Kontrola konstytucyjności aktu prawa pierwotnego Unii Europejskiej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21dr hab. Aleksandra Kustra-Rogatka, prof. UMK
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Polska) (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1153-8717).
Kontrola konstytucyjności aktu prawa pierwotnego Unii Europejskiej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21
W dniu 7.10.2021 r. TK wydał wyrok w sprawie K 3/21 zainicjowanej wnioskiem Prezesa Rady Ministrów. Premier zakwestionował we wniosku przyjętą w orzecznictwie TS wykładnię wybranych przepisów Traktatu o Unii Europejskiej. Tłem tej kontrowersyjnej politycznie sprawy jest zaostrzający się konflikt między Polską a UE w zakresie zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem UE (art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej). Wiąże się on z wprowadzeniem w ostatnich latach szeregu zmian ustawowych ingerujących w niezależność sądów i niezawisłość sędziów. Niniejszy komentarz dotyczy wyłącznie prawnych aspektów rozstrzygnięcia TK. Wskazuje na specyfikę kontroli konstytucyjności aktów prawa pierwotnego UE oraz odejście TK w 2021 r. od dotychczasowej linii orzeczniczej w zakresie tej problematyki. W komentarzu poruszone zostały problemy istotnych wad formalnych wyroku TK wynikających z nienależytej obsady sądu oraz pozorności problemu konstytucyjnego sformułowanego we wniosku premiera, która powinna była skutkować umorzeniem postępowania w sprawie. Autorka wskazuje również na specyfikę zarzutu działania / aktu ultra vires, konsekwencje zastosowania formuły wyroku zakresowego oraz formułuje ocenę skutków prawnych komentowanego orzeczenia w systemie prawnym RP. Komentarz dotyczy wyłącznie tez sformułowanych w sentencji rozstrzygnięcia.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, kontrola konstytucyjności, Traktat o Unii Europejskiej, niezależność władzy sądowniczej, kryzys praworządności, działanie ultra vires
dr hab. Aleksandra Kustra-Rogatka, professor of the Nicolaus Copernicus University
Faculty of Law and Administration, Nicolaus Copernicus University in Torun (Poland) (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1153-8717).
Review of Constitutionality of an Act of European Union Primary Legislation in the Polish Constitutional Tribunal Judgment of 7 October 2021, K 3/21
On 7 October 2021, the Constitutional Tribunal (CT) issued a judgment in case K 3/21, initiated by an application of the Prime Minister. In it, the Prime Minister challenged the interpretation of selected provisions of the TEU adopted in CJ case law. The background of this politically controversial case is the escalating conflict between Poland and the EU over the duty to ensure effective judicial protection in areas covered by EU law (Article 19 of the Treaty on European Union). It was caused by the introduction in recent years of a number of legislative amendments that interfere with the independence of courts and judges. This commentary concerns only the legal aspects of the CT’s decision. It points to the particularities of the review of constitutionality of acts of primary EU legislation and the CT’s departure in 2021 from its previous line of case law on this issue. The commentary addresses the problems of significant formal defects in the judgment of the CT, resulting from improper filling of positions of CT judges and the ostensibility of the constitutional problem formulated in the Prime Minister’s application, which should have led to discontinuation of proceedings in the case. The author also emphasises the particularities of the allegation of acting ultra vires and the consequences of applying the partial judgment formula. Moreover, she formulates an assessment of the legal consequences of the commented judgment in the Polish legal system. The commentary concerns only the theses expressed in the operative part of the judgment.
Keywords: Constitutional Tribunal, review of constitutionality, Treaty on European Union, independence of the judiciary, crisis of the rule of law, acting ultra vires
Bibliografia / References
Bainczyk M., Polski i niemiecki Trybunał Konstytucyjny wobec członkostwa państwa w Unii Europejskiej, Wrocław 2017.
Biernat S., Członkostwo Polski w Unii Europejskiej w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego [w:] Doświadczenia prawne pierwszych lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej, red. S. Biernat, S. Dudzik, Warszawa 2011.
Biernat S., Trybunał Konstytucyjny wypowiada posłuszeństwo prawu Unii Europejskiej [w:] Wokół kryzysu demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Płoszka, Warszawa 2020.
Craig P., The ECJ and the Ultra Vires Action: a Conceptual Analysis, „Common Market Law Review” 2011/2.
Florczak-Wątor M., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006.
Grzelak A., Sakowicz A., Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (wielka izba) z dnia 19 listopada 2019 r. Sprawy połączone C-585/18, C-624/18 i C-625/18 (niezależność i bezstronność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego i skutki jej ewentualnego braku). Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Najwyższy (Polska) [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (2018–2020), wstęp, wybór i redakcja J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2021.
Koncewicz T., Of institutions, democracy, constitutional self-defence and the rule of law. The judgments of the Polish Constitutional Court in cases K 34/15, K 35/15 and beyond, „Common Market Law Review” 2016, vol. 53.
Krajewski M., Ziółkowski M., Court of Justice: EU judicial independence decentralized: A.K, „Common Market Law Review” 2020/4.
Kustra A., Kelsenowski model kontroli konstytucyjności prawa a integracja europejska. Studium wpływu, Toruń 2015.
Kustra-Rogatka A., An illiberal turn or a counter-constitutional revolution? About the Polish Constitutional Tribunal before and after 2015 [w:] Courts and Judicial Activism under Crisis Conditions Policy Making in a Time of Illiberalism and Emergency Constitutionalism, red. M. Belov, London 2021.
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny á rebours, „Państwo i Prawo” 2020/5.
Sadurski W., Polish Constitutional Tribunal Under PiS: From an Activist Court, to a Paralysed Tribunal, to a Governmental Enabler, „Hague Journal on the Rule of Law” 2019, vol. 11.
Wójtowicz K., Sądy konstytucyjne wobec prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2012.
Wyrozumska A., Odwracanie kota ogonem bez żadnego trybu, czyli o orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego w sprawach Kpt 1/20 i U 2/20 [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (2018–2020), wstęp, wybór i redakcja J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2021.
Rafał Rogala
Autor jest prawnikiem, doktorantem na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego (Polska), starszym menedżerem w zespole imigracyjnym EY.
Prawo cudzoziemca do ubiegania się na granicy o udzielenie ochrony międzynarodowej
Osoby poszukujące ochrony międzynarodowej nie mogą zostać zawrócone do kraju, w którym zagrożone byłyby prześladowaniem bądź też nieludzkim czy poniżającym traktowaniem. Weryfikacja tych okoliczności może nastąpić dzięki realizacji zasady non-refoulement, co w konsekwencji wiąże się z zapewnieniem dostępu do skutecznej i legalnej procedury na terytorium goszczącego państwa. Z drugiej strony państwa, powołując się na zasadę suwerenności, w świetle prawa międzynarodowego posiadają prawo do ochrony swych granic oraz decydowania, komu zezwolić na wjazd na swoje terytorium. Trudność w interpretacji oraz zastosowaniu obu zasad stwarza napięcie, które determinuje sposób traktowania cudzoziemców ubiegających się o objęcie ich ochroną międzynarodową. W braku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości próby wyjaśnienia wątpliwości odnoszących się do zakresu uprawnień przysługujących cudzoziemcom wjeżdżającym na terytorium państwa strony podejmuje Europejski Trybunał Praw Człowieka. Aktualne orzecznictwo Trybunału zachowuje status quo w rozumieniu kluczowych instytucji prawnych, takich jak zakaz refoulement, zakaz zbiorowych wydaleń czy gwarancja dostępu do skutecznego środka zaskarżenia. Wykazuje jednak tendencję do równoważenia stanowisk zaangażowanych stron oraz wprowadza nowe kwantyfikatory oceny zachowań cudzoziemców, co w kontekście stosowanych przez państwa praktyk pushback stanowi nową jakość w zakresie ich oceny.
Słowa kluczowe: uchodźcy, cudzoziemcy, non-refoulement, poszukiwanie ochrony międzynarodowej, prawo do wjazdu na terytorium państwa, Europejski Trybunał Praw Człowieka
Publikacja powstała w związku z realizacją projektu badawczego realizowanego na podstawie decyzji Dyrektora Narodowego Centrum Nauki nr DEC-2020/37/B/HS5/00975.
Rafał Rogala
The author is a lawyer, a PhD candidate at the Faculty of Law and Administration University of Lodz (Poland), a senior manager in the EY immigration team.
The Right of a Foreigner to Apply for International Protection at the Border
Foreigners seeking international protection must not be returned to a country where they are put at risk of persecution or inhuman or degrading treatment. These circumstances may be verified thanks to the implementation of the principle of non-refoulement, which in turn is related to ensuring access to an effective and lawful procedure on the host country's territory. On the other hand, in the light of international law, states relying on the principle of sovereignty have the right to protect their borders and decide whom to allow entry in their territory. Difficulties in interpreting and applying both principles create a tension that determines the treatment of foreigners applying for international protection. In the absence of relevant case law of the Court of Justice of the European Union, the European Court of Human Rights attempts to clarify doubts relating to the scope of rights enjoyed by foreigners entering a state party's territory. The current case law of the Court maintains the status quo in the understanding of key legal institutions, such as the prohibition of refoulement, the prohibition of collective expulsions or the guarantee of access to an effective remedy. However, it shows a tendency to balance the positions of the parties involved and introduces new quantifiers for assessing foreigners' behaviour, which, in the context of the pushback practices used by states, is a new quality in terms of their assessment.
