Równość małżeńskaMonika Płatek
Doktor habilitowana nauk prawnych, prof. UW; kierowniczka Zakładu Kryminologii na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego;
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6404-9397
W obliczu wieloletnich dyskusji o związkach partnerskich nadszedł moment, by pójść krok dalej i zagwarantować wszystkim parom − niezależnie od płci − prawo do zawarcia małżeństwa. Małżeństwo, choć dalekie od doskonałości, jest dziś przede wszystkim instytucją tożsamościową − wyrazem autonomii, godności i prawa do życia prywatnego. Brak równości w tym zakresie jest formą systemowego wykluczenia, sprzeczną z konstytucyjnymi zasadami godności i niedyskryminacji. W świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz rosnącego poparcia społecznego dalsze utrzymywanie nierówności małżeńskiej w Polsce nie znajduje uzasadnienia i utrwala dyskryminację osób tej samej płci. Mimo społecznego poparcia dla zmian, polityczne decyzje blokują dostęp do tej formy prawnego uznania i ochrony. Na krytykę zasługują patriarchalne i homofobiczne praktyki prawne oraz interpretacje sądowe, które utrwalają nierówność. Wprowadzenie równości małżeńskiej nie wymaga rewolucji − wystarczy zmiana kilku przepisów. Nadszedł czas, by usunąć systemowe bariery i zapewnić wszystkim parom równy dostęp do tej instytucji, niezależnie od płci partnerów.
Słowa kluczowe: małżeństwo, równość małżeńska, dyskryminacja, prawa człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka
Dr hab. Monika Płatek, professor of the University of Warsaw
Head of the Criminology Department at the Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland;
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6404-9397
Marriage equality
After many years of debate about civil partnerships, the time has come to go a step further and guarantee all couples – regardless of their gender – the right to enter into marriage. Marriage, albeit far from being perfect, is today primarily an institution of identity – an expression of autonomy, dignity and the right to a private life. The lack of equality in this respect is a form of systemic exclusion, contrary to the constitutional principles of dignity and non-discrimination. In the light of the case law of the European Court of Human Rights and growing public support, the continued persistence of marital inequality in Poland is groundless and perpetuates discrimination against same-sex couples. Despite public support for change, political decisions are blocking access to this form of legal recognition and protection. Patriarchal and homophobic legal practices and court interpretations which perpetuate inequality deserve to be criticized. The introduction of marriage equality does not require a revolution – all that is needed is the amendment of a few regulations. The time has come to remove systemic barriers and ensure that all couples have equal access to this institution, regardless of the gender of their partners.
Keywords: marriage, marriage equality, discrimination, human rights, European Court of Human Rights
Bibliografia/References
CBOSNEWS 18/2024, Wzrost poparcia Polaków dla praw osób homoseksualnych, https://www.cbos.pl/PL/publikacje/news_tekst.php?nr=18/2024 (dostęp: 21.07.2025 r.).
Duże poparcie Polek i Polaków dla legalizacji związków jednopłciowych, Ipsos 19.06.2024 r., https://www.ipsos.com/pl-pl/duze-poparcie-polek-i-polakow-dla-legalizacji-zwiazkow-jednoplciowych (dostęp: 21.07.2025 r.).
Kolanko M., Szerokie poparcie dla związków partnerskich w Polsce, „Rzeczpospolita”, 26.09.2024 r., https://www.rp.pl/spoleczenstwo/art41188911-sondaz-szerokie-poparcie-dla-zwiazkow-partnerskich-w-polsce (dostęp: 21.07.2025 r.).
Mikołajczyk M., Tak dla związków partnerskich, nie dla adopcji dzieci, „Gazeta Prawna” 24.04.2024 r., https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/9495715,tak-dla-zwiazkow-partnerskich-nie-dla-adopcji-sondaz-dgp.html (dostęp: 21.07.2025 r.).
Aleksandra Szczerba
Doktor habilitowana nauk prawnych, profesor Akademii im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim, Katedra Prawa i Integracji Europejskiej, Wydział Prawa i Bezpieczeństwa, Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim;
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7857-0554
Celem niniejszego artykułu jest ukazanie procesu normatywizacji koncepcji „przemocy wobec kobiet ze względu na płeć” w prawie Unii Europejskiej. Przyjęto w nim trzy hipotezy. Po pierwsze, że najnowsze unijne rozwiązania prawne w przedmiocie ochrony przed przemocą wobec kobiet ze względu na płeć, tj. konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzona w Stambule 11.05.2011 r. oraz dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1385 z 14.05.2024 r. w sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, stanowią kolejny krok w ewolucyjnym rozwoju unijnych przepisów służących ochronie przed przemocą motywowaną płcią. Po drugie, że ich nowatorskość tkwi w zaadresowaniu tytułowej problematyki w sposób holistyczny i poświęcony wyłącznie jej. Po trzecie zaś, że kształt przyjętych rozwiązań dowodzi oddziaływania na unijny system ochrony praw człowieka zarówno źródeł międzynarodowo-prawnych, jak i uwarunkowań krajowych. Jednocześnie proces normatywizacji tej koncepcji w prawie UE nie wydaje się skończony. Istotną rolę w kształtowaniu standardu ochronnego przed przemocą wobec kobiet ze względu na płeć będzie odgrywał Trybunał Sprawiedliwości. Dotychczasowa orzecznicza aktywność Trybunału w tym przedmiocie może sugerować nadanie w przyszłości ochronie przed przemocą wobec kobiet ze względu na płeć rangi zasady ogólnej prawa Unii. Zbliżyłoby to unijny reżim antyprzemocowy, który można zaliczyć do prawa antydyskryminacyjnego sensu largo i reżim antydyskryminacyjny sensu stricto.
Słowa kluczowe: przemoc wobec kobiet, przemoc ze względu na płeć, dyskryminacja ze względu na płeć, konwencja stambulska, dyrektywa antyprzemocowa, prawo UE, GBV
Dr hab. Aleksandra Szczerba – professor of the Jacob of Paradies University
Department of European Law and Integration, Faculty of Law and Security, Jacob of Paradies University in Gorzów Wielkopolski, Poland;
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7857-0554
Protection against gender-based violence against women in European Union law – evolution or revolution?
