The Concept of Convention: Its Evolution and Relevance for the Understanding of the Nature of LawProf. dr hab. Wojciech Załuski
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
The Concept of Convention: Its Evolution and Relevance for the Understanding of the Nature of Law
The subject-matter of the paper can be placed in the (somewhat neglected though important) subfield of legal philosophy which one may call an ‘evolutionary analysis of legal-philosophical concepts’. The paper is specifically focused on the concept of convention/conventionality and is aimed at realizing two goals. The first goal is historical and conceptual: that of differentiating various shades of the notion of convention/conventionality (in the legal context) and, consequently, of the claim about the conventional character of law. The second goal is to examine on which (if any) of those meanings the law can plausibly be regarded as a convention. The structure of the analysis rests upon the distinction between the ‘traditional’ discussion over the conventionality of law (tracing back to the controversy between the Sophists and Plato) and the contemporary discussion (inspired by game theory’s insights into the nature of convention). In the paper it is argued, inter alia, that most non-fundamental legal norms are not conventions, and that it is difficult to balance the arguments for and against the thesis that the rule of recognition is a convention, but even if it is a convention, it cannot generate normativity by virtue of its being convention.
Keywords: convention, conventionality, philosophy of law, theory of law, rule of recognition, normativity of law, conventionality of law
Pojęcie konwencji: jego ewolucja i znaczenie dla zrozumienia natury prawa
Tematyka tego artykułu wpisuje się w ważny, choć niedoceniany, nurt filozofii prawa, który można nazwać ‘ewolucyjną analizą pojęć prawnych’. Artykuł ten poświęcony jest jednemu z takich pojęć – konwencji/konwencjonalności, i ma on dwa cele. Pierwszy z nich ma charakter historyczny i pojęciowy – jest nim wyróżnienie i prześledzenie historii rozmaitych odcieni znaczeniowych pojęć konwencji/konwencjonalności oraz rozmaitych sensów tezy o konwencjonalności prawa. Drugi ma charakter bardziej problemowy – jest nim próba rozstrzygnięcia, czy teza o konwencjonalności prawa jest tezą przekonującą. Analiza prowadzona jest w oparciu o rozróżnienie między ‘tradycyjną’ dyskusją wokół konwencjonalności prawa (mającą swoje źródło w sporze Platona z sofistami) i współczesną dyskusją (inspirowaną teoriogrowym ujęciem konwencji). Jej dwa główne wnioski dają się streścić tak: primo, większość norm prawnych nie ma charakteru konwencji; secundo, choć trudno jest zbilansować argumenty na rzecz i przeciw tezie, że fundamentalna reguła prawa, tzw. reguła uznania, jest konwencją, to można przekonująco argumentować, że nawet jeśli jest ona konwencją, nie może ipso facto uzasadnić normatywności prawa.
Słowa kluczowe: konwencja, konwencjonalność, filozofia prawa, teoria prawa, reguła uznania, normatywność prawa, konwencjonalność prawa
Bibliography
Bicchieri C., Muldoon, R., Social Norms, in The Stanford Encyclopaedia of Philosophy (Spring 2014 Edition) (Edward N. Zalta ed.).
Bicchieri C., Norms, Conventions, and the Power of Expectations, in Philosophy of Social Science. A New Introduction (N. Cartwright, E. Montuschi eds., Oxford 2014).
Burge T., On Knowledge and Convention, 84 Philosophical Review (1975).
Dąmbska I., O konwencjach i konwencjonalizmie (Wrocław 1975).
Dworkin R., Law’s Empire, Cambridge (Mass., London, England 1986).
Dyrda A., Konwencja u podstaw prawa. Kontrowersje pozytywizmu prawniczego (Warszawa 2013).
Ferguson A., An Essay on the History of Civil Society (Cambridge 2001).
Gilbert M., On Social Facts (London 1989).
Green L., Positivism and Conventionalism, 12 Canadian Journal of Law and Jurisprudence (1999).
Hart H.L.A., The Concept of Law (Oxford 1994).
Hayek von F.A. , Studies in Philosophy, Politics and Economics (London 1967).
Hayek von F.A., Law, Legislation and Liberty, Vol. 1, Rules and Order (Chicago 1993).
Kelsen H., Society and Nature. A Sociological Inquiry (London 2009).
Lagerspetz E., The Opposite Mirrors: An Essay on the Conventionalist Theory of Institutions (Dordrecht 2011).
Lewis C.S., Studies in Words (Cambridge 2013).
Lewis D., Convention. A Philosophical Study (Oxford 1986).
Marmor A., Social Conventions. From Language to Law (Princeton and Oxford 2009).
Popper K.R., The Open Society and Its Enemies, Princeton (New Jersey 1950).
Postema G., Coordination and Convention at the Foundations of Law, 11 The Journal of Legal Studies (1982).
Vanderschraaf P., Convention as a Correlated Equilibrium, 42 Erkenntnis (1995).
Waldron J., Legislation, in Philosophy of Law and Legal Theory (M.P. Golding, W.A. Edmundson eds., Oxford 2005).
Dr Katarzyna Eliasz
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
The Concept of Arbitrary Power in Neo-Republican Thought
The paper discusses two rival standpoints on the concept of arbitrary power developed within the neo-republican thought: procedural (whereby power is arbitrary insofar as it is unconstrained by the commonly known and effective rules) and substantive (whereby power is arbitrary to the extent that it fails to accommodate the relevant interests and opinions of a given populace). The paper provides an axiological objection against proceduralist stance (in the first part), and argues for the democratic substantive stance (in the second part).
Keywords: philosophy of law, history, arbitrariness, history of ideas, republicanism
Koncepcja arbitralnej władzy w myśli neorepublikańskiej
Artykuł omawia dwa konkurencyjne ujęcia arbitralności władzy wypracowane na gruncie myśli neo-republikańskiej: proceduralne (zgodnie z którym władza jest arbitralna, kiedy nie ograniczają jej wiążące reguły) i substancjalne (zgodnie z którym władza jest arbitralna, gdy jej działania nie uwzględniają istotnych interesów i opinii członków danej wspólnoty). W pierwszej części tekstu przedstawiam aksjologiczny zarzut przeciwko ujęciu proceduralnemu, zaś w drugiej argumentuję na rzecz demokratycznego wariantu stanowiska substancjalnego.
Słowa kluczowe: filozofia prawa, historia, arbitralność, historia idei, republikanizm
Bibliography
Arnold S., Harris J.R., What is Arbitrary Power?, 10 Journal of Political Power (2017).
Dillon R.S., Self-Respect: Moral, Emotional, Political, 107 Ethics (1997).
Elster J., The Market and the Forum: Three Varieties of Political Thought, in Foundations of Social Choice Theory (J. Elster, A. Hylland eds., Cambridge 1986).
Larmore Ch., The Autonomy of Morality (Cambridge 2008).
Held D., Models of Democracy (Stanford 2006).
Lazar O., A Republic of Rules: Procedural Arbitrariness and Total Institutions, 22 Critical Review of International Social and Political Philosophy (2019).
Lovett F., What Counts as Arbitrary Power?, 5 Journal of Political Power (2012).
Lovett F., A General Theory of Domination and Justice (Oxford 2010).
Maynor J., Modern Republican Democratic Contestation: A Model of Deliberative Democracy, in Republicanism in Theory and Practice (I. Honohan, J. Jennings eds., London & New York 2006).
Maynor J., Republicanism in the Modern World (Cambridge 2003).
McCammon C., Domination: A Rethinking, 125 Ethics (2015).
Mill J.S., Utilitarianism, On Liberty, and Considerations on Representative Government (London 1972).
Pettit P., On the People’s Terms. A Republican Theory and Model of Democracy (Cambridge 2012).
Pettit P., From Republic to Democracy: A Comment on Henry Richardson, LXXI Philosophy and Phenomenological Research (2005).
Pettit P., A Theory of Freedom. From the Psychology to the Politics of Agency (Cambridge 2001).
Pettit P., Republican Freedom and Contestatory Democratization, in Democracy’s Value (I. Shapiro, C. Hacker-Cordon eds., Cambridge 1999).
