Zasada równości sędziów z perspektywy prawa włoskiegodr hab. Marcin Walasik, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9750-2936
Zasada równości sędziów z perspektywy prawa włoskiego
Artykuł przedstawia koncepcję zasady równości sędziów w kształcie obowiązującym w prawie włoskim. Podstawowym źródłem tej zasady jest art. 107 ust. 3 Konstytucji Republiki Włoch, który stanowi, że: „sędziowie różnią się między sobą jedynie ze względu na pełnione funkcje”. Autor przedstawia genezę tego przepisu, którego celem była likwidacja hierarchicznej struktury stosunków sędziowskich i podporządkowania sędziów innym sędziom, co było charakterystyczne dla organizacji sądownictwa pod rządem reżimu faszystowskiego. Następnie opisuje główne etapy implementacji zasady równości sędziów w prawie włoskim oraz ustalania jej znaczenia w orzecznictwie. Obecnie art. 107 ust. 3 włoskiej Konstytucji jest uważany za gwarancję wewnętrznej niezależności sędziów, która przeciwdziała powstawaniu jakichkolwiek form służbowej lub faktycznej podległości w stosunkach między sędziami. Ponadto z tego przepisu jest wywodzony zakaz arbitralnej kategoryzacji sędziów, która nie jest poparta racjami natury funkcjonalnej. W artykule zwrócono uwagę na uniwersalny charakter tytułowej zasady, która powinna być traktowana jako konieczny i integralny element każdego systemu niezależnego sądownictwa. Autor stwierdza w konkluzji, że włoskie doświadczenia na polu realizacji zasady równości sędziów mogą stanowić punkt odniesienia dla innych porządków prawnych, w których należy rozważać obowiązywanie tej zasady, co dotyczy także Polski.
Słowa kluczowe: zasada równości, status sędziów, niezawisłość sędziów, ustrój sądownictwa, prawo włoskie
Dr Hab. Marcin Walasik, professor of the Adam Mickiewicz University in Poznań
Faculty of Law and Administration, Adam Mickiewicz University in Poznań, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9750-2936
The principle of equality of judges from the perspective of Italian law
The article presents the concept of the principle of equality of judges as it functions in Italian law. The central source of this principle is Article 107(3) of the Constitution of the Italian Republic, which stipulates that ‘Members of the judiciary are distinguished only by their different functions’. The author presents the origins of this provision, which was intended to eliminate the hierarchical structure of judicial relations and the subordination of judges to other judges, which was typical of the organization of the judiciary under the fascist regime. He then describes the main stages of implementing the principle of equality of judges in Italian law and determining its significance in judgments. Article 107(3) of the Italian Constitution is currently considered a guarantee of the internal independence of judges, which prevents the emergence of any form of official or actual subordination in relations between judges. Furthermore, this provision prohibits the arbitrary categorization of judges which is not supported by any functional reasons. The article draws attention to the universal nature of the principle referred to in the title, which should be considered a necessary and integral part of any independent judicial system. The author concludes that Italy’s experience in implementing the principle of equality of judges can serve as a reference point for other legal systems where the application of this principle should be considered, including Poland.
Keywords: principle of equality, status of judges, independence of judges, judicial system, Italian law
Bibliografia / References
Amorth A., La Costituzione italiana. Commento sistematico, Milano 1948.
Barbera A., Calamandrei e l'ordinamento giudiziario: una battaglia su più fronti, „Rassegna Parlamentare” 2006/2.
Bartole S., Ciągłość i zmiany Konstytucji Republiki Włoskiej, „Przegląd Sejmowy” 2007/6.
Benvenuti S., The politics of judicial accountability in Italy: Shifting the balance, „European Constitutional Law Review” 2018/2.
Benvenuti S., Paris D., Judicial self-government in Italy: Merits, limits and the reality of an export model, „German Law Journal” 2018/19 (7).
Biondi F. [w:] Commentario breve alla Costituzione, red. R. Bin, S. Bartole, Padova 2008.
Bortolani C., Guida alla Costituzione, Bologna 1998.
Calabresi S.G., Godi M., Italian constitutionalism and its origins, „The Italian Law Journal” 2020/6 (1).
Calamandrei P., Governo e magistratura [w:] Opere giuridiche, t. II, Magistratura, avvocatura, studi e insegnamento del diritto, red. M. Cappelletti, Roma 2019.
Calamandrei P., Sędzia a historyk, „Polski Proces Cywilny” 1939/13–14.
Camerlengo Q., Soltanto per diversita di funzioni? I magistrati ordinari tra carriera e prestigio, „Quaderni Costituzionali” 2014/2.
Caorli P., The role of the judiciary within the construction of collective memory. The Italian transition, „Wroclaw Review of Law, Administration & Economics” 2015/1.
Chabod F., Włochy współczesne 1918–1948, tł. B. Sieroszewska, Warszawa 1966.