The objective of this article is to present the process of establishing the concept of ‘gender-based violence against women’ as a norm in European Union law. It has three hypotheses. Firstly, the most recent legal solutions of the EU regarding protection against gender-based violence against women, namely the Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence, which was adopted in Istanbul on 11 May 2011, and Directive (EU) 2024/1385 of the European Parliament and of the Council of 14 May 2024 on combating violence against women and domestic violence, constitute a further step in the evolutionary development of EU laws protecting against gender-based violence. Secondly, their innovative nature is based on addressing the issue in question holistically and is dedicated exclusively to it. Thirdly, the shape of the solutions adopted proves that both sources of international law and national conditions bear an influence on the EU human rights protection system. Simultaneously, the process of establishing this concept as a norm in EU law does not appear to be complete. The Court of Justice of the EU will play a significant role in establishing the standard of protection against gender-based violence against women. This Court’s rulings to date on this matter can suggest that protection against gender-based violence against women could be raised to a general principle of EU law in the future. This would bring the EU anti-violence regime, which can be classified as anti-discrimination law sensu largo, closer to the anti-discrimination regime sensu stricto.
Keywords: violence against women, gender-based violence, gender discrimination, Istanbul Convention, Violence Against Women Directive, EU law, GBV
Bibliografia/References
Cook R.J., Cusack S., Gender Stereotyping. Transnational Legal Perspectives, Philadelphia 2010.
Ellis E., Watson P., EU Anti-Discrimination Law, Oxford 2012.
EU gender-based violence survey – key results 2024, https://fra.europa.eu/pl/publication/2024/eu-gender-violence-survey-key-results (dostęp: 12.08.2025 r.).
European Commission’s roadmap. (A possible) EU Accession to the Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (Istanbul Convention) https://ec.europa.eu/smart-regulation/roadmaps/docs/2015_just_010_istanbul_convention_en.pdf (dostęp: 12.08.2025 r.).
FRA survey on gender-based violence against women, https://fra.europa.eu/en/project/2012/fra-survey-gender-based-violence-against-women (dostęp: 12.08.2025 r.).
Gasmi G., EU approach towards violence against women and domestic violence – new EU Directive, „Revija za evropsko pravo” 2024/26(1).
Grzyb M., Penal populism: Negotiating the feminist agenda. Evidence from Spain and Poland, „European Journal of Criminology” 2021/18(6).
Guaita-Fernández P., Martín Martín J.M., Ribeiro-Navarrete S., Puertas R., Analysing the efficiency of public policies on gender-based violence: A literature review, „Sustainable Technology and Entrepreneurship” 2024/3.
Guerrina R., MacRae H., Masselot A., Between a rock and a hard place: The EU’s gender regime in times of crisis, „Women’s Studies International Forum” 2023/99.
Latcheva R., Sexual Harassment in the European Union: A Pervasive but Still Hidden Form of Gender-Based Violence, „Journal of Interpersonal Violence” 2017/32(12).
Leye E., D’Souza H., Meurens N., The Added Value of and Resistance to the Istanbul Convention: A Comparative Study in 27 European Member States and Turkey, „Frontier in Human Dynamics” 2021/3.
Maliszewska-Nienartowicz J., Szczerba A., Skuteczność zakazu dyskryminacji. Rola Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa 2024.
Marchetti S., Palumbo L., 10 Years After the Directive 2011/36/EU: Lights and shadows in addressing the vulnerability of trafficked and exploited migrant, „Population and Policy Brief” 2022/33.
Pogłódek A., Republika Bułgarii: Decyzja numer 13 Sądu Konstytucyjnego Bułgarii z dnia 27 lipca 2018 r., „Przegląd Sejmowy” 2021/3.
Rigotti C., McGlynn C., Towards an EU criminal law on violence against women: The ambitions and limitations of the Commission’s proposal to criminalise image-based sexual abuse, „New Journal of European Criminal Law” 2022/13(4).
Sękowska-Kozłowska K., Kontrola implementacji Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW), „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego” 2009/2(7).
Sękowska-Kozłowska K., Proving Domestic Violence as Gender Structural Discrimination before the European Court of Human Rights, „International Journal for the Semiotics of Law – Revue internationale de Sémiotique juridique” 2024/37(6).
Sękowska-Kozłowska K., Stereotypy dotyczące płci a przemoc wobec kobiet w dorobku prawnomiędzynarodowym. Od identyfikacji do kształtowania instrumentów prawnych, „Studia Prawnicze” 2016/2.
Szczerba-Zawada A., Równość jako fundament Unii Europejskiej. Studium kryteriów równego traktowania w konstrukcji rynku wewnętrznego, Warszawa 2019.
Walby S., The European Union and gender equality: Emergent varieties of gender Regime, „Social Politics: International Studies in Gender, State & Society” 2024/11(1).
Dominika Czerniak
Doktor nauk prawnych, Uniwersytet Wrocławski, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Katedra Postępowania Karnego;
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8970-4017
Przemoc wobec kobiet jako przestępstwo z nienawiści
Przemoc wobec kobiet jest zjawiskiem powszechnym i ponadkulturowym, dotykającym kobiety niezależnie od ich statusu społecznego, wykształcenia, pochodzenia etnicznego czy wyznania. Celem artykułu jest zbadanie, czy przemoc wobec kobiet można kwalifikować jako przestępstwo z nienawiści. Wskazuje się, że przemoc ta spełnia kryteria przestępstwa motywowanego uprzedzeniem wobec cechy niezależnej od jednostki, a jej skutki wykraczają poza relację sprawca-ofiara. W literaturze zwraca się jednak uwagę na trudności związane z udowodnieniem nienawistnej motywacji sprawcy, zwłaszcza w kontekście przemocy domowej czy przestępstw seksualnych, a także obawa o rozmycie kategorii hate crimes. Z drugiej jednak strony, formalnych przeszkód dla takiej kwalifikacji nie ma, a włączenie płci do katalogu przestępstw z nienawiści mogłoby wzmocnić ochronę prawną, przełamać milczącą tolerancję (nadal obecną) dla przemocy wobec kobiet oraz utrwalić proces emancypacji i równouprawnienia kobiet.
Słowa kluczowe: przestępstwa z nienawiści, przemoc wobec kobiet, przemoc motywowana płcią, postępowanie karne, prawa kobiet, prawa człowieka
Dr Dominika Czerniak
Department of Criminal Proceedings, Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wrocław, Poland;
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8970-4017
Violence against women as a hate crime
Violence against women is a widespread and cross-cultural phenomenon affecting women regardless of their social status, education, ethnic origin or religion. The objective of the article is to examine whether violence against women can be classified as a hate crime. It is argued that such violence meets the criteria of a crime inspired by prejudice against a feature that is beyond the individual’s control, and that its consequences extend beyond the perpetrator–victim relationship. However, the literature draws attention to the difficulties of proving the perpetrator’s hateful inspiration, especially in the context of domestic violence or sexual offences, as well as concerns about diluting the category of hate crimes. On the other hand, there are no formal obstacles to such a qualification, while the inclusion of sex in the list of hate crimes could strengthen legal protection, break the silent tolerance (which is still present) of violence against women and consolidate the process of women’s emancipation and equality.
