Zasady horyzontalne unijnej polityki spójności
Profesor Stanisław Biernat
Redaktor Naczelny „EPS”
Wpływ nieprawidłowości w procedurach powoływania polskich sędziów na naruszenie prawa unijnego
Szanse na przełamanie kryzysu w polskim sądownictwie za pomocą zmian w ustawodawstwie, nie mówiąc już o zmianach w Konstytucji, wydają się mało realne w perspektywie najbliższych lat. Nie można też obecnie liczyć na kontrolę zgodności stanu prawnego z Konstytucją dokonaną przez prawidłowo obsadzony i funkcjonujący Trybunał Konstytucyjny. W tej sytuacji miarodajnym punktem odniesienia pozostaje działalność trybunałów europejskich. Zaowocowała ona wydaniem kilkudziesięciu orzeczeń przez TSUE i ETPC, począwszy od 2019 r. W orzeczeniach tych zostały sprecyzowane europejskie standardy niezawisłości i bezstronności sędziowskiej wynikające z art. 19 ust. 1 TUE w zw. z art. 47 KPP oraz art. 6 § 1 EKPC, a także dokonana w tym kontekście ocena polskiego prawa i praktyki.
Professor Stanisław Biernat
‘EPS’ Editor-in-Chief
The Impact of Irregularities in Procedures for the Appointment of Polish Judges on Violations of EU Legislation
The chances of overcoming the crisis in the Polish judiciary through legislative changes, not to mention amendments to the Constitution, are rather low in the coming years. A verification of the compliance of the provisions of legal regulations with the Constitution by the properly staffed and functioning Constitutional Tribunal cannot be expected either. In this situation, the activities of European courts remain a reliable point of reference. As a result, since 2019, the CJEU and the ECtHR have issued dozens of judgements. These judgements have clarified the European standards for independence and impartiality of judges under Article 19( 1) TEU in conjunction with Article 47 of the CFR and Article 6(1) of the ECHR, as well as the assessment of the Polish law and practice in this context.
dr Jacek Jaśkiewicz
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2934-9858).
Zasady horyzontalne unijnej polityki spójności
Model zarządzania dzielonego unijną polityką spójności pozostawia państwom członkowskim pewną swobodę w kreowaniu krajowych systemów zarządzania i kontroli. Granice tej swobody wyznaczają prawo unijne i jego zasady, stanowiące normatywną reprezentację wartości relewantnych dla Unii i jej systemu prawnego. Wśród nich znajdują się tzw. zasady horyzontalne, których poszczególne przypadki zostały wskazane w preambułach lub przepisach unijnego prawa ustawowego. W prawie unijnym nie ma jednak terminu „zasada horyzontalna” ani wyjaśnienia motywów jego zastosowania. Nie jest to również nazwa mająca powszechne i utrwalone znaczenie w doktrynie prawa unijnego. To zagadnienie stanowi oś niniejszego opracowania, w którym dokonano teoretycznej analizy pojęcia „zasady horyzontalne”, ich funkcji oraz znaczenia dla systemu unijnej polityki spójności. Z przeprowadzonej analizy można wywnioskować, że zasady horyzontalne to zasady podstawowe, wynikające z traktatów unijnych, Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i konwencji międzynarodowych, które obowiązują i muszą być realizowane w całym systemie unijnej polityki spójności, na wszystkich jego etapach oraz szczeblach. Powtórzenie tych zasad w aktach prawa ustawowego i posłużenie się w odniesieniu do nich terminem „horyzontalny” uznane zostało za celowy zabieg legislacyjny wzmacniający ich poszanowanie i realizację. Ponieważ prawo unijnej polityki spójności spośród rozważanego katalogu zasad wyróżnia zasadę niedyskryminacji oraz zasadę „nie czyń poważnych szkód”, poświęcono im w niniejszym artykule dodatkowe uwagi. W tekście mowa jest również o tym, że szczególne funkcje w dookreślaniu zakresu normowania i zastosowania zasad horyzontalnych przypisuje się sądownictwu. W systemie unijnej polityki spójności są to w pierwszej kolejności Trybunał Sprawiedliwości UE oraz sądy krajowe rozpatrujące sprawy z tzw. elementem unijnym. Naruszenie zasad horyzontalnych może zaś prowadzić do daleko idących konsekwencji prawnych, włączywszy w to zastosowanie tzw. mechanizmu warunkowości.
Słowa kluczowe: polityka spójności UE, zasady horyzontalne
Pobierz treść artykułu
dr Jacek Jaśkiewicz
Jacob of Paradyż Academy in Gorzów Wielkopolski, Poland (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2934-9858).