Pettit P., Republicanism. A Theory of Freedom and Government (Oxford 1997).
Raz J., The Authority of Law: Essays on Law and Morality (Oxford 1979).
Richardson H.S., Democratic Autonomy: Public Reasoning about the Ends of Policy (Oxford 2002).
Skinner Q., Liberty Before Liberalism (Cambridge 1998).
Thompson M.J., The Two Faces of Domination in Republican Political Theory, 17 European Journal of Political Theory (2018).
Van Der Rijt J-W., Republican Dignity: The Importance of Taking Offence, 28 Law and Philosophy (2009).
Prof. dr hab. Marta Baranowska
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Leopold Caro’s criticism of the servantship law. Towards the idea of a solidary state
The research objective of the article is to analyze the views of Leopold Caro, which he presented in the text entitled "The Law of the Servant" published in "Przegląd Powszechny" in 1905, as well as, using the example of this text, to show how the ideas of solidarism shaped political postulates regarding socio-economic life and detailed legal regulations. In this article, Caro referred to the service regulations in force in Galicia. He also based his criticism of the legal provisions on the analysis of cases he had to deal with during his attorney's apprenticeship. These cases were a testimony to the problems faced by this large professional group. The research objective of this article is also to show how Leopold Caro perceived the essence and role of law. He was inspired by the ideas of solidarity and wanted a state of solidarity to be created through legal reforms. He emphasized that the role of the law is to mitigate conflicts, not to sanction gross forms of exploitation. The source of law is a sense of community and solidarity. The analysis of Caro's considerations is important both for academic research in the field of the history of law and the history of political and legal thought.
Keywords: servants, servantship regulations, Austro-Hungarian Empire, Leopold Caro, solidarism, solidary state
Krytyka prawa dotyczącego służby przez Leopolda Caro. Ku idei solidarnego państwa
Celem badawczym artykułu jest analiza poglądów Leopolda Caro, które przedstawił w tekście Prawa sługi opublikowanym w „Przeglądzie Powszechnym” w 1905 r. a także na przykładzie tego tekstu pokazanie, jak idee solidaryzmu kształtowały postulaty polityczne dotyczące życia społeczno-gospodarczego oraz szczegółowych regulacji prawnych. W tym artykule Caro odniósł się do przepisów o służbie obowiązujących w Galicji. Krytykę przepisów prawnych oparł również na analizie spraw, z którymi miał do czynienia podczas aplikacji adwokackiej. Te casusy były świadectwem problemów, z którymi borykała się ta liczna grupa zawodowa. Celem badawczym niniejszego artykułu jest również pokazanie, jak Leopold Caro postrzegał istotę i rolę prawa. Inspirowała się on ideami solidaryzmu i chciał, by drogą reform prawnych powstało solidarne państwo. Podkreślał, że rolą prawa jest łagodzenie konfliktów, a nie sankcjonowanie rażących form wyzysku. Źródłem prawa jest poczucie wspólnoty i solidarności. Analiza rozważań Caro jest ważna zarówno dla badań naukowych z zakresu historii prawa, jak i historii myśli politycznej i prawnej.
Słowa kluczowe: służba, regulaminy służbowe, Austro-Węgry, Leopold Caro, solidaryzm, solidarne państwo
Bibliography
Augustyniak M., Solidaryzm i idea solidarności we francuskiej myśli polityczno-prawnej przełomu XIX i XX wieku (Olsztyn 2021).
Belot G., Gide C., Miłosierdzie, sprawiedliwość i dobór naturalny (Warszawa 1900).
Broński K., Rozwój systemu ubezpieczeń społecznych w Galicji w XIX wieku (zarys problematyki), 824 Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (2010).
Caro L., Emigracja i jej wpływ na stosunki zdrowotne ludności (Kraków 1914).
Caro L., Emigracja i polityka emigracyjna ze szczególnym uwzględnieniem stosunków polskich (Poznań 1914).
Caro L., Ku nowej Polsce (Lwów 1923).
Caro L., Liberalizm i kapitalizm (Włocławek 1937).
Caro L., Prawa sługi, Przegląd Powszechny (January 1905).
Caro L., Reformy gospodarcze i społeczne faszyzmu (Warszawa 1933).
Caro L., Socyologia, t. 1 (Lwów 1912).
Caro L., Solidaryzm. Jego zasady, dzieje i zastosowania (Lwów 1931).
Caro L., Studya Społeczne (Kraków 1906).
Caro L., Współczesne prądy gospodarcze a spółdzielczość (Lwów 1932).
Caro L., Zasady nauki ekonomji społecznej (Lwów 1926).
Diamand H., Położenie gospodarcze Galicji przed wojną (Lipsk 1915).
Duguit L., L’État, le droit objectif et la loi positive (Paris 1901).
Duguit L., Le droit social le droit individuel et la transformation de l’État (Paris 1911).
Duguit L., Traité de droit constitutionnel. Tome 1 (Paris 1921).
Fauve-Chamoux A. (ed.), Domestic Service and the Formation of European Identity. Understanding the Globalization of Domestic Work, 16th-21st Centuries (Bern 2004).
Fialová L., Domestic Staff in the Czech Lands, in Domestic Service and the Formation of European Identity. Understanding the Globalization of Domestic Work, 16th-21st Centuries (A. Fauve-Chamoux ed., Bern 2004).
Fiktus P., Doktryna faszyzmu w ujęciu polskiego solidaryzmu według myśli prawnej Leopolda Caro, 30 Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi (2011).
Fiktus P., Myśl emigracyjno-kolonialna w poglądach Leopolda Caro 1908-1914, 2 Studia Erasmiana Wratislaviensia. Acta Studentium (2009).
Głąbiński S., Galicya w budżecie państwa na r. 1904 (Lwów 1904).
Hauswald E. (ed.), 50 lat życia ekonomicznego i społecznego: księga pamiątkowa ku czci ś. p. dra Leopolda Caro, prezesa Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego i profesora ekonomii Politechniki Lwowskiej (Lwów 1939).
Hay D., Craven P. (eds.), Masters, servants and magistrates in Britain and in Empire 1562-1955 (Chapel Hill 2004).
Ketteler W.E. von, Freedom, Authority, and the Church, in W.E. von Ketteler, The Social Teachings of Wilhelm Emmanuel Ketteler, Bishop of Mainz (1811–1877) (Washington 1981).
Kleczyński J (ed.), Statystyka miasta Krakowa zestawiona przez Biuro Statystyczne Miejskie, z. 1 (Kraków 1887).
Kleczyński J (ed.), Statystyka miasta Krakowa zestawiona przez Biuro Statystyczne Miejskie, z. 9, cz. II (Kraków 1907).
Kozak S., Kierunki aktywizacji zawodowej kobiet w Galicji w końcu XIX i na początku XX wieku w świetle spisów ludności, 146 Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne (2019).
Kuciel-Frydryszak J., Służące do wszystkiego (Warszawa 2018).
Kurnatowski J., O solidaryzmie (Warszawa 1908).
Kurnatowski J., Solidaryzm jako doktryna demokracji (Warszawa 1922).
Leśniewski P.E., Wychowanie dziewiętnastego wieku, czyli przepisy przystojności i dobrego tonu w pożyciu towarzyskim: Zebrał i według najlepszych wzorów francuzkich ułożył P.E. Leśniewski (Warszawa 1843).
Morawska J., Obowiązki służących wobec chlebodawców na przełomie XIX i XX wieku w świetle wybranych poradników i czasopisma „Przyjaciel Sług”, 48 Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym (2019).
Myśliński J., Studia nad polska prasą społeczno-polityczną w zachodniej Galicji, 1905-1914 (Warszawa 1970).
Najdus W., Szkice z historii Galicji. Tom I. Galicja w latach 1900-1905, Warszawa 1958. Podręcznik statystyki Galicyi, t. VII, cz.1 (Krajowe Biuro Statystyczne, Lwów 1903).