Keywords: hate crimes, violence against women, gender-based violence, criminal proceedings, women’s rights, human rights
Bibliografia/References
Bates L., O mężczyznach, którzy nienawidzą kobiet. Od inceli do artystów podrywu, Warszawa 2024.
Brownmiller S., Against Our Will: Men, Women and Rape, New York 1975.
Condon S., Lieber M., Maillochon F., Feeling Unsafe in Public Places: Understanding Women’s Fears, „Revue française de sociologie” 2007/5(48).
Cook S.L., Wilson R.A., Thomas E.B., A history of gender-based violence [w:] APA handbook of the psychology of women: Perspectives on women’s private and public lives, red. C.B. Travis, J.W. White, A. Rutherford, W.S. Williams, S.L. Cook, K.F. Wyche, Washington 2018.
Coppolillo E.,Women who hate men: a comparative analysis across extremist Reddit communities, „Scentific Reports” 2025/15.
Coy M., Violence Against Women in the US Theory, Research and Policy, Abingdon Oxon 2024.
Czerniak D., Pozytywne proceduralne obowiązki państwa w przeciwdziałaniu mowie nienawiści ze względu na orientację seksualną w orzecznictwie ETPC, „Europejski Przegląd Sądowy” 2025/6.
Dawson M., Considering Sex/Gender-Based Violence as a Form of Hate: The Invisibility of Sex and Gender, „Trauma, Violence, & Abuse” 2025.
Demenko A., Przestępstwa popełniane przez wypowiedź, Warszawa 2021.
Depko A., Krasowska A., Teorie dotyczące przestępczych zachowań seksualnych [w:] A. Depko, A. Krasowska, Seksuologia sądowa, Warszawa 2021.
Duda M., Przestępstwa z nienawiści. Studium prawnokarne i kryminologiczne, Olsztyn 2016.
Dunbar E., Cultural and psychological characteristics in the evolution of hate crime initiatives [w:] E.W. Dunbar, A. Blanco, D.A. Crèvecoeur-MacPhail, The Psychology of Hate Crimes as Domestic Terrorism: U.S. and Global Issues, Santa Barbara 2024.
Gerstenfeld P., Hate Crimes: Causes, Controls, and Controversies, Los Angeles 2004.
Gottfredson M.R., Nielsen M.S., Intimate Partner Violence, Femicide, and General Theories: Issues for Research and Policy From the View of Modern Control Theory, „Journal of Contemporary Criminal Justice” 2024/40(2).
Hołyst B., Nietolerancja jako źródło zachowań przestępczych, „Prokuratura i Prawo” 2003/11.
Jacobs J.B., Potter Kimberley K., Hate Crimes: Criminal Law & Identity Politics, Oxford–New York 1998.
Jordan J., Tackling Rape Culture: Ending Patriarchy, Abingdon Oxon 2021.
Kelly L., Surviving Sexual Violence, Cambridge 1988.
Kerr G., What Is Gender-Based Violence? [w:] Gender-Based Violence in Children’s Sport, London 2022.
Leonard K.E., Alcohol’s role in domestic violence: a contributing cause or an excuse?, „Acta Psychiatrica Scandinavica” 2002/106.ARTYKUŁY Dominika Czerniak
Manson G., Hate crime and the image of the stranger, „The British Journal of Criminology” 2005/45(6).
Mason-Bish H., We need to talk about women: examining the place of gender in hate crime policy [w:] Responding to Hate Crime: The Case for Connecting Policy and Research, red. N. Chakraborti, J. Garland, Bristol 2014.
McPhail B.A., DiNitto D., Prosecutorial Perspectives on Gender-Bias Hate Crimes, „Violence Against Women” 2005/9(11).
McPhail B.A., Gender-biased hate crimes. A review, „Trauma, Violence & Abuse” 2002/3(2).
Patric S., Rajiva M., The Forgotten Victims of Sexual Violence in Film, Television and New Media, Cham 2022.
Pendo E., Recognizing Violence Against Women: Gender and the Hate Crimes Statistics Act, „Harvard Women’s Law Journal” 1994/17.
Perry B., Alvi S., ‘We are all vulnerable’: The in terrorem effects of hate crimes, „International Review of Victimology” 2012/1(18).
Perry S., A Crime by Any Other Name: The Semantics of Hate, „Journal of Social Issues” 2002/58(2).
Perry S., In the Name of Hate: Understanding Hate Crimes, New York–London 2001.
Piazza J.A., Politician hate speech and domestic terrorism, „International Interactions” 2020/3(46).
Płatek M., Mowa nienawiści – przesłanki depenalizacji [w:] Mowa nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i społeczne, red. A. Bodnar, A. Gliszczyńska-Grabias, R. Wieruszewski, M. Wyrzykowski, Warszawa 2010.
Raport OBWE, Przeciwdziałanie przestępstwom z nienawiści na poziomie regionalnym; https://www.osce.org/files/f/documents/a/4/498681.pdf (dostęp: 27.08.2025 r.).
Russo N.F., Pirlott A., Gender-Based Violence, „Annals of the New York Academy of Sciences” 2006/1087.
Stark E., The Theory of Coercive Control [w:] Coercive Control: How Men Entrap Women in Personal Life, New York 2023.
Stefaniak A., Anders Breivik – szaleniec czy faszysta? Czyli polska prasa o norweskim zamachowcu, Warszawa 2012.
Sugiura L., The Incel Rebellion: The Rise of the Manosphere and the Virtual War Against Women, Bingley 2021.
Susmitha S., Domestic Violence: Causes, Impact and Remedial Measures, „Social Change” 2016/4(46).
Śledzińska-Simon A., Decyzja ramowa w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii jako trudny kompromis wobec mowy nienawiści w Unii Europejskiej [w:] Mowa nienawiści a wolność słowa. Aspekty prawne i społeczne, red. A. Bodnar, A. Gliszczyńska-Grabias, R. Wieruszewski, M. Wyrzykowski, Warszawa 2010.
Walters M.A., Gender ‘Hostility’, Rape, and the Hate Crime Paradigm, „The Modern Law Review” 2014/4(77).
Woiński M., Przestępstwa motywowane uprzedzeniem (bias/prejudice crimes) oraz przestępstwa z nienawiści (hate crimes) [w:] Prawnokarne aspekty zwalczania mowy nienawiści, Warszawa 2014.