Horizontal Principles of the EU Cohesion Policy
The shared-management model of the EU cohesion policy gives Member States a certain degree of freedom in creating national management and control systems. The limits of this freedom are determined by the EU legislation and its principles constituting the normative representation of values relevant to the Union and its legal system. They include the so-called horizontal principles, that are reiterated in particular instances in the preambles or provisions of applicable EU legislation. However, the EU legislation includes no definition of the notion of “horizontal principle,” as well as no explanation of the justification for its application. Moreover, this notion does not have a common and accepted meaning in the EU law doctrine. This article focuses on this issue, presenting a theoretical analysis of the notion of “horizontal principles,” their functions and their significance in the context of the system of the EU cohesion policy. The analysis shows that horizontal principles are fundamental principles derived from the EU treaties, the Charter of Fundamental Rights and international conventions, which apply and must be implemented throughout the system of the EU cohesion policy, at all its stages and levels. Reiterating these principles in statutory acts and the use of the term “horizontal” in reference to them were considered a deliberate legislative choice to strengthen respect and implementation thereof. Since the EU cohesion policy legislation, in the catalogue of principles under consideration, distinguishes the principle of non-discrimination and the ‘do no significant harm’ principle, additional attention is paid to these principles in the article. The article also mentions that the judiciary is assigned specific roles in defining the scope of normalization and application of horizontal principles. In the EU cohesion policy system, these are, in the first place, the Court of Justice of the EU and national courts dealing with cases with the so-called EU element. At the same time, violations of horizontal principles can have farreaching legal consequences, including the application of the so-called conditionality mechanism.
Keywords: EU cohesion policy, horizontal principles
Bibliografia/References
Biernat S. (red.), Kamienie milowe orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa 2019.
Brunazzo M., The history and evolution of Cohesion policy [w:] Handbook on Cohesion Policy in the EU, red. S. Piattoni, L. Polverari, Cheltenham–Northampton 2016.
Bukowski Z., Zrównoważony rozwój w systemie prawa, Toruń 2009.
Chauvin P., O zasadzie równości we Francji [w:] Równość i nierówności w prawie, red. D. Bach-Golecka, Warszawa 2024.
Czapliński W., Znaczenie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w procesie rozwoju prawa europejskiego, Warszawa 2021.
Doczekalska A., Jaśkiewicz J., Wykładnia aktów wielojęzycznego prawa pochodnego Unii Europejskiej przez polskie sądy administracyjne, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2014/5.
Dworkin R., Biorąc prawa poważnie, tłum. T. Kowalski, Warszawa 1998.
Grzybowski T., Wpływ zmian prawa na jego wykładnię, Warszawa 2013.
Hirschl R., Towards Juristocracy. The Origins and Consequences of the New Constitutionalism, Cambridge 2004.
Jaśkiewicz J., Unijna polityka rozwoju w perspektywie polityki prawa. System, instytucje, procedury, Warszawa 2023.
Kenig-Witkowska M., Koncepcja sustainable development w świetle systemu prawa pierwotnego Unii Europejskiej [w:] Równość i nierówności w prawie, red. D. Bach-Golecka, Warszawa 2024.
Kmieciak Z., Prawotwórstwo sędziowskie w sferze jurysdykcji sądów administracyjnych, „Państwo i Prawo” 2006/12.
Kordela M., Zasady prawa. Studium teoretycznoprawne, Poznań 2012.
Korycka M., Teoria zasad prawnych Roberta Alexy’ego, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” 2010/1.
Kożuch M., Karta Praw Podstawowych UE – samoistne źródło prawa czy zbiór zasad interpretacyjnych?, „Europejski Przegląd Sądowy” 2015/10.
Kułak M., Skutek bezpośredni zasady niedyskryminacji w relacjach horyzontalnych – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 22.01.2019 r., C-193/17, Cresco Investigation, „Europejski Przegląd Sądowy” 2019/6.
Kułak M., Śmiszek K., Kilka uwag o standardzie równości w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, „Europejski Przegląd Sądowy” 2017/2.
Leszczyński L., Kryteria pozaprawne w sądowej wykładni prawa, Warszawa 2022.
Leszczyński L., Maroń G., Zasady prawa. Ujęcie dogmatyczno-porównawcze, „Studia Iuridica Lublinensia” 2016/XXV(1).
Marek D., Baun M., Cohesion Policy in the European Union, London 2014.
Medeiros E., Bottlenecks and good practices of DNSH implementation in Cohesion Policy: a comparison between rural and urban areas, Lisbon 2024.
Ochmański J.W., Spory o działania ultra vires w Unii Europejskiej, Warszawa 2023.
Ott A., van der Loo G., The nexus the CCP and CFSP achieving foreign policy goals through trade restriction and market acces [w:] EU’s Common Foreign and Security Policy, red. S. Blockmans, P. Koutrakos, London 2018.
Shapiro S.J., The „Hart-Dworkin” Debate: A Short Guide for the Perplexed, „Public Law and Legal Theory” 2007/77.
Śledzińska-Simon A., Zasada równości i zasada niedyskryminacji w prawie Unii Europejskiej, „Studia BAS” 2011/2(26).
Teh R., Competition provisions in regional trade agreements [w:] Regional rules in the Global Trading System, red. A. Estevadeordal, K. Suominen, R. Teh, Cambridge 2009.
Vecchi V., EU Funds. Strategy and Management, Milano 2012.
von Bogdandy A., Principles of a systemic deficiencies doctrine: How to protect checks and balances in the Member States, „Common Market Law Review” 2020/3.
Wegner-Kowalska J., Idea governance a współczesne kierunki rozwoju prawa, „Państwo i Prawo” 2016/5.
Wróblewski J., Prawo obowiązujące a „ogólne zasady prawa”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1965/I(42).
Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., Zasady prawa. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1974
dr Marcin Kłoda
Adwokat
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7286-0662).