Nakwaska z Potockich K., Dwór wiejski. Dzieło poświęcone gospodyniom polskim, przydatne i osobom w mieście mieszkającym. Przerobione z francuskiego pani Aglaë Adanson z wielu dodatkami i zupełnem zastosowaniem do naszych obyczajów i potrzeb przez Karolinę z Potockich Nakwaską w 3 Tomach, t. 1 (Poznań 1843).
Paygert K. (ed.), Księga pamiątkowa ku czci Leopolda Caro (Lwów-Warszawa 1935).
Pesch H., Liberalismus, Sozialismus und christliche Gesellschaftsordnung (Freiburg im Breisgau 1899).
Poniat R., Służba domowa na ziemiach Polskich w epoce pre-i industrialnej, in Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze (C. Kuklo ed., Warszawa 2008).
Poniat R., Służba domowa w miastach na ziemiach polskich od połowy XVIII do końca XIX wieku (Warszawa 2014).
Potoczny J., Oświata dorosłych i popularyzacja wiedzy w plebejskich środowiskach Galicji doby konstytucyjnej, 1867-1918 (Rzeszów 1998).
Pruszakowa S., Upominek dla dziewcząt wiejskich (Warszawa 1860).
Stawiak-Ososińska M., Ponętna, uległa, akuratna… Ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku (w świetle ówczesnych poradników) (Kraków 2010).
Steedman C., Master and Servant. Love and Labour in the English Industrial Age (Cambridge 2007).
Szczepanowski S., Nędza Galicji w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego (Lwów 1888).
Tomczyk R., Ostatnie centralne urzędy monarchii habsburskiej, 1 Historia Slavorum Occidentis (2013).
Waleszczuk Z., Biskup Wilhelm E. Ketteler – wielki poprzednik Leona XIII, IV Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne 2 (2005).
Wnęk J., Problemy higieny i opieki zdrowotnej na wsi na łamach polskiej prasy ludowej z przełomu XIX i XX wieku, 78 Archiwum Historii i Filozofii Medycyny (2015).
Dr Władysław Jóźwicki
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Bosphorus Gone but Still on: ECtHR’s Jurisprudence in Cases Concerning EU After Opinion 2/13 and Potential Cracks in European Fundamental Rights Protection Equilibrium
The article analyses the development of ECtHR jurisprudence in cases concerning the EU after Opinion 2/13. However, it does not focus on the most immediate significance of ECtHR case law but on how it may, in the longer run, influence the European human rights protection equilibrium, especially when it comes to the delicate relations between the EU and its Member States. In the author’s opinion, the analysed case law of the ECtHR does not only confirm the status quo from before the Opinion. The article tries to show how the ECtHR in a way encourages (mostly constitutional) courts of the Member States to exert pressure on the CJEU to ensure the best possible human rights protection, potentially even at the cost of primacy, unity, and effectiveness of EU law. First, the text analyses the way in which the ECtHR upheld the Bosphorus doctrine, however while clearly determining that the equivalent protection presumption, on which it is based, is rebuttable. Next, it explores ECtHR jurisprudence in depth and shows in three points how can it be seen as encouragement for EU Member States’ courts to undermine the principle on which EU based its approach to human rights protection in relations with the Member States. Further, the article explains how the ECtHR continues to trim the scope of application of the equivalent protection presumption and thus how it expands the field for action aimed at better human rights protection by national courts in cases within the scope of EU law. Finally, it shows a new field of potential conflict between EU fundamental rights and national law, concerning protection of rights of third parties.
Keywords: EU, ECtHR, CJEU, fundamental rights, human rights, constitutional law, accession of the EU to the ECHR
Doktryna Bosphorus podtrzymana: orzecznictwo ETPC w sprawach dotyczących UE po Opinii 2/13 i potencjalne pęknięcia europejskiej równowagi ochrony praw podstawowych
Artykuł podejmuje problematykę rozwoju orzecznictwa ETPCz w sprawach dotyczących UE po Opinii 2/13. Zdaniem autora analizowane orzecznictwo ETPCz nie jest jedynie potwierdzeniem stanu sprzed opinii. Tekst stara się ukazać, jak ETPCz w pewnym sensie zachęca sądy (głownie konstytucyjne) państw członkowskich do wywierania presji na TSUE zmierzającej do zapewniania jak najlepszej ochrony praw człowieka nawet ewentualnie kosztem pierwszeństwa, jednolitości i skuteczności prawa unijnego. W pierwszej kolejności ukazano, w jaki sposób ETPCz podtrzymał doktrynę Bosphorus, jednakże przy jednoczesnym jasnym przesądzeniu o podważalności domniemania równoważnej ochrony, na którym doktryna ta się opiera. W dalszej kolejności podjęto pogłębioną analizę przedmiotowego orzecznictwa i ukazane zostało w trzech punktach, w jaki sposób może być ono odczytane jako zachęta dla sądów państw członkowskich do podważania zasad, na których UE opiera swoje podejście do ochrony praw człowieka w relacjach z państwami członkowskimi. Na koniec wskazano nową przestrzeń potencjalnej kolizji pomiędzy unijnymi prawami podstawowymi a prawem krajowym, która dotyczy ochrony praw osób trzecich.
Słowa kluczowe: UE, ETPC, TSUE, prawa podstawowe, prawa człowieka, prawo konstytucyjne, przystąpienie UE do EKPC
Bibliography
Besselink L. F. M., Reestman J-H., Sandwiched Between Strasbourg and Karlsruhe: EU Fundamental Rights Protection, 12 European Constitutional Law Review (2016).
Biagioni G., Avotinš v. Latvia. The Uneasy Balance Between Mutual Recognition of Judgments and Protection of Fundamental Rights, 1 European Papers (2016).
Biernat S., Filipek P., The Assessment of Judicial Independence Following the CJEU Ruling in C-216/18 LM in Defending Checks and Balances in EU Member States. Taking Stock of Europe’s Actions (A. von Bogdandy, P. Bogdanowicz, I. Canor, C. Grabenwarter, M. Taborowski, M. Schmidt eds., Berlin, Heidelberg 2021).
Callewaert J., Do we still need Article 6(2) TEU? Considerations on the absence of EU accession to the ECHR and its consequences, 55 Common Market Law Review (2018).
Düsterhaus D., Judicial Coherence in the Area of Freedom, Security and Justice – Squaring Mutual Trust with Effective Judicial Protection, 8 Review of European Administrative Law (2015).
Fabbrini F., Larik J., The Past, Present and Future of the Relation between the European Court of Justice and the European Court of Human Rights, 35 Yearbook of European Law (2016).
Filipek P., Rozproszona europejska kontrola przestrzegania prawa do rzetelnego procesu sądowego w świetle zasady wzajemnego zaufania i wyroku C-216/18 PPU, LM, 2 Europejski Przegląd Sądowy (2019).
Glas L.R., Krommendijk J., From Opinion 2/13 to Avotiņš: Recent Developments in the Relationship between the Luxembourg and ECtHR, 17 Human Rights Law Review (2017).
Gonçalves A., The balance between the protection of fundamental rights and the EU principle of mutual trust, 1 Freedom, Security & Justice: European Legal Studies (2018).
Gragl P., An Olive Branch from Strasbourg? Interpreting the European Court of Human Rights’ Resurrection of Bosphorus and Reaction to Opinion 2/13 in the Avotiņš Case, 13 European Constitutional Law Review (2017).
Jelinić Z., Knol Radoja K., Mutual Recognition of Judicial Decisions and the Right to a Fair Trial With Special Focus on the ECHR’s Findings in the Case of Avotiņš v. Latvia in EU and comparative law issues and challenges series (D. Duić, T. Petrašević eds., Osijek 2018).
Konstadinides T., Judicial independence and the Rule of Law in the context of non-execution of a European Arrest Warrant: LM, 56 Common Market Law Review (2019).
Lenaerts K., La vie après l'avis: Exploring the principle of mutual (yet not blind) trust, 54 Common Market Law Review (2017).
Marguery T., Je t’aime moi non plus. The Avotiņš v. Latvia judgment: an answer from the ECrtHR to the CJEU, 10 Review of European Administrative Law (2017).
