Dostęp do sądów unijnych w sprawach prawnośrodowiskowych: dopuszczalność skargi o stwierdzenie nieważności w świetle najnowszego orzecznictwa sądów unijnych
dr Alicja Sikora
Uniwersytet Jagielloński, Katedra Prawa Europejskiego; UCLouvain, Université Saint Louis, Bruksela, CEDRE (Centre d’étude du droit de l’environnement); Rada Unii Europejskiej i Rada Europejska, Służba Prawna; adwokat (ORCID: 0000-0002-6655-1679).
Dostęp do sądów unijnych w sprawach prawnośrodowiskowych: dopuszczalność skargi o stwierdzenie nieważności w świetle najnowszego orzecznictwa sądów unijnych
Przedmiotem niniejszego opracowania jest problematyka dopuszczalności skarg podmiotów indywidualnych z art. 263 ak. 4 TFUE w dziedzinie unijnego prawa ochrony środowiska. Na podstawie najnowszego orzecznictwa Sądu Unii Europejskiej oraz Trybunału Sprawiedliwości w kontekście skarg dotyczących ochrony klimatu i ochrony jakości powietrza artykuł porusza szereg kwestii natury horyzontalnej dla skarg prawnośrodowiskowych takich jak nieadekwatność klasycznych przesłanek dopuszczalności, ochrona praw podstawowych, koncepcja interesu ogólnego dotyczącego ochrony środowiska oraz asymetria roli konwencji z Aarhus w kontekście skarg bezpośrednich i pośrednich przed sądami Unii Europejskiej.
Słowa kluczowe: ochrona środowiska, kontrola legalności, warunki dopuszczalność skarg jednostek o stwierdzenie nieważności, ochrona klimatu, ochrona jakości powietrza, dostęp do wymiaru sprawiedliwości, konwencja z Aarhus
dr Alicja Sikora
Jagiellonian University in Krakow, Chair of EU Law; UCLouvain, Université Saint Louis, Brussels, CEDRE (Centre d’étude du droit de l’environnement); Council of the European Union and European Council, Legal Service; advocate (ORCID: 0000-0002-6655-1679).
Access to EU Courts in Environmental Law Matters: Admissibility of Annulment Actions in the Light of Latest Case Law of the EU Courts
Access to justice as an expression of effective judicial protection is a cornerstone of the EU legal order anchored in the rule of law, the responsibility to uphold which the treaties confer upon the Court of Justice of the European Union (CJEU). Against this background, this publication explores the procedural intricacies of access to EU justice by individuals under Article 263(4) TFEU in environmental law matters. Based on the recent case law in the field of climate protection and air quality protection, this contribution raises horizontal issues characterizing environmental annulment actions of individuals, such as inadequacy of classical admissibility requirements under Article 263(4) TFEU, relevance of fundamental rights protection, the concept of public interest litigation, and asymmetric interpretation of the Aarhus Convention in the case law of the CJEU in the context of direct and indirect actions under the treaties.
Keywords: environmental protection, legality control, locus standi of individuals under action for annulment, climate protection, air quality protection, access to justice, Aarhus Convention
Bibliografia / References:
Bugge H.Ch., Twelve fundamental challenges in environmental law: an introduction to the concept of rule of law for nature [w:] Rule of Law for Nature, red. Ch. Voigt, Cambridge 2013.
Adamczak-Retecka M., Odpowiedzialność odszkodowawcza za szkody klimatyczne w perspektywy prawa Unii Europejskiej, Gdańsk 2017.
Epiney A., EU Environmental Law: Sources, Instruments and Enforcement, „Maastricht Journal of European and Comparative Law” 2013/3.
Hedemann-Robinson M., Enforcement of EU Environmental Law: Taking Stock of the Evolving Union Legal Framework, „European Energy and Environmental Law Review” 2015/5.