Stosowanie w czasie aktu w sprawie sztucznej inteligencji
Przedmiotem artykułu są zasady, według których jest stosowany w czasie akt w sprawie sztucznej inteligencji. Zasady te wynikają w części z przepisów przejściowych art. 111 aktu AI, a w części z rezydualnych norm prawa międzyczasowego Unii Europejskiej. Rozpoczęcie stosowania poszczególnych przepisów aktu AI następuje w kilku różnych datach, z których najwcześniejsza wypadła 2.02.2025 r. Przepisy międzyczasowe aktu AI przewidują w szczególności okresy dostosowawcze oraz zasadę niestosowania przepisów aktu AI do większości systemów AI wysokiego ryzyka wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku przed 2.08.2026 r.
Słowa kluczowe: sztuczna inteligencja, akt w sprawie sztucznej inteligencji, system AI, prawo międzyczasowe, retroakcja
dr Marcin Kłoda
The author is an advocate, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7286-0662).
AI Act Implementation Timeline
This article addresses the principles of the implementation of the AI Act over time. These principles arise partly from the transitional provisions of Article 111 of the AI Act and partly from the residual provisions of EU intertemporal law. Individual provisions of the AI Act become effective on different dates, of which the earliest was 2 February 2025. The transitional provisions of the AI Act introduce, in particular, transitional periods as well the principle of non-applicability of the AI Act to the majority of high-risk AI systems placed on the market or put into service before 2 August 2026.
Keywords: artificial intelligence, Artificial Intelligence Act, AI system, intertemporal law, retroactivity
Bibliografia/References
Cancela-Outeda C., The EU’s AI act: A framework for collaborative governance, „Internet of Things” 2024/27.
Czapska M., Akt o sztucznej inteligencji a walka z dezinformacją – przegląd wybranych obowiązków dostawców i podmiotów stosujących systemy AI, „Prawo Nowych Technologii” 2024/1.
Fernández-Llorca D., Gómez E., Sánchez I., Mazzini G., An interdisciplinary account of the terminological choices by EU policymakers ahead of the final agreement on the AI Act: AI system, general purpose AI system, foundation model, and generative AI, „Artificial Intelligence and Law” 2024.
Flisak D., Akt w sprawie sztucznej inteligencji, LEX 2024.
Flisak D., O niełatwym wytyczaniu granic rzeczywistości przez AI Act: zasada transparentności, deepfake, „Prawo Nowych Technologii” 2024/1.
García García S., Una aproximación a la futura regulación de la inteligencia artificial en la Unión Europea , „Revista de Estudios Europeos” 2022/79.
Grijalva Eternod J.R., Trazando el camino hacia una regulación efectiva: Breve análisis del Reglamento Europeo de Inteligencia Artificial de 2024 , „Revista Internacional & Comparada de Derechos Humanos” 2024/1.
Ho-Dac M., Premier décryptage du règlement européen sur l’intelligence artificielle (AI Act): vers un standard mondial de l’IA de confiance? , „Recueil Dalloz ” 2024/34.
Kłoda M., Zakres temporalny stosowania rozporządzenia Rzym II. Glosa do wyroku TS z dnia 17 listopada 2011 r., C-412/10, „Państwo i Prawo” 2012/9.
Kozłowski J., Akt w sprawie sztucznej inteligencji w praktyce – charakterystyka unijnej regulacji opartej na ryzyku, „Europejski Przegląd Sądowy” 2024/12.
Mir O., The AI Act from the Perspective of Administrative Law: Much Ado About Nothing?, „European Journal of Risk Regulation” 2024.
Nowakowski M., Ostatnie zmiany w ramach prawnych dla sztucznej inteligencji w Unii Europejskiej – krytyczna analiza, „Prawo Nowych Technologii” 2021/2.
Peukert A., Copyright in the Artificial Intelligence Act – A Primer, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4771976 (dostęp: 17.11.2024 r.).
Quintais J.P., Generative AI, Copyright and the AI Act (v.2), https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4912701 (dostęp: 17.11.2024 r.).
Rosati E., Infringing AI: Liability for AI-Generated Outputs under International, EU, and UK Copyright Law, „European Journal of Risk Regulation” 2024.
Rzymowski J., Definicja prawnicza sztucznej inteligencji na podstawie rozporządzenia PE i Rady (UE) 2024/1689 w sprawie sztucznej inteligencji, „Przegląd Prawa Publicznego” 2024/11.
Sousa e Silva N., The Artificial Intelligence Act: critical overview , https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4937150 (dostęp: 17.11.2024 r.).
Spałek D., Rzymowski J., Jak nie stosować AI Act na podstawie definicji systemu sztucznej inteligencji, „Prawo Nowych Technologii” 2024/2.
Susałko M., Podejście oparte na ryzyku w projekcie aktu w sprawie sztucznej inteligencji i RODO, „Prawo Nowych Technologii” 2023/1.
Wilk A., Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez sztuczną inteligencję a zasada winy i ryzyka, „Prawo Nowych Technologii” 2024/2.
Krzysztof Jajor
Szkoła Doktorska Nauk Społecznych, Uniwersytet Warszawski
(ORCID: https://orcid.org/0009-0003-5129-5240).
