku)
Gliszczyńska-Grabias A., Memory Laws and Historical Truth, [w:] Culture and Human Rights – The Wroclaw Commentaries, red. A. Wiesand, K. Chainoglou, A. Śledzińska-Simon, Berlin/Boston, Cologne 2016
Gliszczyńska-Grabias A., Baranowska G., Right to historical truth and the 2018 Amendments to the Polish Institute of National Remembrance Act, [w:] Right to Memory, red. N. Tirosh, A. Reading, New York 2023
Gliszczyńska-Grabias A., Stalinism and Communism equals or versus Nazism? Central and Eastern European Unwholesome Legacy in ECtHR, East European Politics and Societies 2016, vol. 30, nr 1
Gliszczyńska-Grabias A., The Jurisprudence of the European Court of Human Rights in the Area of Europe’s Totalitarian Past – Selected Examples, [w:] Responsibility for Negation of International Crimes, red. P. Grzebyk, Warsaw 2020
Gliszczyńska-Grabias A., Deployments of Memory with the Tools of Law – the Case of Poland, Review of Central and East European Law 2019, vol. 44, nr 4
Gliszczyńska-Grabias A., Baranowska G., Wójcik A., Law-Secured Narratives of the Past in Poland in Light of International Human Rights Law Standards, Polish Yearbook of International Law 2018, vol. 38
Gliszczyńska-Grabias A., Śledzińska-Simon A., Victimhood of the Nation as a Legally Protected Value in Transitional States – Poland as a Case Study, Wroclaw Review of Law, Administration & Economics 2016, vol. 6, nr 2
Gliszczyńska-Grabias A., Mnemonic Constitutionalism, Historical Memory, and Collective Identity in Poland, Germany and Russia, [w:] Routledge Research Handbook on the Politics of Constitutional Law, red. M. V. Tushnet, D. Kochenov, Abingdon and New York 2023 (w druku)
Gliszczyńska-Grabias A., Pamięć o Holokauście chroniona prawem, Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego 2022, vol. XX
Gliszczyńska-Grabias A., Wolność wypowiedzi negacjonistów: Perincek p. Szwajcarii, [w:] Wpływ uniwersalnego standardu ochrony praw człowieka na orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza krytyczna, red. R. Wieruszewski, Warszawa 2022
Gliszczyńska-Grabias A., Naruszenie czci i godności ludzkiej przez przekaz medialny dotyczący ofiar Holokaustu. Glosa do wyroku ETPC z dnia 8 listopada 2012 r., 43481/09, PiP 2014, nr 9
Gliszczyńska-Grabias A., The Missing Post-Holocaust Traces in Recent Case Law of the European Courts, nr XLI Polish Yearbook of International Law 2021, nr XLI
Gliszczyńska-Grabias A., ‘Never Again’ as a Cornerstone of the Strasbourg System: The Reminiscence of the Holocaust in the Jurisprudence of the European Court of Human Rights, [w:] The European Court of Human Rights: Current Challenges in Historical and Comparative Perspective, red. H. Ast, E. Demir, Cheltenham 2021
Gliszczyńska-Grabias A., Bodnar A., Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs) and Historical Memory in the Rule of Law Crisis, European Constitutional Law Review 2023, nr 4 (w druku)
Gliszczyńska-Grabias A., Górski M., Badacze historii w sali sądowej. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 16 sierpnia 2021 r. w sprawie Filomena Leszczyńska przeciwko Barbarze Engelking i Janowi Grabowskiemu, Sygn. akt I ACa 300/21, PiP 2022, nr 11
Gliszczyńska-Grabias A., Symbole pamięci i prawa pamięci w Izraelu. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2023 (w druku)
Gliszczyńska-Grabias A., Polityka historyczna Izraela, [w:] Słownik Społeczny, red. W. Pasierbek, B. Szlachta, Kraków 2023 (w druku)
Gutman Y., Tirosh N., Balancing Atrocities and Forced Forgetting: Memory Laws as a Means of Social Control in Israel, Law & Social Inquiry 2021, vol. 46, nr 3
Henig R., Versailles and After, 1919–1933, London 1995
Kalbarczyk S. (red.), Zbrodnia Katyńska. W kręgu prawdy i kłamstwa, Warszawa 2010
Kamiński I.C., The Katyń Massacres before the European Court of Human Rights: From Justice Delayed to Justice Permanently Denied, East European Politics and Societies 2015, vol. 29, nr 4
Kahn R., Holocaust denial and the Law: A Comparative Study, New York 2004
Kopeček M., Richardson-Little N., Introduction: (Re-)constituting the state and law during the "long transformation of 1989" in East Central Europe, Journal of Modern European History 2020, vol.18, nr 3
Koposov N., Memory Laws, Memory Wars: The Politics of the Past in Europe and Russia, Cambridge 2017
Kulesza W.,Wadliwe kody pamięci a zbiorowa pamięć jako dobro społeczne chronione prawem karnym [w:] Wadliwe kody pamięci. Zniekształcenie pamięci o zbrodniach międzynarodowych w dyskursie publicznym, red. A. Nowak-Far, Ł. Zamęcki, Warszawa 2015
Kulesza W., Polska godność narodowa w świetle prawa karnego, Czasopismo prawno-historyczne 2018, vol. 70, nr 1
Mälksoo L., Kononov v. Latvia – European Court of Human Rights Grand Chamber Judgment on Retroactive Application of Laws of War to Prosecutions of Offenses During World War II, The American Journal of International Law 2011, vol. 105, nr 1
Mälksoo M., Memory Must Be Defended’: Beyond the Politics of Mnemonical Security, Security Dialogue 2015, vol. 46, nr 3
Milton P., Axworthy M., Simmsl B., The Peace Congress of Münster and Osnabrück (1643–1648) and the Westphalian Order (1648–1806), [w:] Towards A Westphalia for the Middle East, P. Milton, M. Axworthy, B. Simmsl, Oxford 2019
Modzelewski K., Barbarzyńska Europa, Warszawa 2004
Neumayer L., Integrating the Central European Past into a Common Narrative: The Mobilisations Around the ‘Crimes of Communism’ in the European Parliament, Journal of Contemporary European Studies 2015, vol. 23, nr 3
Neumayer L., Integrating the Central European Past into a Common Narrative: The Mobilisations Around the ‘Crimes of Communism’ in the European Parliament, Journal of Contemporary European Studies 2015, vol. 23, nr 3
Nuzov I., Freedom of Symbolic Speech in the Context of Memory Wars in Eastern Europe,
Human Rights Law Review 2019, vol. 19, nr 2
Priban J., Moral and political legislation in constitutional justice: a case study of the Czech Constitutional Court, The Journal of East European Law 2001, vol. 8, nr 1
Sajó A., Militant democracy, Utrecht 2004
Schafir M., Between Denial and "Comparative Trivialization": Holocaust Negationism in Post-Communist East Central Europe, Analysis of Current Trends in Antisemitism 2002, nr 19
Winczorek P., Aksjologiczne podstawy Konstytucji RP, Saint Louis-Warsaw Transatlantic Law Journal 1997
Wójcik A., Reckoning with the Communist Past in Poland Thirty Years after the Regime Change in the Light of the European Convention on Human Rights, Polish Yearbook of International Law 2019, vol. 39
Prof. dr hab. Krzysztof Skotnicki
Uniwersytet Łódzki
Problem szczególnej vacatio legis ustaw zmieniających prawo wyborcze
Uchwalanie zmian w prawie wyborczym na krótko przed wyborami to bardzo zła praktyka, z którą mamy do czynienia w ciągu wielu ostatnich lat. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 3.11.2006 r. w sprawie K 31/06 wykreował standard, zgodnie z którym dokonywania istotnych zmian w prawie wyborczym nie jest możliwe co najmniej sześć miesięcy przez kolejnymi wyborami, rozumianymi nie tylko jako sam akt głosowania, ale jako całość czynności objętych tzw. kalendarzem wyborczym. W artykule ukazane jest, że nie odpowiada on standardom funkcjonującym w innych państwach (Francja, Niemcy), regulacjom konstytucyjnym innych państw (Grecja, Turcja), jak i zaleceniom Europejskiej Komisji na rzecz Demokracji przez Prawo (tzw. Komisji Weneckiej) w zaleceniach tzw. Kodeksu dobrych praktyk wyborczych. Dlatego autor postuluje ponowne rozważenie tego standardu. Uważa również, że w okresie bezpośrednio poprzedzającym wybory mogą być uchwalane zmiany prawa wyborczego, nie może ono jedynie wejść w życie przed tymi wyborami, chyba że zostaną one uchwalone kwalifikowaną większością głosów.