Prof. Dr Hab. Marieta Safta
Faculty of Law, Titu Maiorescu University, Bucharest, Romania;
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5638-7708
Moldovan Constitutional Court on the Istanbul Convention Guidelines from the Venice Commission
The Republic of Moldova ratified the Istanbul Convention in 2021. As in other European countries, the ratification of the Convention was not without its twists and turns. In this sense, this article refers to the complaint of unconstitutionality regarding the Ratification Law, which criticized the very content of some of the provisions of the Convention, considered to be in conflict with the Constitution of the Republic of Moldova. The decision of the Constitutional Court of the Republic of Moldova (CCM) in this case is particularly relevant both in terms of the substantive issues addressed and in terms of the technique of reasoning and the type of solution adopted. A point of particular significance is the Constitutional Court’s reliance on the amicus curiae opinion delivered by the Venice Commission—explicitly solicited in this case—and its subsequent decision to resolve the matter through inadmissibility, rather than by admitting or rejecting it on its merits. Building on this context and examining the CCM’s approach to the management, resolution and justification of its decision, the article also considers the tools that the constitutional judges have available to them when faced with socially sensitive and polarizing issues, together with the broader contribution of the Venice Commission to the development of European constitutionalism and to the consolidation of constitutional justice in Europe and beyond.
Keywords: Constitutional Court of the Republic of Moldova, Istanbul Convention, Venice Commission, definition of gender, constitutional justice, inadmissibility
Profesor dr hab. Marieta Safta
Uniwersytet Titu Maiorescu, Bukareszt, Rumunia;
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5638-7708
Mołdawski Trybunał Konstytucyjny w sprawie wytycznych Komisji Weneckiej dotyczących Konwencji Stambulskiej
Republika Mołdawii ratyfikowała Konwencję Stambulską w 2021 r. Podobnie jak w innych krajach europejskich, ratyfikacja Konwencji nie obyła się bez zawirowań. W tym kontekście niniejszy artykuł odnosi się do skargi na niekonstytucyjność ustawy ratyfikacyjnej krytykującej niektóre postanowienia Konwencji uznane za sprzeczne z Konstytucją Republiki Mołdawii. Orzeczenie Sądu Konstytucyjnego Republiki Mołdawii (TKM) w sprawie tej skargi ma szczególne znaczenie zarówno ze względu na uwzględnione w nim zagadnienia merytoryczne, jak i sposób argumentacji oraz rodzaj przyjętego rozwiązania. Istotne jest to, że Sąd Konstytucyjny oparł się na wydanej przez Komisję Wenecką opinii amicus curiae, o którą wyraźnie zwrócono się w tej sprawie, a następnie podjął decyzję o rozstrzygnięciu sprawy, uznając skargę za niedopuszczalną, a nie przyjmując ją lub odrzucając ze względów merytorycznych. Artykuł uwzględnia ten kontekst i analizuje podejście Sądu Konstytucyjnego Republiki Mołdawii do zarządzania sprawami, rozstrzygania ich oraz uzasadniania swoich decyzji, a także omawia narzędzia, jakimi dysponują sędziowie konstytucyjni w razie pojawienia się kwestii społecznie drażliwych i spornych, jak również przedstawia ogólny wkład Komisji Weneckiej w rozwój europejskiego konstytucjonalizmu i konsolidację sprawiedliwości konstytucyjnej w Europie i poza nią.
Słowa kluczowe: Sąd Konstytucyjny Republiki Mołdawii, Konwencja Stambulska, Komisja Wenecka, definicja płci, sprawiedliwość konstytucyjna, niedopuszczalność
Bibliografia/References
van Ark R., Gherbaoui T., ‘Excessive Judicial Deference as Rule of Law Backsliding: When National Security and Effective Rights Protection Collide’ (2024) 20(3) Utrecht Law Review 26–41, DOI: 10.36633/ulr.1081 https://utrechtlawreview.org/articles/10.36633/ulr.1081 (accessed on 22 August 2025).
Council of Europe, Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (Istanbul Convention), 2011, available at https://www.coe.int/en/web/istanbul-convention.
Council of Europe, The process of ratification and implementation of the Istanbul Convention: good practices of the signatory states. Study developed within the project ‘Awareness-raising activities on the Istanbul Convention in the Republic of Moldova’ (Council of Europe 2020), p.9, available at https://rm.coe.int/prems-138920-rom-2573-procesul-de-ratificare-couv-texte-a4-web/1680a06544 (accessed on 21 August 2025).
Criveț I., Moldova, Mic-Drop!: A Long-Awaited Ratification of the Istanbul Convention, IACL-AIDC Blog (12 May 2022) https://blog-iacl-aidc.org/new-blog-3/2022/5/12/moldova-mic-drop-a-long-awaited-ratification-of-the-istanbul-convention (accessed on 22 August 2025).
Dennis J.M., The Constitutional Avoidance Doctrine: Judicial Minimalism (Part 1 of 3) (Legal Sidebar, Congressional Research Service Product LSB10720, 29 March 2022) https://www.congress.gov/crs-product/LSB10720 (accessed on 22 August 2025).
European Commission, The EU’s accession to the Istanbul Convention, Press Release IP/23/4679, 1 October 2023, available at https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4679.
European Parliament, EU accession to the Istanbul Convention (Legislative Train, January 2024) available at https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-a-new-push-for-european-democracy/file-eu-accession-to-the-istanbul-convention (accessed on 22 August 2025).
Gwiazda A., Minkova L. (2023). ‘Gendered advocacy coalitions and the Istanbul Convention: a comparative analysis of Bulgaria and Poland.’ International Feminist Journal of Politics, 26(1), 31–53. https://doi.org/10.1080/14616742.2023.2214566.
Krizsán A., Roggeband C., Zeller M.C. (2024), ‘Who is Afraid of the Istanbul Convention? Explaining Opposition to and Support for Gender Equality.’ Comparative Political Studies. Advance online publication. https://doi.org/10.1177/00104140241290205.
Mężykowska A., Młynarska-Sobaczewska A. (2020), The art of persuasion: Venice Commission opinions and their impact on constitutional adjudication. Polish Yearbook of International Law, 40, 201–224. https://doi.org/10.7420/pyil2020c10.
Toader T., Safta M., Ghid de admisibilitate la Curtea Constituțională a României (2nd edn, Editura Hamangiu 2020).
Tolley M.C., ‘The Three Dimensions of Rights Protection in Europe’s Multi-Layered System of Governance’, in Giuliana Ziccardi Capaldo (ed.), The Global Community Yearbook of International Law and Jurisprudence 2020 (New York, 2021; online edn, Oxford Academic, 17 February 2022), https://doi.org/10.1093/oso/9780197618721.003.0020 (accessed on 22 Aug. 2025).
Venice Commission and OSCE/ODIHR, Republic of Moldova – Joint amicus curiae brief relating to the offence of illicit enrichment (CDL-AD(2022)029, 24 October 2022) https://venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2022)029-e (accessed on 21 August 2025).