Keywords: refugees, foreigners, non-refoulement, seeking international protection, right to enter the territory of a country, European Court of Human Rights
Bibliografia / References
Carrera S., The Strasbourg Court Judgement N.D. and N.T. v Spain A Carte Blanche to Push Backs at EU External Borders? RSCAS 2020/21 Robert Schuman Centre for Advanced Studies Migration Policy Centre, https://bit.ly/3E8h8uY.
Chlebny J., Postępowanie w sprawie o nadanie statusu uchodźcy, Warszawa 2011.
Chlebny J. [w:] Prawo o cudzoziemcach. Komentarz, red. J. Chlebny, Warszawa 2020.
Chlebny J., Chróścielewski W., Hauser R., Realizacja prawa do wszczęcia postępowania w sprawie o udzielenie ochrony międzynarodowej podczas przekraczania granicy [w:] Jednostka wobec władczej ingerencji organów administracji publicznej. Księga jubileuszowa Profesor Barbary Adamiak, red. J. Korczak, K. Sobieralski, Wrocław 2019.
Czapliński W., Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 1999.
Ferré Trad N., A cold shower for Spain-hot returns from Melilla to Morocco: ND and NT v Spain ECtHR, 3 October 2017’, https://eumigrationlawblog.eu/a-cold-shower-for-spain-hot-returns-from-melilla-to-morocco-n-d-and-n-t-v-spain-ecthr-3-october-2017/.
Garlicki L. [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. 1, Komentarz do artykułów 1–18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010.
Gilbert G.S., Right of Asylum: A Change of Direction, „International and Comparative Law Quarterly” 1983/3, vol. 32.
Goodwin-Gill G.S., Forced Migration: Refugees, Rights and Security [w:] Forced Migration Human Rights and Security, red. J. McAdam, Oxford 2008.
Goodwin-Gil G.S., McAdam J., The refugee in international law, Oxford 2007.
Henkin L., An agenda for the next century: the myth and mantra of state sovereignty, „Virginia Journal of International Law” 1994/35.
Hirsch A.L., Bell N., The Right to Have a Right as a Right to Enter: Adressing a Lacuna in International Refugee Protection Regime, „Human Rights Review” 2017/18.
Kowalski M., Europejska Konwencja Praw Człowieka a ochrona uchodźców [w:] Prawa człowieka w XXI w. – wyzwania dla ochrony prawnej, Ogólnopolska Konferencja Prawnicza, Radziejowice, 21–22 czerwca 2004 r., red. C. Mik, Toruń 2005.
Kowalski M., Pomiędzy uznaniowością a zobowiązaniem: podstawy prawno-międzynarodowej ochrony uchodźców, „Politeja” 2006/5.
Lambert H., ‘Safe third country’ in the European Union: an Evolving Concept in International Law and Implications for the UK’ „Journal of Immigration Asylum and Nationality Law” 2012/4.
Lauterpacht E., Bethlehem D., The Scope and Content of the Principle of Non-Refoulement (Opinion), Cambridge 2003.
Łachacz O., Zasada non-refoulement w międzynarodowym prawie uchodźczym – zwyczaj międzynarodowy czy też peremptoryjna norma prawa międzynarodowego?, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego” 2017, t. 15.
O’Nions H., A Right Denied – Critical Analysis of European Asylum Policy, Ashgate 2014.
Orakhelashvili A., Akehurst’s Modern Introduction to International Law, Routledge 2018.
Oviedo Moreno C., A Painful Slap from the ECtHR and an Urgent Opportunity for Spain, https://bit.ly/3vGEJzP.
Pichl M., Schmalz D., “Unlawful” may not mean rightless. The shocking ECtHR Grand Chamber judgment in case N.D. and N.T., https://verfassungsblog.de/unlawful-may-not-mean-rightless/.
Plender R., International migration law. Martinus Nijhoff, Boston 1988.
Potyrała A. [w:] Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, red. A. Wróbel, Warszawa 2020.
Rogala R. [w:] Prawo o cudzoziemcach. Komentarz, red. J. Chlebny, Warszawa 2020.
Shearer I.A., Starke’s international law, Oxford 1994.
Szklanna A., Ochrona prawna cudzoziemca w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Warszawa 2010.
Thym D., A Restrictionist Revolution? A Counter-Intuitive Reading of the ECtHR’s N.D. & N.T.-Judgment on Hot Expulsions’, https://eumigrationlawblog.eu/a-restrictionist-revolution-a-counter-intuitive-reading-of-the-ecthrs-n-d-n-t-judgment-on-hot-expulsions/.
Thym D., Muddy Waters: A Guide to the Legal Questions surrounding ‘Pushbacks’ at the External Borders at Sea and Land, 6.07.2021 r., https://bit.ly/2XmGA07.
Thym D., The End of Human Rights Dynamism? Judgments of the ECtHR on ‘Hot Returns’ and Humanitarian visas as a Focal Point of Contemporary European Asylum Law and Policy, „International Journal of Refugee Law” 2020/4.
Weis P., The Refugee Convention, 1951: The Travaux Préparatoires Analysed with a Commentary by Dr. Paul Weis, Cambridge 1995.
Wouters C.W. International Legal Standards for the Protection from Refoulement: a legal analysis on the prohibitions on refoulement contained in the Refugee Convention, the European Convention on Human Rights, the International Covenant on Civil and Political Rights, and the Convention Against Torture, Intersentia 2009.
Wróbel A. [w:] Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, red. A. Wróbel, Warszawa 2020.
dr Monika Kawczyńska
Autorka jest adiunktem w Katedrze Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (Polska) (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7992-5513).
Spór o kopalnię Turów, czyli stosowanie i efektywność środków tymczasowych w postępowaniach dotyczących naruszenia prawa unijnego
Spór dotyczący kopalni Turów stanowi interesujące tło dla rozważań dotyczących stosowania i efektywności środków tymczasowych zarządzanych w postępowaniach przed TSUE. Ich głównym celem jest zabezpieczenie interesów stron postępowania przed powstaniem nieodwracalnej szkody oraz zapewnienie pełnej skuteczności rozstrzygnięcia wydanego co do istoty sprawy. Jednak w postępowaniach dotyczących naruszenia prawa unijnego środki tymczasowe przybierają postać określonych nakazów lub zakazów kierowanych do państw członkowskich, które nie mógłby zostać zawarte w wyroku o charakterze deklaratywnym wydanym w sprawie głównej. Jeżeli zarządzony środek dotyczy wstrzymania wydobycia w kopalni o istotnym znaczeniu dla polityki energetycznej państwa, powodując rozległe skutki społeczno-gospodarcze, może to wywoływać istotne kontrowersje. Dodatkowe problemy powoduje nałożenie na państwo członkowskie okresowej kary pieniężnej na podstawie art. 279 TFUE, której celem jest wzmocnienie efektywności uprzednio zarządzonych środków tymczasowych.
Słowa kluczowe: środki tymczasowe, postępowania dotyczące naruszenia prawa unijnego, okresowa kara pieniężna, efektywna ochrona sądowa, wykonywanie orzeczeń TSUE
Publikacja powstała w wyniku realizacji projektu badawczego o nr 2020/04/X/HS5/00778 finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki.
dr Monika Kawczyńska
The author is an assistant professor at the Chair of European Law, Jagiellonian University in Krakow (Poland) (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7992-5513)
The Turow Lignite Mine Dispute, That Is, Application and Effectiveness of Interim Measures in Infringement Proceedings
The Turow mine dispute provides an interesting background for reflections about the application and effectiveness of interim measures ordered in proceedings before the CJEU. Their main purpose is to safeguard the interests of the parties to the proceedings against irreparable harm and to ensure full effectiveness of the decision on the merits. However, in proceedings relating to infringements of EU law, interim measures take the form of specific orders or prohibitions addressed to the Member States which could not be contained in a declaratory judgment issued in the main proceedings. If the ordered measure concerns cessation of operation of a mine which has major importance for the state's energy policy, with far-reaching socio-economic effects, this may give rise to considerable controversies. Additional problems result from the imposition of a periodic penalty payment on a Member State under Article 279 TFEU, the purpose of which is to reinforce the effectiveness of previously ordered interim measures.
Keywords: interim measures, infringement proceedings, periodic penalty payments, effective judicial protection, enforcement of CJEU judgments
Bibliografia / References
Antunes L.M. P., Interim Measures under EC Competition Law-Recent Developments, „Yearbook of European Law” 1993/13.
Da Cruz Vilaça J.L., Interim Measures in Judicial Proceedings as an Instrument of Protection for Individuals in European Community Law [w:] EU law and Integration: Twenty Years of Judicial Application of EU Law, Oxford–Portland–Oregon 2014.
De la Sierra S., Provisional Court Protection in Administrative Disputes in Europe: The Constitutional Status of Interim Measures Deriving from the Right to Effective Court Protection. A Comparative Approach, „European Law Journal” 2004/1, vol. 10.
De la Torre C., Interim Measures in Community Courts: Recent Trends, „Common Market Law Review” 2007/44.
Dumbauld E., Interim Measures of Protection in International Controversies, The Hague 1932.
Emiliou N., The Principle of Proportionality in European Law. A Comparative Study, London 1996.
Fromont M., La protection provisoire des particuliers contre les décisions Administratives dans les Etats-membres des Communautés Européennes, „Revue Internationale des Sciences Administratives” 1984.
Gray C., Interim Measures of Protection in the European Court, „European Law Review” 1979/4.
Harbo T.-I., The Function of the Proportionality Principle in EU Law, „European Law Journal” 2010/16.
Hartley T., Interim Measures against France in the “Lamb War”, „European Law Review” 1980/5.