Paris D., Constitutional courts as European Union courts: The current and potential use of EU law as a yardstick for constitutional review, 24 Maastricht Journal of European and Comparative Law (2017).
Ravasi E., Human Rights Protection by the ECtHR and the ECJ. A Comparative Analysis in Light of the Equivalency Doctrine (Leiden 2017).
Prof. dr hab. Milena Korycka-Zirk
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Mgr Katarzyna Korycka
Bydgoszcz
Due process of law – perspektywa filozoficznoprawna
Istotą artykułu jest wykazanie konieczności przyjmowania szerokiej perspektywy dla wyjaśniania klauzuli due process of law. Autorki postrzegają tę klauzulę jako nie tylko zastrzeżoną dla konkretnego systemu prawnego, czy nawet konkretnego typu postępowania, ale widzą w niej zasadniczy punkt wyjścia dla ukształtowania prawnego relacji jednostka-władza publiczna w porządkach opartych na supremacji normy konstytucyjnej( niemniej jednak artykuł dla potrzeb wykazania związku założeń filozoficznorawnych z praktycznymi odniesieniami w orzecznictwie, egzemplifikuje zasadnicze aspekty kształtowania zasady właściwego postępowania na tle procedury prawnokarnej amerykańskim case law jako poddanym najszybciej i najobszerniej nadbudowie pojęciowej). Nieodzownym więc dla kompleksowej analizy zasady fair trial na gruncie dogmatycznym jest wyjaśnienie jej podstaw filozoficznoprawnych i tym samym wykazanie koherencji zmian procesowych -zdeterminowanych poszukiwaniem czystej sprawiedliwości z konstytucyjnoprawnymi regulacjami nakładającymi na władzę publiczną określoną rolę – strażnika podmiotowości jednostki.
Słowa kluczowe: due process of law, fair trial, czysta sprawiedliwość proceduralna, fundamentalne wolności, równość, sprawiedliwość dystrybutywna
Due Process of Law. The Perspective of Legal Philosophy
The essence of the article is to demonstrate the need to take a broad perspective for explaining the due process of law. The authors perceive this clause as not just reserved for a specific legal system or even a specific type of legal procedure, but they see it as an essential starting point for shaping the legal relationship between the individual and public authority in legal orders based on supremacy of constitutional norms (nevertheless, the article exemplifies the essential aspects of shaping the principle of fair trial against the background of the criminal law procedure with US case law as the one where conceptual progress in legal knowledge was the fastest and most extensive). Therefore, it is indispensable for a comprehensive analysis of the principle of fair trial on dogmatic grounds to explain its legal philosophy foundations and thus to demonstrate the coherence of procedural changes – determined by the search for pure justice – with constitutional-law regulations imposing on public authority a specific role: that of a guardian of the individual’s agency.
Keywords: due process of law, fair trial, pure procedural justice, fundamental liberties, equality, distributive justice
Bibliografia
Alexy R., A Theory of Constitutional Rights, Oxford 2002
Alexy R., On the Structure of Legal Principles, Ratio Juris 2000, vol. 13 nr 3
Arystoteles, Polityka, Warszawa 2002
Bantham J., Principle of Morals and Legislation, Oxford 1823
Chemerinsky E., Substansive due proces, Touro Law Review 1999, vol. 15
Dressler J., Michaels A.C., Understanding Criminal Procedure, vol. 2, Adjudication, Denver 2010
Dworkin R., Biorąc prawa poważnie, Warszawa 2000
Dworkin R., Do Values Conflict? A Hedgehog Approach, Arizona Law Review 2001, t. 34, nr 251
Dworkin R., Equality, Democracy and Constitution: We the Pople in the Court, Alberta Law Review 1990, vol. 28
Dworkin R., Law’s Empire, London 1986
Dworkin R., Liberal Community, California Law Review 1989, vol. 77, nr 479
Dworkin R., The model of Rules, Chicago Law Review 1963, vol. 35
Frankowski S., Goldman R., Łętowska E., Sąd Najwyższy USA; Prawa i wolności obywatelskie, Biuro Instytucji demokratycznych i Praw Człowieka OBWE, Warszawa 1997
Fuller L.L., The Morality of Law, New Haven and London 1969
Garlicki L., Aktualne kierunki Stanów Zjednoczonych, PiP 1978, nr 8–9
Garlicki L., Bill of Right w rozwoju Konstytucji Federalnej Stanów Zjednoczonych, [w:] Konstytucje USA 1787– 1987. Historia i współczesność, red. J. Wróblewski, Warszawa 1987
Garlicki L., Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych a prawo do życia, PiP 1992, nr 8
Grossman J., Wells R., Constitutional Law and Judical Policy Making, New York 1980
Hart H.L.A., Between Utility and Rights, Columbia Law Review 1979, vol. 79
Hayek F., Individualism and Economic Order, Chicago 1948
Hayek F., Law, Legislation and Liberty, Oxon 2013
Hegel G.F., Fenomenologia ducha II, Warszawa 1965
Holmes O.W., The Common Law, Chicago 2009
Israel J.H., Selective Incorporation Revisited, The Georgetawn Law Review 1982, vol. 71
Kant I., Krytyka praktycznego rozumu, Warszawa 2012
Kaufman K., The Nature of Justice: John Rawls and Pure Procedural Justice, Washburn Law Review 1980, vol. 19
Korycka-Zirk M., Filozoficznoprawny wymiar kontroli konstytucyjności, Toruń 2016
Kuczyńska H., Rzetelny proces karny w orzecznictwie sądów angielskich, [w:] Rzetelny proces karny w orzecznictwie sądów polskich i międzynarodowych, red. P. Wiliński, Warszawa 2009
Locke J., Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992
Mill J.S., Utylitaryzm. O wolności, Warszawa 2012
Pacer H.L., Two models of the Criminal Process, University of Pensylvania Law Review 1964, vol. 113
Poklewski-Koziełł K., Due proces of law, [w:] Instytucje i doktryny prawno-polityczne Stanów Zjednoczonych, Ossolineum 1974
Popper K., The Open Society and its Enemies: The Spell of Plato, Princeton University Press 1971
Rawls J., Constitutional Liberty and the Concept of Justice, [w:] Justice, red. C.J. Friedrich, J.W. Capman, New York 1963
Rawls J., Distributive Justice: Some Addenda, Natural Law Forum 1968, vol. 13
Rawls J., Liberalizm polityczny, Warszawa 1998
Rawls J., Teoria sprawiedliwości, Warszawa 2013
Rawls J., The Idea of Overlapping Consensus, Oxford Journal of Legal Studies 1987, vol. 7
Rawls J., The Idea of Public Reason Revisited, The University of Chicago Law Review 1997, vol. 64
Schmitt C., Nauka o konstytucji. Teologia Polityczna, Warszawa 2013
Solum L.B., Procedural Justice, Southern California Law Review 2004, vol. 78
Thibaut J., Walker L., LaTour S., Hauldent P., Procedural Justice as Fairness, Stanford Law Review 1974, vol. 26
Waltoś S., Niektóre gwarancje procesowe oskarżonego w procesie karnym USA w świetle badań empirycznych, PiP 1978, nr 3
Mgr Mateusz Glinka
Uniwersytet Warszawski
Podległość rozkazom w orzecznictwie Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii – w stronę redefinicji zasady norymberskiej
Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii, podobnie jak Karta Międzynarodowego Trybunału Wojskowego, poświęcił niewiele uwagi działaniu sprawców w związku z rozkazem przełożonego, poprzestając na przyjęciu zasady nieograniczonej odpowiedzialności sprawcy. Oznaczało to, że ciężar ustalenia, jaki rozkaz i w jakim stopniu mógł wpłynąć na wymiar kary, spoczywał na sędziach zasiadających w MTKJ. W swoim orzecznictwie Trybunał wskazywał kategorie rozkazów, które nie mogą stanowić podstawy do ewentualnego złagodzenia odpowiedzialności sprawcy. Regulacja zawarta w Statucie MTKJ utrudniała też precyzyjne określenie stopnia zawinienia sprawców działających w zhierarchizowanych strukturach wojskowych, zwłaszcza na jej najniższych szczeblach. Dlatego też w swoich wyrokach Trybunał, poza rozkazem przełożonego, wskazywał również na dwie pokrewne z nim, choć odmienne okoliczności – niską pozycję sprawcy w hierarchii oraz wywierany przymus.