Venice Commission and OSCE/ODIHR, Republic of Moldova – Joint amicus curiae brief on the ineligibility of persons connected to political parties declared unconstitutional (CDL-AD(2023)049, adopted 15–16 December 2023) https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2023)049-e (accessed on 21 August 2025).
Venice Commission, Amicus curiae brief for the Constitutional Court of Moldova on certain provisions of the Law on Professional Integrity Testing (Opinion No 789/2014, CDL-AD(2014)039, 15 December 2014) https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2014)039-e (accessed on 21 August 2025).
Venice Commission, Amicus curiae brief on alternative (nonmilitary) service (Opinion No. CDLAD(2025)006e), adopted by the Venice Commission at its 142nd Plenary Session (Venice, 14–15 March 2025; Strasbourg, 18 March 2025) https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx? pdffile=CDL-AD(2025)006-e (accessed on 22 August 2025).
Venice Commission, Amicus Curiae Opinion on the compatibility with international human rights standards of the decision of the Constitutional Court of the Republic of Moldova of 23 April 2021 on the temporary suspension from office of the President of the Constitutional Court (Opinion No. 1065/2021, CDL-AD(2021)044, 14 December 2021) available at https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?opinion=1065&year=2021 (accessed on 22 August 2025), para.13–15.
Venice Commission, Armenia – Opinion on the constitutional implications of the ratification of the Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (Istanbul Convention) (CDL-AD(2019)018, 14 October 2019) https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2019)018-e, accessed on 21 August 2025.
Venice Commission, Joint amicus curiae brief of the Venice Commission and the Directorate General of Democracy and Human Dignity (DGII) on international and European standards on the use of minority languages in public life and in judicial procedures (Opinion No. CDLAD(2025)013e, adopted by the Venice Commission at its 142nd Plenary Session (Venice, 14–15 March 2025; Strasbourg, 17 March 2025)) https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD%282025%29013-e (accessed on 22 August 2025).
Venice Commission, Overview of cooperation with constitutional courts (brochure) paras 3–4 https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-JU%282005%29011-e (accessed on 22 August 2025).
Venice Commission, Republic of Moldova – Amicus curiae brief for the Constitutional Court on the criminal liability of judges (Opinion No 880/2017, CDL-AD(2017)002, 13 March 2017) https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2017)002-e (accessed on 21 August 2025).
Venice Commission, Republic of Moldova – Amicus curiae brief for the Constitutional Court on the constitutional implications of the ratification of the Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (Istanbul Convention) (Opinion No 1065/2021, CDL-AD(2021)044, 14 December 2021) https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2021)044-e (accessed on 21 August 2025).
Venice Commission, Republic of Moldova – Amicus curiae brief on declaring a political party unconstitutional (CDL-AD(2022)051, adopted 16–17 December 2022; publ. 19 December 2022) https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2022)051 (accessed on 21 August 2025).
Krzysztof Ślebzak
Profesor doktor habilitowany nauk prawnych, LL.M.; Zakład Prawa Pracy i Prawa Socjalnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5029-4241
W artykule poddano analizie problem systemowej dyskryminacji ze względu na płeć w polskim systemie emerytalnym opartym na formule zdefiniowanej składki, obowiązującym od 1999 r. Wskazano, że mimo formalnej równości prawnej mechanizm ustalania wysokości emerytury prowadzi do znacznych różnic w świadczeniach kobiet i mężczyzn, wynikających z odmiennych uwarunkowań społecznych, kulturowych i zawodowych. Wykazano, że kobiety, z reguły osiągające niższe wynagrodzenia i krótsze staże pracy, uzyskują emerytury średnio o około 30% niższe od mężczyzn. Źródeł tych dysproporcji upatruje się nie tylko w czynnikach ekonomicznych, lecz przede wszystkim w paradygmacie ochrony socjalnej opartym na pracy, który nie kompensuje różnic wynikających z ról społecznych i macierzyństwa. Wskazano, że zjawiska te mogą stanowić przejaw systemowej dyskryminacji pośredniej, pozostającej w sprzeczności z konstytucyjną zasadą równości. Zarekomendowano wprowadzenie mechanizmów „uprzywilejowania wyrównawczego”, takich jak uwzględnianie opieki nad dziećmi w stażu emerytalnym, wspólne konta składkowe rodziców czy modyfikacja wzoru obliczania świadczenia. Podkreślono, że reforma emerytalna z 1999 r., podporządkowana logice indywidualizmu i kapitałowego finansowania, osłabiła solidarność społeczną, a przeciwdziałanie nierównościom wymaga ponownego zdefiniowania celów i wartości systemu zabezpieczenia społecznego.
Słowa kluczowe: dyskryminacja ze względu na płeć, zasady ustalania wysokości emerytury
Professor dr hab. Krzysztof Ślebzak, LL.M.
Department of Labour Law and Social Law, Faculty of Law and Administration, Adam Mickiewicz University, Poznań, Poland;
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5029-4241
The mechanism for determining amount of pension in the defined contribution formula and the issue of systemic gender discrimination
The article examines the issue of systemic gender discrimination in the Polish pension system based on the defined contribution formula introduced in 1999. It points out that, despite formal legal equality, the mechanism for determining the amount of pension leads to significant disparities between women and men as a result of social, cultural and professional differences. It demonstrates that women, who generally have lower salaries and have shorter employment histories, receive pensions that are approximately 30% lower than those of men. The sources of these disparities are attributed not only to economic factors but primarily to the paradigm of social protection based on employment, which fails to compensate for inequalities arising from social roles and motherhood. It points out that these phenomena can be manifestations of indirect systemic discrimination, which is in conflict with the constitutional principle of equality. It recommends the introduction of ‘compensatory privilege’ mechanisms, such as the consideration of childcare periods in pension contributions, joint parental contribution accounts and adjustments to the formula for calculating the pension. It emphasizes that the 1999 pension reform, guided by individualistic and capital-based principles of financing, weakened social solidarity, and that a reduction of inequalities requires a redefinition of the objectives and values of the social security system.
Keywords: gender discrimination, principles of determining the amount of pension
Bibliografia/References
Antonów K., Prawo do emerytury, Kraków 2003.
Bień-Kacała A., Kapelańska-Pręgowska J., Niższy wiek emerytalny kobiet: przywilej czy dyskryminacja? Perspektywa prawnomiędzynarodowa i konstytucyjna, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2022/1.
Cieślikowska D., Sarata N., Dyskryminacja wielokrotna – historia, teorie, przegląd badań, https://web.archive.org/web/20140714145858/http://www.tea.org.pl/userfiles/file/Wielokrotna.pdf (dostęp: 1.04.2025 r.).
Góra M., System emerytalny. Katastrofa odwołana, Warszawa 2003.
