Zaangażowana firma przyciąga talenty - tekst wyróżniony w 12. edycji konkursu "Pióro odpowiedzialności"

W Polsce niespełna 20 proc. dużych firm oferuje programy wolontariatu pracowniczego. To zaskakujące, biorąc pod uwagę, że badania potwierdzają
jego niezwykły wpływ na życie firmy i na zatrudnione w niej osoby. Dlaczego zatem warto wdrażać wolontariat pracowniczy? Co zrobić, aby był atrakcyjny dla pracowników i co sprawdza się w praktyce? Przedstawiamy tekst z „Personelu Plus” 6/2021 wyróżniony w konkursie „Pióro odpowiedzialności” w kategorii artykuł ekspercki.

Katarzyna Kunert, Paweł Łukasiak

Sensowność pracy (ang. work meaningfulness) jest jednym z istotniejszych czynników sprzyjających motywacji i zaangażowaniu pracowników. Zatrudnienie w firmie realizującej działania prospołeczne i proekologiczne, gdzie pracownicy są wspierani i zachęcani do aktywności w ramach programu wolontariatu, daje im wzrost poczucia znaczenia ich pracy i wzmacnia emocjonalne przywiązanie do firmy czy organizacji. Tak wynika z badań prowadzonych w latach 2017–2020 przez zespół prof. dr hab. Aldony Glińskiej-Neweś z Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (UMK)^[1].

Korzyści dla pracownika i pracodawcy

Zespół z UMK udowodnił, że wolontariat pracowniczy wzmacnia pozytywne relacje interpersonalne w firmie, integruje i sprzyja lepszemu poznaniu się. Przyczynia się także do rozwoju kompetencji pracowników, rozumianych jako połączenie wiedzy teoretycznej i praktycznych umiejętności. W wypadku gdy projekty wolontariackie są w całości przygotowywane i koordynowane przez samych wolontariuszy, muszą oni zidentyfikować cel projektu, określić jego beneficjentów, skalkulować budżet, zaplanować działania, zorganizować ludzi i zasoby materialne, być przygotowanymi na nagłe wyzwania i problemy. Jest to bezcenna szkoła i test kompetencji, w tym kompetencji przywódczych, pracy w zespole, zarządzania projektami. Wolontariusze pokonują swoje słabości i często odkrywają nieznane umiejętności. Rozwija się ich inteligencja emocjonalna i społeczna, zmienia się ich podejście do życia, problemów, pracy i współpracowników.

Badania prof. Glińskiej-Neweś przynoszą również wnioski ważne dla samego pracodawcy. Wolontariat pracowniczy w polskich firmach ma przede wszystkim wymiar relacyjny. Możliwość udziału w zorganizowanym programie wolontariatu wzmacnia poczucie wsparcia okazywanego pracownikom i sprzyja tworzeniu się pozytywnych relacji z przełożonymi. Firmowe projekty wolontariackie to doskonały przykład tzw. job craftingu, czyli umożliwienia zatrudnionym decydowania o tym, co i jak będą robić. Sprawia to, że pracodawca ma sposobność wykorzystania naturalnych talentów, ale też pozwala mu odkryć ukryte diamenty – kandydatów do wewnętrznego awansu w firmie.

Najważniejsze wnioski z badań

Analizując opisane wcześniej korzyści z programów wolontariatu pracowniczego, zespół UMK zauważył, że są one większe, jeśli wykonywane projekty służą lokalnej społeczności, w której pracownicy funkcjonują na co dzień. Jeśli wolontariat jest prowadzony na rzecz lokalnego szpitala lub domu dziecka albo polega na rewitalizowaniu przestrzeni w miejscowości, w której znajduje się firma, wewnątrzorganizacyjne pozytywne efekty wolontariatu są dużo mocniejsze.

Bardzo istotną cechą efektywnych projektów wolontariackich jest również wpisana w ich istotę możliwość interakcji wolontariuszy z beneficjentami. Im częstszy, dłuższy i bliższy jest kontakt między nimi, tym silniejsze emocjonalne zaangażowanie wolontariuszy oraz poczucie sensu ich działań.