Hedemann-Robinson M., Enforcement of EU Environmental Law and the Role of Interim Relief Measures, „European Energy & Environmental Law Review” 2010/5.
Jacobs F.G., Interim measures in the Law and Practice of the Court of Justice of European Communities [w:] Interim Measures Indicated by International Courts, red. R. Bernhardt, Berlin–New York 1994.
Kowalik-Bańczyk K., Artykuł 299 [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Komentarz, t. 3, red. A. Wróbel, Warszawa 2012.
Lasok K.P.E., Lasok’s European Court Practice and Procedure, London 2017.
Lenaerts K., K. Gutman K., I. Maselis I., EU Procedural Law, Oxford 2014.
Orzan M.F., The Procedural Features of Interim Relief Before the Court of Justice of the European Union [w:] Provisional Measures Issued by International Courts and Tribunals, red. F.M. Palombino, R. Virzo, G. Zarra. The Hague 2020.
Pastor B., Van Ginderachter E., La procedure en référé, „Revue trimestrielle de droit européen” 1989/25.
Pohjankoski P., Rule of law with leverage: Policing structural obligations in EU law with the infringement procedure, fines, and set-off, „Common Market Law Review” 2021/5, vol. 58.
Prete L., Infringement Proceedings in EU Law, Alphen aan den Rijn 2017.
Prete L., Smulders B., The Age of Maturity of Infringement Proceedings, „Common Market Law Review” 2021/2, vol. 58.
Schima B., Article 280 [w:] M. Kellerbauer, M. Klamert, J. Tomkin, The EU Treaties and the Charter of Fundamental Rights: A Commentary, Oxford 2019.
Schueler B., Methods of Application of the Proportionality Principle in Environmental Law, „Legal Issues of Economic Integration” 2008/3, vol. 35.
Sharpston E, Interim and Substantive Relief in Claims under Community Law, London 1993.
Sikora A., Sankcje finansowe w razie niewykonania wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa 2011.
Sinaniotis D., The Interim Protection of Individuals Before the European and National Courts, Alphen aan den Rijn 2006.
Stoll P.-T., Rigod B., Art. 280 [w:] Das Recht der Europäischen Union, red. E. Grabitz, M. Hilf, M. Nettesheim, München 2021.
Tezcan E., L'ordonnance des mesures provisoires par la Cour de Justice des Communautes Europeennes dans le cadre du recours en manquement, „Revue Hellenique de Droit International” 1997/50.
Tomasevic D., L’usage du référé devant la Cour de Justice à l’encontre des Etats membres de la Communauté européenne, „Revue du Marché Unique Européen” 1999/4.
Tridimas T., Proportionality in Community Law: Searching for the Appropriate Standard of Scrutiny [w:] The Principle of Proportionality in the Laws of Europe, red. E. Ellis, London 1999.
Van Raepenbusch S., Droit institutionnel de l’Union européenne, Brussels 2016.
Wägenbaur B., Court of Justice of the European Union. Commentary on the Statute and Rules of Procedure, München 2013.
Wainwright R., Article 186 EEC: interim measures and Member States, „European Law Review” 1977/2.
Wegener B.W., Art. 280 [w:] EUV/AEUV, Das Verfassungsrecht der Europäischen Union mit Europäischer Grundrechtecharta. Kommentar, red. C. Calliess, M. Ruffert, München 2016.
Wennerås P., Making effective use of Article 260 TFEU [w:] The Enforcement of EU Law and Values. Ensuring Member States' Compliance, red. A. Jakab, D. Kochenov, Oxford 2017.
Zander J., The Application of the Precautionary Principle in Practice. Comparative Dimensions, Cambridge 2010.
Zuckerman A.A.S., Interlocutory Remedies in Quest of Procedural Fairness, „The Modern Law Review” 1993/3, vol. 56.
Anna Urbanek
Autorka jest doktorantką w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego na Wydziale Prawa i Administracji (Polska) (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0042-4172).
Przyszłość konsumentów w świetle zmian na rynku kredytowym
Dziesięć lat od terminu implementacji dyrektywy 2008/48/WE w sprawie umów o kredyt konsumencki Komisja Europejska podsumowała w sprawozdaniu przebieg jej wdrażania do państw członkowskich. Dyrektywa wywarła częściowo pozytywny wpływ na wzmocnienie ochrony konsumentów kredytobiorców w UE. Zidentyfikowano jednak szereg niedociągnięć. Co więcej, wiele obszarów rynku kredytowego, które nie zostały wzięte pod uwagę przez Komisję w wystarczający sposób, wymaga dogłębnej analizy pod kątem odpowiedzi na pytanie o ewentualne zmiany w dyrektywie. Wśród nich na uwagę zasługuje digitalizacja sektora finansowego oraz pandemia COVID-19. Dla pełnego obrazu aktualnej sytuacji na rynku kredytowym oraz nadchodzących zmian należy porównać sprawozdanie z postulatami zawartymi w dokumencie Nowy program na rzecz konsumentów. Poprawa odporności konsumentów na potrzeby trwałej odbudowy, w którym zaprezentowana została wizja polityki UE do 2025 r. Warto też sięgnąć do opublikowanego w kwietniu 2021 r. projektu rozporządzenia o sztucznej inteligencji, który przewiduje restrykcje wobec kredytodawców. Nie wiadomo jeszcze, na ile projekt rozporządzenia wpłynie na konsumentów.
Słowa kluczowe: kredyty konsumenckie, ochrona konsumenta, pandemia COVID-19, sztuczna inteligencja
Badania prowadzące do powstania publikacji zostały częściowo sfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki w ramach realizacji projektu badawczego: Ochrona konsumenta a sztuczna inteligencja. Między prawem a etyką (DEC-2018/31/B/HS5/01169).
Anna Urbanek
The author is a doctoral student at the Doctoral School in Social Sciences, University of Łódź, Faculty of Law and Administration (Poland) (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0042-4172).
The Future of Consumers in View of Changes on the Credit Market
Ten years after the deadline for the implementation of Directive 2008/48/EC on credit agreements for consumers, the European Commission summarized in a report the progress of its implementation in the Member States. The Directive has had a partially positive impact in terms of strengthening consumer protection for borrowers in the EU. However, a number of shortcomings have been identified. Moreover, many areas of the credit market that have not been sufficiently taken into account by the Commission require in-depth analysis in order to answer the question about the possible amendments to the Directive. Noteworthy among them are the digitalization of the financial sector and the COVID-19 pandemic. For a complete picture of the current situation in the credit market and the changes that are about to take place, the report should be compared with the postulates of the New Consumer Agenda. Strengthening consumer resilience for sustainable recovery, which presents a vision for EU policy until 2025. It is also worthwhile to refer to the proposal for a regulation on artificial intelligence, published in April 2021, which provides for restrictions on creditors. It is not yet clear to what extent the proposed regulation will affect consumers.
Keywords: consumer credit, consumer protection, COVID-19 pandemic, artificial intelligence
Bibliografia / References
Avgouleas E., The Global Financial Crisis, Behavioural Finance and Financial Regulation: In Search of a New Orthodoxy, „Journal of Corporate Law Studies” 2009/1.
Butor-Keler A., Wybrane wyzwania regulacyjne związane z zagrożeniami dla konsumentów w sektorze Financial Technology (FinTech) [w:] Dochodzenie roszczeń konsumenckich. Nowy ład dla konsumentów, red. M. Jagielska, E. Sługocka-Krupa, K. Podgórski, Warszawa 2020.
Cherednychenko O.O., Meindertsma J.M., Irresponsible Lending in the Post-Crisis Era: Is the EU Consumer Credit Directive Fit for Its Purpose?, „Journal of Consumer Policy” 2019/4.
Ferretti F., Consumer Access to Capital in the Age of FinTech and Big Data: The Limits of EU Law, „Maastricht Journal of European and Comparative Law” 2018/4.
Hurley M., Adebayo J., Credit Scoring in the Era of Big Data, „Yale Journal of Law & Technology” 2016/148.
Lefeuvre A.F., Chapman M., Behavioral economics and financial consumer protection, Paris 2017.
Macchiavello E., Financial-return Crowdfunding and Regulatory Approaches in the Shadow Banking, FinTech and Collaborative Finance Era, „European Company and Financial Law Review” 2017/14.
Macchiavello E., Peer-to-Peer Lending and the ‘Democratization’ of Credit Markets: Another Financial Innovation Puzzling Regulators, „Columbia Journal of European Law” 2015/3.
Mattassoglio F., Innovation Technology and Creditworthiness Assessment [w:] Public and Private Law and the Challenges of New Technologies and Digital Markets, t. 2, Legal Aspects of FinTech, red. E. Bani, B. Pacucha-Smulska, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2020.
Monkiewicz J., Monkiewicz M., W poszukiwaniu nowego paradygmatu ochrony konsumentów na rynkach finansowych [w:] Ochrona konsumenta na polskim i międzynarodowym rynku finansowym, red. J. Monkiewicz, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2019.
Morse A., Peer-to-Peer Crowdfunding: Information and the Potential for Disruption in Consumer Lending, https://www.nber.org/system/files/working_papers/w20899/w20899.pdf.
Poole W., Causes and consequences of the financial crisis of 2007– 2009, „Harvard Journal of Law and Public Policy” 2010/2.
Riefa C., Coronavirus as a Catalyst to Transform Consumer Policy and Enforcement, „Journal of Consumer Policy” 2020/3.
Rutkowska-Tomaszewska E., FinTech – Conceptual and Regulatory Problems. Some Introductory Remarks [w:] Public and Private Law and the Challenges of New Technologies and Digital Markets, t. 2, Legal Aspects of FinTech, red. E. Bani, B. Pacucha-Smulska, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2020.