Jasudowicz T., Gwarancje wynikające z generalnej klauzuli niedyskryminacji [w:] O prawach człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Romana Wieruszewskiego, red. G. Baranowska, A. Gliszczyńska-Grabias, A. Hernandez-Połczyńska, K. Sękowska-Kozłowska, Warszawa 2017.
Jędrasik-Jankowska I., Ubezpieczenia społeczne, t. 1, Część ogólna, Warszawa 2003.
Liszcz T., Ubezpieczenie społeczne i zaopatrzenie społeczne w Polsce. Zagadnienia prawne, Kraków 1997.
Marszałek L., Kulturowe uwarunkowania roli kobiety we współczesnym świecie, „Seminare. Poszukiwania Naukowe” 2008.
Piotrowski J., Zabezpieczenie społeczne. Problematyka i metody, Warszawa 1966.
Ślebzak K., O niektórych założeniach konstrukcyjnych systemu ubezpieczeń społecznych [w:] Prawo pracy i prawo socjalne: teraźniejszość i przyszłość. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Herbertowi Szurgaczowi, red. R. Babińska-Górecka, A. Przybyłowicz, K. Stopka, A. Tomanek, K. Stefański, Wrocław 2021.
Wagner B., Z problematyki równości w ubezpieczeniach społecznych [w:] Aksjologiczne podstawy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, red. M. Skąpski, K. Ślebzak, Poznań 2014.
Zieliński T., Ubezpieczenia społeczne pracowników. Zarys systemu prawnego – część ogólna, Warszawa–Kraków 1994.
Anna Śledzińska-Simon
Doktor habilitowana nauk prawnych, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski;
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4202-5260; udział w autorstwie tekstu – 50%
Jan Zygmunt Chmielecki
Szkoła Doktorska Uniwersytetu Wrocławskiego;
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5023-6925; udział w autorstwie tekstu – 50%
Likwidacja Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej: dyskryminacja czy równość wobec prawa?
Artykuł analizuje ewolucję zbiorowej tożsamości Śląska przed 1989 r. oraz po demokratycznej transformacji Polski, ze szczególnym uwzględnieniem problemów prawnych związanych z rejestracją stowarzyszeń śląskich. Analiza ta obejmuje orzecznictwo polskich sądów, które odmawiały rejestracji stowarzyszeń powołujących się na narodowość śląską Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w tych sprawach. Podkreśla przy tym, że ingerencja państwa w wolność stowarzyszeń musi być uzasadniona konkretnym zagrożeniem dla procesów demokratycznych – takim jak zapobieganie nadużyciom wyborczym – a nie ogólnymi obawami o integralność państwa. Artykuł argumentuje, że nierówne traktowanie stowarzyszeń śląskich wynika głównie z braku ustawowego uznania, co stawia je w niekorzystnej sytuacji prawnej w porównaniu z innymi grupami mniejszościowymi.
Słowa kluczowe: tożsamość śląska, wolność stowarzyszeń, równość wobec prawa, dyskryminacja, narodowość, mniejszość kulturowa
Dr hab. Anna Śledzińska-Simon – professor of the University of Wrocław,
Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wrocław, Poland;
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4202-5260; commitment in the preparation of the article: 50%
Jan Zygmunt Chmielecki
Doctoral School of the University of Wrocław, Poland;
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-5023-6925; commitment in the preparation of the article: 50%
Liquidation of the People of Silesian Nationality Association: discrimination or equality before the law?
The article examines the evolution of Silesia’s collective identity before 1989 and after Poland’s democratic transformation, specifically focusing on the legal challenges surrounding the registration of Silesian associations. It reviews Polish court decisions refusing to register associations invoking Silesian nationality and considers relevant case law of the European Court of Human Rights. It emphasizes that state interference in freedom of association must be justified by specific threats to democratic processes – such as preventing electoral abuse – rather than by abstract concerns about national integrity. The authors argue that the unequal treatment of Silesian associations primarily arises from the lack of statutory recognition, leaving them legally disadvantaged with respect to other minority groups.
Keywords: Silesian identity, freedom of association, equality before the law, discrimination, nationality, cultural minority
Bibliografia/References
Bahlcke J., Śląsk i Ślązacy, tłum. M. Misiorny, Z. Rybicka, Warszawa 2001.
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Legalis 2012.
Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2017.
Czapliński M. i in., Historia Śląska, Wrocław 2002.
Gorzelik J., Upper Silesia and Upper Silesians – An Introduction to an Unknown Region and Identity of Poland, „Kisebbségvédelem. Minority Protection” 2024/8.
Hitze G., Carl Ulitzka (1873–1953) oder Oberschlesien zwischen den Weltkriegen, Düsseldorf 2002.
Jonca K., Polityka narodowościowa Trzeciej Rzeszy na Śląsku Opolskim (1933–1940). Studium polityczno-prawne, Katowice 1970.
Kijonka J., Tożsamość współczesnych Górnoślązaków. Studium Socjologiczne, Katowice 2016.
Klasik A., Budowanie fundamentów [w:] A. Czajkowski i in., Związek Górnośląski 1989–2009, Katowice 2009.
Kupczyk A., Status prawny mniejszości narodowych i etnicznym na ziemiach polskich w latach 1918–2018, Wrocław 2020.
Leszczyna A., Dwadzieścia lat historii Związku Górnośląskiego (1989–2009) [w:] A. Czajkowski i in., Związek Górnośląski 1989–2009, Katowice 2009.
Lis M., Wstęp [w:] Górny Śląsk i Ślązacy w latach 1740–1950 – w oczach Polaków i Niemców, oprac. M. Lis, A. Trzcielińska-Polus, Opole 2020.
Loewenstein K., Militant Democracy and Fundamental Rights, I, „The American Political Science Review” 1937/3(31).
Ławniczak A., Kwestia modyfikacji treści lub usunięcia preambuły do konstytucji RP [w:] Konieczne i pożądane zmiany w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku, red. B. Banaszak, M. Jabłoński, Wrocław 2010.
Mółka M., Prawne aspekty przekształcenia stowarzyszenia zwykłego w stowarzyszenie rejestrowe, „Przegląd Prawa Publicznego” 2018/7–8.
Muś A., Iwan-Sojka D., The Truth is Out. Implicit Discrimination has Become Explicit in the Case of Association of People of Silesian Nationality v Poland, „Human Rights Review” 2025/26.
Rak J., Bäcker R., Trajektoria trwania opancerzonych demokracji, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2019/3(41).
Rzetecka-Gil A. [w:] Prawo o stowarzyszeniach. Komentarz, LEX 2022.