„Młodą asystentkę osobistą zatrudnię” – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 7.12.2023 r., C-518/22, J.M.P. przeciwko AP Assistenzprofis GmbH
Asystencja osobista jest formą wsparcia osób z niepełnosprawnościami polegającą na świadczeniu na ich rzecz przez wykwalifikowany personel indywidualnej pomocy w wykonywaniu codziennych czynności, których te osoby nie mogą realizować na równi z innymi. W sprawie C-518/22, J.M.P. przeciwko AP Assistenzprofis GmbH, Trybunał Sprawiedliwości mierzył się z zagadnieniem, czy przy naborze asystenta osobistego dla konkretnej osoby z niepełnosprawnością dopuszczalne jest formułowanie na bazie życzeń beneficjenta tej usługi wymogów rekrutacyjnych, które w typowej sytuacji stanowiłyby dyskryminację w dostępie do zatrudnienia ze względu na wiek. Trybunał orzekł, że odmienne traktowanie, jak w przedmiotowym postępowaniu, wynikało z zastosowania przewidzianego w prawie krajowym środka niezbędnego do ochrony praw i wolności innych osób w rozumieniu art. 2 ust. 5 dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, a co za tym idzie – z zastrzeżeniem dokonania przez sąd odsyłający weryfikacji w świetle wszystkich okoliczności sprawy – nie stanowiło dyskryminacji.
Słowa kluczowe: równe traktowanie, niedyskryminacja, dostęp do zatrudnienia, ogłoszenie o pracę, rekrutacja do pracy, prawo do samostanowienia, asystencja osobista
Krzysztof Jajor
Doctoral School of Social Sciences, University of Warsaw, Poland (ORCID: https://orcid.org/0009-0003-5129-5240).
“Young Female Personal Assistant Needed.” Commentary on the Judgment of the Court of Justice of the European Union of 7 December 2023, C-518/22, J.M.P. v AP Assistenzprofis GmbH
Personal assistance is a model of support to disabled persons provided by a qualified staff, involving individual help in daily activities that these persons cannot perform on an equal basis with others. In case C-518/22, J.M.P. v AP Assistenzprofis GmbH, the Court of Justice had to address the question of whether in the process of hiring a personal assistant to help a particular disabled person, it is permitted to formulate recruitment requirements that in a typical situation would constitute discrimination in access to employment on grounds of age. The Court of Justice ruled that a difference of treatment such as that at issue in the proceedings is the result of a measure that is necessary for the protection of the rights and freedoms of others, within the meaning of Article 2(5) of Council Directive 2000/78/EC of 27 November 2000 establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation, and thus – subject to verifications which it is for the referring court to carry out, having regard to all the facts of the case – shall not constitute discrimination.
Keywords: equal treatment, non-discrimination, access to employment, job advertisement, recruitment process, right to self-determination, personal assistance
Bibliografia/References
Dudek T., Dopuszczalne odstępstwa od zakazu dyskryminacji w prawie Unii Europejskiej [w:] Prawo antydyskryminacyjne Unii Europejskiej, red. A. Zawidzka-Łojek. A. Szczerba, Warszawa 2021.
Ellis E., Watson P., EU Anti-Discrimination Law, Oxford 2012.
Górski M., Glosa do wyroku TS z dnia 13 września 2011 r., C-447/09, LEX 2011.
Gyulavári T., Age discrimination: recent case law of the European Court of Justice, „ERA Forum” 2013/14.
Hejny H., Justifying Age Discrimination in Europe: A Case Law Analysis, „The Journal of Aging and Social Change” 2023/13(2).
Kalisz A., Krasoń R., Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 12 stycznia 2023 r. w sprawie C-356/21, J.K. vs. TP S.A, „Przegląd Sejmowy” 2023/6.
Kawecka A., Asystencja osobista wyzwaniem dla samorządu terytorialnego [w:] Wsparcie potrzebujących wyzwaniem dla samorządu terytorialnego, red. K. Małysa-Sulińska, T. Podlejski, M. Stec, Warszawa 2024.
Majkowska-Szulc S., Tomaszewska M., Dyskryminacja w zatrudnieniu w braku możliwej do zidentyfikowania ofiary dyskryminacji. Glosa do wyroku TS z dnia 10 lipca 2008 r., C-54/07, „Europejski Przegląd Sądowy” 2009/7.
Maliszewska-Nienartowicz J., Dopuszczalne odstępstwa od ogólnego zakazu dyskryminacji w prawie UE [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 6, Prawo antydyskryminacyjne, red. J. Maliszewska-Nienartowicz, Warszawa 2020.
Maliszewska-Nienartowicz J., Dyskryminacja ze względu na wiek w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (przegląd wybranych rozstrzygnięć z lat 2014–2016), „Europejski Przegląd Sądowy” 2017/11.
Maliszewska-Nienartowicz J., Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości dotyczące wyjątku od zakazu dyskryminacji ze względu na istotny i determinujący wymóg zawodowy, „Europejski Przegląd Sądowy” 2018/8.
Maliszewska-Nienartowicz J., Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek w świetle rozstrzygnięć TS wydanych w okresie 2010–2013, „Europejski Przegląd Sądowy” 2014/5.
