Precedentarrest over stikstofbeleid duwt Vlaanderen richting een vergunningenstop

Artikels verschenen in De Juristenkrant nr 425 – 10 maart 2021 en in NjW 2021, afl. 439,238-251 (deel 1) en afl. 440, 286 (deel 2).

De Vlaamse natuur kreunt onder de toevloed aan stikstof. Onder ingewijden was het al lang duidelijk het soepele Vlaamse vergunningenbeleid van het voorbije decennium de toets van de EU wetgeving niet zou doorstaan. Na enkele impliciete hints de voorbije jaren, neemt een recent arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen over de uitbreiding van een kippenstal in Kortessem de laatste twijfel weg. Het Vlaamse stikstofbeleid voldoet niet aan de habitatrichtlijn, wat grote gevolgen kan hebben voor de economie. De kans bestaat dat Vlaanderen net als in Nederland richting een vergunningenstop gaat, wat vermeden had kunnen worden met een doordachter stikstofbeleid.

Hendrik Schoukens

Stikstof wordt wel eens omschreven als een ‘stille doder’ van biodiversiteit. Een teveel aan stikstof maakt de natuur namelijk veel saaier. Een bekend voorbeeld is de toenemende vergrassing van heidegebieden. Ook is sprake van negatieve effecten hogerop in het voedselweb, waarbij soorten als sperwers en het korhoen indirect lijden onder een overvloed aan stikstof binnen het ecosysteem.

Sinds de twintigste eeuw is de natuurlijke stikstofkringloop danig verstoord door menselijke interventies, waaronder de komst van kunstmest. De ‘Kritische Depositiewaarde (KDW)’ vormt de wetenschappelijk afgeklopte grens waarboven het risico bestaat dat de kwaliteit van de habitat significant wordt aangetast door de verzurende en/of vermestende invloed van atmosferische stikstofdepositie.

 [...]

Veeteelt en industrie

Vlaanderen kleurt bloedrood op de Europese kaart met stikstofdepositie. Het is wat men noemt een ammoniakhotspot. Daar zit onze grote veestapel voor iets tussen. Op zich bekeken is de ammoniakuitstoot (NH3) binnen Vlaanderen voor 95 procent afkomstig van de veeteelt. Maar ook het verkeer – voornamelijk door dieselmotoren – en de industrie zijn mede verantwoordelijk voor de te hoge stikstofdeposities. NOx afkomstig van industriële bronnen wordt echter vaak ruimer verspreid door uitstoot via hogere schouwen. Met verkeer is dat minder het geval.

[...]

Habitatrichtlijn

Vlaanderen schendt vandaag zijn Europese verplichtingen. Artikel 6 van de Europese habitatrichtlijn eist immers dat lidstaten ervoor zorgen dat hun Europees beschermde natuur terug in een goede natuurtoestand wordt gebracht (artikel 6, lid 1). Bovendien mag de bestaande toestand in géén geval verder verslechteren, zelfs niet wanneer die neergang het gevolg is van bestaande activiteiten (artikel 6, lid 2). En als klap op de vuurpijl mogen lidstaten geen vergunningen afleveren die verdere significante schade aan de natuur zouden teweeg brengen (artikel 6, lid 3), tenzij bij projecten van groot maatschappelijke belang (artikel 6, lid 4).

[...]

PAS op de plaats

Om zo’n vergunningenstop te vermijden, kondigde de Vlaamse regering in 2014 aan te zullen werken aan een ‘Programmatische Aanpak Stikstof’ (PAS). Maar zeven jaar na datum ligt die er nog steeds niet. Er liggen géén extra bindende reducties voor, terwijl het nog steeds wachten is op het bijkomende natuurherstel in de overbelaste natuur. Wel werd een soort van boekhoudsysteem uitgedacht om het verlenen van nieuwe vergunningen toe te staan.

Om te oordelen of een vergunning al dan niet toegekend mag worden, werd sinds 2014 gebruik gemaakt van specifieke significantiekaders voor de beoordeling van deposities van NH3 en NOx.

[...]

Dood door duizend sneden

Het is dit PAS-beoordelingskader dat door de Raad voor Vergunningsbetwistingen op de korrel werd genomen in zijn erg belangrijk precedentarrest van 25 februari 2021. De vergunningsaanvraag voor de kippenstal werd immers positief geadviseerd door het Agentschap voor Natuur en Bos omdat de depositiebijdrage onder de 5 procent-drempel bleef. Die magische grens maakte dat bijkomende vergunningen voor megastallen, industriële en infrastructuurprojecten konden worden verleend, zelfs in de nabijheid van overbelaste natuur.

[...]

Vergunningenstop

Deze uitspraak heeft een belangrijke precedentwaarde. De uitvoerige motivering maakt duidelijk dat de Raad voor Vergunningsbetwistingen niet over een nacht ijs is gegaan. De onmiddellijke impact van het arrest valt niet te onderschatten. Doordat het PAS-beoordelingskader op zich géén wettelijke kracht heeft, lijkt het niet meteen dezelfde grote maatschappelijke impact te hebben als de val van het Nederlandse PAS. Medio 2019 lagen in Nederland 18.000 projecten, waaronder de bouw van woonwijken, grote stallen, luchthavens en veestallen, van de ene dag op de andere stil.

[...]

Uitweg

De logische uitweg bestaat erin nu vergunning per vergunning te gaan motiveren – los van drempels – dat de bijkomende depositie geen natuurschade toebrengt. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Vol is vol. Nu de meeste natuur overbelast is, moeten we net de bestaande depositieniveaus betekenisvol doen verminderen. Elke bijkomende depositie – hoe klein ook – wordt problematisch vanuit die optiek. Een onmiddellijke uitweg dient zich niet aan. Begin 2021 heeft de Vlaamse regering een stikstofpannel aangesteld. Dat zou nuttige aanbevelingen kunnen formuleren. Maar het probleem is dat er tegelijk ook een lopend PAS-proces is, dat al met al weinig fundamentele paradigmashifts mogelijk lijkt te maken. Het MER voor het toekomstige PAS wou niet kijken niet naar alternatieven die een drastische inperking van de veestapel inhielden.

[...]