Hilson Ch., It is All About Climate Change, Stupid! Exploring the Relationship between Environmental Law and Climate Law, „Journal of Environmental Law” 2013/3.
Iwańska B., Koncepcja „skargi zbiorowej” w prawie ochrony środowiska, Warszawa 2012.
Kalėda S.L., Judicial Review in EU Law: a post-Lisbon perspective [w:] Research Handbook on EU Institutional Law, red. A. Łazowski, S. Blockmans, Cheltenham–Northampton 2016.
Kramer L., De l’intérêt général, de l’Union européenne, et de l’environnement [w:] Pour un droit économique de l’environnement. Mélanges en l’honneur de Gilles J. Martin, Paris 2013.
Kramer L., The EU Courts and Access to Environmental Justice [w:] Environmental Law Dimensions of Human Rights, red. B. Boer, Oxford 2015.
Misonne D., The Court of Justice of the European Union and the High Level of Environmental Protection: Transforming Policy Objective into a Concept Amenable to Judicial Review [w:] International Judicial Practice on the Environment: Questions of Legitimacy, red. Ch. Voigt, Cambridge 2019.
Schoukens H., Granting Legal Personhood to Nature in the European Union: Contemplating a Legal (R)evolution to Avoid an Ecological Collapse?, „Journal for European Environmental & Planning Law” 2018/3–4.
Scotford E., Environmental Rights and Principles: Investigating Article 37 of the EU Charter of Fundamental Rights [w:] Environmental Rights in Europe and Beyond, red. S. Bogojević, R. Rayfuse, Oxford 2019.
Scott J., The Multi-Level Governance of Climate Change [w:] The Evolution of EU Law, red. P. Craig, G. de Búrca, Oxford 2011.
Sikora A., Constitutionalisation of environmental protection in EU Law, Zutphen 2020.
Tabau A.-S., Cournil Ch., Nouvelles perspectives pour la justice climatique: Cour du District de La Haye, 24 juin 2015, Fondation Urgenda contre Pays-Bas, „Revue Juridique de l’Environnement” 2015/4.
dr Mariusz Baran
Autor jest adiunktem w Katedrze Prawa Ochrony Środowiska na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, radcą prawnym oraz stypendystą Narodowego Centrum Nauki w Krakowie (ORCID: 0000-0003-1896-7378).
Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w obszarze ochrony środowiska w państwach członkowskich
Ochrona środowiska i troska o jego stan stanowią wartość wspólną będącą przedmiotem zainteresowania prawa Unii. Nie do przecenienia jest rola jednostek i organizacji ochrony środowiska w zapewnieniu przestrzegania przez organy publiczne obowiązków wynikających z regulacji środowiskowych. Prawo zaś jednostek do kwestionowania decyzji, działania lub zaniechania władz publicznych przed sądem lub innym podobnym organem jawi się jako gwarancja kontroli realizacji przez władze publiczne obowiązków wynikających z regulacji unijnego prawa ochrony środowiska. Przedmiotem artykułu jest analiza przepisów prawa UE dotyczących dostępu do wymiaru sprawiedliwości w obszarze ochrony środowiska oraz orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości kształtującego unijny standard dostępu jednostek do wymiaru sprawiedliwości w dziedzinie środowiska.
Niniejsze opracowanie powstało w ramach projektu naukowego realizowanego w ramach umowy zawartej z Narodowym Centrum Nauki w Krakowie na podstawie umowy nr UMO-2016/21/D/HS5/03841, numer rejestracyjny projektu badawczego 2016/21/D/HS5/03841.
Słowa kluczowe: ochrona środowiska, dostęp do sądu, efektywna ochrona prawna
dr Mariusz Baran
The author is assistant professor at the Chair of Environmental Law, Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Krakow, an attorney at law, and the holder of a scholarship of the National Science Center in Krakow (ORCID: 0000-0003-1896-7378).