Słowa kluczowe: wybory, prawo wyborcze, stabilność prawa wyborczego, szczególna vacatio legis zmian w prawie wyborczym, kodeks wyborczy
The Problem of a Special Vacatio Legis of Statutes Amending the Electoral Law
Passing amendments to the electoral law shortly before the elections is a very bad practice, which we have been seeing in recent years. In its judgment of 3 November 2006, in case K 31/06, the Constitutional Tribunal created a standard according to which it is not possible to make significant changes to the electoral law less than six months before the next election, understood not only as the act of voting itself, but as all activities covered by the so-called election calendar. The article shows that it does not correspond to the standards in place in other countries (France, Germany), constitutional regulations of other states (Greece, Turkey), as well as the recommendations of the European Commission for Democracy through Law (the Venice Commission) in the Code of Good Practices in Electoral Matters. Therefore, the author calls for reconsideration of this standard. He also believes that in the period immediately preceding elections, amendments to the electoral law may be adopted, but they may not enter into force before these elections, unless they are passed by a qualified majority of votes.
Keywords: election, electoral law, stability of electoral law, special vacatio legis of acts amending electoral law, Electoral Code
Bibliografia
Brzozowski W., Krzywoń A., Dylematy polskiego prawa wyborczego po reformie 2011 r., Przegląd Legislacyjny 2012, nr 2
Chybalski P., Problem tzw. ciszy legislacyjnej w prawie wyborczym w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Sądownictwo konstytucyjne. Teoria i praktyka, t. II, red. M. Granat, Warszawa 2019
Czaplicki K.W., O potrzebie stabilności prawa wyborczego. Wybrane problemy, [w:] Wokół wyborów i prawa wyborczego, red. Z. Witkowski, A. Frydrych-Depka, P. Raźny, Toruń 2017
Garlicki L., Europejskie standardy rzetelności wyborów (Komisja Wenecka i Europejski Trybunał Praw Człowieka), Przegląd Konstytucyjny 2020, nr 4
Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2023
Garlicki L., Stabilność prawa wyborczego, [w:] 25 lat demokratycznego prawa wyborczego i organów wyborczych w Polsce (1991–2016), t. 2, red. W. Hermeliński, B. Tokaj, Warszawa 2016
Garlicki L., [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Ko¬mentarz, t. IV, red. L. Garlicki, Warszawa 2005
Granat M., Prawo konstytucyjne. Pytania i odpowiedzi, Warszawa 2021
Jakubowski P., Cisza legislacyjna – zasada prawa wyborczego w Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sejmowy 2015, nr 4
Kozłowski K., Zakaz wprowadzania „istotnych zmian” w prawie wyborczym w okresie poprzedzającym wybory – rozważania na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Przegląd Legislacyjny 2019, nr 2
Kubas S., System wyborczy a model polskiej demokracji, Studia Wyborcze 2008, t. VI
Pyrzyńska A., Instytucja ciszy legislacyjnej w polskim prawie wyborczym, Krytyka Prawa 2023, nr 1
Rakowska-Trela A., Zasada demokratycznego państwa prawnego a zmiany w prawie wyborczym, Studia Wyborcze 2018, t. 25
Skotnicki K., Glosa do wyroku TK z dnia 20 lipca 2011 r., K 9/11, Przegląd Sejmowy 2012, nr 1
Skotnicki K., Państwo prawa a tryb uchwalenia w 2020 r. ustaw regulujących wybory Prezydenta RP, [w:] Dylematy polskiego prawa wyborczego, red. J. Ciapała. A. Pyrzyńska, Warszawa 2021
Stefaniuk M.E., Zasada odpowiedniego vacatio legis w praktyce parlamentarnej Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej VII i VIII kadencji, Lublin 2020
Szmyt A., Nowe elementy konstytucyjne i regulaminowe postępowania ustawodawczego, Przegląd Sejmowy 1998, nr 3
Urbaniak K., Wybory jako demokratyczny sposób kreowania organów władzy publicznej a dobro wspólne, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2018, nr 1
Zagozdon M., Spoczynek prawa wyborczego, [w:] Aktualne wyzwania prawa wyborczego, red. M. Zubik, J. Podkowik, Warszawa 2021
Zalasiński T., Zasada prawidłowej legislacji w poglądach Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2008
Zubik M., Prawo konstytucyjne współczesnej Polski, Warszawa 2021
Prof. dr hab. Monika Jagielska
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Dr Aneta Wiewiórowska-Domagalska
Uniwersytet w Osnabrück, Instytut Nauk Prawnych PAN
Sytuacja prawna „dostawcy” w mechanizmie platform – ogniwo wciąż brakujące?
Publikacja stanowi głos w dyskusji na temat sytuacji prawnej podmiotów zawierających umowy z klientami na platformach internetowych, w kontekście regulacji obowiązujących obecnie w Unii Europejskiej. Artykuł rozpoczyna charakterystyka pozycji prawnej wspomnianych podmiotów jako uczestników rynku platform, w zależności od posiadanego przez nie statusu. Następnie zostają omówione rozwiązania wprowadzone przez Rozporządzenie 2019/1150, a także zawarte w Akcie o rynkach cyfrowych (ARC) i Akcie o usługach cyfrowych (AUC) oraz rozwiązania krajowe w zakresie ochrony strony słabszej w stosunkach podwójnie profesjonalnych. Na koniec sformułowane zostały krytyczne uwagi dotyczące potencjalnej skuteczności rozwiązań wprowadzanych Rozporządzeniem 2019/1150.
Słowa kluczowe: platformy internetowe, strona słabsza, ochrona w obrocie B2B
The Legal Situation of a ‘Supplier’ in the Platform Mechanism – a Still Missing Link?
This article is a voice in the discussion on the legal position of the entities that conclude contracts with customers on online platforms, considering the applicable EU laws. The article begins with an assessment of the legal position of the above-mentioned entities as platform market participants depending on their status. Then it discusses solutions introduced by Regulation 2019/1150, as well as those contained in the Digital Markets Act (DMA) and the Digital Services Act (DSA). Next, it focuses on the national legal solutions that aim at protecting the weaker party in B2B relationships. Finally, critical comments are formulated regarding the potential effectiveness of the solutions introduced by Regulation 2019/1150.
