Tematyka rozliczania godzin ponadwymiarowych nie doczekała się dotąd ani kompleksowego uregulowania w prawie oświatowym, ani pełnego ujęcia w publikacjach. Co prawda resort edukacji uregulował sporą część problematyki w rozporządzeniu z 3.04.2009 r., ale dotyczy ono jedynie szkół prowadzonych przez organy administracji państwowej. Tymczasem dla ogromnej większości placówek oświatowych organem prowadzącym jest samorząd.
Fragment artykułu z miesięcznika "Dyrektor Szkoły" 2020/11
Sądy administracyjne wręcz zabroniły samorządom precyzyjnie regulować kwestię płacenia za godziny ponadwymiarowe w różnych okolicznościach. Zdarza się więc, że w tej samej miejscowości nauczyciel zatrudniony w szkole gminnej dostaje pieniądze za pracę ponad pensum, a w tej prowadzonej przez powiat już nie. Wiele sytuacji doczekało się odmiennych interpretacji pomimo tych samych okoliczności, dlatego postaram się zaprezentować rozwiązania najbliższe istniejącemu stanowi prawnemu i logice oraz wynikające z praktyki. Podejmuję też kwestię doraźnych zastępstw i uśredniania czasu pracy nauczyciela.
Artykuł 35 KN definiuje godzinę ponadwymiarową jako przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Jednocześnie w tym akcie prawnym zastrzega się, że nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy ponad pensum zgodnie z posiadaną specjalnością w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania.
Analizując te podstawowe zapisy dotyczące zakresu terminu „godzina ponadwymiarowa”, należy zauważyć, że:
a) w ramach takich godzin mieszczą się wszystkie rodzaje pracy nauczycielskiej – dydaktyka, wychowanie i opieka; potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 12.05.2004 r. (I PK 454/03), w którym mówi się o przydzielaniu godzin ponadwymiarowych dla realizacji programu nauczania lub zapewnienia opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych;
b) godziną ponadwymiarową są wszystkie zajęcia realizowane ponad tygodniowe pensum określane w oparciu o art. 42 i 42a KN;
c) dyrektor szkoły ma prawo zobowiązać nauczyciela do odpłatnej pracy ponad pensum, ale tylko zgodnie z posiadaną przez niego specjalnością;
d) przydzielenie godzin ponadwymiarowych może mieć miejsce „w szczególnych przypadkach” – wyłącznie wtedy, gdy nie można inaczej zapewnić realizacji programu nauczania.