Słowa kluczowe: Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii (MTKJ), rozkaz przełożonego, rozkaz wojskowy, przymus, zasady norymberskie
Superior orders in judgements of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia – towards the redefinition of the Nuremberg principle
The Statute of the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, similar to the Charter of the International Military Tribunal, paid little attention to the matter of superior orders, only reaffirming the principle of absolute liability. Therefore, the ICTY judges decided which orders, and to what extent, could affect sentences imposed on perpetrators of international crimes. In its judgments, the Tribunal excluded a number of categories of superior orders from being a reason to mitigate criminal liability. In some situations, the laconic regulation of the Statute turned out to be inapplicable to properly establish the mens rea of the perpetrator. Therefore, ICTY also noted duress and the low rank of the accused as circumstances affecting their criminal liability.
Keywords: International Criminal Tribunal for former Yugoslavia (ICTY), superior order, military order, duress, Nuremberg principles
Bibliografia
Bantekas I., Defences in International Criminal Law, [w:] The Permanent International Criminal Court: Legal and Policy Issues, red. D. McGoldrick, P. Rowe, E. Donnelly, Oxford and Portland 2004
Bassiouni M.Ch., An appraisal of the growth and developing trends of international criminal law, Revue Internationale de Droit Penal 1975, nr 1–2
Cassese A., The Legitimacy of International Criminal Tribunals and the Current Prospects of International Criminal Justice, Leiden Journal of International Law 2012, nr 25
Cyprian T., Sawicki J., Walka o zasady norymberskie, Warszawa 1956
Dinstein Y., The Defence of “Obedience to Superior Orders” in International Law, Leyden 1965
Flemming M., Konieczność wojskowa jako instytucja prawa międzynarodowego i prawa karnego, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1977, nr 3.
Glaser S., Droit international pénal conventionnel, t. 1, Bruxelles 1970
Gordon G.S., The Trial of Peter von Hagenbach: Reconciling History, Historiography and International Criminal Law, [w:] The Hidden Histories of War Crimes Trials, red. K.J. Heller, G. Simpson, Oxford 2013
Grzebyk P., Odpowiedzialność za wydanie rozkazu popełnienia zbrodni międzynarodowej, Międzynarodowe Prawo Humanitarne 2013, t. IV
Hofmański P., Kuczyńska H., Międzynarodowe prawo karne, Warszawa 2020
Joyce M., Duress: From Nuremberg to the International Criminal Court, Finding the Balance Between Justification and Excuse, Leiden Journal of International Law 2015, nr 28
Karska E., Karski K., Odpowiedzialność za wykonanie bezprawnego rozkazu w świetle międzynarodowego prawa karnego, Międzynarodowe Prawo Humanitarne 2013, t. IV
Karski K., Realizacja idei utworzenia międzynarodowego sądownictwa karnego, PiP 1993, nr 7
Klafkowski A., Rola zasad norymberskich w kształtowaniu prawa międzynarodowego, Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Warszawa 1986
Klafkowski A., Zasady norymberskie a rozwój prawa międzynarodowego, Warszawa 1966
Kranzbühler O., Nuremberg eighteen years afterwards, [w:] Perspectives on the Nuremberg Trial, red. G. Mettraux, Oxford 2008
Królikowski M., Odpowiedzialność karna jednostki za sprawstwo zbrodni międzynarodowej, Warszawa 2011
Röling B., The Tokyo Trial and Beyond: Reflexions of a Peacemonger, Cambridge 1994
Scharf M.P., Schabas W.A., Slobodan Milosevic on Trial: A Companion, New York 2002
Wilt H. van der, Justifications and Excuses in International Criminal Law: An Assesment of the Case-law of the ICTY, [w:] The Legacy of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, red. B. Swart, A. Zahar, G. Sluiter, Oxford 2011
Ziewiński J., Rozkaz wojskowy w prawie karnym, Warszawa 1986
Dr Patrycja Bróżek
Waganiec
Problem dodatkowych (niezaspokojonych) roszczeń cywilnoprawnych niezasądzonych w procesie karnym
Punktem centralnym rozważań w ramach niniejszej publikacji jest próba określenia relacji pomiędzy obowiązkiem naprawienia szkody lub zadośćuczynieniem za doznaną krzywdę, a dochodzeniem dodatkowych („niezaspokojonych”) roszczeń wynikających z przestępstwa na drodze procesu cywilnego. Różne wątpliwości na tym tle pojawiają się szczególnie wówczas, gdy np. sąd w uzasadnieniu wyroku stwierdzi, iż pomimo popełnionego przez sprawcę przestępstwa nie wyrządził on pokrzywdzonemu szkody, czy krzywdy (chociaż w ocenie pokrzywdzonego one wystąpiły); lub nie sprecyzuje on jednoznacznie, czy obowiązek ich naprawienia został orzeczony w całości, czy też nie (choć niewątpliwie takich dwuznaczności powinien sąd unikać); albo gdy pokrzywdzony z powodu swojej bierności nie zgłosi wszystkich przysługujących mu roszczeń. W związku z tym powstają dwa istotne pytania: kiedy sąd może orzec obowiązek naprawienia szkody tylko w części oraz jakie konkretnie rozstrzygnięcia dotyczące tego samego roszczenia cywilnoprawnego mogą zapaść w przypadku ewentualnej kumulacji drogi cywilnej i karnej na różnych etapach (i w różnych konfiguracjach)? We wskazanych powyżej (przykładowych) sytuacjach pojawia się wspomniany problem ewentualnych dodatkowych („niezaspokojonych”) roszczeń cywilnoprawnych, których pokrzywdzony może jeszcze dochodzić i próba jego rozwiązania (oraz odpowiedzi na przedstawione pytania) jest między innymi przedmiotem szerszej analizy w ramach niniejszej publikacji.
Słowa kluczowe: prawo karne, prawo cywilne, kompensacja, szkoda, zbieg postępowania cywilnego i karnego
The Problem of Additional (Non-Satisfied) Civil Law Claims Not Granted in the Criminal Trial
The focal point of the considerations in this publication is an attempt to determine the relationship between the obligation to repair the damage or compensate for the harm suffered and the pursuit in a civil trial of additional (‘non-satisfied’) claims resulting from the crime. The two important questions arise: when can the court adjudicate an obligation to repair the damage only in part, and what specific determinations regarding the same civil law claim may be made in the event of a possible accumulation of civil and criminal proceedings at different stages (and in different configurations)? In the above-mentioned situations (examples), there arises the problem of possible additional (‘non-satisfied’) civil law claims that the victim may still pursue. An attempt to solve it (and answer the questions presented) is, inter alia, the subject of a broader analysis in this publication.