Szczerba A., Obszary dotknięte zakazem dyskryminacji w Unii Europejskiej [w:] Prawo antydyskryminacyjne Unii Europejskiej, red. A. Zawidzka-Łojek. A. Szczerba, Warszawa 2021.
Świątkowski A.M., Warunki dostępu do pracy i wolność wypowiedzi a homofobiczna polityka zatrudnienia, „Monitor Prawa Pracy” 2020/7.
Waddington L., The influence of the UN convention on the rights of persons with disabilities on EU Anti-discrimination Law [w:] EU Anti-Discrimination Law Beyond Gender, red. U. Belavusau, K. Henrard, Oxford 2019.
Martyna Królak
Główny specjalista, Ministerstwo Sprawiedliwości, Departament Prawa Europejskiego, Wydział Europejskiego Prawa Karnego
(ORCID: https://orcid.org/0009-0006-9789-3774).
Uchylenie możliwości zakończenia postępowania karnego w przypadku nieusuniętych naruszeń proceduralnych związanych z aktem oskarżenia – glosa do wyroku TS z 11.07.2024 r., C-265/23, Volieva
W glosowanym wyroku z 11.07.2024 r., C-265/23, Volieva, Trybunał Sprawiedliwości ocenił, czy przepisy decyzji ramowej 2008/841/WSiSW z 24.10.2008 r. w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, nieprzewidującemu przepisów przejściowych, w zakresie prawa oskarżonego do umorzenia postępowania sądowego, w przypadku stwierdzenia istotnych naruszeń przepisów proceduralnych w postępowaniu przygotowawczym związanych z aktem oskarżenia. Wyrok ten zapadł na skutek pytania prawnego zadanego przez sąd bułgarski, które z punktu widzenia polskiego ustawodawstwa dotyczy problematyki związanej z intertemporalnym obowiązywaniem ustawy karnej procesowej.
Autorka jako pracownik Wydziału Europejskiego Prawa Karnego w Ministerstwie Sprawiedliwości zajmuje się m.in. analizą orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, przygotowując oceny wyroków, w tym także wyroków mających znaczenie dla polskiego porządku prawnego. Jest autorką oceny wyroku C-265/23, na podstawie którego sporządziła niniejszą glosę. Ponadto, w ramach obowiązków, analizuje postępowania prowadzone przed Trybunałem pod kątem zasadności udziału Polski w tych postępowaniach, zwracając szczególną uwagę na ich wpływ na rozwiązania o charakterze systemowym w polskim prawie karnym.
Słowa kluczowe: zmiany legislacyjne, przepisy przejściowe, prawo intertemporalne, prawo karne procesowe, bezpośrednie stosowanie nowej ustawy, in dubio lex nova, zakaz działania prawa wstecz, reguła stadialności, reguła stadiów procesowych, zasada petryfikacji właściwości sądu
Martyna Królak
Chief Expert, Ministry of Justice, European Law Department, European Criminal Law Unit, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0009-0006-9789-3774).
Waiver of the Possibility to End Criminal Proceedings in the event of Unremedied Infringements of Procedural Rules Affecting the Indictment – Commentary on the Judgment of the Court of Justice of 11 July 2024, C-265/23, Volieva
In this judgment of 11 July 2024, C-265/23, Volieva, the Court of Justice assessed whether the provisions of Framework Decision 2008/841/JHA of 24 October 2008 on the fight against organised crime preclude national legislation, which does not contain transitional provisions, with respect to the accused’s right to have court proceedings discontinued where significant infringements of procedural rules affecting the indictment are identified in the pre-trial proceedings. This judgment was passed in response to a legal question referred by the Bulgarian court which, from the point of view of Polish legislation, applies to the issue of the intertemporal application of the Act on criminal proceedings.
As an employee of the European Criminal Law Department in the Ministry of Justice, the author is involved, inter alia, in the analysis of judgments of the Court of Justice of the European Union, preparing assessments of judgments, including those significant for the Polish legal order. She authored the assessment of judgment C-265/23, based on which this commentary has been prepared. Additionally, as part of her duties, she analyses proceedings before the Court of Justice in terms of the reasonableness of Poland’s participation in proceedings, paying special attention to their impact on systemic solutions in Polish criminal law.
Keywords: legislative amendments, transitional provisions, intertemporal law, criminal procedural law, direct application of a new act, in dubio lex nova, prohibition of the retroactivity of the law, stage approach rule, rule of stages of proceedings, rule of petrification of court jurisdiction
Bibliografia/References
Cieślak M., Polska procedura karna: podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984.
Kalinowski S., Polski proces karny, Warszawa 1971.
Rybak-Starczak A., Procedura karna: sądy grają w ping-ponga, a Sejm partaczy przepis za przepisem „Rzeczpospolita” nr 205 (7802) z 3.09.2007 r.
Wronkowska S., Zmiany w systemie prawnym. Z zagadnień techniki i polityki legislacyjnej, „Państwo i Prawo” 1991/8.
Wróbel W., Zmiana normatywna i zasady intertemporalne w prawie karnym, Kraków 2003.
Wróbel W., Zasady intertemporalne w prawie karnym procesowym, Kraków 2017.
Wysocki D., Najnowsze zmiany w procedurze karnej: dwóch prawników – dwie różne oceny „Rzeczpospolita” nr 208 (7805) z 6.09.2007 r.