Zespół prof. Glińskiej-Neweś zauważa, że pracodawca powinien dawać jak największą autonomię pracownikom: dotyczy to zarówno wyboru beneficjentów, sposobu wykonania projektu, jak i doboru uczestniczącego w nim zespołu. Wynika to z opisanego wcześniej job craftingu, czyli wzmacniania poczucia sensowności przez dostosowywanie pracy do swoich wartości, umiejętności i potrzeb. Praca, o której decyduje pracownik, nadając jej sens zgodnie z subiektywnymi kryteriami, jest wykonywana ze zdecydowanie większym zaangażowaniem. Ponadto autonomia w doborze celów i środków realizacji projektu pozwala pracownikom ujawnić i rozwinąć swoje talenty. Wynika to z faktu, że projektując wolontariat, w naturalny sposób kierują oni swoją uwagę i zaangażowanie ku takim działaniom, które wykonują najlepiej. Jest to też związane ze wzrostem motywacji (do działań wolontariackich, pomagania innym ludziom, pracy w ogóle), będącej pochodną autonomii, kompetencji i interakcji społecznych. W im większym stopniu jesteśmy niezależni w pracy, możemy wykorzystywać i rozwijać w niej swoje kompetencje, a także zawiązywać takie relacje z innymi ludźmi, jakich sobie życzymy, tym wyższa jest nasza motywacja do pracy. W ten sposób – jak to opisuje badanie – w wolontariacie pracowniczym znajduje swoje miejsce triada AMO: ability – motivation – opportunity, czyli zdolność – motywacja – możliwość, która jest uznawana za warunek zaangażowania i wysokiej efektywności pracy.

Z badania wynikają jeszcze dwa ważne aspekty organizowania wolontariatu. Powinien on być wykonywany zespołowo, angażując pracowników z różnych komórek organizacyjnych i – co ciekawe – do udziału w wolontariacie powinni być zachęcani przede wszystkim pracownicy, co do których można się spodziewać, że ich praca nie jest szczególnie ekscytująca lub różnorodna.

Wskazówki Liderów Pro Bono

Wnioski z badań Uniwersytetu Mikołaja Kopernika wykorzystują w praktyce, ale także potwierdzają członkinie i członkowie Koalicji Liderzy Pro Bono (patrz ramka: „Koalicja Liderzy Pro Bono”). W ramach kampanii informacyjnej dotyczącej pierwszej w Polsce Karty Zasad Wolontariatu Pracowniczego, stworzonej przez Koalicję wraz z partnerami, powstała seria filmów. Liderki i liderzy dzielą się doświadczeniami i wskazówkami dotyczącymi wdrażania programów wolontariatu pracowniczego, pokazują korzyści dla firmy i samych pracowników i omawiają, co sprawdza się w praktyce. Ich wypowiedzi są tożsame z wnioskami z badania. Kwestię wyboru, mocno zaznaczonego w badaniu, porusza Marzena Atkielska, prezes Fundacji Santander. – Przede wszystkim trzeba zapytać pracowników, jaki rodzaj wolontariatu chcą realizować, w co konkretnie chcą się zaangażować. Każdy nosi w sobie inną potrzebę pomagania, dobrze wykorzystać tę różnorodność. Jeden wybierze schronisko dla zwierząt, inny działania ekologiczne, ktoś będzie chciał odnowić oddział szpitalny, a inny wraz z przyjaciółmi stworzyć świąteczne paczki dla podopiecznych domu dziecka – mówi Marzena Atkielska. Według niej należy przy tym pamiętać o fundamentalnej zasadzie: wolontariat pracowniczy jest zawsze dobrowolny i wybór związany z zaangażowaniem społecznym powinien zależeć od pracownika. Oznacza to, że pracodawca nie może zmusić pracownika do świadczeń w ramach wolontariatu, a udział w nim nie może wchodzić w zakres obowiązków służbowych. Jak mówi Jacek Kowalski, członek zarządu ds. Human Capital w Orange Polska, sensem wolontariatu pracowniczego jest to, że robimy to z własnej chęci i potrzeby.

Kolejny krok polega na tym, by dać pracownikowi narzędzia wspierające jego pomysły. W firmach zrzeszonych w Koalicji i angażujących wolontariuszy pracodawcy proponują gotowe programy i projekty tematyczne lub też wspierają indywidualne inicjatywy grup pracowników, np. przez system przyznawania grantów. Organizują konkursy, szkolenia, konsultacje z koordynatorem, ekspertem, specjalistą zewnętrznym rozwijające wybrane kompetencje. Wolontariusze mogą otrzymać wsparcie logistyczne, komunikacyjne (np. promocja w mediach). Liderzy w firmach tworzą zespoły i włączają się w znane akcje społeczne lub mniejsze, lokalne. To pozwala wyjść naprzeciw potrzebom pracowników, dla których działania na rzecz społeczeństwa, potrzebujących czy środowiska są ważnym elementem ich życia.

