Nie ma społeczeństw bez zachowań zakazanych i tematów, których nie należy poruszać. Pierwotnie to, co niedostępne i tajemnicze, w odróżnieniu od czegoś, co można upublicznić, określano mianem tabu. Dziś termin ten oznacza głównie zachowania i pojęcia wywołujące wstyd, kontrowersyjne, niebezpieczne i niemoralne, a przez to trudne społecznie i z tego powodu przemilczane.
Fragment artykułu z miesięcznika „Dyrektor Szkoły” 2025/7-8
Tabu jest zjawiskiem kulturowym, które ma podłoże magiczne, religijne. Pierwotnie odwoływało się do wierzeń, obejmując wiele czynności, które łączy przekroczenie sfery zarezerwowanej dla sacrum. Współcześnie przeszło do sfery profanum i manifestuje się głównie na płaszczyźnie językowej, dotycząc tego, o czym się nie mówi w danym społeczeństwie, ponieważ jest to niepożądane, najczęściej delikatne lub wstydliwe. Wyróżnia się tabu tematyczne oznaczające zakaz wypowiadania się na określone tematy oraz wyrazowe ograniczające użycie konkretnych słów.
Jak zauważa Anna Dąbrowska w pracy Zmiany obszarów podlegających tabu we współczesnej kulturze, obecnie najczęściej tym terminem określa się sprawy, działania, zagadnienia, co do których istnieje rodzaj „zmowy milczenia”. Istnienie tabu jest jej zdaniem ważne ze względu na utrzymanie w równowadze systemu społecznego, przestrzeganie zasad moralnych, zapobieganie niepotrzebnym napięciom (Wrocław 2008). Jednocześnie, tak jak inni badacze tego problemu, zauważa, że na przestrzeni czasu, a w szczególności w ciągu ostatnich kilkunastu lat, obszary życia i relacji międzyludzkich objęte tabu, szczególnie w sferze językowej, podlegają ewolucji.
Przyczyny tabu językowego mają charakter pozajęzykowy i są zmienne w czasie i przestrzeni, tak jak samo zjawisko. Profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dr hab. Monika Obrębska w publikacji Współczesne tabu językowe, czyli o czym nie mówią Polacy wraz z Katarzyną Rogodzińską analizuje najpowszechniejsze obszary tabu oraz słowa należące do tej sfery. Z badania przeprowadzonego w trzech przedziałach wiekowych wynika, że w każdym z nich tabu obejmuje: seksualność, wiarę i religię, politykę, choroby, cierpienie i śmierć, finanse i uzależnienia, różna jest natomiast kolejność wymienianych pojęć, np. 14–15-latkowie jako tematy tabu wymieniają: seksualność, wiarę i religię, politykę, uzależnienia, śmierć, depresję i samookaleczenia oraz przemoc, podczas gdy 19–22-latkowie zaraz za seksualnością stawiają politykę, a o depresji i samookaleczeniu nie wspominają w ogóle. Okazuje się, że z wiekiem wzrasta akceptacja dla pojęć związanych ze sferą duchową, maleje zaś przyzwolenie na poruszanie tematu chorób i śmierci (Poznań 2018).
Zamów prenumeratę: www.profinfo.pl/sklep/dyrektor-szkoly,7340.html