Bartłomiej Kozak
Uniwersytet Jagielloński, Wydział Prawa i Administracji
(ORCID: https://orcid.org/0009-0003-0097-8949).
Obowiązek raportowania schematów podatkowych (MDR) a zasady pewności prawa i legalności – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 29.07.2024 r., C-623/22, Belgian Association of Tax Lawyers i in. przeciwko Premier ministre / Eerste Minister
Celem niniejszej pracy jest skoncentrowanie się na fragmencie wyroku TS, który dotyczy zgodności zmienionej dyrektywy Rady 2011/16/UE z 15.02.2011 r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie opodatkowania i uchylającej dyrektywę 77/799/EWG z zasadą pewności prawa oraz zasadą legalności w prawie karnym w kontekście szeroko rozumianego obowiązku raportowania schematów podatkowych (tj. zagadnienia nr 2 i 3 rozstrzygane przez TS). W pierwszej części opracowania przedstawiony zostanie krótki zarys przepisów regulujących MDR (ang. Mandatory Disclosure Rules), ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań wprowadzonych dyrektywą Rady (UE) 2018/822 z 25.05.2018 r. zmieniającą dyrektywę 2011/16/UE w zakresie obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania w odniesieniu do podlegających zgłoszeniu uzgodnień transgranicznych. Kolejno zaprezentowane zostanie stanowisko Trybunału wynikające z rozstrzygnięcia w wyroku C-623/22, Belgian Association of Tax Lawyers i in. Zwieńczeniem pracy będzie część krytyczna, w której przywołane zostaną argumenty na rzecz słuszności rozstrzygnięcia, lecz ze wskazaniem elementów, które TS pominął w uzasadnieniu i nie wziął pod rozwagę, wydając glosowane orzeczenie.
Słowa kluczowe: MDR (Mandatory Disclosure Rules, DAC6), dyrektywa 2011/16/UE, dyrektywa 2018/822, agresywne planowanie podatkowe, pewność prawa, cechy rozpoznawcze, kryterium głównej korzyści, automatyczna wymiana informacji podatkowych, prawo do prywatności, Karta praw podstawowych UE
Bartłomiej Kozak
Jagiellonian University, Faculty of Law and Administration, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0009-0003-0097-8949).
Tax Scheme Reporting Obligation (MDR) and Principles of Legal Certainty and Legality – Commentary on the Judgment of the Court of Justice of the European Union of 29 July 2024, C-623/22, Belgian Association of Tax Lawyers and Others v Premier ministre / Eerste Minister
This article focuses on the part of the judgment of the Court of Justice relating to the compliance of the amended Council Directive 2011/16/EU of 15 February 2011 on administrative cooperation in the field of taxation and repealing Directive 77/799/EEC with the principle of legal certainty and the principle of legality in criminal proceedings in the context of the broadly understood tax scheme reporting obligation (i.e. issues no. 2 and no. 3 addressed by the Court of Justice). The first part of the article briefly presents provisions on MDR (Mandatory Disclosure Rules), with a special consideration of solutions introduced by Council Directive (EU) 2018/822 of 25 May 2018 amending Directive 2011/16/EU as regards mandatory automatic exchange of information in the field of taxation in relation to reportable cross-border arrangements. Next, the position of the Court of Justice is discussed arising from the judgment of the Court, C-623/22, Belgian Association of Tax Lawyers and Others. The article concludes with a critical summary of arguments supporting the judgment, including the elements that the Court of Justice failed to take into account when issuing the commented judgment.
Keywords: MDR (Mandatory Disclosure Rules, DAC6), Directive 2011/16/EU, Directive 2018/822, aggressive tax planning, legal certainty, hallmarks, main benefit test, automatic exchange of tax information, rights to privacy, Charter of Fundamental Rights of the European Union
Bibliografia/References
Barcz J., Górka M., Wyrozumska A., Instytucje i prawo Unii Europejskiej, Warszawa 2023.
Grant Thornton, Schematy podatkowe – cechy i kryterium głównej korzyści, https://grantthornton.pl/publikacja/schematypodatkowe-cechy-i-kryterium-glownej-korzysci/ (dostęp: 4.02.2025 r.).
Kunkiel-Kryńska A., Metody harmonizacji prawa konsumenckiego w Unii Europejskiej i ich wpływ na procesy implementacyjne w państwach członkowskich, Warszawa 2012.
Kurasz M., Skwirowska J., Obowiązek raportowania schematów podatkowych innych niż schematy podatkowe transgraniczne a zasada proporcjonalności [w:] Raportowanie schematów
Majdowski F., Wykładnia unijnej dyrektywy o raportowaniu schematów podatkowych w świetle Karty Praw Podstawowych [w:] Raportowanie schematów podatkowych (MDR). Wybrane zagadnienia, red. D.J. Gajewski, Warszawa 2024.
Mik C., Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, t. 1, Warszawa 2000.
Modzelewska A., Obowiązek raportowania o schematach podatkowych w prawie polskim i prawie wybranych państw członkowskich Unii Europejskiej, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. Leonarda Etela, Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Prawa, Białystok 2022, Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/15179/1/A_Modzelewska_Obowiazek_raportowania_o_schematach_podatkowych.pdf (dostęp: 9.08.2025 r.).
podatkowych (MDR). Wybrane zagadnienia, red. D.J. Gajewski, Warszawa 2024.