Access to Justice in the Field of Environmental Law in the Member States
Environmental protection and care for the condition of the environment constitute a common value which is of interest to EU law. The role of individuals and environmental organizations to ensure compliance by public authorities with obligations under environmental regulations cannot be overestimated. The right of individuals to challenge decisions, actions or omissions of public authorities before a national court or another similar body appears as a guarantee that they will monitor how public authorities fulfil their obligations under EU environmental law. The subject of the article is an analysis of EU law on access to justice in the field of environmental law, as well as case law of the Court of Justice, in which the Court shaped the EU standard of individuals' access to environmental justice.
This study was created as part of a research project carried out under the contract concluded with the National Science Center in Krakow on the basis of contract No. UMO-2016/21/D/HS5/03841, research project registration number 2016/21/D/HS5/03841.
Keywords: environmental protection, access to court, effective legal protection
Bibliografia / References:
Baran M., Stosowanie z urzędu prawa Unii Europejskiej przez sądy krajowe, Kraków 2014.
Dougan M., National Remedies Before the Court of Justice. Issues of Harmonization and Differentiation, Oxford 2004.
Grashof F., National Procedural Autonomy Revisited, Groningen 2016.
Iwańska B., Baran M., Access of an environmental organisation to court in light of the EU standard set by the principle of effective legal (judicial) protection, „European Energy and Environmental Law Review” 2019/2.
Jans J.H., Verhoeven M.J.M., Europeanisation via Consistent Interpretation and Direct Effect [w:] Europeanisation of Public Law, red. J. Jans, S. Prechal, R.J.G.M. Widdershoven, Zutphen 2015.
Kornobis-Romanowska D., Sąd krajowy w prawie wspólnotowym, Kraków 2007.
Poncelet Ch., Access to Justice in Environmental Matters – Does the European Union Comply with its Obligations, „Journal of Environmental Law” 2012/24.
Półtorak N., Chnges in the Level of the National Judical Protection Under the EU Influence on the Example of the Polish Legal System [w:] Central European Judges Under the European Influence. The Transformative Power of the EU Revisited, red. M. Bobek, Oxford 2015.
Półtorak N., Europejskie kryteria, zasady, metody i formy wpływu na ustrój i funkcjonowanie administracji państw członkowskich, prawo administracyjne materialne i proceduralne państw członkowskich [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 3, Europeizacja prawa administracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2014.
Półtorak N., Ochrona uprawnień wynikających z prawa Unii Europejskiej w postępowaniach krajowych, Warszawa 2010.
Prechal S., Europeanisation of National Administrative Law [w:] Europeanisation of Public Law, red. J.H. Jans, S. Prechal, R.J.G.M. Widdershoven, Groningen 2015.
Prechal S., Hancher L. Individual Environmental Rights: Conceptual Pollution in EU Environmental Law, „Yearbook of European Environmental Law” 2001/2.
Ruffert M., Rights and remedies in European Community Law: A comparative view, „Common Market Law Review” 1997/34.
Sikora A., The Principle of a High of Environmental Protection as a Sources of Enforceable Rights [w:] Cahiers de droit europeen (Ejemplar dedicado a: 50e anniversaire. Colloque 10 septembre 2015. Les principes généraux du droit de l’Union européenne), Bruylant 2016.
Stone Ch.D. , Should trees have standing?, Oxford 2010.
Warin C., Individual Rights under European Union Law: A Study on the Relation Between Rights, Obligations and Interests in the Case Law of the Court of Justice, Baden-Baden 2019.
dr Beáta Filipcová
Autorka jest wspólnikiem kancelarii Sanecki Kowalik Filipcová Kancelaria Radców Prawnych s.c. w Krakowie. Reprezentuje organizacje ekologiczne w licznych postępowaniach w sprawach z zakresu ochrony środowiska.