Keywords: online (digital) platforms, weaker party, protection in B2B transactions
Bibliografia
Bagińska E., Teoretyczne aspekty umów konsumenckich na tle prawnoporównawczym, [w:] Europeizacja prawa prywatnego, t. I, red. M. Pazdan, W. Popiołek, E. Rott-Pietrzyk, M. Szpunar, Warszawa 2008
Busch Ch. (red.), Verordnung (EU) 2019/1150 zur Förderung von Fairness und Transparenz für gewerbliche Nutzer von Online-Vermittlungsdiensten (P2B-VO), C.H. Beck 2022
Cauffman C., New EU rules on business-to-consumer and platform-to-business relationships, Maastricht Journal of European and Comparative Law 2019, vol. 26, nr 4
Dziomdziora W., Platformy internetowe, [w:] Prawo nowych technologii – dane osobowe i cyberbezpieczeństwo, Internet i media, handel elektroniczny, prawo IT, technologie, red. X. Konarski, Monitor Prawniczy 2019, nr 21
Gutowski M., Nieważność i inne przypadki wadliwości czynności prawnych w kontekście odpowiedzialności prawnokarnej, PiP 2004, nr 9
Hesselink M.W., Unfair Terms in Contracts between Businesses, [w:] Towards a European Contract Law, red. J. Stuyck, R. Schulze, Sellier European Law Publishers 2011
Knapp M., Ochrona prawna przedsiębiorców w interesie publicznym przed nieuczciwym wykorzystywaniem przewagi kontraktowej, Warszawa 2021
Macierzyńska-Franaszczyk E., Pozycja prawna i obowiązki informacyjne internetowych platform pośredniczących wobec nabywców usług hotelarskich, Transformacje Prawa Prywatnego 2019, nr 3
Rott-Pietrzyk E., Ochrona przedsiębiorcy jako strony słabszej na przykładzie agenta handlowego, [w:] Ochrona strony słabszej stosunku prawnego. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Zielińskiemu, red. M. Boratyńska, Warszawa 2016
Wiewiórowska-Domagalska A., [w:] Discussion Draft of a Directive on Online Intermediary Platforms. Commentary, Article 13 Duty to Inform about Online Intermediary Platform, Article 14 Duty to Provide Facilities for Informing Customers, red. C. Busch, G. Dannemann, H. Schulte-Nölke, F. Zoll, A. Wiewiórowska- Domagalska, Jagiellonian University Press 2019
Dr Katarzyna Łakomiec
Instytut Nauk Prawnych PAN
Prawa i wolności jednostki w społeczeństwie informacyjnym a regulacja funkcjonowania platform internetowych
W ostatnim czasie szeroko analizowano wpływ platform internetowych na prawa człowieka. Platformy internetowe odgrywają obecnie zasadniczą rolę w kształtowaniu sfery publicznej i określaniu warunków korzystania przez jednostkę z praw i wolności. Władzę zdobytą przez platformy umożliwiono m.in. poprzez uregulowanie zasad ich działania za pomocą prawa prywatnego, które początkowo nie zapewniało odpowiedniej ochrony użytkownikom platform. Różne ośrodki legislacyjne próbują znaleźć remedium na tę sytuację, wykorzystując instrumenty wywodzące się z prawa publicznego. W artykule dokonano analizy możliwości zastosowania przepisów konstytucyjnych do działalności platform internetowych. Opisano w nim także, w jaki sposób mechanizmy wywodzące się z prawa publicznego można wykorzystać do regulacji funkcjonowania platform internetowych.
Słowa kluczowe: platformy internetowe, konstytucja, prawo do prywatności, prawo do informacji, Unia Europejska, europejski konstytucjonalizm, prawa i wolności jednostki
Individual Rights and Freedoms in the Information Society and the Regulation of Online Platforms
Recently, the impact of online platforms on human rights has been widely analysed. Nowadays, online platforms play an essential role in shaping the public sphere and determining the conditions for exercising individual rights and freedoms. The power gained by platforms was enabled, among others, by regulating the principles of their operation by means of private law, which did not initially provide adequate protection for platform users. Various legislative centres are trying to find a remedy for this situation, using instruments derived from public law. The article analyses the possibility of applying constitutional provisions to the activities of online platforms. It also describes how mechanisms derived from public law can be used to regulate the functioning of online platforms.
Keywords: online platforms, constitution, right to privacy, right to information, European Union, European constitutionalism, rights and freedoms of an individual
Bibliografia
Bernaczyk M., Polski Kodeks wyborczy wobec manipulacji i innych form propagandy obliczeniowej, [w:] Znaczenie nowych technologii dla jakości systemu politycznego: ujęcie politologiczne, prawne i socjologiczne, red. M. Bernaczyk, T. Gąsior, J. Misiuna, M. Serowaniec Toruń 2020
Bernaczyk M., Propaganda obliczeniowa (computional propaganda) jako zagrożenie dla ustroju Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Konstytucjonalizm polski: refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M.M. Wiszowaty, Gdańsk 2020
Bernaczyk M., Wielkie nieobecne: o roli państwa w adaptacji systemu wyborczego do wyzwań cyfrowego konstytucjonalizmu, [w:] Wolne i uczciwe wybory. Sądownictwo konstytucyjne: teoria i praktyka, red. M. Granat, Warszawa 2023
Christian B., The Alignment Problem, New York 2020
Cohen J.E., Between Truth and Power. The Legal Constructions of Informational Capitalism, Oxford 2019
Dąbrowska-Kłosińska P., Grzelak A., Nimark A., The Use of Covid-19 Digital Applications and Unavoidable Threats to the Protection of Health Data and Privacy, Białostockie Studia Prawnicze 2021, vol. 26, nr 3
Dalla Corte L., On proportionality in the data protection jurisprudence of the CJEU, International Data Privacy Law 2022, vol. 12, nr 4
Deluggi N., Ashraf C., Liars, Skeptics, Cheerleaders: Human Rights Implications of Post-Truth Disinformation from State Officials and Politicians, Human Rights Review 2023
Fairfield J.A.T., Runaway Technology. Can Law Keep Up?, Cambridge 2021
Fajgielski P., Zasady ogólne przetwarzania i ochrony danych osobowych, [w:] Prawna ochrona danych osobowych w Polsce na tle europejskich standardów, red. G. Goździewicz, M. Szabłowska, Toruń 2008
Florczak-Wątor M., Horyzontalny wymiar praw konstytucyjnych, Kraków 2014
Francot-Timmermans L., de Vries U., Eyes Wide Shut: On Risk, Rule of Law and Precaution, Ratio Juris 2013, nr 2
Garlicki L., Przesłanki ograniczania konstytucyjnych praw i wolności, PiP 2001, nr 10
Gregorio G. de, Digital Constitutionalism in Europe: Reframing Rights and Powers in the Algorithmic Society, Oxford 2022
Grochowski M., Jabłonowska A., Lagioia F., Sartor G., Algorithmic Transparency and Explainability for EU Consumer Protection: Unwrapping the Regulatory Premises, Critical Analysis of Law 2021, vol. 8, nr 1
Habermas J., Reflections and Hypotheses on a Further Structural Transformation of the Political Public Sphere Theory, Culture & Society 2022, vol. 39, nr 4
Hacker P., Teaching fairness to artificial intelligence: Existing and novel strategies against algorithmic discrimination under EU law, Common Market Law Review 2018, vol. 55, nr 4
Hristova D., Jovicic S., Goebl B., Slunecko T., The Social Media Game? How Gamification Shapes Our Social Media Engagement, [w:] The Digital Gaming Handbook, red. R. Dillon, CRC Press 2021
Iwasiński Ł., Social Implications Of Algorithmic Bias, [w:] Nauka o informacji w okresie zmian. Rewolucja cyfrowa: infrastruktura, usługi, użytkownicy, red. B. Sosińska-Kalata, M. Roszkowski, Z. Wiorogórska, Warszawa 2020
Kenney M., Zysman J., The Rise of the Platform Economy, Issues of Science and Technology 2016, vol. 32, nr 3
Kordela M., Zasady prawa. Studium teoretycznoprawne, Poznań 2012
Krzywoń A., Wolność wypowiedzi w Internecie. O roli mediów społecznościowych i pozytywnych obowiązkach państwa, PiP 2022, nr 4
Łakomiec K., Konstytucyjna ochrona prywatności. Dane dotyczące zdrowia, Warszawa 2020
Łakomiec K., Konstytucyjne gwarancje ochrony prywatności informacyjnej wobec rozwoju nowych technologii, Przegląd Legislacyjny 2015, nr 1
Łętowska E., Prawo w „płynnej nowoczesności”, PiP 2014, nr 3
Mazur J., Automated Decision-Making and the Precautionary Principle in Eu Law, TalTech Journal of European Studies 2019, vol. 9, nr 4