Pogroszewska M., Raportowanie schematów podatkowych zgodne z prawem UE. Omówienie wyroku TS z dnia 29 lipca 2024 r., C-623/22 (Belgian Association of Tax Lawyers i in.), LEX 2024.
Raport CASP nr 3: Raportowanie schematów podatkowych (MDR) – doświadczenia i wyzwania, red. D.J. Gajewski, D. Jakubowska, J. Jankowski, Warszawa 2022.
Staszczyk P. [w:] System Prawa Unii Europejskiej, t. 1, Podstawy i źródła prawa Unii Europejskiej, red. S. Biernat, Warszawa 2020.
dr hab. Jacek Skrzydło, prof. UŁ
Uniwersytet Łódzki, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Międzynarodowego i Stosunków Międzynarodowych
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1597-8808).
dr hab. Jan Kulesza, prof. UŁ
Uniwersytet Łódzki, Wydział Prawa i Administracji, Katedra Prawa Karnego
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0574-9120).
Udział w autorstwie tekstu:
Jacek Skrzydło – 50%
Jan Kulesza – 50%
Zakaz publicznego noszenia wstążki św. Jerzego – glosa do decyzji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 19.11.2024 r., 11575/24, Borzykh przeciwko Ukrainie
W glosowanej decyzji Trybunał ocenił zgodność z Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności obowiązującego w Ukrainie zakazu publicznego używania, eksponowania lub noszenia wstążki św. Jerzego. Nie stwierdził naruszenia żadnego z przepisów EKPC przez Ukrainę. Odnośnie do zarzutu naruszenia prawa do prywatności uznał, że skarżący nie wykazał, by kwestionowany zakaz spowodował u niego cierpienie psychiczne lub niepokój lub w inny sposób wpłynął na jego sferę prywatną w taki sposób, który skutkował naruszeniem jego życia prywatnego. Odnośnie do ingerencji w wolność wypowiedzi przyjął, była ona uzasadniona jako konieczna w społeczeństwie demokratycznym, realizując pilną potrzebę społeczną. Na tym jednak argumentacja Trybunału się zakończyła. Nie określił dobra prawnego wchodzącego w kolizję z wolnością wypowiedzi i prawem do prywatności, które ma uzyskiwać przed nimi pierwszeństwo. Nie przeprowadził testu pozostałych elementów klauzuli limitacyjnej, zwłaszcza oceny narzędzia, którym posłużyło się państwo, oraz uzasadnienia głębokości ingerencji. Zgadzając się z konkluzją, należy zatem odrzucić sposób jej uzasadnienia. Jednocześnie jako warte zasygnalizowania jawi się, że na gruncie orzecznictwa, zwłaszcza Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych, zakaz taki, jak obowiązujący w Ukrainie, najprawdopodobniej należałoby uznać za naruszający I Poprawkę do Konstytucji.
Słowa kluczowe: wolność wypowiedzi, wstążka św. Jerzego, zakaz prezentowania symboli, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych, inwazja Rosji na Ukrainę
dr hab. Jacek Skrzydło
The author is a professor at the Department of International Law and International Relations, Faculty of Law and Administration, University of Lodz, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1597-8808).
dr hab. Jan Kulesza
The author is a professor at Department of Criminal Law, Faculty of Law and Administration, University of Lodz, Poland
(ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0574-9120).
Authors’ contributions:
Jacek Skrzydło – 50%
Jan Kulesza – 50%
Ban on the Public Use of the St. George Ribbon – Commentary on the Decision of the European Court of Human Rights of 19 December 2024, No. 11575/24, Borzykh v Ukraine
In the commented decision, the Court assessed the compatibility with the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms of the Ukrainian ban on the public use, display or wearing of the St. George ribbon. The Court found no violation of any provisions of the Convention by Ukraine. Concerning the alleged violation of the right to respect for private life, the Court held that the applicant had failed to show that the prohibition complained of caused him mental suffering or distress or otherwise had such an impact on his private sphere as to trigger an interference with his private life. Regarding the interference with freedom of expression, the Court found that the interference was justified as necessary in a democratic society, meeting a pressing social need. However, the Court closed its reasoning on this point. It did not specify the legal interest which override the rights to freedom of expression and respect for private life. Furthermore, the Court failed to conduct a full analysis of the remaining elements of the limitation clause, especially the assessment of the means employed by the State and the justification for the extent of the interference. Although the conclusion may be deemed acceptable, the underlying reasoning fails to withstand critical scrutiny. At the same time, it is worth noting that, under the U.S. Supreme Court jurisprudence, a prohibition such as that in force in Ukraine would most likely be considered a violation of the First Amendment to the U.S.
Keywords: freedom of expression, St. George ribbon, ban on the use of symbols, Supreme Court of the United States, Russian invasion of Ukraine
Bibliografia/References
Gardocki L., Europejskie standardy wolności wypowiedzi a polskie prawo karne, „Państwo i Prawo” 1993/3.
Garlicki L. [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz do artykułów 1–18, t. 1, red. L. Garlicki, Warszawa 2010.