Polskie przepisy dotyczące dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach środowiskowych – analiza istniejących barier
Przedmiotem artykułu jest analiza istniejących w prawie polskim barier w dostępie do sprawiedliwości w sprawach środowiskowych w świetle konwencji z Aarhus. Pierwsza wyróżniona przeszkoda, opisana na przykładzie manipulowania przepływem wody (zrzuty i wstrzymanie przepływu) na stopniu wodnym we Włocławku, polega na podejmowaniu działań (przedsięwzięć), które nie wymagają wszczęcia żadnej procedury prawnej, a tym samym zarówno udział w nich zainteresowanej społeczności, jak i zaskarżenie zgody na takie działania są niemożliwe. Druga grupa przeszkód dotyczy sytuacji, w których wprawdzie społeczeństwo może uczestniczyć w konsultacjach społecznych w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, lecz jej wyników nie może zaskarżyć do sądu administracyjnego. Problem został przedstawiony na przykładzie aneksu do planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Białowieża, w którym wyrażono zgodę na wycinkę starodrzewi na Obszarze Natura 2000 Puszcza Białowieska. Ostatnia omówiona w artykule grupa obejmuje sytuacje, w których bariera w dostępie do sprawiedliwości nie polega na pozbawieniu prawa do procedury sądowej, lecz na bezskuteczności tych działań dla ochrony przyrody, ponieważ – mimo swej wadliwości – decyzja pozostaje nadal w obrocie prawnym, a przedsięwzięcie jest realizowane. Szczególnie niepokojącą tendencją, dostrzegalną w orzecznictwie sądów administracyjnych, jest również wymaganie od podmiotów (zazwyczaj organizacji ekologicznych) kwestionujących raport oddziaływania na środowisko sporządzenia równie fachowego i kompleksowego „kontrraportu“, co czyni taką procedurę odwoławczą niedostępną z uwagi na barierę kosztową.
Słowa kluczowe: bariery w dostępie do wymiaru sprawiedliwości, konwencja z Aarhus, zainteresowana społeczność, udział organizacji ekologicznych, obszary Natura 2000, znaczące oddziaływanie na środowisko
dr Beáta Filipcová
The author holds a Ph.D. in law from the Jagiellonian University in Krakow. She is a partner at Sanecki Kowalik Filipcová Kancelaria Radców Prawnych s.c. law firm in Krakow. She represents environmental organizations in numerous environmental protection proceedings.
Polish Regulations Concerning Access to Justice in Environmental Matters. An Analysis of Existing Barriers
The subject of the article is an analysis of the barriers to access to justice in environmental matters that exist in Polish law in the light of the Aarhus Convention. The first distinguished obstacle, described on an example of water flow manipulation (discharges and flow stops) on the Włocławek barrage, consists in taking actions that do not require any legal procedure, and thus it prevents the participation of the public concerned and makes challenging the consent for such actions impossible. The second group of obstacles concerns situations in which, although the public may participate in public consultations held as part of strategic environmental assessment, its results may not be challenged before an administrative court. The problem is presented on the example of an annex to the forest management plan for the Białowieża Forest District, in which consent was given to felling old trees in the Białowieża Forest in a Natura 2000 area. The last group of barriers discussed in the article covers situations in which the barrier to access to justice does not consist in lack of access to court proceedings, but in ineffectiveness of these actions for environment protection, because – despite its defectiveness – a decision remains in legal circulation and the project is carried out. Furthermore, a particularly disturbing trend, noticeable in the case law of administrative courts, is that entities (usually environmental organizations) that question the environmental impact assessment report are required to prepare an equally professional and comprehensive ‘counter-report’, which makes an appeal procedure unavailable due to the cost barrier.
Keywords: barriers to access to justice, the Aarhus Convention, the public concerned, environmental organizations, Natura 2000 sites, significant environmental impact
Bibliografia / References:
Adamczak-Retecka M., Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości UE w ramach tzw. skarg bezpośrednich, „Przegląd Naukowy Disputatio” 2014/18.