Rutkowska-Tomaszewska E., Prawo ochrony konsumenta usług finansowych w świetle założenia racjonalnego ustawodawcy: kilka wybranych uwag, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2020/2.
Szakun M., Misselling na rynku usług finansowych (pojęcie, geneza i prawne mechanizmy przeciwdziałania temu zjawisku w świetle doświadczeń krajowych i międzynarodowych) [w:] Raport. Nieprawidłowości na rynku finansowym a ochrona konsumenta, red. A. Jurkowska-Zeidler, J. Monkiewicz, Warszawa 2019.
Szostek D., Blockchain a prawo, Warszawa 2018.
Szpringer W., Koncepcja blockchain – perspektywa ochrony konsumenta [w:] Ochrona konsumenta na polskim i międzynarodowym rynku finansowym, red. J. Monkiewicz, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2019.
Wachnicka A., Rozwój na rynku FinTech a problematyka ochrony konsumentów [w:] Ochrona konsumenta na polskim i międzynarodowym rynku finansowym, red. J. Monkiewicz, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2019.
dr Marcin Rojszczak
Autor jest adiunktem na Wydziale Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej (Polska) (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2037-4301).
Polskie przepisy inwigilacyjne w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości – wnioski krytyczne po wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 2.03.2021 r., C‑746/18, Postępowanie karne przeciwko H.K.
W marcu 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał wyrok C‑746/18, H.K., w którym ponownie podjął temat zgodności z prawem UE dostępu organów ścigania do metadanych pochodzących z łączności elektronicznej. Kanwą badanej sprawy było ustalenie, czy niezależna kontrola, która zgodnie ze standardem zarówno strasburskim, jak i luksemburskim powinna poprzedzać autoryzację zastosowania środków inwigilacyjnych, może być sprawowana przez prokuratora. Trybunał, odpowiadając na to pytanie, nie tylko ugruntował wcześniejszą wykładnię przepisów Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w zakresie stosowania środków inwigilacji elektronicznej, ale również wyjaśnił, jakie są skutki niedochowania warunków legalnego dostępu do metadanych z perspektywy trwających postępowań karnych. W tym zakresie TS konsekwentnie potwierdził swoje przywiązanie do promowania wykładni prawa UE wspierającej przestrzeń praw podstawowych, nie wyłączając przypadków związanych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii przez organy władzy publicznej. Wyrok C‑746/18, H.K., ma szczególne znaczenie z perspektywy oceny krajowych przepisów retencyjnych. Nie tyle bowiem przesądza o braku ich zgodności z prawem UE (bo to było oczywiste już na gruncie wcześniejszego orzecznictwa), ale wyjaśnia również skutki tolerowania od lat tej niezgodności przez krajowego prawodawcę. Niestety, z uwagi na trwający w Polsce kryzys ustrojowy rozstrzygnięcie narastających wątpliwości dotyczących sposobu wykonywania uprawnień inwigilacyjnych państwa poprzez kontrolę przeprowadzoną przez sąd konstytucyjny jest znacząco utrudnione. W efekcie dalsze funkcjonowanie niezgodnych z prawem UE przepisów inwigilacyjnych może prowadzić do kwestionowania przed sądem karnym dopuszczalności zgromadzonych dowodów, a na dalszym etapie również dowodzenia naruszenia prawa do sprawiedliwego procesu.
Słowa kluczowe: obowiązek zatrzymania danych, retencja danych, inwigilacja elektroniczna, ochrona danych osobowych, prawo do sprawiedliwego procesu
dr Marcin Rojszczak
The author is an assistant professor at the Faculty of Administration and Social Sciences, Warsaw University of Technology (Poland) (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2037-4301).
Polish Surveillance Legislation in the Light of Recent CJEU Case Law. Critical Conclusions after the Judgment of the Court of Justice of 2 March 2021, C-746/18, Criminal Proceedings Against H. K.
In March 2021, the Court of Justice delivered its judgment in the H.K. case (C-746/18), in which it again addressed the compatibility with EU law of access of law enforcement agencies to metadata from electronic communications. The case examined the question whether independent review, which – according to both Strasbourg and Luxembourg standards – should precede the authorization of the use of surveillance measures, can be exercised by a public prosecutor. In addressing this question, the Court of Justice not only reinforced its previous interpretation of the provisions of the Charter of Fundamental Rights regarding the use of electronic surveillance measures, but it also clarified the consequences of a failure to comply with the conditions for lawful access to metadata from the perspective of ongoing criminal proceedings. In this respect, the Court has consistently reaffirmed its commitment to promoting an interpretation of EU law that supports the area of fundamental rights, not excluding cases involving the use of modern technologies by public authorities. The H.K. judgment is of particular importance from the perspective of assessing domestic data retention provisions. It does not so much determine their lack of compliance with EU law (as it was obvious already on the basis of existing case law) as it explains the consequences of the national legislature condoning this incompatibility for years. Unfortunately, due to the ongoing constitutional crisis in Poland, the ability to resolve the growing doubts concerning the way in which the state’s surveillance powers are exercised by means of review by the Constitutional Tribunal is significantly hindered. As a result, the continued operation of surveillance legislation that is not compatible with EU law may lead to challenging the admissibility of the evidence gathered before criminal courts and, subsequently, to claims of violations of the right to a fair trial.
Keywords: data retention obligation, data retention, electronic surveillance, data protection, right to a fair trial
Bibliografia / References
Broberg M., Acte Clair Revisited: Adapting the Acte Clair Criteria to the Demands of the Times, „Common Market Law Review” 2008/45.
Brzeziński P., Stanowisko wybranych sądów konstytucyjnych państw członkowskich UE/WE w sprawie zgodności regulacji implementujących dyrektywę 2006/24/WE z prawami podstawowymi, „Ius Novum” 2017/1, s. 76–83.
Brzozowski S., Dopuszczalność dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania w kontekście art. 168a k.p.k., „Palestra” 2017/1–2.
Drzewiecki R., Zbigniew Ziobro: Prokuratura musi być podporządkowana rządowi. Dziś jest poza kontrolą, „Gazeta Prawna” z 26.02.2016 r.
Gensikowski P. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, red. D. Drajewicz, Warszawa 2020.
Grabowska-Moroz B., Ochrona gromadzonych danych telekomunikacyjnych i zasady ich udostępniania na tle Konstytucji RP i prawa Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016/1.
Grzelak A., Trybunał Sprawiedliwości ponownie o relacji między koniecznością zwalczania przestępczości a prawem do prywatności, „Europejski Przegląd Sądowy” 2017/3.
Hert P. De, Malgieri G., Article 8 ECHR Compliant and Foreseeable Surveillance: The ECTHR’s Expanded Legality Requirement Copied by the CJEU. A Discussion of European Surveillance Case Law, „SSRN Electronic Journal” 2020/21.
Kaiser A.B., German Federal Constitutional Court: German Data Retention Provisions Unconstitutional In Their Present Form; Decision of 2 March 2010, NJW 2010, p. 833., „European Constitutional Law Review” 2010/3.
Kardas P., Rozproszona kontrola konstytucyjności prawa w orzecznictwie Izby Karnej Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych jako wyraz sędziowskiego konstytucyjnego posłuszeństwa, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2019/4.
Kazimierczuk A., Ziobro: Żeby zapobiegać aktom terroru, służby specjalne powinny inwigilować, „Rzeczpospolita” z 23.03.2016 r.
Kurowski M. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, red. D. Świecki, Warszawa 2018.
Lubello V., Vedaschi A., Data Retention and its Implications for the Fundamental Right to Privacy: A European perspective, „Tilburg Law Review” 2015/1.
Malgieri G., Hert P. De, European Human Rights, Criminal Surveillance, and Intelligence Surveillance: Towards „Good Enough” Oversight, Preferably but Not Necessarily by Judges [w:] The Cambridge Handbook of Surveillance Law, red. D.C. Gray, S.E. Henderson, Cambridge 2017.
Maras M.-H., From targeted to mass surveillance: is the EU Data Retention Directive a necessary measure or an unjustified threat to privacy? [w:] New Directions in Surveillance and Privacy, red. B. J. Goold, Willan 2013.
Ojanen T., Court of Justice of the European Union, Decision of 8 April 2014 in Joined Cases C-293/12 and C-594/12, „European Constitutional Law Review” 2014/10.
Radziewicz P., Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji, „Państwo i Prawo” 2020/10.
Sulikowski A., Otręba K., Perspektywy podjęcia rozproszonej kontroli konstytucyjności przez sądy powszechne, „Państwo i Prawo” 2017/11.
Tomkiewicz M., Moc dowodowa podsłuchów nielegalnych, „Monitor Prawniczy” 2016/9.
Tomkiewicz M., Sądowa kontrola pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, internetowych i pocztowych, „Państwo i Prawo” 2018/4.
Tomkiewicz M., Stosowanie kontroli operacyjnej w toku postępowania karnego, „Roczniki Nauk Prawnych” 2016/4.
Zubik M., Podkowik J., Rybski R., European constitutional courts towards data retention laws, Cham 2021.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, Polska, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287)
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287)
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest asesorem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu, Polska, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188)
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is an assessor at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188)
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Polska) (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1153-8717).