Warto też nieustannie pokazywać pracownikom, dlaczego dobrze jest angażować się społecznie. Liderka Pro Bono Marzena Atkielska zauważa, że korzyści z wolontariatu pojawiają się już na podstawowym poziomie działania: ludzie mogą się poznać, wspólnie działać dla innych, zobaczyć, jak bardzo mogą być empatyczni, efektywni i zaangażowani w zupełnie nowej roli. Trzeba też zapomnieć o hierarchii stanowisk. – W wolontariacie jesteśmy Jackiem, Piotrem, Kasią i Anią, a nie menedżerami tego czy innego szczebla. Wspólnie pomagamy i to buduje najważniejszy przekaz w naszej firmie – mówi Jacek Kowalski. Podobnie myśli Przemysław Furlepa, wiceprezes zarządu BNP Paribas Bank Polska, lider Pro Bono. – Zawsze z przyjemnością wspominamy te momenty, kiedy wspólnie montowaliśmy rowery dla domów dziecka czy sadziliśmy drzewa. To takie momenty, które jednoczą pracowników firmy niezależnie od stanowiska czy funkcji – podkreśla.

Jeszcze więcej powodów, dla których warto wdrażać wolontariat pracowniczy, prezentuje stworzona przez Koalicję Liderzy Pro Bono, we współpracy z ekspertami, Karta Zasad Wolontariatu Pracowniczego. Dokument zawiera zasady i korzyści wynikające z tej formy społecznego zaangażowania oraz prawa wolontariusza – pracownika i obowiązki pracodawcy (patrz ramka: „Karta zasad wolontariatu pracowniczego i społecznego zaangażowania pracowników firm”).

– Karta to bardzo potrzebny i bardzo użyteczny dokument. Powiedziałabym, że jest to swoista konstytucja wolontariatu. Każdy może z niej skorzystać i uzyskać odpowiedź, dlaczego warto w firmie wprowadzić tę formę angażowania społecznego pracowników. Szczególnie mnie cieszą mocno wyartykułowane korzyści, jakie niesie wolontariat pracowniczy zarówno dla pracowników, jak i dla firm oraz organizacji pożytku publicznego – mówi liderka Pro Bono Agnieszka Servaas, prezes zarządu VIVE Management.

Karta została stworzona przez liderów i ekspertów z firm zrzeszonych w Koalicji Liderzy Pro Bono: Orange Polska, BNP Paribas Bank Polska, VIVE Group, Fundacja Santander Bank Polska, Unum Życie TUiR, Grupa ANG oraz Jet Line i Ikano Bank. Treść karty konsultowali wolontariusze z firm Koalicji oraz przedstawiciele organizacji od lat wspierających rozwój wolontariatu pracowniczego: Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu, Business Centre Club oraz Pracodawcy RP.

Wyzwania

W 2008 r. wolontariat pracowniczy funkcjonował w zaledwie 2 proc. firm, w 2019 r. było to już 16 proc.^[2] O ile firmy coraz lepiej rozumieją korzyści, które z wolontariatu pracowniczego może czerpać pracownik, o tyle nieustannym wyzwaniem jest odbiór społeczny. Dość powszechnie uznaje się, że firmy podejmują takie działania ze względu na promocję, a wciąż się nie zauważa, że mogą one działać z innych pobudek i że robią dużo dobrego dla lokalnych społeczności.

Kolejnym wyzwaniem jest uruchomienie wolontariatu pracowniczego – wybór metody jego wspierania i rozwijania (programy grantowe, szkoleniowe, aplikacje sprawdzające rozwój kompetencji, platformy kojarzące wolontariuszy z organizacjami) czy wybór obszarów działań (ochrona zdrowia, środowiska naturalnego, rozwój lokalny, sport, edukacja, bezpieczeństwo cyfrowe itp.).

Kiedy przygotowuje się wspólne przedsięwzięcie, dobrze jest spisać założenia, stworzyć zasady. Od lat brakowało takiego punktu odniesienia, dlatego powstała Karta zasad wolontariatu pracowniczego. Jej celem jest zebranie w jednym miejscu informacji o korzyściach, które daje wszystkim stronom wolontariat pracowniczy, jak również o prawach i obowiązkach pracodawcy, by wolontariuszka lub wolontariusz mogli czuć się bezpiecznie.