Meyn J., Kandziora M., Albers S., Clement M., Consequences of platforms' remuneration models for digital content: initial evidence and a research agenda for streaming services, Journal of the Academy of Marketing Science 2023, vol. 51
Nissenbaum H.F., Privacy in context: technology, policy, and the integrity of social life, Stanford 2010
Pariser E., The Filter Bubble – What the Internet is Hiding From You, Penguin 2011
Pietrzykowski T., Naturalizm i granice nauk prawych. Esej z metodologii prawoznawstwa, Warszawa 2017
Pietrzyk-Reeves D., Sfera publiczna, czyli o publicznym używaniu rozumu, Politeja 2004, nr 1
Rojszczak M., Definicja i granice prawnej ochrony prywatności w epoce analityki big data, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2019, nr 1
Ruiz B.R., The Right to Privacy: A Discourse-Theoretical Approach, Ratio Juris 1998, vol. 11, nr 2
Safjan M., O różnych metodach oddziaływania horyzontalnego praw podstawowych na prawo prywatne, PiP 2014, nr 2
Safjan M., Wyzwania dla państwa prawa, Warszawa 2007
Silva V.A da, Standing in the shadows of balancing: Proportionality and the necessity test, International Journal of Constitutional Law 2022, vol. 20, nr 5
Solove D.J., Understanding privacy, Cambridge–Massachusetts 2008
Suzor N.P., Lawless. The Secret Rules That Govern our Digital Lives, Cambridge 2020
Śledzińska-Simon A., Analiza proporcjonalności ograniczeń konstytucyjnych praw i wolności. Teoria i praktyka, Wrocław 2019
Waldman A.E., Industry Unbound. The Inside Story of Privacy, Data, and Corporate Power, Cambridge 2021
Wilman F.G., Two emerging principles of EU internet law: A comparative analysis of the prohibitions of general data retention and general monitoring obligations, Computer Law & Security Review 2022, vol 46
Wiśniewski A., The European Court of Human Rights and Internet-Related Cases, Białostockie Studia Prawnicze 2021, vol. 23, nr 3
Wojtyczek K., Granice ingerencji ustawodawczej w sferę praw człowieka w Konstytucji RP, Kraków 1999
Wronkowska S., O praktycznych aspektach tzw. hierarchii w systemie prawa, [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010
Wyrzykowski M., Granice praw i wolności – granice władzy, [w:] Obywatel – jego wolności i prawa, Warszawa 1998
Zuboff S., Wiek kapitalizmu inwigilacji. Walka o przyszłość ludzkości na nowej granicy władzy, Warszawa 2020
Prof. dr hab. Michał Bernaczyk
Uniwersytet Wrocławski
Stosowanie przepisów dotyczących kontroli poselskiej (senatorskiej) z perspektywy funkcji parlamentu i obowiązku ochrony informacji
Ustawowe prawo do uzyskiwania informacji przez posła i senatora jest uprawnieniem wzbudzającym konotację z funkcją kontrolną parlamentu, aczkolwiek niniejszy artykuł proponuje przeformułowanie tego założenia w kierunku funkcji ustawodawczej. Niezależnie od sposobu powiązania art. 19 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora z pozycją ustrojową parlamentu, wykonywanie tego uprawnienia wymaga starannego wyważenia kolizji praw parlamentarzysty z prawami osób trzecich w trakcie udostępniania informacji, materiałów oraz wstępu do pomieszczeń. Niestety, ustawa nie daje wyraźnych wskazówek jak ograniczać i kontrolować odmowę dostępu, dlatego artykuł dostarcza podstawowych wskazówek dla interwencji ustawodawczej.
Słowa kluczowe: prawo posła do uzyskiwania informacji i materiałów, funkcja kontrolna parlamentu, status parlamentarzysty, tajemnice prawnie chronione, poseł, senator
Application of Provisions on MPs’ Right to Gather Information and Materials, and Inspect Premises from the Perspective of the Parliament's Functions and the Duty to Protect Information
Ordinary legislation provided Polish parliamentarians – deputies and senators – with a right to obtain information on various public institutions, which has a certain association with the Parliament's function of overseeing the executive in the parliamentary system of government. This article challenges this approach suggesting that such right should be associated with the traditional law-making function of the legislature. Regardless of the constitutional reasons behind the deputy's right to inspect premises or gather information, it is still necessary to strike a proper balance between third party rights and the deputy’s right in the course of disclosure of information or materials and access to premises. Unfortunately, the law provides no explicit clue how to limit and verify denial of access; therefore, the article provides the basic guidelines for potential legislative amendments.
Keywords: MP's right to gather information and inspect records, parliamentary oversight, status of a Member of Parliament, statutorily exempted secret, deputy (member of the Sejm), senator
Bibliografia
Bernaczyk M., "Dokument wewnętrzny" jako ograniczenie konstytucyjnego prawa do informacji. Rozstrzyganie kolizji w teorii i praktyce prawa, Warszawa 2017
Bernaczyk M., Dostęp do list poparcia kandydatów do Krajowej Rady Sądownictwa jako przykład neutralizacji aksjologicznej Konstytucji RP, Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji 2020, t. 120, nr 1
Chorożęwska A., Parlament, [w:] Polskie prawo konstytucyjne na tle porównawczym, red. R.M. Małajny, Warszawa 2013
Czarny P., [w:] Konstytucja RP, t. II, Komentarz. Art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek L., Warszawa 2016
Galińska-Rączy I., Uprawnienia posłów do uzyskiwania informacji, [w:] Studia Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu. Status posła, cz. I, Wybór ekspertyz prawnych do art. 1–24 ustawy z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz. U. z 2003 r. nr 221, poz. 2199, ze zm.), Warszawa 2007
Gierach E., [w:] Konstytucja RP, t. II, Komentarz. Art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek L., Warszawa 2016
Grajewski K., Status prawny posła i senatora, Warszawa 2016
Grzybowski S., Ochrona dóbr osobistych według przepisów ogólnych prawa cywilnego, Warszawa 1957
Grzybowski S. (red.), System prawa cywilnego. Część ogólna, t. I, Ossolineum 1974
Stębelski M., Indywidualne środki kontroli parlamentarnej, [w:] Przewodnik poselski, red. M. Królikowski, W. Odrowąż-Sypniewski, Warszawa 2007
Małajny I., Pojęcie kontroli parlamentarnej, [w:] Ustroje. Tradycje i porównania. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Marianowi Grzybowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. P. Mikuli, A. Kulig, J. Karp, G. Kuca, Warszawa 2015
Mojak R., Funkcja parlamentarnej kontroli działalności rządu, [w:] Parlament. Model konstytucyjny a praktyka ustrojowa, red. Z. Jarosz, Warszawa 2006
Panowicz-Lipska J., Majątkowa ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1975
Rakowska-Trela A., Status opozycji parlamentarnej. Uwarunkowania ustrojowe i praktyka Sejmu VIII kadencji, [w:] Konstytucjonalizm polski: refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. A. Gajda, K. Grajewski, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, M.W. Wiszowaty, Gdańsk–Sopot 2020
Sarnecki P., Kompetencje kontrolne Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sejmowy 2000, nr 6
Szpunar A., Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1979
Uziębło P., [w:] K. Grajewski, J. Stelina, P. Uziębło, Komentarz do ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora, Warszawa 2014
Moustafa T., Ginsburg T., Introduction of Courts in Authoritarian Politics, [w:] Rule by law. The Politics of Courts in Authoritarian Regimes, red. T. Moustafa, T. Ginsburg, Cambridge University Press 2006
Witkowska B., W sprawie udostępnienia posłowi dokumentów przetargowych przez organ administracji rządowej, Zeszyty Prawnicze BAS 2006, nr 2
Ziółkowski M., Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Studium z prawa konstytucyjnego, Warszawa 2021
Ziółkowski M. Przywracanie praworządności w TK po kryzysie konstytucyjnym: wybór i powołanie Prezesa TK (analiza sporządzona dla Archiwum Osiatyńskiego), Archiwum Osiatyńskiego z 1.10.2019 r.