Kontrola konstytucyjności aktu prawa pierwotnego Unii Europejskiej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7.10.2021 r., K 3/21
W dniu 7.10.2021 r. TK wydał wyrok w sprawie K 3/21 zainicjowanej wnioskiem Prezesa Rady Ministrów. Premier zakwestionował we wniosku przyjętą w orzecznictwie TS wykładnię wybranych przepisów Traktatu o Unii Europejskiej. Tłem tej kontrowersyjnej politycznie sprawy jest zaostrzający się konflikt między Polską a UE w zakresie zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem UE (art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej). Wiąże się on z wprowadzeniem w ostatnich latach szeregu zmian ustawowych ingerujących w niezależność sądów i niezawisłość sędziów. Niniejszy komentarz dotyczy wyłącznie prawnych aspektów rozstrzygnięcia TK. Wskazuje na specyfikę kontroli konstytucyjności aktów prawa pierwotnego UE oraz odejście TK w 2021 r. od dotychczasowej linii orzeczniczej w zakresie tej problematyki. W komentarzu poruszone zostały problemy istotnych wad formalnych wyroku TK wynikających z nienależytej obsady sądu oraz pozorności problemu konstytucyjnego sformułowanego we wniosku premiera, która powinna była skutkować umorzeniem postępowania w sprawie. Autorka wskazuje również na specyfikę zarzutu działania / aktu ultra vires, konsekwencje zastosowania formuły wyroku zakresowego oraz formułuje ocenę skutków prawnych komentowanego orzeczenia w systemie prawnym RP. Komentarz dotyczy wyłącznie tez sformułowanych w sentencji rozstrzygnięcia.
Słowa kluczowe: Trybunał Konstytucyjny, kontrola konstytucyjności, Traktat o Unii Europejskiej, niezależność władzy sądowniczej, kryzys praworządności, działanie ultra vires
dr hab. Aleksandra Kustra-Rogatka, professor of the Nicolaus Copernicus University
Faculty of Law and Administration, Nicolaus Copernicus University in Torun (Poland) (ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1153-8717).
Review of Constitutionality of an Act of European Union Primary Legislation in the Polish Constitutional Tribunal Judgment of 7 October 2021, K 3/21
On 7 October 2021, the Constitutional Tribunal (CT) issued a judgment in case K 3/21, initiated by an application of the Prime Minister. In it, the Prime Minister challenged the interpretation of selected provisions of the TEU adopted in CJ case law. The background of this politically controversial case is the escalating conflict between Poland and the EU over the duty to ensure effective judicial protection in areas covered by EU law (Article 19 of the Treaty on European Union). It was caused by the introduction in recent years of a number of legislative amendments that interfere with the independence of courts and judges. This commentary concerns only the legal aspects of the CT’s decision. It points to the particularities of the review of constitutionality of acts of primary EU legislation and the CT’s departure in 2021 from its previous line of case law on this issue. The commentary addresses the problems of significant formal defects in the judgment of the CT, resulting from improper filling of positions of CT judges and the ostensibility of the constitutional problem formulated in the Prime Minister’s application, which should have led to discontinuation of proceedings in the case. The author also emphasises the particularities of the allegation of acting ultra vires and the consequences of applying the partial judgment formula. Moreover, she formulates an assessment of the legal consequences of the commented judgment in the Polish legal system. The commentary concerns only the theses expressed in the operative part of the judgment.
Keywords: Constitutional Tribunal, review of constitutionality, Treaty on European Union, independence of the judiciary, crisis of the rule of law, acting ultra vires
Bibliografia / References
Bainczyk M., Polski i niemiecki Trybunał Konstytucyjny wobec członkostwa państwa w Unii Europejskiej, Wrocław 2017.
Biernat S., Członkostwo Polski w Unii Europejskiej w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego [w:] Doświadczenia prawne pierwszych lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej, red. S. Biernat, S. Dudzik, Warszawa 2011.
Biernat S., Trybunał Konstytucyjny wypowiada posłuszeństwo prawu Unii Europejskiej [w:] Wokół kryzysu demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Płoszka, Warszawa 2020.
Craig P., The ECJ and the Ultra Vires Action: a Conceptual Analysis, „Common Market Law Review” 2011/2.
Florczak-Wątor M., Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego i ich skutki prawne, Poznań 2006.
Grzelak A., Sakowicz A., Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (wielka izba) z dnia 19 listopada 2019 r. Sprawy połączone C-585/18, C-624/18 i C-625/18 (niezależność i bezstronność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego i skutki jej ewentualnego braku). Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sąd Najwyższy (Polska) [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (2018–2020), wstęp, wybór i redakcja J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2021.
Koncewicz T., Of institutions, democracy, constitutional self-defence and the rule of law. The judgments of the Polish Constitutional Court in cases K 34/15, K 35/15 and beyond, „Common Market Law Review” 2016, vol. 53.
Krajewski M., Ziółkowski M., Court of Justice: EU judicial independence decentralized: A.K, „Common Market Law Review” 2020/4.
Kustra A., Kelsenowski model kontroli konstytucyjności prawa a integracja europejska. Studium wpływu, Toruń 2015.
Kustra-Rogatka A., An illiberal turn or a counter-constitutional revolution? About the Polish Constitutional Tribunal before and after 2015 [w:] Courts and Judicial Activism under Crisis Conditions Policy Making in a Time of Illiberalism and Emergency Constitutionalism, red. M. Belov, London 2021.
Pyziak-Szafnicka M., Trybunał Konstytucyjny á rebours, „Państwo i Prawo” 2020/5.
Sadurski W., Polish Constitutional Tribunal Under PiS: From an Activist Court, to a Paralysed Tribunal, to a Governmental Enabler, „Hague Journal on the Rule of Law” 2019, vol. 11.
Wójtowicz K., Sądy konstytucyjne wobec prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2012.
Wyrozumska A., Odwracanie kota ogonem bez żadnego trybu, czyli o orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego w sprawach Kpt 1/20 i U 2/20 [w:] Problem praworządności w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (2018–2020), wstęp, wybór i redakcja J. Barcz, A. Grzelak, R. Szyndlauer, Warszawa 2021.
Rafał Rogala
Autor jest prawnikiem, doktorantem na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego (Polska), starszym menedżerem w zespole imigracyjnym EY.
Prawo cudzoziemca do ubiegania się na granicy o udzielenie ochrony międzynarodowej
Osoby poszukujące ochrony międzynarodowej nie mogą zostać zawrócone do kraju, w którym zagrożone byłyby prześladowaniem bądź też nieludzkim czy poniżającym traktowaniem. Weryfikacja tych okoliczności może nastąpić dzięki realizacji zasady non-refoulement, co w konsekwencji wiąże się z zapewnieniem dostępu do skutecznej i legalnej procedury na terytorium goszczącego państwa. Z drugiej strony państwa, powołując się na zasadę suwerenności, w świetle prawa międzynarodowego posiadają prawo do ochrony swych granic oraz decydowania, komu zezwolić na wjazd na swoje terytorium. Trudność w interpretacji oraz zastosowaniu obu zasad stwarza napięcie, które determinuje sposób traktowania cudzoziemców ubiegających się o objęcie ich ochroną międzynarodową. W braku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości próby wyjaśnienia wątpliwości odnoszących się do zakresu uprawnień przysługujących cudzoziemcom wjeżdżającym na terytorium państwa strony podejmuje Europejski Trybunał Praw Człowieka. Aktualne orzecznictwo Trybunału zachowuje status quo w rozumieniu kluczowych instytucji prawnych, takich jak zakaz refoulement, zakaz zbiorowych wydaleń czy gwarancja dostępu do skutecznego środka zaskarżenia. Wykazuje jednak tendencję do równoważenia stanowisk zaangażowanych stron oraz wprowadza nowe kwantyfikatory oceny zachowań cudzoziemców, co w kontekście stosowanych przez państwa praktyk pushback stanowi nową jakość w zakresie ich oceny.
Słowa kluczowe: uchodźcy, cudzoziemcy, non-refoulement, poszukiwanie ochrony międzynarodowej, prawo do wjazdu na terytorium państwa, Europejski Trybunał Praw Człowieka
Publikacja powstała w związku z realizacją projektu badawczego realizowanego na podstawie decyzji Dyrektora Narodowego Centrum Nauki nr DEC-2020/37/B/HS5/00975.
Rafał Rogala
The author is a lawyer, a PhD candidate at the Faculty of Law and Administration University of Lodz (Poland), a senior manager in the EY immigration team.
The Right of a Foreigner to Apply for International Protection at the Border
Foreigners seeking international protection must not be returned to a country where they are put at risk of persecution or inhuman or degrading treatment. These circumstances may be verified thanks to the implementation of the principle of non-refoulement, which in turn is related to ensuring access to an effective and lawful procedure on the host country's territory. On the other hand, in the light of international law, states relying on the principle of sovereignty have the right to protect their borders and decide whom to allow entry in their territory. Difficulties in interpreting and applying both principles create a tension that determines the treatment of foreigners applying for international protection. In the absence of relevant case law of the Court of Justice of the European Union, the European Court of Human Rights attempts to clarify doubts relating to the scope of rights enjoyed by foreigners entering a state party's territory. The current case law of the Court maintains the status quo in the understanding of key legal institutions, such as the prohibition of refoulement, the prohibition of collective expulsions or the guarantee of access to an effective remedy. However, it shows a tendency to balance the positions of the parties involved and introduces new quantifiers for assessing foreigners' behaviour, which, in the context of the pushback practices used by states, is a new quality in terms of their assessment.
Keywords: refugees, foreigners, non-refoulement, seeking international protection, right to enter the territory of a country, European Court of Human Rights
Bibliografia / References
Carrera S., The Strasbourg Court Judgement N.D. and N.T. v Spain A Carte Blanche to Push Backs at EU External Borders? RSCAS 2020/21 Robert Schuman Centre for Advanced Studies Migration Policy Centre, https://bit.ly/3E8h8uY.