Bar M., Jendrośka J., Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach i inne wymagania prawne ochrony środowiska w procesie inwestycyjnym. Praktyczny poradnik prawny, Wrocław 2011.
Chmielewski J., Z problematyki aktów planistycznych w prawie administracyjnym – na przykładzie planów i uproszczonych planów urządzenia lasów, „Samorząd Terytorialny” 2016/10.
ClientEarth, Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Informator, 2019, https://www.documents.clientearth.org/library/download-info/dostep-do-wymiaru-sprawiedliwosci-w-polsce-informator/ (dostęp: 1.02.2020 r.).
ClientEarth, Stanowisko Fundacji ClientEarth Prawnicy dla Ziemi ws. projektu raportu z wykonania Konwencji z Aarhus z 14.10.2016 r., https://bip.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/bip/dostep_do_informacji/Stanowisko_Fundacji_ClientEarth_Prawnicy_dla_Ziemi_ws._projektu
_raportu_z_wykonania_Konwencji_z_Aarhus.pdf (dostęp: 1.02.2020 r.).
Ebbesson J., Gaugitsch H., Jendrośka J., Stec S., Marshall F., The Aarhus Convention: An Implementation Guide, 2014, https://www.unece.org/index.php?id=35869 (dostęp: 1.02.2020 r.).
Haładyj A., Skarga na uchwałę podjętą przez organy gminy w świetle art. 9 ust. 3 konwencji z Aarhus [w:] Problemy pogranicza prawa administracyjnego i prawa ochrony środowiska, red. M. Stahl, P. Korzeniowski, A. Kaźmierska-Patrzyczna, Warszawa 2017.
Iwańska B., Koncepcja „skargi zbiorowej” w prawie ochrony środowiska, LEX 2013.
Iwańska B., Prawo dostępu do informacji, prawo do udziału oraz prawo dostępu do sądu gwarancją efektywnej ochrony prawnej w sprawach z zakresu ochrony środowiska. Glosa do wyroku TS z dnia 15 stycznia 2013 r., C-416/10 Jozef Križan i inni przeciwko Slovenská inšpekcia životného prostredia, „Europejski Przegląd Sądowy” 2013/12.
Iwańska B., Baran M., Access of an Environmental Organisation to Court in Light of the EU Standard Set by the Principle of Effective Legal (Judicial) Protection, „European Energy and Environmental Law Review” 2019/2.
Iwańska B., Baran M., Judicial Review of the Requirement to Integrate the Nature 2000 Sites Protection System in a Sustainable Forest Economy (illustrated with the example of the Bialowieza Forest Management Plan), „European Energy and Environmental Law Review” 2019/4.
Jendrośka J., Konwencja z Aarhus. Geneza, status i kierunki rozwoju, „Prawo i Środowisko” 2001/1
Knade-Plaskacz A., Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska – bezpośredni skutek art. 9 ust. 3 konwencji z Aarhus – wprowadzenie i wyrok TS z 8.03.2011 r. w sprawie C-240/09 Lesoochranárske zoskupenie VLK przeciwko Ministerstvo životného prostredia Slovenskej republiky, „Europejski Przegląd Sądowy” 2015/4.
Knade-Plaskacz A., Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska – transpozycja trzeciego filaru konwencji z Aarhus do prawa Unii Europejskiej, „Przegląd Prawa Ochrony Środowiska” 2014/1.
dr hab. Monika Niedźwiedź
Autorka jest adiunktem w Katedrze Prawa Europejskiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (ORCID: 0000-0002-4822-6119).