Prof. dr hab. Wojciech Jasiński
Uniwersytet Wrocławski
Odszkodowanie za niesłuszne pozbawienie wolności w procesie karnym (bilans i perspektywy)
W roku 2023 mija ćwierć wieku obowiązywania Kodeksu postępowania karnego z 1997 roku. Rocznica ta jest dobrą okazją do oceny przepisów prawnych wprowadzonych przez Kodeks. Warto zatem zadać sobie pytanie, czy regulacja prawna zadośćuczynienia za szkodę powstałą na skutek bezprawnego pozbawienia wolności jest optymalna. W artykule omówiono dwa zasadnicze elementy obowiązującego modelu. W pierwszej kolejności analizowany jest charakter i zakres odpowiedzialności Skarbu Państwa za bezprawne pozbawienie wolności. Skoncentrowano się na dwóch kluczowych elementach determinujących możliwość uzyskania odszkodowania, a mianowicie na cesze pozbawienia wolności umożliwiającej dochodzenie odszkodowania oraz na katalogu form pozbawienia wolności wchodzących w zakres odpowiedzialności państwa w rozumieniu kodeksu postępowania karnego. Po drugie, analiza uwzględnia model postępowania dochodzenia roszczeń. Tutaj także uwaga skupiona jest na kwestii zasadniczej, jaką jest wybór specyfiki postępowania. Autor pozytywnie ocenia dotychczasowy model dochodzenia roszczeń z tytułu bezprawnego pozbawienia wolności. Jej radykalna zmiana, zwłaszcza w kontekście modyfikacji procedury ich windykacji, nie byłaby zatem pożądana. Zarówno przepisy merytoryczne, jak i proceduralne wymagają jednak szeregu istotnych poprawek, co przyczyni się do większej spójności obowiązującej regulacji i pozytywnie wpłynie na skuteczność dochodzenia roszczeń przez ofiary i możliwość uzyskania słusznego zadośćuczynienia.
Słowa kluczowe: niesłuszne skazanie, niesłuszne tymczasowe aresztowanie, niesłuszne zatrzymanie, odszkodowanie, postępowanie karne, postępowanie cywilne
Compensation for Wrongful Deprivation of Liberty in Criminal Procedure (Balance and Prospects)
The year 2023 marks a quarter century of the binding force of 1997 Code of Criminal Procedure. This anniversary is a good opportunity to assess the legal provisions introduced by the Code. It is therefore worth asking whether the legal regulation of compensation for damage resulting from wrongful deprivation of liberty is optimal. The article discusses two fundamental elements of the current model. First, the nature and scope of the State Treasury's liability for wrongful deprivation of liberty is analysed. The focus is on two key elements that determine the possibility of obtaining compensation, namely, the feature of the deprivation of liberty which enables to seek compensation, and the catalogue of forms of deprivation of liberty which fall within the scope of State’s liability as defined in the Code of Criminal Procedure. Second, the analysis includes the model of the procedure for pursuing compensation claims. Here, too, the focus is on the fundamental issue, namely, the lawmaker’s choice of the specific nature of the proceedings. The author positively assesses the current model of pursuing claims for wrongful deprivation of liberty. Any radical change, especially in the context of modifying the procedure for their pursuit, would not be therefore desirable. However, both substantive and procedural provisions require a number of significant corrections, which would improve the consistency of the current regulation and positively affect the effectiveness of the pursuit of claims by victims and their ability to obtain just satisfaction.
Keywords: wrongful conviction, wrongful detention on remand, wrongful arrest, compensation, criminal proceedings, civil proceedings
Bibliografia
Albrecht A.H., Compensation for wrongful convictions in Germany, [w:] Compensation for Wrongful Convictions. A Comparative Perspective, red. W. Jasiński, K. Kremens, London-New York 2023
Chojniak Ł., Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, Warszawa 2013
Czerwińska D., Kowalczyk A., Kryteria ustalania związku przyczynowego oraz rozmiaru szkody majątkowej i krzywdy wynikłej z niesłusznego pozbawienia wolności w świetle badań aktowych, Przegląd Sądowy 2021, nr 11–12
Drukteiniene S., Compensation for wrongful convictions in Lithuania, [w:] Compensation for Wrongful Convictions. A Comparative Perspective, red. W. Jasiński, K. Kremens, London–New York 2023
Glaser S., Polski proces karny w zarysie wraz z prawem o ustroju sądów powszechnych, Kraków 1934
Jasiński W., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. J. Skorupka, Warszawa 2021
Jasiński W., Czerwińska D., Kowalczyk A., The optimum model of compensation for wrongful detention on remand: a comparative perspective, Osteuropa-Recht 2019, nr 2
Jasiński W., Czerwińska D., W kwestii optymalnego trybu kompensowania szkód i krzywd wynikających z niesłusznego tymczasowego aresztowania, [w:] Ewolucja polskiego wymiaru sprawiedliwości w latach 2013–2018 w świetle standardów rzetelnego procesu, red. A. Sakowicz, C. Kulesza, Białystok 2019
Jasiński W., Kowalczyk A., Czas trwania i sprawność postępowań w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie: w świetle badań aktowych, Forum Prawnicze 2021, nr 3
Jasiński W., Kremens K., In quest of the optimum model for compensating wrongful convictions [w:] Compensation for Wrongful Convictions. A Comparative Perspective, red. W. Jasiński, K. Kremens, London–New York 2023
Jasiński W., Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie, wykonanie środka zabezpieczającego oraz niezasadne stosowanie środków przymusu po nowelizacji kodeksu postępowania karnego, Prokuratura i Prawo 2015, nr 9
Jasiński W., W kwestii zasadności uregulowania katalogu stron postępowania w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne pozbawienie wolności, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2021, nr 1
Kala D., Klubińska M., Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu procesowego – analiza trybu i zasad dochodzenia roszczeń (cz. I), Przegląd Sądowy 2016, nr 1
Kala D., Procedura dochodzenia roszczeń z tytułu niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania i zatrzymania, [w:] Dochodzenie roszczeń cywilnych a proces karny, red. A. Lach, Warszawa 2018
Lonati S., Compensation for wrongful convictions in Italy, [w:] Compensation for Wrongful Convictions. A Comparative Perspective, red. W. Jasiński, K. Kremens, London–New York 2023
Łukaszkiewicz Z., O właściwą interpretację przepisów dotyczących odszkodowania za niesłuszne skazanie i bezpodstawne pozbawienie wolności, Nowe Prawo 1957, nr 6
Matras J., [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K. Dudka, LEx/el. 2020
Misztal-Konecka J., Zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne wykonanie środka zabezpieczającego lub niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie wykonane w zakładzie psychiatrycznym, Prokuratura i Prawo 2018, nr 10
Ortiz-Pradillo J.C., Compensation for wrongful convictions in Spain, [w:] Compensation for Wrongful Convictions. A Comparative Perspective, red. W. Jasiński, K. Kremens, London–New York 2023
Rajzman H., Nowe przepisy o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie lub oskarżenie, PiP 1957, nr 3
Skorupka J., Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie świadka w procesie karnym, [w:] Problemy współczesnego prawa karnego i polityki kryminalne. Księga jubileuszowa Profesor Zofii Sienkiewicz, red. M. Bojarski, J. Brzezińska, K. Łucarz, Wrocław 2015
Śliwiński S., Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1956, nr 4
Wąsek-Wiaderek M., European standard of compensation for wrongful convictions, [w:] Compensation for Wrongful Convictions. A Comparative Perspective, red. W. Jasiński, K. Kremens, London–New York 2023
Wiśniewska K., Model odpowiedzialności Skarbu Państwa za naruszenia praw i wolności jednostki w związku ze stosowaniem środków karnoprocesowych i penalnych, Kraków 2021