Hofmański P., Komentarz do wybranych przepisów Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności [w:] Standardy prawne Rady Europy. Teksty i komentarze, t. 3, Prawo karne, red. E. Zielińska, D. Gajdus, A. Marek, Warszawa 1997.
Kamiński I.C., Ograniczenia swobody wypowiedzi dopuszczalne w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Analiza krytyczna, Warszawa 2010.
Kulesza J. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. J. Kulesza, Warszawa 2025.
Kurosz K., Wypowiedź symboliczna na ubraniu jako instrument ekspresji własnej osobowości (kiedy błyskawica przestaje być błyskawicą?), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2021/3.
Latham J., Dillon’s Rule Versus Home Rule: A Comprehensive, Comparative Review of the Impacts, “Honors Theses” 2016/485, https://egrove.olemiss.edu/hon_thesis/485 (dostęp: 5.08.2025 r.).
Mrowicki M., Kulesza J., Wolność wypowiedzi a ochrona porządku publicznego – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 11.10.2023 r., 67783/13, Gaspari przeciwko Armenii (nr 2), „Europejski Przegląd Sądowy” 2025/2.
Nowicki M.A., Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór orzecznictwa, Warszawa 1999.
Nowicki M.A., Wokół konwencji europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, LEX 2021.
Skrzydło J., Kulesza J., Znieważanie flagi państwowej – glosa do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 8.06.2023 r., 27926/21, Fragoso Dacosta przeciwko Hiszpanii, „Europejski Przegląd Sądowy” 2024/10.
Skrzydło J., Wolność słowa w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Analiza porównawcza, Toruń 2013.
Skrzydło J., Niedookreśloność i nadregulacja ustawy w orzecznictwie Sądu Najwyższego USA (na tle rozwiązań polskich), „Państwo i Prawo” 2009/1.
Wiśniewski A., Koncepcja marginesu oceny w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Gdańsk 2008.
dr Agnieszka Franczak
Adiunkt, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Katedra Prawa Finansowego; doradca podatkowy
(ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9393-634X).
Status transakcji obrotu walutą wirtualną bitcoin w systemie VAT – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości 22.10.2015 r., C-264/14, Skatteverket przeciwko Davidowi Hedqvistowi
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. C-264/14, Skatteverket przeciwko Davidowi Hedqvistowi, stanowi przełomowe orzeczenie w zakresie opodatkowania VAT transakcji z udziałem waluty wirtualnej (tzw. kryptowaluty) bitcoin. Trybunał uznał, że wymiana tradycyjnych walut na bitcoin oraz odwrotnie, dokonywana w celach zarobkowych, stanowi usługę zwolnioną z VAT na mocy art. 135 ust. 1 lit. e dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. Orzeczenie to miało istotne znaczenie dla ujednolicenia podejścia państw członkowskich do opodatkowania kryptowalut i zwiększenia pewności prawa dla uczestników rynku kryptowalut.
Słowa kluczowe: waluta wirtualna, kryptowaluty, bitcoin, VAT, zwolnienie VAT, dyrektywa VAT
dr Agnieszka Franczak
Assistant professor, Jagiellonian University in Kraków, Department of Financial Law, Poland; tax advisor
(ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9393-634X).
Status of ‘Bitcoin’ Virtual Currency Transactions in the VAT System – Introduction and Judgment of the Court of Justice of 22 October 2015, C-264/14, Skatteverket v David Hedqvist
The judgment of the Court of Justice, C-264/14, Skatteverket v David Hedqvist, is a breakthrough judgment pertaining to VAT on transactions relating to the ‘bitcoin’ virtual currency (so-called cryptocurrency). The Court of Justice held that the exchange of traditional currency for the ‘bitcoin’ virtual currency and vice versa, entered into to make a profit, constitutes a service exempt from VAT under Article 135(1)(e) of Council Directive 2006/112/EC of 28 November 2006 on the common system of value added tax. This judgment was crucial for harmonising the approach of Member States to the taxation of cryptocurrencies and enhancing legal certainty for cryptocurrency market participants.
Keywords: virtual currency, cryptocurrencies, bitcoin, VAT, VAT exemption, VAT Directive
Bibliografia/References
Bernat R., Zwolnienie z VAT waluty wirtualnej bitcoin. Glosa do wyroku TS z dnia 22 października 2015 r., C-264/14, „Glosa” 2017/1.
European Commission Group on the Future of VAT (2014) Working Paper 049, VAT Treatment of bitcoin, https://circabc.europa.eu/sd/a/4adc83f8-a7ab-48ee-b907–468459c0dad7/49%20-%20VAT%20treatment%20of%20bitcoin.pdf (dostęp: 9.09.2025 r.).
Lemonnier M., Rola badań porównawczych i interdyscyplinarnych w kwestiach rynku i nadzoru finansowego [w:] Prawo rynku finansowego. Doktryna, instytucje, praktyka , red. A. Jurkowska-Zeidler, M. Olszak, Warszawa 2015.
Nykiel-Mateo A., Opodatkowanie VAT-em kryptowalut, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2023/4.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest adiunktem w Zakładzie Prawa Europejskiego Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk oraz starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is an assistant professor in the Department of European Law at the Institute of Law Studies of the Polish Academy of Sciences and a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland,
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287).
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest asesorem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu,
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is an assessor at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland,
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188).