Chlebny J., Postępowanie w sprawie o nadanie statusu uchodźcy, Warszawa 2011.
Chlebny J. [w:] Prawo o cudzoziemcach. Komentarz, red. J. Chlebny, Warszawa 2020.
Chlebny J., Chróścielewski W., Hauser R., Realizacja prawa do wszczęcia postępowania w sprawie o udzielenie ochrony międzynarodowej podczas przekraczania granicy [w:] Jednostka wobec władczej ingerencji organów administracji publicznej. Księga jubileuszowa Profesor Barbary Adamiak, red. J. Korczak, K. Sobieralski, Wrocław 2019.
Czapliński W., Wyrozumska A., Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 1999.
Ferré Trad N., A cold shower for Spain-hot returns from Melilla to Morocco: ND and NT v Spain ECtHR, 3 October 2017’, https://eumigrationlawblog.eu/a-cold-shower-for-spain-hot-returns-from-melilla-to-morocco-n-d-and-n-t-v-spain-ecthr-3-october-2017/.
Garlicki L. [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. 1, Komentarz do artykułów 1–18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010.
Gilbert G.S., Right of Asylum: A Change of Direction, „International and Comparative Law Quarterly” 1983/3, vol. 32.
Goodwin-Gill G.S., Forced Migration: Refugees, Rights and Security [w:] Forced Migration Human Rights and Security, red. J. McAdam, Oxford 2008.
Goodwin-Gil G.S., McAdam J., The refugee in international law, Oxford 2007.
Henkin L., An agenda for the next century: the myth and mantra of state sovereignty, „Virginia Journal of International Law” 1994/35.
Hirsch A.L., Bell N., The Right to Have a Right as a Right to Enter: Adressing a Lacuna in International Refugee Protection Regime, „Human Rights Review” 2017/18.
Kowalski M., Europejska Konwencja Praw Człowieka a ochrona uchodźców [w:] Prawa człowieka w XXI w. – wyzwania dla ochrony prawnej, Ogólnopolska Konferencja Prawnicza, Radziejowice, 21–22 czerwca 2004 r., red. C. Mik, Toruń 2005.
Kowalski M., Pomiędzy uznaniowością a zobowiązaniem: podstawy prawno-międzynarodowej ochrony uchodźców, „Politeja” 2006/5.
Lambert H., ‘Safe third country’ in the European Union: an Evolving Concept in International Law and Implications for the UK’ „Journal of Immigration Asylum and Nationality Law” 2012/4.
Lauterpacht E., Bethlehem D., The Scope and Content of the Principle of Non-Refoulement (Opinion), Cambridge 2003.
Łachacz O., Zasada non-refoulement w międzynarodowym prawie uchodźczym – zwyczaj międzynarodowy czy też peremptoryjna norma prawa międzynarodowego?, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego” 2017, t. 15.
O’Nions H., A Right Denied – Critical Analysis of European Asylum Policy, Ashgate 2014.
Orakhelashvili A., Akehurst’s Modern Introduction to International Law, Routledge 2018.
Oviedo Moreno C., A Painful Slap from the ECtHR and an Urgent Opportunity for Spain, https://bit.ly/3vGEJzP.
Pichl M., Schmalz D., “Unlawful” may not mean rightless. The shocking ECtHR Grand Chamber judgment in case N.D. and N.T., https://verfassungsblog.de/unlawful-may-not-mean-rightless/.
Plender R., International migration law. Martinus Nijhoff, Boston 1988.
Potyrała A. [w:] Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, red. A. Wróbel, Warszawa 2020.
Rogala R. [w:] Prawo o cudzoziemcach. Komentarz, red. J. Chlebny, Warszawa 2020.
Shearer I.A., Starke’s international law, Oxford 1994.
Szklanna A., Ochrona prawna cudzoziemca w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Warszawa 2010.
Thym D., A Restrictionist Revolution? A Counter-Intuitive Reading of the ECtHR’s N.D. & N.T.-Judgment on Hot Expulsions’, https://eumigrationlawblog.eu/a-restrictionist-revolution-a-counter-intuitive-reading-of-the-ecthrs-n-d-n-t-judgment-on-hot-expulsions/.
Thym D., Muddy Waters: A Guide to the Legal Questions surrounding ‘Pushbacks’ at the External Borders at Sea and Land, 6.07.2021 r., https://bit.ly/2XmGA07.
Thym D., The End of Human Rights Dynamism? Judgments of the ECtHR on ‘Hot Returns’ and Humanitarian visas as a Focal Point of Contemporary European Asylum Law and Policy, „International Journal of Refugee Law” 2020/4.
Weis P., The Refugee Convention, 1951: The Travaux Préparatoires Analysed with a Commentary by Dr. Paul Weis, Cambridge 1995.
Wouters C.W. International Legal Standards for the Protection from Refoulement: a legal analysis on the prohibitions on refoulement contained in the Refugee Convention, the European Convention on Human Rights, the International Covenant on Civil and Political Rights, and the Convention Against Torture, Intersentia 2009.
Wróbel A. [w:] Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz, red. A. Wróbel, Warszawa 2020.
dr Monika Kawczyńska
Autorka jest adiunktem w Katedrze Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (Polska) (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7992-5513).
Spór o kopalnię Turów, czyli stosowanie i efektywność środków tymczasowych w postępowaniach dotyczących naruszenia prawa unijnego
Spór dotyczący kopalni Turów stanowi interesujące tło dla rozważań dotyczących stosowania i efektywności środków tymczasowych zarządzanych w postępowaniach przed TSUE. Ich głównym celem jest zabezpieczenie interesów stron postępowania przed powstaniem nieodwracalnej szkody oraz zapewnienie pełnej skuteczności rozstrzygnięcia wydanego co do istoty sprawy. Jednak w postępowaniach dotyczących naruszenia prawa unijnego środki tymczasowe przybierają postać określonych nakazów lub zakazów kierowanych do państw członkowskich, które nie mógłby zostać zawarte w wyroku o charakterze deklaratywnym wydanym w sprawie głównej. Jeżeli zarządzony środek dotyczy wstrzymania wydobycia w kopalni o istotnym znaczeniu dla polityki energetycznej państwa, powodując rozległe skutki społeczno-gospodarcze, może to wywoływać istotne kontrowersje. Dodatkowe problemy powoduje nałożenie na państwo członkowskie okresowej kary pieniężnej na podstawie art. 279 TFUE, której celem jest wzmocnienie efektywności uprzednio zarządzonych środków tymczasowych.
Słowa kluczowe: środki tymczasowe, postępowania dotyczące naruszenia prawa unijnego, okresowa kara pieniężna, efektywna ochrona sądowa, wykonywanie orzeczeń TSUE
Publikacja powstała w wyniku realizacji projektu badawczego o nr 2020/04/X/HS5/00778 finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki.
dr Monika Kawczyńska
The author is an assistant professor at the Chair of European Law, Jagiellonian University in Krakow (Poland) (ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7992-5513)
The Turow Lignite Mine Dispute, That Is, Application and Effectiveness of Interim Measures in Infringement Proceedings
The Turow mine dispute provides an interesting background for reflections about the application and effectiveness of interim measures ordered in proceedings before the CJEU. Their main purpose is to safeguard the interests of the parties to the proceedings against irreparable harm and to ensure full effectiveness of the decision on the merits. However, in proceedings relating to infringements of EU law, interim measures take the form of specific orders or prohibitions addressed to the Member States which could not be contained in a declaratory judgment issued in the main proceedings. If the ordered measure concerns cessation of operation of a mine which has major importance for the state's energy policy, with far-reaching socio-economic effects, this may give rise to considerable controversies. Additional problems result from the imposition of a periodic penalty payment on a Member State under Article 279 TFEU, the purpose of which is to reinforce the effectiveness of previously ordered interim measures.
Keywords: interim measures, infringement proceedings, periodic penalty payments, effective judicial protection, enforcement of CJEU judgments
Bibliografia / References
Antunes L.M. P., Interim Measures under EC Competition Law-Recent Developments, „Yearbook of European Law” 1993/13.
Da Cruz Vilaça J.L., Interim Measures in Judicial Proceedings as an Instrument of Protection for Individuals in European Community Law [w:] EU law and Integration: Twenty Years of Judicial Application of EU Law, Oxford–Portland–Oregon 2014.
De la Sierra S., Provisional Court Protection in Administrative Disputes in Europe: The Constitutional Status of Interim Measures Deriving from the Right to Effective Court Protection. A Comparative Approach, „European Law Journal” 2004/1, vol. 10.
De la Torre C., Interim Measures in Community Courts: Recent Trends, „Common Market Law Review” 2007/44.
Dumbauld E., Interim Measures of Protection in International Controversies, The Hague 1932.
Emiliou N., The Principle of Proportionality in European Law. A Comparative Study, London 1996.
Fromont M., La protection provisoire des particuliers contre les décisions Administratives dans les Etats-membres des Communautés Européennes, „Revue Internationale des Sciences Administratives” 1984.
Gray C., Interim Measures of Protection in the European Court, „European Law Review” 1979/4.
Harbo T.-I., The Function of the Proportionality Principle in EU Law, „European Law Journal” 2010/16.
Hartley T., Interim Measures against France in the “Lamb War”, „European Law Review” 1980/5.
Hedemann-Robinson M., Enforcement of EU Environmental Law and the Role of Interim Relief Measures, „European Energy & Environmental Law Review” 2010/5.
Jacobs F.G., Interim measures in the Law and Practice of the Court of Justice of European Communities [w:] Interim Measures Indicated by International Courts, red. R. Bernhardt, Berlin–New York 1994.