Ziółkowski M., Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezgodne z prawem działanie władzy publicznej. Studium z prawa konstytucyjnego, Warszawa 2021
Prof. dr hab. Michał Kowalski
Akademia Leona Koźmińskiego
Między jawnością a sprawnością postępowania przed sądem administracyjnym (kilka refleksji związanych z pandemią i jej zakończeniem)
Celem artykułu jest wskazanie, jak kształtowały się w ostatnim czasie, także z uwagi na pandemię, zasady rozpatrywania spraw w zakresie sprawności i jawności postępowania, w jaki sposób wpłynęły one na czas oczekiwania przed sądami administracyjnymi oraz które z tych rozwiązań mogą zostać utrzymane po ustaniu pandemii. Analiza tych zagadnień powinna obecnie stanowić jeden z podstawowych obszarów badań zarówno praktyki funkcjonowania sądów administracyjnych, jak i podlegać pogłębionej refleksji teoretyczno-naukowej. Poza oceną stosownych regulacji prawnych oraz orzecznictwa w opracowaniu zbadane zostaną także statystyki, które obrazują liczbę spraw rozpatrywanych przez sądy administracyjne obu instancji w poszczególnych latach na rozprawach oraz posiedzeniach niejawnych, a także aktualną zmianę dynamiki rozpoznawania spraw przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Słowa kluczowe: sąd administracyjny, jawność postępowania sądowego, szybkość postępowania sądowego, pandemia, rozprawa sadowa, posiedzenie niejawne
Between Openness and Efficiency of Proceedings Before Administrative Courts (A Few Reflections Related to the Pandemic and Its End)
The aim of the article is to indicate how the rules for examining cases in terms of efficiency and openness of proceedings have recently developed, also as a result of the pandemic, how they influenced the waiting times in administrative courts, and which of these solutions can be maintained after the pandemic ends. The analysis of these issues should now constitute one of the basic areas of research on the practice of functioning of administrative courts and should be subject to in-depth theoretical and scientific reflection. In addition to assessing the applicable legal provisions and case law, the study will also include statistics showing the number of cases examined by administrative courts of first and second instances in particular years at hearings and in closed sessions, as well as the current change in the dynamics of proceedings when a case is heard by the Supreme Administrative Court.
Keywords: administrative court, openness of court proceedings, speed of court proceedings, pandemic, court hearing, closed session
Bibliografia
Alexy R., Theorie der Grundrechte, Baden-Baden 1994
Cebera A., Jawność wewnętrzna postępowania sądowoadministracyjnego w dobie pandemii COVID-19 a zasada zaufania do organów władzy publicznej, [w:] Dylematy wokół prawa do sądu, red. J. Ciapała, R. Piszko, A. Pyrzyńska, Warszawa 2022
Chmielewski J., Jawność postępowania administracyjnego a zasada zaufania do władz publicznych – kontekst społeczny i normatywny, Przegląd Prawa Publicznego 2019
Chlebny J., Standard unijny ochrony sądowej, [w:] System Prawa Sądownictwa Administracyjnego, t. 1, red. G. Łaszczyca, W. Piątek, Warszawa 2023
Czarnik Z., Ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności w związku ze zwalczaniem chorób zakaźnych u ludzi, [w:] Wolności i prawa człowieka i obywatela w orzecznictwie sądów administracyjnych, Księga jubileuszowa na 100-lecie utworzenia Najwyższego Sądu Administracyjnego, red. J. Chlebny, Warszawa 2022
Czarnik Z., Ograniczenia praw i wolności w stanie choroby zakaźnej u ludzi, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego, Ius est ars boni et aequi, Studia ofiarowane Profesorowi Romanowi Hauserowi, Sędziemu NSA, Warszawa 2021
Dworkin R., Is law a system of rules, [w:] The philosophy of Law, red. Dworkin, Oxsford 1997
Dworkin R., Taking Rights Seriously, London 1977
Florczak-Wątor M., Prawo do sądu w czasach pandemii, [w:] Dylematy wokół prawa do sądu, red. J. Ciapała, R. Piszko, A. Pyrzyńska, Warszawa 2022
Gontarski W., Domniemanie niewinności, in dubio pro reo i przesłanki tymczasowego aresztowania w prawie Unii Europejskiej, Europejski Przegląd Prawa i Stosunków Międzynarodowych 2023
Hauser R., Konstytucyjny model polskiego sądownictwa administracyjnego, [w:] Polski model sądownictwa administracyjnego, red. J. Stelmasiak, J. Niczyporuk, S. Fundowicz, Lublin 2003
Hauser R., Wstępne założenia nowelizacji ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, PiP 2013, nr 2
Kowalski M., Sprawność proceduralna sądów administracyjnych – analiza wybranych mechanizmów procesowych, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego, Ius est ars boni et aequi, Studia ofiarowane Profesorowi Romanowi Hauserowi, Sędziemu NSA, Warszawa 2021
Kowalski M., Standard światowy ONZ, [w:] System Prawa Sądownictwa Administracyjnego, t. 1, red. G. Łaszczyca, W. Piątek, Warszawa 2023
Kowalski M., Standard regionalny Rady Europy, [w:] System Prawa Sądownictwa Administracyjnego, t. 1, red. G. Łaszczyca, W. Piątek, Warszawa 2023
Kowalski M., Prawo do sądu administracyjnego. Standard międzynarodowy i konstytucyjny oraz jego realizacja, Warszawa 2019
Kowalski M., Skarga na przewlekłość postępowania sądowego – przesłanki ustanowienia instytucji i sądowa praktyka jej funkcjonowania, [w:] Wyzwania współczesnego prawa. Księga pamiątkowa dedykowana SSN Tadeuszowi Szymankowi, red. B. Bajor, P. Saganek, Warszawa 2018
Kowalski M., Tryb uproszczony w postępowaniu przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi – pomiędzy jawnością a szybkością postępowania, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2018, nr 4
Pietrasz P., Konstrukcje zdalnej rozprawy w postępowaniu sądowoadministracyjnym, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego, Ius est ars boni et aequi, Studia ofiarowane Profesorowi Romanowi Hauserowi, Sędziemu NSA, Warszawa 2021
Masternak-Kubiak M., Skutki naruszenia obowiązku przekazania przez organ skargi do sądu administracyjnego, [w:] Dylematy wokół prawa do sądu, red. J. Ciapała, R. Piszko, A. Pyrzyńska, Warszawa 2022
Mudrecki A., Zasada proporcjonalności w prawie podatkowym, Warszawa 2020
Zirk-Sadowski M., Wprowadzenie, [w:] R. Dworkin, Imperium prawa, Warszawa 2022
Dr Michał Ziółkowski
Akademia Leona Koźmińskiego
Dochodzenie przestrzegania standardów praworządności przed europejskimi trybunałami oraz sądami krajowymi (wyniki eksploracyjnych wywiadów z ekspertami – praktykami i akademikami w Polsce)
Naukowcy odwołują się do praworządności, rządów prawa lub demokratycznego państwa prawnego , jako normatywnego lub dogmatycznego punktu odniesienia. Pojęcie zyskuje coraz szerszą literaturę, która – jak się wydaje – skupia się nie tyle na analizie i porównaniu definicji (np. utrwalonych już doktrynalnie albo przyjmowanych przez Komisję Wenecką, Komisję Europejską lub TSUE), ile na aplikacji zastanych definicji do oceny zdarzeń w polu prawa konstytucyjnego. W literaturze tej występuje też luka. Jak dotąd, nie opublikowano rezultatów jakościowych badań nad rozumieniem i stosowaniem praworządności, które byłyby osadzone we wspomnianym kontekście praktycznym oraz dialogowałyby z dogmatyczną refleksją o praworządności. Celem artykułu jest więc próba uzupełnienia owej luki. Tekst nie aspiruje bowiem do monograficznego opracowania z uwagi na ramy redakcyjne oraz ograniczenia metodologiczne. Zatem omówione i poddane analizie zostaną w nim jedynie wyniki badań jakościowych z ekspertami, które mają charakter eksploracyjny. Choć więc badania dostarczą – jak sądzę – nowej wiedzy na temat pojmowania i stosowania praworządności oraz ich związków z doktrynalnymi koncepcjami, nie można ich ekstrapolować na całą społeczność akademików i praktyków w Polsce. Wyrażam jednak nadzieję, że nawet tak skromnie zakreślony jakościowy cel może wskazać interesujące punkty do dalszych badań oraz kierunki szkoleń prawników w zakresie praworządności.