Keywords: criminal law, privat law, compensation, damage, accumulation of civil and criminal proceedings
Bibliografia
Bróżek P., Utracone korzyści (lucrum cessans) i tzw. szkoda ewentualna w prawie karnym, Przegląd Sądowy 2020, nr 11–12
Broniewicz W., W kwestii stosunku postępowania karnego do cywilnego, PiP 1957, nr 2
Bruzdowicz A., Glosa do wyroku SN z dnia 23 listopada 2006 r., I KK 32/06, Prokurator 2008, nr 4
Cieślak W., Nawiązka w polskim prawie karnym – wczoraj, dzisiaj i jutro, [w:] Goudium in litteris est. Księga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Genowefie Rejman, red. L. Gardocki, M. Królikowski, A. Walczak-Żochowska, Warszawa 2005
Cieślak W., Nawiązka w polskim prawie karnym, Gdańsk 2006
Giętkowski R., Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, [w:] Środki karne, przepadek i środki kompensacyjne w znowelizowanym kodeksie karnym, red. P. Daniluk, Warszawa 2017
Daszkiewicz W., Naprawienie szkody w prawie karnym, Warszawa 1972
Gensikowski P., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2006 r., Palestra 2008, nr 3–4
Gensikowski P., Aktualne problemy nawiązki jako alternatywy obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 2 k.k.), Przegląd Sądowy 2011, nr 9
Gensikowski P., Przedawnienie orzeczenia i wykonania obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz wpływ niewykonania tego środka na zatarcie skazania – uwagi na tle projektów nowelizacji Kodeksu karnego, Przegląd Sądowy 2015, nr 2
Gensikowski P., Nadanie klauzuli wykonalności orzeczeniom co do roszczeń majątkowych wydanym w procesie karnym – uwagi na tle zmian ustawowych dokonanych w 2015 r., Przegląd Sądowy 2018, nr 1
Gostyński Z., W sprawie niektórych cywilnoprawnych aspektów obowiązku naprawienia szkody z art. 75 k.k., Nowe Prawo 1974, nr 4
Gostyński Z., Karnoprawny obowiązek naprawienia szkody, Katowice 1984
Gostyński Z., Obowiązek naprawienia szkody w nowym ustawodawstwie karnym, Kraków 1999
Grzegorz M., O rozumieniu pojęcia szkody na gruncie prawa karnego, Prokuratura i Prawo 2020, nr 2
Hofmański P., Kilka uwag na temat prejudycjalności w polskim procesie karnym, PiP 1989, nr 8
Iwański M., Jakubowski M., Pałka K., [w:] Nowelizacja prawa karnego 2015. Komentarz,
red. W. Wróbel, Kraków 2015
Konarska-Wrzosek V., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Lach, J. Lachowski, T. Oczkowski, I. Zgoliński, A. Ziółkowska, V. Konarska-Wrzosek, Warszawa 2020
Kubiak R., Środek kompensacyjny w postaci obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia – art. 46 k.k. po nowelizacji z 2015 r., Prawo Asekuracyjne 2016, nr 1
Krzyżanowski D., Prawnokarne instytucje służące zaspokojeniu roszczeń pokrzywdzonego a dochodzenie roszczeń w procesie cywilnym, Palestra 2008, nr 9–10
Lachowski J., Oczkowski T., Obowiązek naprawienia szkody jako środek karny, Prokuratura i Prawo 2007, nr 9
Muszyńska A., Naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, Warszawa 2010
Muszyńska A., Łucarz K., Naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem – uwagi na tle nowelizacji kodeksu karnego z dnia 20 lutego 2015 r., Opolskie Studia Administracyjno-Prawne 2015, nr 3
Oleksy K., Charakter prawny obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem a przedmiot i paradygmat procesu karnego, Prokuratura i Prawo 2019, nr 5
Partyk A., Charakter współuczestnictwa roszczeń z tytułu odszkodowania i zadośćuczynienia w związku ze śmiercią osoby najbliższej, LEX/el. 2016
Resengarten F., Obowiązek naprawienia szkody z art. 75 k.k. i niektóre cywilnoprawne aspekty, Nowe Prawo 1973, nr 10
Rodziewicz J., Prejudycjalność w postępowaniu cywilnym, Gdańsk 2000
Samborski E., Dochodzenie roszczeń cywilnych w procesie karnym, Warszawa 2008
Stefański R.A., [w:] Kodeks karny, Komentarz, red. R.A. Stefański, Warszawa 2015
Szczucki K., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. II, Komentarz do art. 32–116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2017
Szpunar A., Odszkodowanie za szkodę majątkową. Szkoda na mieniu i osobie, Bydgoszcz 1998
Tarwacki P., Naprawienie szkody i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w wyroku skazującym. Glosa do wyroku SN z dnia 5 kwietnia 2017 r., III KK 418/16, PiP 2019, nr 9
Trzewik J., Cywilnoprawny charakter środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody. Glosa do wyroku SN z dnia 18 sierpnia 2017 r., II CSK 844/16, Glosa 2018, nr 1
Walczyński I., Charakter prawny środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody, LEX/el. 2020
Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2013
Zalewski W., Sprawiedliwość naprawcza. Początek ewolucji polskiego prawa karnego?, Gdańsk 2006
Prof. dr hab. Wojciech J. Kocot
Uniwersytet Warszawski
Regulacja formy oświadczenia w nowym kodeksie cywilnym
W 2015 r. Komisja Kodyfikacji Prawa Cywilnego przygotowała poprawiony i uzupełniony projekt księgi I nowego Kodeksu cywilnego, którego ostateczna wersja została opublikowana wraz z komentarzami już po jej rozwiązaniu. Dział V projektu (art. 85-95) ograniczono do dyrektyw zagadnień ogólnych wspólnych dla wszystkich rodzajów formularzy – uregulowanych w Kodeksie lub w innych ustawach (np. akt notarialny, podpisy poświadczone). Po raz pierwszy wyartykułowano zasady swobody i kompletności formy oraz zharmonizowano konsekwencje ich nieprzestrzegania. Artykuł omawia te propozycje na szerszym tle ustaleń dogmatycznych oraz interpretacji i praktyki dotychczas obowiązujących przepisów.
Słowa kluczowe: forma, swoboda formy, trwały nośnik, oświadczenie, pismo, dokument, identyfikacja, podpis, pieczęć, data pewna, czynność następcza, klauzula integracyjna, ekwiwalentność, dowód
Regulation of the Form of Declaration of Intent under a new Civil Code
In 2015, the Commission for the Codification of Civil Law prepared a revised and completed draft of Book I of a new Civil Code, the final version of which was published – with commentaries – already after the Commission's dissolution. Section V of the draft (Articles 85 to 95) was limited to directives on general issues common to all forms of declarations of intent – regulated in the Code or in other statutes (e.g., the notarial deed, authenticated signatures). In some parts, the provisions of the current Civil Code (CC) were retained with revisions. For the first time, the principles of freedom and completeness of form were articulated and the consequences of non-compliance were harmonized. Modelled on section 126b of the German Civil Code, a distinction was made between the primary form and its distinct varieties (the form that identifies the person making the declaration, the signed written form, and the form with authenticated date). Subsequently, the form of uni- or bilateral declarations altering, modifying or renouncing a previous agreement, the form of pactum de forma, the clause indicating that the writing embodies all the terms agreed by the parties (merger clause) – were structured anew. The definition of a specific form of transaction concerning an undertaking, which is articulated in the present Civil Code (Article 751 CC), was omitted. On the other hand, the proposed provision on the so-called ‘letter of confirmation’ (Article 771 CC) was incorporated among the provisions of Book II of the new Code on contract formation, next to the provision regulating modified acceptance. The provisions of Article 79 of the current CC on the substitute form for handwritten signatures were repeated, with the notion of ‘ink’ fingerprint replaced with a ‘durable’ one due to the widespread use of information technologies and readily accessible methods of electronic authentication. Unfortunately, the terminology used in Section V was inconsistent with other provisions the of Civil Code’s and with the provisions of the Code of Commercial Partnerships and Companies. This concerned, in particular, ‘document’, ‘durable medium’, ‘writing’ or ‘in writing’. The draft would need to be harmonized with Regulation (EU) No 910/2014 of 23 July 2014 on electronic identification and trust services for electronic transactions in the internal market. The draft tentatively specifies qualified electronic signature as an equivalent of handwritten signature. Such strict requirement is not welcome in business circles. The corresponding form should rather be advanced electronic signature, which is recognized in the Regulation.