Kowalik-Bańczyk K., Artykuł 299 [w:] Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Komentarz, t. 3, red. A. Wróbel, Warszawa 2012.
Lasok K.P.E., Lasok’s European Court Practice and Procedure, London 2017.
Lenaerts K., K. Gutman K., I. Maselis I., EU Procedural Law, Oxford 2014.
Orzan M.F., The Procedural Features of Interim Relief Before the Court of Justice of the European Union [w:] Provisional Measures Issued by International Courts and Tribunals, red. F.M. Palombino, R. Virzo, G. Zarra. The Hague 2020.
Pastor B., Van Ginderachter E., La procedure en référé, „Revue trimestrielle de droit européen” 1989/25.
Pohjankoski P., Rule of law with leverage: Policing structural obligations in EU law with the infringement procedure, fines, and set-off, „Common Market Law Review” 2021/5, vol. 58.
Prete L., Infringement Proceedings in EU Law, Alphen aan den Rijn 2017.
Prete L., Smulders B., The Age of Maturity of Infringement Proceedings, „Common Market Law Review” 2021/2, vol. 58.
Schima B., Article 280 [w:] M. Kellerbauer, M. Klamert, J. Tomkin, The EU Treaties and the Charter of Fundamental Rights: A Commentary, Oxford 2019.
Schueler B., Methods of Application of the Proportionality Principle in Environmental Law, „Legal Issues of Economic Integration” 2008/3, vol. 35.
Sharpston E, Interim and Substantive Relief in Claims under Community Law, London 1993.
Sikora A., Sankcje finansowe w razie niewykonania wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Warszawa 2011.
Sinaniotis D., The Interim Protection of Individuals Before the European and National Courts, Alphen aan den Rijn 2006.
Stoll P.-T., Rigod B., Art. 280 [w:] Das Recht der Europäischen Union, red. E. Grabitz, M. Hilf, M. Nettesheim, München 2021.
Tezcan E., L'ordonnance des mesures provisoires par la Cour de Justice des Communautes Europeennes dans le cadre du recours en manquement, „Revue Hellenique de Droit International” 1997/50.
Tomasevic D., L’usage du référé devant la Cour de Justice à l’encontre des Etats membres de la Communauté européenne, „Revue du Marché Unique Européen” 1999/4.
Tridimas T., Proportionality in Community Law: Searching for the Appropriate Standard of Scrutiny [w:] The Principle of Proportionality in the Laws of Europe, red. E. Ellis, London 1999.
Van Raepenbusch S., Droit institutionnel de l’Union européenne, Brussels 2016.
Wägenbaur B., Court of Justice of the European Union. Commentary on the Statute and Rules of Procedure, München 2013.
Wainwright R., Article 186 EEC: interim measures and Member States, „European Law Review” 1977/2.
Wegener B.W., Art. 280 [w:] EUV/AEUV, Das Verfassungsrecht der Europäischen Union mit Europäischer Grundrechtecharta. Kommentar, red. C. Calliess, M. Ruffert, München 2016.
Wennerås P., Making effective use of Article 260 TFEU [w:] The Enforcement of EU Law and Values. Ensuring Member States' Compliance, red. A. Jakab, D. Kochenov, Oxford 2017.
Zander J., The Application of the Precautionary Principle in Practice. Comparative Dimensions, Cambridge 2010.
Zuckerman A.A.S., Interlocutory Remedies in Quest of Procedural Fairness, „The Modern Law Review” 1993/3, vol. 56.
Anna Urbanek
Autorka jest doktorantką w Szkole Doktorskiej Nauk Społecznych Uniwersytetu Łódzkiego na Wydziale Prawa i Administracji (Polska) (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0042-4172).
Przyszłość konsumentów w świetle zmian na rynku kredytowym
Dziesięć lat od terminu implementacji dyrektywy 2008/48/WE w sprawie umów o kredyt konsumencki Komisja Europejska podsumowała w sprawozdaniu przebieg jej wdrażania do państw członkowskich. Dyrektywa wywarła częściowo pozytywny wpływ na wzmocnienie ochrony konsumentów kredytobiorców w UE. Zidentyfikowano jednak szereg niedociągnięć. Co więcej, wiele obszarów rynku kredytowego, które nie zostały wzięte pod uwagę przez Komisję w wystarczający sposób, wymaga dogłębnej analizy pod kątem odpowiedzi na pytanie o ewentualne zmiany w dyrektywie. Wśród nich na uwagę zasługuje digitalizacja sektora finansowego oraz pandemia COVID-19. Dla pełnego obrazu aktualnej sytuacji na rynku kredytowym oraz nadchodzących zmian należy porównać sprawozdanie z postulatami zawartymi w dokumencie Nowy program na rzecz konsumentów. Poprawa odporności konsumentów na potrzeby trwałej odbudowy, w którym zaprezentowana została wizja polityki UE do 2025 r. Warto też sięgnąć do opublikowanego w kwietniu 2021 r. projektu rozporządzenia o sztucznej inteligencji, który przewiduje restrykcje wobec kredytodawców. Nie wiadomo jeszcze, na ile projekt rozporządzenia wpłynie na konsumentów.
Słowa kluczowe: kredyty konsumenckie, ochrona konsumenta, pandemia COVID-19, sztuczna inteligencja
Badania prowadzące do powstania publikacji zostały częściowo sfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki w ramach realizacji projektu badawczego: Ochrona konsumenta a sztuczna inteligencja. Między prawem a etyką (DEC-2018/31/B/HS5/01169).
Anna Urbanek
The author is a doctoral student at the Doctoral School in Social Sciences, University of Łódź, Faculty of Law and Administration (Poland) (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0042-4172).
The Future of Consumers in View of Changes on the Credit Market
Ten years after the deadline for the implementation of Directive 2008/48/EC on credit agreements for consumers, the European Commission summarized in a report the progress of its implementation in the Member States. The Directive has had a partially positive impact in terms of strengthening consumer protection for borrowers in the EU. However, a number of shortcomings have been identified. Moreover, many areas of the credit market that have not been sufficiently taken into account by the Commission require in-depth analysis in order to answer the question about the possible amendments to the Directive. Noteworthy among them are the digitalization of the financial sector and the COVID-19 pandemic. For a complete picture of the current situation in the credit market and the changes that are about to take place, the report should be compared with the postulates of the New Consumer Agenda. Strengthening consumer resilience for sustainable recovery, which presents a vision for EU policy until 2025. It is also worthwhile to refer to the proposal for a regulation on artificial intelligence, published in April 2021, which provides for restrictions on creditors. It is not yet clear to what extent the proposed regulation will affect consumers.
Keywords: consumer credit, consumer protection, COVID-19 pandemic, artificial intelligence
Bibliografia / References
Avgouleas E., The Global Financial Crisis, Behavioural Finance and Financial Regulation: In Search of a New Orthodoxy, „Journal of Corporate Law Studies” 2009/1.
Butor-Keler A., Wybrane wyzwania regulacyjne związane z zagrożeniami dla konsumentów w sektorze Financial Technology (FinTech) [w:] Dochodzenie roszczeń konsumenckich. Nowy ład dla konsumentów, red. M. Jagielska, E. Sługocka-Krupa, K. Podgórski, Warszawa 2020.
Cherednychenko O.O., Meindertsma J.M., Irresponsible Lending in the Post-Crisis Era: Is the EU Consumer Credit Directive Fit for Its Purpose?, „Journal of Consumer Policy” 2019/4.
Ferretti F., Consumer Access to Capital in the Age of FinTech and Big Data: The Limits of EU Law, „Maastricht Journal of European and Comparative Law” 2018/4.
Hurley M., Adebayo J., Credit Scoring in the Era of Big Data, „Yale Journal of Law & Technology” 2016/148.
Lefeuvre A.F., Chapman M., Behavioral economics and financial consumer protection, Paris 2017.
Macchiavello E., Financial-return Crowdfunding and Regulatory Approaches in the Shadow Banking, FinTech and Collaborative Finance Era, „European Company and Financial Law Review” 2017/14.
Macchiavello E., Peer-to-Peer Lending and the ‘Democratization’ of Credit Markets: Another Financial Innovation Puzzling Regulators, „Columbia Journal of European Law” 2015/3.
Mattassoglio F., Innovation Technology and Creditworthiness Assessment [w:] Public and Private Law and the Challenges of New Technologies and Digital Markets, t. 2, Legal Aspects of FinTech, red. E. Bani, B. Pacucha-Smulska, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2020.
Monkiewicz J., Monkiewicz M., W poszukiwaniu nowego paradygmatu ochrony konsumentów na rynkach finansowych [w:] Ochrona konsumenta na polskim i międzynarodowym rynku finansowym, red. J. Monkiewicz, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2019.
Morse A., Peer-to-Peer Crowdfunding: Information and the Potential for Disruption in Consumer Lending, https://www.nber.org/system/files/working_papers/w20899/w20899.pdf.
Poole W., Causes and consequences of the financial crisis of 2007– 2009, „Harvard Journal of Law and Public Policy” 2010/2.
Riefa C., Coronavirus as a Catalyst to Transform Consumer Policy and Enforcement, „Journal of Consumer Policy” 2020/3.
Rutkowska-Tomaszewska E., FinTech – Conceptual and Regulatory Problems. Some Introductory Remarks [w:] Public and Private Law and the Challenges of New Technologies and Digital Markets, t. 2, Legal Aspects of FinTech, red. E. Bani, B. Pacucha-Smulska, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2020.