Słowa kluczowe: praworządność, kryzys konstytucyjny, Polska, prawnicy, wywiady, badania empiryczne, niezależność sądownictwa
Litigation of the rule of law before European tribunals and national courts (in-depth interviews with Polish practitioners and academics)
The article is based on qualitative empirical studies (in-depth interviews with legal experts, i.e., barristers and academics in Poland concerning understanding and application of the Rule of Law). The article was written under the framework of the LIGHT project. After summarizing the methodology, sample and scope of interviews, the paper discusses the interviews’ results in the context of the Polish rule of law crisis. It reveals the different approaches to the rule of law among lawyers, the aims of the litigation of the rule of law on international levels and significant problems with its implementation. The article ends with evidence-based recommendations concerning the potential rule of law training of lawyers nationally.
Keywords: rule of law, constitutional crisis, Poland, lawyers, interviews, empirical research, independence of the judiciary
Bibliografia
Adams M. i in. (red.), Constitutionalism and the Rule of Law Bridging Idealism and Realism, Cambridge 2017
Barcik J., Niezawisłość sędziowska jako wartość konstytucyjna Unii Europejskiej – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 27.02.2018 r., C-64/16, Associação Sindicaldos Juízes Portugueses, Europejski Przegląd Sądowy 2018, nr 5
Barcik J., Ochrona praworządności w Radzie Europy i Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem niezależności sądów i niezawisłości sędziów, Warszawa 2019
Barcz J., Grzelak A., Szyndlauer R. (red.), Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (2018–2020), Warszawa 2021
Bernatt M., Ziółkowski M., Statutory Anti-Constitutionalism, Washington International Law Journal 2019, vol. 28
Bień-Kacała A., Illiberal Judicialisation of Politics in Poland, Comparative Law Review 2019, vol. 235
Bo K. van den, Empirical Legal Research, Elgar 2020
Bogdandy A. von i in. (red.), Defending Checks and Balances in EU Member States, Heidelberg 2021
Bogdanowicz P., Taborowski M., Brak niezależności sądów krajowych jako uchybienie zobowiązaniu w rozumieniu art. 258 TFUE (cz. I), Europejski Przegląd Sądowy 2018, nr 1
Bogdanowicz P., Taborowski M., Brak niezależności sądów krajowych jako uchybienie zobowiązaniu w rozumieniu art. 258 TFUE (cz. 2), Europejski Przegląd Sądowy 2018, nr 2
Brzozowski W., Can the Constitutional Court Accelerate Democratic Backsliding? Lessons from the Polish Experience, [w:] The Role of Courts in Contemporary Legal Orders, red. M. Belov, Utrecht 2019
Brzozowski W., Whatever Works: Constitutional Interpretation in Poland in Times of Populism, [w:] Populist Challenges to Constitutional Interpretation in Europe and Beyond, red. F. Gárdos-Orosz, Z. Szente, London 2021
Closa C., Kochenov D. (red.), Reinforcing rule of law oversight in the European Union, Cambridge 2016
Filipek P., Nieusuwalność sędziów i granice kompetencji państwa członkowskiego do regulowania krajowego wymiaru sprawiedliwości – uwagi w świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 24.06.2019 r., C-619/18, Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, Europejski Przegląd Sądowy 2019, nr 12
Florczak-Wątor M., (Nie)skuteczność wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21. Ocena znaczenia orzeczenia z perspektywy prawa konstytucyjnego, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Florczak-Wątor M., Constitutional change through unconstitutional interpretation, [w:] Revolution, Transition, Memory, and Oblivion, red. M. Belov, A. Abat, Elgar 2020
Florczak-Wątor M., The capture of the Polish Constitutional Tribunal and its impact on the rights and freedoms of individuals, [w:] The Condition of Democracy, t. 2, Contesting Citizenship, red. J. Mackert, H. Wolf, B.S. Turne, Routledge 2021
Fujii L.A., Interviewing in Social Science Research. A Relational Approach, Routledge 2018
Garlicki L., Constitutional Court and Politics. The Polish Crisis, [w:] Judicial Power How Constitutional Courts Affect Political Transformations, red. Ch. Landfried, Cambridge 2019
Grabowska-Moroz B., How Was the 'Rule of Law' Dismantled in Poland and What Does It Mean for the EU?, [w:] La Unión Europea y elreto del Estado de Derecho, red. S. Sanz Caballero, Thomson Reuters 2022
Grabowska-Moroz B., Understanding the Best Practices in the Area of the Rule of Law, RECONNECT Repport 2020
Grzelak A., Sakowicz A., Wymóg niezależności sądu krajowego jako element skutecznej ochrony sądowej (uwagi na tle wyroku TS z 19.11.2019 r. dla polskiego wymiaru sprawiedliwości, PiP 2020, nr 5
Grzeszczak R., Skuteczność unijnych procedur ochrony praworządności w stosunku do państw członkowskich, PiP 2019, nr 6
Jakab A., Kochenov D., The Enforcement of EU Law and Values: Ensuring Member States' Compliance, Oxford 2017
Kmieciak Z., Konsekwencje powołania do pełnienia urzędu sędziego sądu administracyjnego lub asesora w wojewódzkim sądzie administracyjnym po przeprowadzeniu postępowania, które mogło być dotknięte wadą prawną. Glosa do wyroku NSA z 4.11.2021 r., III FSK 3626/21, PiP 2022, nr 4
Kordela M., Formalne państwo prawne, [w:] Demokratyczne państwo prawa, red. M. Aleksandrowicz, A. Jamróz, L. Jamróz, Białystok 2014
Kordela M., Państwo praworządne i państwo prawne – stosunek pojęć, [w:] Filozofia prawa a tworzenie i stosowanie prawa, Katowice 1992
Korkeaaho E., Leino P., Interviewing lawyers: a critical self-reflection on expert interviews as a method of EU legal research, European Journal of Legal Studies 2019
Krygier M., What’s the Point of the Rule of Law, Buffalo Law Review 2019, vol. 67
Kustra-Rogatka A., Kontrola konstytucyjności aktu prawa pierwotnego Unii Europejskiej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 11
Kustra-Rogatka A., The Hypocrisy of Authoritarian Populism in Poland: Between the Facade Rhetoric of Political Constitutionalism and the Actual Abuse of Apex Courts, European Constitutional Law Review 2023, nr 2
Łacny J., The Rule of Law Conditionality Under Regulation No 2092/2020 – Is it all About the Money?, Hague Journal on the Rule of Law 2021, vol. 13
Miąsik D., [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 2, Zasady i prawa podstawowe, red. D. Miąsik, Warszawa 2022
Morawska E., Klauzula demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP na tle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Toruń 2003
Piotrowski R., Konstytucjonalizm „dobrej zmiany”, PiP 2022, nr 10
Ploszka A., It Never Rains but it Pours. The Polish Constitutional Tribunal Declares the European Convention on Human Rights Unconstitutional, Hague Journal of the Rule Law 2022
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny à rebours, PiP 2022, nr 5