Keywords: form, freedom of form, durable medium, declaration, writing, document, identification, signature, stamp/seal, authenticated date, follow-up acts, merger clause, equivalence, proof
Bibliografia
Ambroziewicz A., Podpis elektroniczny – pojęcie i funkcje w obrocie, Przegląd Sądowy 2001, nr 1
Brzozowski A., Kocot W.J., Skowrońska-Bocian E., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2022
Butkiewicz M., Wpływ ustawy o podpisie elektronicznym na formę czynności prawnych, Przegląd Prawa Handlowego 2003, nr 4
Czachórski W., Brzozowski A., Safjan M., Skowrońska-Bocian E., Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2009
Drozd E., Forma czynności prawnej zastrzeżona wolą stron, Zeszyty Naukowe UJ 1973, nr 1
Drozd E., Kuniewicz Z., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2 Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2019
Giaro M., Cywilnoprawne pojęcie pisemności w społeczeństwie informacyjnym, PiP 2009, nr 10
Gilowski P., Data pewna a forma oświadczenia woli z datą pewną, Rejent 2001, nr 3
Gołaczyński J., Propozycje zmian formy czynności prawnych w nowym Kodeksie cywilnym, Rejent 2008, nr 2
Goździaszek Ł., Elektroniczna postać pełnomocnictwa do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu i wykonywania prawa głosu, Przegląd Prawa Handlowego 2009, nr 6
Górska K., Forma pisemna w obrocie gospodarczym po nowelizacji kodeksu cywilnego, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2004, nr 1
Górska K., Zachowanie zwykłej formy pisemnej czynności prawnych, Warszawa 2007
Grochowski M., Skutki braku zachowania formy szczególnej oświadczenia woli, Warszawa 2017
Grzybowski S., [w:] System Prawa Cywilnego, t. 1, red. S. Grzybowski, Ossolineum 1974
Gwiazdomorski J., Próba korektury pojęcia czynności prawnej, Zeszyty Naukowe UJ 1974, nr 346
Janowski J., Podpis elektroniczny w obrocie prawnym, Warszawa 2007
Jasiakiewicz M., Zawarcie umowy w obrocie handlowym, Toruń 1995
Jędrzejewska A., Koncepcja oświadczenia woli w prawie cywilnym, Warszawa 1992
Kaspryszyn J., Podpis własnoręczny jako element zwykłej formy pisemnej czynności prawnej, Warszawa 2007
Kocot W.J., Elektroniczna forma oświadczeń woli, Przegląd Prawa Handlowego 2001, nr 3
Kocot W.J., Charakter prawny podpisu elektronicznego, Przegląd Prawa Handlowego 2002, nr 4
Kocot W.J., Wpływ Internetu na prawo umów, Warszawa 2004
Kocot W.J., Odpowiedzialność przedkontraktowa, Warszawa 2013
Kocot W.J., Dalsza modernizacja kodeksowej regulacji formy pisemnej czynności prawnej, Przegląd Prawa Handlowego 2016, nr 10
Kocot W.J., [w:] Brzozowski A., Kocot W.J., Opalski W., Prawo rzeczowe. Zarys wykładu, Warszawa 2021
Kocot W.J., Zawarcie umowy w projekcie nowego kodeksu cywilnego, PiP 2022, nr 3
Krajewski M., Zmiany regulacji formy czynności prawnych, Przegląd Prawa Handlowego 2003, nr 7
Krekora-Zając D., Klauzule integralności jako sposób regulacji stosunków między stronami i wykładni postanowień umowy, Wojskowy Przegląd Prawniczy 2008, nr 2
Kruszewski A., Podpisy oraz formy oświadczeń woli składanych w ramach spółek handlowych a forma dokumentowa, Przegląd Prawa Handlowego 2019, nr 12
Łolik M., Charakter prawny klauzul integralności umowy w prawie polskim, Przegląd Prawa Handlowego 2007, nr 8
Maciejewska-Szałas M., Forma dokumentowa i elektroniczna czynności prawnych w projekcie księgi pierwszej kodeksu cywilnego, [w:] Współczesne problemy prawa zobowiązań, red. A. Olejniczak, J. Haberko, A. Pyrzyńska, D. Sokołowska, Warszawa 2015
Machnikowski P., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 5, Zobowiązania – część ogólna, red. K. Osajda, Warszawa 2020, § 26
Marucha-Jaworska M., Podpis elektroniczny, Warszawa 2002
Marucha-Jaworska M., Podpisy elektroniczne, biometria, identyfikacja elektroniczna. Elektroniczny obrót prawny w społeczeństwie cyfrowym, Warszawa 2015
Matuszyk K.J., Forma czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami, Przegląd Prawa Handlowego 2004, nr 9
Moskwa L., Oświadczenie dorozumiane a swoboda formy czynności prawnej, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1983, nr 1
Ohanowicz A., [w:] Ohanowicz A., Górski J., Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970
Pazdan M., O projektowanym unormowaniu formy czynności prawnych, Rejent 2001, nr 9
Pecyna M., [w:] System Prawa Handlowego, t. 5A, Prawo umów handlowych, red. M. Stec, Warszawa 2020
Radwański Z., Teoria umów, Warszawa, 1977
Radwański Z., Wykładnia oświadczeń woli składanych indywidualnym adresatom, Wrocław 1992
Radwański Z., Elektroniczna forma czynności prawnej, Monitor Prawniczy 2001, nr 22
Radwański Z., O zmianie przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących pisemnej formy oświadczeń woli, Monitor Prawniczy 2003, nr 9
Radwański Z., Kuniewicz Z., [w:] System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne – część ogólna, red. Z. Radwański, A. Olejniczak, Warszawa 2019
Rajski J., Prawo o kontraktach w obrocie gospodarczym, Warszawa 2000
Romanowski M., Opalski A., Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych w sprawie wykonywania niektórych praw akcjonariuszy spółek notowanych na rynku regulowanym, Monitor Prawniczy 2009, nr 7 (dodatek)
Romanowski M., Skutki zastrzeżenia w umowie merger clause, Przegląd Prawa Handlowego 2011, nr 12
Rosengarten F., Podpis i jego znaczenie w prawie cywilnym, Palestra 1973, nr 1
Sadomski J., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Gudowski, t. 1, Warszawa 2021
Safjan M., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2020
Strugała R., [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2021
Szostek D., Czynność prawna a środki komunikacji elektronicznej, Kraków 2004
Szostek D., Nowe ujęcie dokumentu w polskim prawie prywatnym ze szczególnym uwzględnieniem dokumentu w postaci elektronicznej, Warszawa 2012
Szpunar A., Uwagi o pojęciu czynności prawnej, PiP 1974, nr 12
Szpunar A., Zakres formy notarialnej przy przeniesieniu własności nieruchomości, Nowe Prawo 1987, nr 9
Zoll F., Uwagi do art. 92 projektu – tzw. merger clause, Transformacje Prawa Prywatnego 2010, nr 4
Zoll F., [w:] Kodeks cywilny. Księga I. Część ogólna. Projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego przyjęty w 2015 r. z objaśnieniami opracowanymi przez członków zespołu problemowego KKPC, red. P. Machnikowski, Warszawa 2017
Prof. dr hab. Jan Kulesza
Uniwersytet Łódzki
Stan wyższej konieczności. Obrona konieczna. Prawo do strajku. Glosa do wyroku SN z 5.06.2019 r., IV KK 230/18
W glosowanej sprawie dwoje członków zarządu szpitala zostało oskarżonych o przestępstwo z ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Ich karalne działanie polegało na odmowie podania stanowiska pracodawcy, którego reprezentowali, do protokołu rozbieżności, sporządzonego po przeprowadzonej mediacji, i odmowie podpisania tego protokołu. Orzekające sądy oskarżonych od postawionego im zarzutu uwolniły przyjmując, że działali jednocześnie w stanie wyższej konieczności oraz sytuacji kolizji obowiązków (art. 26 § 1 i 5 k.k.). Sąd Najwyższy judykaty te uchylił i zwrócił sprawę do ponownego rozpoznania. Po pierwsze, instytucje te nie mogą występować łącznie, ponieważ się wzajemnie wykluczają. Po drugie, nie zachodził stan niebezpieczeństwa wymagany dla przyjęcia stanu wyższej konieczności, ani tym bardziej stan bezpośredniego niebezpieczeństwa. Po trzecie, stan wyższej konieczności nie może znaleźć zastosowania wówczas, gdy sprawca „zamachu” na dobra prawne zachowuje kontrolę nad zagrożeniem sprowadzanym swoim zamachem. Z tych, między innymi, względów, ani stan wyższej konieczności, ani kolizja obowiązków nie mogły w badanym stanie faktycznym znaleźć zastosowania.