Najważniejszym wyzwaniem dla firmy jest stworzenie programu wolontariatu prowadzącego do rzeczywistej zmiany, żeby biorące w nim udział osoby czuły sprawczość i istotność tego, co robią, a społeczność dostrzegała przeróżne korzyści z działań i ich doświadczyła. Szczególnie w czasie epidemii i związanym z nią reżimem sanitarnym to wyzwanie nabiera szczególnego znaczenia. Pracodawca i liderzy wolontariatu w firmach muszą wykazać się elastycznością, kreatywnością i umiejętnością zarządzania. W ostatnim roku działania pracowników przeniosły się do internetu i miały formę wsparcia kompetencyjnego, czyli wolontariatu wiedzy i doświadczenia, który też ma ogromne znaczenie. Wiele możliwości praktykowania wolontariatu kompetencji oferuje platforma crowdsourcingowatudu.org.pl.

Na koniec ciekawostka. Ustawa o rachunkowości wprowadziła obowiązek raportowania działalności pozafinansowej firm. Dotyczy to na razie dużych spółek. Mamy wskazanie, by mówić o tym, że podmioty biznesowe nie są tylko organizmami dbającymi o zysk, ale też o pracowników oraz zrównoważony rozwój. Tak się składa, że bardzo częstą formą społecznego zaangażowania firm w Polsce jest wolontariat pracowniczy. Dlatego też warto byłoby o nim ciekawie i szczegółowo raportować. Niestety, na razie sprowadza się to do zwrócenia uwagi na dwa wskaźniki – liczby wolontariuszek i wolontariuszy oraz przepracowanych przez nich godzin.

Czy warto wdrażać wolontariat pracowniczy w firmie? Aż 88 proc. respondentów przyznaje, że fakt prowadzenia przez ich firmę programu wolontariatu pracowniczego ma wpływ na to, jak postrzegają swoje miejsce pracy. Tak wynika z badania Centrum Wolontariatu. – Ludzie chętniej szukają firm, w których dzieje się więcej niż tylko praca. A wolontariat to dopełnienie, dodatkowy sens funkcjonowania w danej firmie – przekonuje Jacek Kowalski.

Przedstawione w artykule wyniki badań pochodzą z projektu pt. „Pozytywna zmiana społeczna w organizacji jako czynnik zaangażowania przedsiębiorstwa w realizację zrównoważonego rozwoju”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (nr 2017/25/B/HS4/01113), realizowanego w latach 2017–2020. W projekcie wykorzystano metody jakościowe (wywiady indywidualne i grupowe z koordynatorami i uczestnikami programów wolontariatu pracowniczego w 19 przedsiębiorstwach i ich fundacjach korporacyjnych) oraz badanie ilościowe (metodą CATI, na próbie 983 pracowników – wolontariuszy i nie-wolontariuszy z czterech przedsiębiorstw realizujących wolontariat pracowniczy).

Katarzyna Kunert

jest specjalistką ds. PR i social media w Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce. Odpowiada za promocję działań
Koalicji Liderzy Pro Bono.
Od 15 lat związana jest z organizacjami pozarządowymi.

Paweł Łukasiak

jest prezesem zarządu
Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce,
ekspertem w dziedzinie społecznej odpowiedzialności biznesu.
Laureat nagrody „Ludzie,
którzy zmieniają biznes” FOB w 2019 r.

^[1]  B. Józefowicz, I. Escher, A. Glińska-Neweś, Kontakt z beneficjentem jako czynnik sukcesu wolontariatu pracowniczego, „Studia i Materiały” 2019/2; A. Glińska-Neweś, A. Hatami, J. Hermes, A. Keranen, P. Ulkuniemi, Organizational outcomes of corporate volunteering, „Journal of Positive Management” 2019/10; P. Brzustewicz, I. Escher, J. Hermes, P. Ulkuniemi, Value creation in company-NGO collaboration in corporate volunteering, „Journal of Business & Industrial Marketing” 2021/1.

^[2]  Patrz: http://odpowiedzialnybiznes.pl/wp-content/uploads/2019/12/raport_III_Ogólnopolskie_Badanie_Wolontariatu_Pracowniczego.pdf (dostęp: 1.05.2021 r.).