Rekosh E. i in. (red.), Persuing the Public Interest, New York 2001
Rybczyńska J.A., Płoska-Pecio M., Działania prawne w interesie publicznym (litygacja strategiczna) jako forma działania organizacji ochrony praw człowieka, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K. Politologia 2005, nr 12
Sadurski W., Gliszczyńska-Grabias A., The Judgment That Wasn’t (But Which Nearly Brought Poland to a Standstill): ‘Judgment’ of the Polish Constitutional Tribunal of 22 October 2020, K1/20, European Constitutional Law Review 2023, nr 1
Sadurski W., Poland's Constitutional Breakdown, Oxford 2019
Scheppele K.L., Kochenov D., Grabowska-Moroz B., EU Values Are Law, after All: Enforcing EU Values through Systemic Infringement Actions by the European Commission and the Member States of the European Union, Yearbook of European Law 2021
Schmidt M., Bogdanowicz P., The infringement procedure in the rule of law crisis: How to make effective use of Article 258 TFEU, Common Market Law Review 2018, nr 55
Skąpska G., Abuse of the Constitution as a Means of Political Change: Sociological Reflections on the Crisis of Constitutionalism in Poland, Polish Sociological Review 2018, nr 4
Śledzińska-Simon A., The Rise and Fall of Judicial Self-Government in Poland: On Judicial Reform Reversing Democratic Transition’, German Law Journal 2018, vol 19
Szwed M., The Polish Constitutional Tribunal Crisis from the Perspective of the European Convention on Human Rights, European Constitutional Law Review 2022, vol 18
Taborowski M., Mechanizmy ochrony praworządności państw członkowskich w prawie Unii Europejskiej. Studium przebudzenia systemu ponadnarodowego, Warszawa 2019
Tuleja P., Geneza, rozwój i upadek sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, PiP 2022, nr 10
Wawrzyniak J., Systemowa deprecjacja praworządności (kontekst ustrojowy), PiP 2019, nr 9
Wróblewska I., The Rule of Law: The Polish Perspective, [w:] Rule of Law, Common Values, and Illiberal Constitutionalism Poland and Hungary within the European Union, red. T. Drinóczi, A. Bień-Kacała, Routledge 2021
Wronkowska S., Charakter prawny klauzuli demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, red. S. Wronkowska,Warszawa 2006
Wronkowska S., Zarys koncepcji państwa prawnego w polskiej literaturze politycznej i prawnej, [w:] Polskie dyskusje o państwie prawa, red. S. Wronkowska, Warszawa 1995
Wyrozumska A., Wyroki Trybunału Konstytucyjnego w sprawach K 3/21 oraz K 6/21 w świetle prawa międzynarodowego, Europejski Przegląd Sądowy 2021, nr 12
Wyrzykowski M., The Vanishing Constitution, European Yearbook on Human Rights 2018
Wyrzykowski M., Zasada demokratycznego państwa prawa – kilka uwag, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny à rebours, PiP 2022, nr 5
Tuleja P., Geneza, rozwój i upadek sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, PiP 2022, nr 10
Ziółkowski M., Konstytucyjna kompetencja sądu do ochrony własnej niezależności (uwagi na marginesie uchwały SN z 23.01.2020 r., PiP 2022, nr 10
Prof. dr hab. Katarzyna Kubuj
Instytut Nauk Prawnych PAN
Francuskie spory o konstytucyjność reformy emerytalnej. Glosa do decyzji Rady Konstytucyjnej z 14.04.2023 r., nr 2023-849 DC
W 2023 r. życie publiczne we Francji zdominowała debata związana z wprowadzaniem w życie reformy emerytalnej. Projekt ustawy, której trzon stanowi podwyższenie wieku emerytalnego z sześćdziesięciu dwóch do sześćdziesięciu czterech lat, wywołał natychmiastowe protesty społeczne. Powszechna niezgoda na zmianę wieku emerytalnego doprowadziła do zaangażowania Rady Konstytucyjnej, która orzekła o zgodności ustawy z konstytucją w trybie kontroli prewencyjnej oraz o niemożliwości przeprowadzenia referendum z tzw. inicjatywy podzielonej, parlamentarno-obywatelskiej. Glosa omawia te dwa zagadnienia w szerszym kontekście francuskiej myśli konstytucyjnej.
Słowa kluczowe: wiek emerytalny, konstytucja, Rada Konstytucyjna, Francja, referendum
French Disputes over the Constitutionality of the Pension Reform. Commentary on Decision of the Constitutional Council of 14 April 2023, No. 2023-849 DC
In 2023, public life in France has been dominated by the debate surrounding the implementation of the pension reform. The bill, the core of which is an increase in the retirement age from sixty-two to sixty-four, sparked immediate public protests. The widespread disagreement with the retirement age change led to the involvement of the Constitutional Council, which, in the procedure of preventive review, ruled that the statute was consistent with the constitution and that it was impossible to hold a referendum by means of a so-called split, parliamentary and citizens’, initiative. The commentary discusses these two issues in the broader context of French constitutional thought.
Keywords: retirement age, constitution, constitutional council, France, referendum
Bibliografia
Bottini E., Bouaziz M., Hennette-Vauchez S., Un juge activiste? Le choix du Conseil constitutionnel dans les décisions no 2023-4 RIP et 2023-849 DC du 14 avril 2023, La Revue des Droits de l’Homme 2023, nr 5
Camby J.P., La réforme des retraites promulgée, le RIP écarté, les institutions malmenées, Les Petites Affiches 2023
Debré J.L., Le Conseil constitutionnel: une réussite inattendue de la Ve République, [w:] 1958–2008. Cinquantième anniversaire de la Constitution française, red. B. Mathieu, Paris 2008
Derosier J.Ph., La réforme des retraites par une loi de financement rectificative de la sécurité sociale: un Parlement contraint, blog : leclubdesjuristes.com
Esplugas-Labatut P., Le Conseil constitutionnel et les retraites : dans le fil de sa jurisprudence!, Recueil Dalloz 2023
Mathieu B., Réforme des retraites: quelles mesures ont été censurées par le Conseil constitutionnel?, blog : leclubdesjuristes.com
Maus D., La leçon de droit parlementaire appliqué du Conseil constitutionnel sur la réforme des retraites devrait servir de modèle, blog : leclubdesjuristes.com
Rousseau D., Réforme des retraites : «La décision du Conseil constitutionnel s’impose mais, parce qu’elle est mal fondée et mal motivée en droit, elle ne peut pas clore le contentieux», Le Monde z 16.04.2023 r.
Ujazdowski K.M., Polityczność Rady Konstytucyjnej V Republiki Francuskiej i jej konsekwencje ustrojowe, Studia Politologiczne 2023
Urvoas J.J., Le débat sur les retraites au Sénat, une inhabituelle tension, blog : leclubdesjuristes.com
Verpeaux M., Une décision (trop?) attendee. À propos de Cons. Const., 14 avr,2023, no 2023-849 DC, La Semaine Juridique – Édition Générale, No 16, 24.04.2023, s. 810
Wojtyczek K., Sukces, który zadziwia: metamorfoza francuskiej Rady Konstytucyjnej, [w:] Prawa człowieka. Społeczeństwo obywatelskie. Państwo demokratyczne. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Pawłowi Sarneckiemu, red. P. Tuleja, M. Florczak-Wątor, S. Kubas, Warszawa 2010
Zamów prenumeratę