Rutkowska-Tomaszewska E., Prawo ochrony konsumenta usług finansowych w świetle założenia racjonalnego ustawodawcy: kilka wybranych uwag, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2020/2.
Szakun M., Misselling na rynku usług finansowych (pojęcie, geneza i prawne mechanizmy przeciwdziałania temu zjawisku w świetle doświadczeń krajowych i międzynarodowych) [w:] Raport. Nieprawidłowości na rynku finansowym a ochrona konsumenta, red. A. Jurkowska-Zeidler, J. Monkiewicz, Warszawa 2019.
Szostek D., Blockchain a prawo, Warszawa 2018.
Szpringer W., Koncepcja blockchain – perspektywa ochrony konsumenta [w:] Ochrona konsumenta na polskim i międzynarodowym rynku finansowym, red. J. Monkiewicz, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2019.
Wachnicka A., Rozwój na rynku FinTech a problematyka ochrony konsumentów [w:] Ochrona konsumenta na polskim i międzynarodowym rynku finansowym, red. J. Monkiewicz, E. Rutkowska-Tomaszewska, Warszawa 2019.
dr Marcin Rojszczak
Autor jest adiunktem na Wydziale Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej (Polska) (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2037-4301).
Polskie przepisy inwigilacyjne w świetle najnowszego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości – wnioski krytyczne po wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 2.03.2021 r., C‑746/18, Postępowanie karne przeciwko H.K.
W marcu 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał wyrok C‑746/18, H.K., w którym ponownie podjął temat zgodności z prawem UE dostępu organów ścigania do metadanych pochodzących z łączności elektronicznej. Kanwą badanej sprawy było ustalenie, czy niezależna kontrola, która zgodnie ze standardem zarówno strasburskim, jak i luksemburskim powinna poprzedzać autoryzację zastosowania środków inwigilacyjnych, może być sprawowana przez prokuratora. Trybunał, odpowiadając na to pytanie, nie tylko ugruntował wcześniejszą wykładnię przepisów Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w zakresie stosowania środków inwigilacji elektronicznej, ale również wyjaśnił, jakie są skutki niedochowania warunków legalnego dostępu do metadanych z perspektywy trwających postępowań karnych. W tym zakresie TS konsekwentnie potwierdził swoje przywiązanie do promowania wykładni prawa UE wspierającej przestrzeń praw podstawowych, nie wyłączając przypadków związanych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii przez organy władzy publicznej. Wyrok C‑746/18, H.K., ma szczególne znaczenie z perspektywy oceny krajowych przepisów retencyjnych. Nie tyle bowiem przesądza o braku ich zgodności z prawem UE (bo to było oczywiste już na gruncie wcześniejszego orzecznictwa), ale wyjaśnia również skutki tolerowania od lat tej niezgodności przez krajowego prawodawcę. Niestety, z uwagi na trwający w Polsce kryzys ustrojowy rozstrzygnięcie narastających wątpliwości dotyczących sposobu wykonywania uprawnień inwigilacyjnych państwa poprzez kontrolę przeprowadzoną przez sąd konstytucyjny jest znacząco utrudnione. W efekcie dalsze funkcjonowanie niezgodnych z prawem UE przepisów inwigilacyjnych może prowadzić do kwestionowania przed sądem karnym dopuszczalności zgromadzonych dowodów, a na dalszym etapie również dowodzenia naruszenia prawa do sprawiedliwego procesu.
Słowa kluczowe: obowiązek zatrzymania danych, retencja danych, inwigilacja elektroniczna, ochrona danych osobowych, prawo do sprawiedliwego procesu
dr Marcin Rojszczak
The author is an assistant professor at the Faculty of Administration and Social Sciences, Warsaw University of Technology (Poland) (ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2037-4301).
Polish Surveillance Legislation in the Light of Recent CJEU Case Law. Critical Conclusions after the Judgment of the Court of Justice of 2 March 2021, C-746/18, Criminal Proceedings Against H. K.
In March 2021, the Court of Justice delivered its judgment in the H.K. case (C-746/18), in which it again addressed the compatibility with EU law of access of law enforcement agencies to metadata from electronic communications. The case examined the question whether independent review, which – according to both Strasbourg and Luxembourg standards – should precede the authorization of the use of surveillance measures, can be exercised by a public prosecutor. In addressing this question, the Court of Justice not only reinforced its previous interpretation of the provisions of the Charter of Fundamental Rights regarding the use of electronic surveillance measures, but it also clarified the consequences of a failure to comply with the conditions for lawful access to metadata from the perspective of ongoing criminal proceedings. In this respect, the Court has consistently reaffirmed its commitment to promoting an interpretation of EU law that supports the area of fundamental rights, not excluding cases involving the use of modern technologies by public authorities. The H.K. judgment is of particular importance from the perspective of assessing domestic data retention provisions. It does not so much determine their lack of compliance with EU law (as it was obvious already on the basis of existing case law) as it explains the consequences of the national legislature condoning this incompatibility for years. Unfortunately, due to the ongoing constitutional crisis in Poland, the ability to resolve the growing doubts concerning the way in which the state’s surveillance powers are exercised by means of review by the Constitutional Tribunal is significantly hindered. As a result, the continued operation of surveillance legislation that is not compatible with EU law may lead to challenging the admissibility of the evidence gathered before criminal courts and, subsequently, to claims of violations of the right to a fair trial.
Keywords: data retention obligation, data retention, electronic surveillance, data protection, right to a fair trial
Bibliografia / References
Broberg M., Acte Clair Revisited: Adapting the Acte Clair Criteria to the Demands of the Times, „Common Market Law Review” 2008/45.
Brzeziński P., Stanowisko wybranych sądów konstytucyjnych państw członkowskich UE/WE w sprawie zgodności regulacji implementujących dyrektywę 2006/24/WE z prawami podstawowymi, „Ius Novum” 2017/1, s. 76–83.
Brzozowski S., Dopuszczalność dowodów uzyskanych z naruszeniem przepisów postępowania w kontekście art. 168a k.p.k., „Palestra” 2017/1–2.
Drzewiecki R., Zbigniew Ziobro: Prokuratura musi być podporządkowana rządowi. Dziś jest poza kontrolą, „Gazeta Prawna” z 26.02.2016 r.
Gensikowski P. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, red. D. Drajewicz, Warszawa 2020.
Grabowska-Moroz B., Ochrona gromadzonych danych telekomunikacyjnych i zasady ich udostępniania na tle Konstytucji RP i prawa Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2016/1.
Grzelak A., Trybunał Sprawiedliwości ponownie o relacji między koniecznością zwalczania przestępczości a prawem do prywatności, „Europejski Przegląd Sądowy” 2017/3.
Hert P. De, Malgieri G., Article 8 ECHR Compliant and Foreseeable Surveillance: The ECTHR’s Expanded Legality Requirement Copied by the CJEU. A Discussion of European Surveillance Case Law, „SSRN Electronic Journal” 2020/21.
Kaiser A.B., German Federal Constitutional Court: German Data Retention Provisions Unconstitutional In Their Present Form; Decision of 2 March 2010, NJW 2010, p. 833., „European Constitutional Law Review” 2010/3.
Kardas P., Rozproszona kontrola konstytucyjności prawa w orzecznictwie Izby Karnej Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych jako wyraz sędziowskiego konstytucyjnego posłuszeństwa, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2019/4.
Kazimierczuk A., Ziobro: Żeby zapobiegać aktom terroru, służby specjalne powinny inwigilować, „Rzeczpospolita” z 23.03.2016 r.
Kurowski M. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, red. D. Świecki, Warszawa 2018.
Lubello V., Vedaschi A., Data Retention and its Implications for the Fundamental Right to Privacy: A European perspective, „Tilburg Law Review” 2015/1.
Malgieri G., Hert P. De, European Human Rights, Criminal Surveillance, and Intelligence Surveillance: Towards „Good Enough” Oversight, Preferably but Not Necessarily by Judges [w:] The Cambridge Handbook of Surveillance Law, red. D.C. Gray, S.E. Henderson, Cambridge 2017.
Maras M.-H., From targeted to mass surveillance: is the EU Data Retention Directive a necessary measure or an unjustified threat to privacy? [w:] New Directions in Surveillance and Privacy, red. B. J. Goold, Willan 2013.
Ojanen T., Court of Justice of the European Union, Decision of 8 April 2014 in Joined Cases C-293/12 and C-594/12, „European Constitutional Law Review” 2014/10.
Radziewicz P., Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji, „Państwo i Prawo” 2020/10.
Sulikowski A., Otręba K., Perspektywy podjęcia rozproszonej kontroli konstytucyjności przez sądy powszechne, „Państwo i Prawo” 2017/11.
Tomkiewicz M., Moc dowodowa podsłuchów nielegalnych, „Monitor Prawniczy” 2016/9.
Tomkiewicz M., Sądowa kontrola pozyskiwania danych telekomunikacyjnych, internetowych i pocztowych, „Państwo i Prawo” 2018/4.
Tomkiewicz M., Stosowanie kontroli operacyjnej w toku postępowania karnego, „Roczniki Nauk Prawnych” 2016/4.
Zubik M., Podkowik J., Rybski R., European constitutional courts towards data retention laws, Cham 2021.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dr Michalina Szpyrka (autorka jest starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, Polska, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287)
Case law of the Supreme Court – dr Michalina Szpyrka (the author is a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7678-5287)
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego – dr Robert Talaga (autor jest asesorem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu, Polska, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188)
Case law of the Supreme Administrative Court – dr Robert Talaga (the author is an assessor at the Provincial Administrative Court in Poznań, Poland, ORCID: https://orcid.org/0000-0002-5281-2188)