Słowa kluczowe: obrona konieczna, stan wyższej konieczności, prawo do strajku, bezpośrednie niebezpieczeństwo
Commentary on Judgment of the Supreme Court of 5 June 2019, IV KK 230/18
In the commented case, two members of hospital management board were accused of an offence defined in the Act on Resolution of Collective Disputes. Their punishable act consisted in refusing to state the standpoint of the employer they represented for the report of divergences prepared after the mediation and refusing to sign the report. The adjudicating courts released the accused from the charges against them, assuming that they had acted simultaneously in a state of necessity and in a situation of a conflict of obligations (Article 26(1) and (5) of the Polish Penal Code). The Supreme Court overruled these judgments and remanded the case for re-examination. Firstly, these two criminal institutions cannot be applied together because they are mutually exclusive. Secondly, there was no state of danger required for the recognition of a state of necessity, let alone a state of immediate danger. Thirdly, the state of necessity cannot be recognized when the perpetrator of an ‘assault’ on legal interests retains control over the threat brought about by their assault. For these and other reasons, neither the state of necessity, nor the conflict of obligations could be applied to the examined facts.
Keywords: necessary defense, state of necessity, right to strike, imminent danger
Bibliografia
Andrejew I., [w:] I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973
Andrejew I., Polskie prawo karne w zarysie, Warszawa 1989
Bafia J., Polskie prawo karne, Warszawa 1989
Buchała K., Prawo karne materialne, Warszawa 1989
Buchała K., Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji drogowej, Warszawa 1973
Buchała K., Zoll A., Polskie prawo karne, Warszawa 1997
Cypin S., [w:] Encyklopedia podręczna prawa karnego, t. II, red. W. Makowski, Warszawa ok. 1938
Cypin S., Stan wyższej konieczności w prawie karnem, Warszawa 1932
Daniluk P., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. R.A. Stefański, Warszawa 2020
Daniluk P., Stan wyższej konieczności jako okoliczność wyłączająca bezprawność karną czynu, SP 2007, nr 2
Daszkiewicz K., Glosa do wyroku SN z 23.10.1967 r., III K 113/67, OSPiKA 1968, nr 7–8
Filar M., Lekarskie prawo karne, Kraków 2000
Filar M., Odpowiedzialność karna lekarza za zaniechanie udzielenia świadczenia zdrowotnego (nieudzielenie pomocy), Prawo i Medycyna 1999, nr 3
Giezek J., [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, red. J. Giezek, LEX 2012
Grześkowiak A., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Legalis 2021
Hanausek T., Element bezpośredniości jako znamię niektórych typów przestępstw, PiP 1964, nr 12
Indecki K., Liszewska A., Prawo karne materialne. Nauka o przestępstwie, karze i środkach penalnych, Warszawa 2002
Kulesza J., Przestępstwo nieudzielenia pomocy w niebezpieczeństwie. Art. 162 k.k. na tle uwag dotyczących § 323 c niemieckiego kodeksu karnego, Łódź 2008
Lachowski J., [w:] System Prawa Karnego, t. 4, Nauka o przestępstwie. Wyłączenie i ograniczenie odpowiedzialności karnej, red. L.K. Paprzycki, Warszawa 2016
Lachowski J., Stan wyższej konieczności w polskim prawie karnym, Warszawa 2005
Lachowski J., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, t. I, Komentarz do art. 1–31, pod red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Legalis 2011
Lachowski J., [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. V. Konarska-Wrzosek, Lex 2020
Makarewicz J., Kodeks karny z komentarzem, Lwów 1938
Makarewicz J., Prawo karne ogólne, Kraków 1914
Marek A., Satko J., Okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Komentarze. Piśmiennictwo. Orzecznictwo, Warszawa 2000
Marek A., [w:] A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, LEX 2010
Mioduski K., [w:] J. Bafia, K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1987
Pławski S., Prawo karne, cz. II, Warszawa 1966
Radecki W., Stan wyższej konieczności na tle aktualnych potrzeb praktyki, ZNASW 1978, nr 22
Rejman G., [w:] Kodeks karny. Część ogólna, red. G. Rejman, Warszawa 1999
Siewierski M., Kodeks karny i Prawo o wykroczeniach. Komentarz, Warszawa 1965
Spotowski A., Funkcja niebezpieczeństwa w prawie karnym, Warszawa 1990
Spotowski A., O obowiązku udzielania pomocy, Studia Iuridica 1991, vol. XIX
Stefański R.A., Prawo karne materialne. Część ogólna, Warszawa 2008
Śliwowski J., Prawo karne, Warszawa 1979
Świda W., Prawo karne, Warszawa 1986
Świda W., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa-Wrocław 1961
Tokarczyk D., [w:] Komentarz do niektórych przepisów ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych [w:] Przestępstwa i wykroczenia związane z zatrudnieniem. Komentarz, Lex 2021
Wąsek A., Kodeks karny. Komentarz, t. I, Gdańsk 1999
Wilk L., Aksjologiczne problemy stanu wyższej konieczności, PiP 2008, nr 11
Wilk L., Stan wyższej konieczności w prawie karnym skarbowym, Palestra 1999, nr 1–2
Zoll A., [w:] Komentarz do Kodeksu karnego. Część ogólna, red. K. Buchała, Warszawa 1994.
Zoll A., [w:] Kodeks karny. Część ogólna. t. I, cz. I. Komentarz do art. 1–52, red. A. Zoll, W. Wróbel, LEX 2016
Zontek W., [w:] Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz do art. 1–116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Legalis 2017
Dr Bartosz Jagura
Europejski Uniwersytet Viadrina we Frankfurcie nad Odrą
Mgr Anna Tomiczek
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Należyte sprawdzenie przez działającego w dobrej wierze sygnalistę dokładności i wiarygodności zgłaszanych informacji. Glosa do wyroku ETPC z 16.02.2021 r., Gawlik v. Liechtenstein
W glosie na kanwie wyroku ETPCz z 16.02.2021 r. w sprawie Gawlik przeciwko Liechtensteinowi (skarga nr 23922/19) przedstawiono problemy natury prawnej i praktycznej związane z należytym sprawdzeniem przez sygnalistę dokładności i wiarygodności przekazywanych informacji. Odnosząc się do stanu faktycznego sprawy autorzy stawiają pytania o stopień należytej staranności, jakiej można wymagać od sygnalisty przed dokonaniem zgłoszenia oraz hierarchię między wewnętrznym a zewnętrznym kanałem zgłoszeń. Poddając w wątpliwość tezy zawarte w wyroku autorzy wskazują na zagrożenia z nimi związane w kontekście warunków objęcia ochroną zgłaszającego wynikających z projektowanej polskiej ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa.
Słowa kluczowe: sygnalista, prawo polskie, prawa człowieka, ETPC, prawo pracy
Due Check by a Whistleblower Acting in Good Faith of the Accuracy and Credibility of Disclosed Information. Commentary on ECtHR Judgment of 16 February 2021, Gawlik v. Liechtenstein
This article, on the basis of ECHR judgment of 16 February 2021, Gawlik v. Liechtenstein (application No. 23922/19), outlines the legal and practical problems associated with a whistleblower's due diligence in checking the accuracy and reliability of the information provided. Referring to the facts of the case, the authors raise questions about the degree of due diligence that can be required of a whistleblower before reporting and the hierarchy between internal and external reporting channels. Questioning the operative part of the judgment, the authors point out the dangers associated with them in the context of the conditions for whistleblower protection under the proposed Polish whistleblower protection bill.
Keywords: whistleblower, Polish law, human rights, ECtHR, labor law
Bibliografia
Jagura B., Makowicz B. (red.), Systemy zarządzania zgodnością w praktyce, Warszawa 2020
Tokarczyk D., Whistleblowing i wewnętrzne postępowania wyjaśniające, Warszawa 2020
Zamów prenumeratę: https://www.profinfo.pl/czasopisma