Zasada wzajemnego uznawania w europejskim prawie administracyjnym na przykładzie wzajemnego uznawania praw jazdy – wprowadzenie i wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 1.03.2012 r, C-419/10, Wolfgang Hofmann przeciwko Freistaat Bayern
Zapewnienie skuteczności przepisom unijnym dotyczącym uznawania prawa jazdy wymaga współpracy państw członkowskich w celu ustalenia, czy ubiegający się o prawo jazdy posiada już prawo jazdy wydane w innym państwie członkowskim, a w razie cofnięcia prawa jazdy w innym państwie członkowskim, czy podlega on zakazowi ubiegania się o nowe prawo jazdy, w szczególności, czy posiada miejsce zamieszkania w państwie, w którym ubiega się o prawo jazdy. Artykuł 15 dyrektywy 2006/126/WE potwierdza konieczność wzajemnej pomocy i wymiany informacji między państwami członkowskimi.
Słowa kluczowe: współpraca administracyjna, wzajemne uznawanie praw jazdy, odmowa uznania, harmonizacja minimalna
dr hab. Monika Niedźwiedź
The author is a lecturer at the Chair of EU law, Faculty of Law and Administration, Jagiellonian University in Krakow (ORCID: 0000-0002-4822-6119).
The Principle of Mutual Recognition in European Administrative Law, on the Example of Mutual Recognition of Driving Licenses. Introduction and Court of Justice Judgment of 1 March 2012, C-419/10, Wolfgang Hofmann v. Freistaat Bayern
To ensure the effectiveness of EU rules on recognition of driving licences, Member States must cooperate to establish whether a person applying for a driving licence already holds a driving licence issued in another Member State and, if a driving license is withdrawn in another Member State, whether he/she is banned from applying for a new one, in particular, whether he/she resides in the country in which the driving licence is applied for. Article 15 of Directive 2006/126/EC confirms the need for mutual assistance and the exchange of information between Member States.
Keywords: administrative cooperation, mutual recognition of driving licences, refusal to recognize, minimal harmonization
Bibliografia / References:
Kuczyńska H., Utrata uprawnień do kierowania pojazdami w prawie Unii Europejskiej w sytuacjach transgranicznych, „Europejski Przegląd Sądowy” 2018/10.
Niedźwiedź M., Międzynarodowa pomoc prawna w sprawach administracyjnych w świetle prawa unijnego, Warszawa 2017.
Pernas García J.J., The EU’s Role in the Progress Towards the Recognition and Execution of Foreign Administrative Acts: The Principle of Mutual Recognition and the Transnational Nature of Certain Administrative Acts [w:] Recognition of Foreign Administrative Acts, red. J. Rodríguez-Arana Muñoz, Berlin 2016.
Rodríguez-Arana Muñoz J. (red.) [w:] Recognition of Foreign Administrative Acts, Berlin 2016.
Schröder M., Mutual Recognition of Driving Licences in the EU – Current State of Integration and Perspectives, „Review of European Administrative Law” 2020/3.
Szydło M., EU legislation on driving licences: does it accelerate or slow down the free movement of persons, „German Law Journal” 2012/13.
The Principle of Mutual Recognition in European Administrative Law, „Review of European Administrative Law” 2020/3.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
dr Michalina Szpyrka (autorka jest starszym asystentem sędziego w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, ORCID: 0000-0001-7678-5287)
Case law of the Supreme Court
dr Michalina Szpyrka (the author is a senior judge’s assistant at the Labour Law and Social Security Chamber of the Supreme Court, ORCID: 0000-0001-7678-5287)
Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
dr Robert Talaga (autor jest starszym referendarzem w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Poznaniu, ORCID: 0000-0002-5281-2188)
Case law of the Supreme Administrative Court
dr Robert Talaga (the author is a senior court referendary at the Provincial Administrative Court in Poznań, ORCID: 0000-0002-5281-2188)
Bibliografia / References:
Kalisz A., Reguły systemowe wykładni prawa UE [w:] System Prawa Unii Europejskiej, red. A. Wróbel, t. 3, Wykładnia prawa Unii Europejskiej, red. L. Leszczyński [w:] Warszawa 2019.
Nowicki H., Sankcje administracyjne [w:] System Prawa Administracyjnego, t. 7, Prawo administracyjne materialne, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2017.