Safjan M., Pozycja mniejszości w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, https://trybunal.gov.pl/fileadmin/content/dokumenty/wystapienia/1998_2006/20031003.pdf (dostęp: 10.08.2025 r.).
Schmitt C., Duchowa i historyczna sytuacja współczesnego parlamentaryzmu [w:] Teologia polityczna i inne pisma, tłum. M. Cichocki, Warszawa 2012.
Trosiak C., Górny Śląsk między regionalizmem, autonomią, separatyzmem, Poznań 2016.
Wanatowicz M.W., Od indyferentnej ludności do śląskiej narodowości? Postawy narodowe ludności autochtonicznej Górnego Śląska w latach 1945–2003 w świadomości społecznej, Katowice 2004.
Waszkiewicz E., Doktryna hitlerowska wśród mniejszości niemieckiej w województwie śląskim w latach 1918–1939, Wrocław 2001.
Wlaźlak K., Odrębność regionalna Śląska – problemy prawne i polityczne, „Państwo i Prawo” 2018/3.
Daniel Eryk Lach
Profesor doktor habilitowany nauk prawnych, LL.M. (EUV), Zakład Prawa Pracy i Prawa Socjalnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu; ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6223-5356
Zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej a ograniczenie zakresu ustawowej gwarancji
Polski system opieki zdrowotnej zapewnia świadczeniobiorcom prawo do szerokiego i wszechstronnego, ale jednak ograniczonego katalogu świadczeń gwarantowanych. Przedmiotem opracowania jest kwestia aksjologicznej zasadności tego rozwiązania. W literaturze wyrażono pogląd, że uzasadnieniem jest zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej statuowana w art. 68 ust. 2 Konstytucji RP, stanowiącym podstawę do wyinterpretowania normy programowej skierowanej do ustawodawcy. Wynikającą z niej konstytucyjną wytyczną jest uniezależnienie dostępu do świadczeń gwarantowanych w systemie od sytuacji materialnej obywateli, a nie maksymalizacja zakresu przedmiotowego systemu opieki zdrowotnej. Na tym tle zbadania wymaga, czy uznanie art. 68 ust. 2 Konstytucji RP również za źródło praw podmiotowych mogłoby uzasadniać dochodzenie przez obywateli świadczeń nieobjętych ustawową gwarancją. Ponadto, zakładając przeredagowanie art. 68 ust. 2 Konstytucji RP w taki sposób, aby zadaniem władzy publicznej było zapewnienie „dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej” w ramach systemu publicznego, omówiona zostanie problematyka ograniczenia ustawowej gwarancji jako następstwo ograniczoności zasobów w świetle zasady równości, a także sprawiedliwej społecznie dystrybucji.
Słowa kluczowe: zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, ograniczenie zakresu ustawowej gwarancji w systemie opieki zdrowotnej, ograniczoność zasobów w systemie opieki zdrowotnej, zasady sprawiedliwości społecznej
Professor dr hab. Daniel Eryk Lach LL.M. (EUV)
Department of Labour Law and Social eLaw, Faculty of Law and Administration, Adam Mickiewicz University, Poznań, Poland;
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6223-5356
The principle of equal access to healthcare benefits and the limitation of the scope of the statutory guarantee
The Polish healthcare system gives patients the right to a broad and comprehensive, albeit limited list of guaranteed benefits. This article addresses the axiological justification of this solution. The view is expressed in the literature that the justification is the principle of equal access to healthcare benefits enshrined in Article 68, para. 2 of the Constitution of the Republic of Poland, which constitutes the basis for interpreting the programme norm addressed to the legislator. Its resulting constitutional guideline is to make access to the benefits that are guaranteed in the system independent of the financial standing of the citizens, rather than to maximize the scope of the said healthcare system. In this light, an examination is required of whether the acknowledgement of Article 68, para. 2 of the Constitution of the Republic of Poland, as a source of personal rights, could justify citizens claiming benefits that are not encompassed by the statutory guarantees. Furthermore, assuming that Article 68, para. 2 of the Constitution of the Republic of Poland is reworded so that the task of the public authorities would be to ensure ‘access to healthcare services’ within the public system, the matter of limiting the statutory guarantees will be discussed as a consequence of the limited resources in the light of the principle of equality and socially just distribution.
Keywords: principle of equal access to healthcare benefits, restriction of the scope of the statutory guarantee in the healthcare system, limited resources in the healthcare system, principles of social justice
Bibliografia/References
Bosek L. [w:] Konstytucja RP, t. 1, Komentarz do art. 1–68, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Childress J.F., A right to health care?, „Journal of Medicine and Philosophy” 1979/4(2).
Childress J.F., Prawo do opieki zdrowotnej? [w:] Antologia bioetyki, t. 4, Sprawiedliwość w medycynie, cz. 1, red. W. Galewicz, Kraków 2015.
Florczak-Wątor M. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2023.
Fried Ch., Equality and rights in medical care, „Hastings Center Report” 1976/1(6).
Fried Ch., Równość i prawa w opiece zdrowotnej [w:] Antologia bioetyki, t. 4, Sprawiedliwość w medycynie, cz. 1, red. W. Galewicz, Kraków 2015.
Garlicki L., Wolności i prawa jednostki w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku. Bilans pięciu lat [w:] Pięć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Materiały z konferencji na Zamku Królewskim w Warszawie, 17 października 2002, red. H. Jerzmański, Warszawa 2002.
Gizbert-Studnicki T., Grabowski A., Normy programowe w Konstytucji [w:] Charakter i struktura norm Konstytucji, red. J. Trzciński, Warszawa 1997.
Huster S., Sprawiedliwość (społeczna) w niemieckim ustawowym ubezpieczeniu zdrowotnym [w:] Konstytucyjnoprawne wytyczne dla konstruowania systemów opieki zdrowotnej w Niemczech i w Polsce, red. D.E. Lach, Kraków 2016.
Jackowiak C., Glosa do orzeczenia TK z dnia 29 stycznia 1992 r., K 15/91, „Państwo i Prawo” 1993/2.
Jończyk J., Prawo zabezpieczenia społecznego, Kraków 2001.
Lach D.E., Kilka uwag o (nie)konstytucyjności „składki” zdrowotnej po „Polskim Ładzie”, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2024/7.
Lach D.E., Komercjalizacja SPZOZ-ów a obowiązki władzy publicznej w zakresie zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, cz. 1, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2012/9.
Lach D.E., Rationierung in der Gesundheitsversorgung. Beispiel aus dem Nachbarland, Gesundheitsrecht.blog 2024/38, https://gesundheitsrecht.blog/rationierung-gesundheitsversorgung-polen/ (dostęp: 1.10.2025 r.).
Lach D.E., Udzielanie i finansowanie terapii spoza katalogu świadczeń gwarantowanych w niemieckim ubezpieczeniu zdrowotnym, „Diametros. A Journal of Philosophy” 2024/81.
Lach D.E., Zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej, Warszawa 2011.
Lach D.E., Zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej [w:] Konstytucyjnoprawne wytyczne dla konstruowania systemów opieki zdrowotnej w Niemczech i w Polsce, red. D.E. Lach, Kraków 2016.
Lach D.E., Zasada równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej [w:] System Prawa Medycznego, t. 3, Organizacja systemu ochrony zdrowia, red. D. Bach-Golecka, R. Stankiewicz, Warszawa 2020.
Nowacki J., Sprawiedliwość a równość w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego [w:] W kręgu zagadnień konstytucyjnych. Profesorowi Eugeniuszowi Zwierzchowskiemu w darze, red. M. Kudej, Katowice 1999.
OECD/European Commission, Health at a Glance: Europe 2024: State of Health in the EU Cycle, Paris 2024.
OECD/European Observatory on Health Systems and Policies, Polska: Profil systemu ochrony zdrowia 2023, State of Health in the EU, Brussels 2023, https://www.oecd.org/pl/publications/polska-profil-systemu-ochrony-zdrowia-2023_b12d3d03-pl.html (dostęp: 25.05.2025 r.).
Outka G., Social Justice and Equal Access to Health Care, „The Journal of Religious Ethics” 1974/2(1).
Outka G., Sprawiedliwość społeczna i równy dostęp do opieki zdrowotnej [w:] Antologia bioetyki, t. 4, Sprawiedliwość w medycynie, cz. 1, red. W. Galewicz, Kraków 2015.
Perelman C., O sprawiedliwości, Warszawa 1959.
Sadurski W., Teoria sprawiedliwości. Podstawowe zagadnienia, Warszawa 1988.
Sarnecki P., Normy programowe w Konstytucji i odpowiadające im wolności obywatelskie [w:] Sześć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Doświadczenia i inspiracje, red. L. Garlicki, A. Szmyt, Warszawa 2003.
Trzciński J., Konstytucyjne prawo do zdrowia na tle art. 35 Karty Podstawowych Praw Unii Europejskiej [w:] Sześć lat Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Doświadczenia i inspiracje, red. L. Garlicki, A. Szmyt, Warszawa 2003.
Wiącek M., Trzciński J. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 2, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Ziembiński Z., Sprawiedliwość społeczna jako pojęcie prawne, Warszawa 1996.
Eliza Maniewska
Doktor nauk prawnych, Katedra Prawa Pracy i Polityki Społecznej, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski;
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8101-7351
Autorka podejmuje polemikę ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, według którego, w sprawie o naruszenie zasady równego traktowania przez molestowanie seksualne pracownik, oprócz uprawdopodobnienia wystąpienia zachowania o charakterze seksualnym, jest także obowiązany uprawdopodobnić swój sprzeciw na takie zachowanie. Autorka wskazuje na brak podstaw uznania, że sprzeciw osoby poddanej zachowaniom seksualnym stanowi przesłankę molestowania seksualnego. W glosowanym wyroku błędnie przyjęto, że użyty w art. 183a § 6 k.p. zwrot „zachowanie niepożądane” oznacza zachowanie niechciane przez obiekt tego zachowania. Zachowania niepożądanego nie należy bowiem traktować jako „subiektywną przesłankę” molestowania seksualnego, ale jako obiektywną przesłankę uznania danego działania za bezprawne. Zachowanie niepożądane to zatem takie, które jest niepożądane w świetle obowiązujących w społeczeństwie norm kulturowych, obyczajowych, religijnych, moralnych itp. Natomiast osobisty stosunek osoby będącej obiektem takiego zachowania w postaci przyzwolenia na nie lub aprobaty może być podnoszony jedynie w formie zarzutu. Aprobata tego rodzaju uchyla bowiem w tym przypadku bezprawność działania. Ta okoliczność powinna być jednak podniesiona i wykazana przez pozwanego pracodawcę, co dodatkowo jest zgodne z odwróconym ciężarem dowodu w sprawach o dyskryminację.
Słowa kluczowe: zasada równego traktowania pracowników, dyskryminacja pracownika, przejawy dyskryminacji pracownika, molestowanie seksualne, ciężar dowodu
Dr Eliza Maniewska
Department of Labor Law and Social Policy, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland;
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-8101-7351
Premises of sexual harassment in the meaning of Article 183a, §6 of the Labour Code. Critical commentary on the judgment of the Supreme Court of 7 November 2018, II PK 229/17
The author questions the position of the Supreme Court, according to which, in a case regarding a breach of the principle of equal treatment through sexual harassment, in addition to substantiating that conduct of a sexual nature took place, employees are also required to substantiate their objection to such behaviour. The author points out that the lack of grounds for considering that the objection of a person who has been subjected to sexual conduct constitutes a premise for sexual harassment. This judgment erroneously accepted that the term ‘undesirable behaviour’ used in Article 183a, §6 of the Labour Code means behaviour that is not wanted by the target of such behaviour. This is because undesirable behaviour should not be treated as a ‘subjective premise’ of sexual harassment, but as an objective premise for considering given acts to be illegal. Undesirable behaviour is therefore behaviour that is undesirable in the light of the applicable cultural, customary, religious, moral, etc. norms in society. However, the personal attitude of the person who is the target of such behaviour, in the form of consent or approval, can only be raised as an objection. This is because, in this case, approval of this type eliminates the illegality of the act. However, this circumstance must be raised and demonstrated by the defendant employer, which is also consistent with the reversed burden of proof in cases regarding discrimination.
Keywords: principle of equal treatment of employees, employee discrimination, manifestations of employee discrimination, sexual harassment, burden of proof
Bibliografia/References
Jaśkowski K. [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2023.
Kuba M., Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu pracowniczym, red. Z. Góral, Warszawa 2017.
Leszczyński L., Klauzule generalne [w:] Wielka encyklopedia prawa, t. 7, Teoria i filozofia prawa, red. B. Hołyst, R. Hauser, A. Bator, J. Zajadło, M. Zirk-Sadowski, Warszawa 2016.
Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2013.
Szewczyk H., Prawne pojęcie molestowania seksualnego w zatrudnieniu (w świetle art. 183a 6 k.p.), „Państwo i Prawo” 2014/11.
Tomaszewska M. [w:] Kodeks pracy. Komentarz, t. 1, Art. 1–93, red. K.W. Baran, Warszawa 2022.
Wujczyk M. [w:] System Prawa Pracy, t. 10, Międzynarodowe publiczne prawo pracy. Standardy europejskie, red. K.W. Baran, Warszawa 2020.