Chiarelli G., Noccili G., Magrone G., Barberio-Corsetti M., The Rule of Law in Italy. A Statement by the Italian National Section of the International Commission of Jurists, The Hague 1958.
D’Elia G. [w:] Commentario alla Costituzione, t. 3, red. R. Bifulco, A. Celotto, M. Olivetti, Torino 2006.
European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), Comments on European Standards as Regards the Independence of the Judicial System: Judges (CDL-JD(2009)002), Strasbourg 2009.
European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), Report on the Independence of the Judicial System, cz. I, The Independence of Judges (CDL-AD(2010)004), Strasbourg 2010.
Falzone V., Palermo F., Cosentino F., La Costituzione della Repubblica Italiana: illustrata con i lavori preparatori e corredata da note e riferimenti, Milano 1976.
Fanchiotti V., Court structure and management in Italy [w:] Judicial Management versus Independence of Judiciary, red. K. Gajda-Roszczynialska, D. Szumiło-Kulczycka, Warszawa 2018.
Ferrari G.F., Italian perspectives on the judiciary, „International Journal for Court Administration” 2019/1.
Giannattasio C. [w:] Commentario sistematico alla Costituzione italiana, t. 2, red. P. Calamandrei, A. Levi, Firenze 1950.
Gierowski J.A., Historia Włoch, Ossolineum, 1999.
Jachimowicz K., Instytucja sędziego pokoju we Włoszech – status prawny, tryb wyboru i uprawnienia [w:] Sądownictwo pokoju. Rozwiązania zagraniczne z perspektywy krajowej, red. P. Mostowik, A. Pogłódek, Warszawa 2022.
Konstytucja Republiki Włoskiej, tł. i wstęp Z. Witkowski, Warszawa 2004.
Kryteria i procedura wyboru sędziów sądów powszechnych w wybranych państwach europejskich, red. M. Małolepszy, Warszawa 2020.
Lupo E., La funzione nomofilattica della Corte di Cassazione e l'indipendenza funzionale del giudice, „Cassazione Penale” 2020/3.
Machelski Z., System polityczny Włoch, Warszawa 2010.
Martinico G., The Constitution of Italy: Axiological Continuity between the Domestic and International Levels of Governance? [w:] National Constitutions in European and Global Governance: Democracy, Rights, the Rule of Law, red. A. Albi, S. Bardutzky, The Hague 2019.
Meniconi A., Una „Giustizia con l'abito nuovo”? La Magistratura e la Costituzione del 1948, „Giornale di Storia Costituzionale” 2018/36.
Meniconi A., Verso l'indipendenza della magistratura (1944–1948), „Rivista Trimestrale di Diritto Pubblico” 2018/1.
Rządy prawa wszystkich sprawa. Społeczne projekty ustaw służące odbudowie wymiaru sprawiedliwości, Warszawa 2024.
Sagan M., Najwyższa Rada Sądownictwa jako organ gwarantujący realizację konstytucyjnej zasady niezależności władzy sądowniczej w Republice Włoskiej – czy w pełni? [w:] Konstytucje państw współczesnych. Studium prawno-historyczne, red. M. Serowaniec, J. Zemła, T. Gurbin, Toruń 2018.
Serowaniec M., Jachimowicz K., Status prawny sędziego w Republice Włoskiej [w:] Status prawny sędziego. Państwa europejskie, t. I, red. B. Przywora, Warszawa 2019.
Silvestri G., Giustizia e giudici nel sistema costituzionale, Torino 1997.
Urbaniak M., Najwyższa Rada Sądownictwa we Włoszech, „Przegląd Prawa i Administracji” 2019/CXIX.
de Vergottini G., Geneza i ewolucja konstytucji Republiki Włoskiej, „Przegląd Sejmowy” 2007/6.
Uzelac A., Judicial Independence in the Context of the Organization of the Judiciary. Recruitment, Remuneration and Retirement [w:] Judicial Independence in the Third Millennium, red. E. Oteiza, G. Priori Posada, Lima 2023.
Walasik M., Sędzia bez sądu ustanowionego prawem, „Państwo i Prawo” 2025/10.
Waśkowski E., Podręcznik procesu cywilnego, Wilno 1932.
Witkowski Z., Najwyższa Rada Sądownictwa Republiki Włoskiej – gwarant niezawisłości i niezależności trzeciej władzy [w:] Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci prof. Janiny Zakrzewskiej, red. J. Trzciński, A. Janikiewicz, Warszawa 1995.
Witkowski Z., Ustrój konstytucyjny współczesnych Włoch w aktualnej fazie jego przemian 1989–2004, Toruń 2004.
Zakrzewska J., Ustrój polityczny Republiki Włoskiej, Warszawa 1986.
Franciszek Dąbrowa
Sekretarz Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka, Ministerstwo Sprawiedliwości, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2856-4890
O wykładni pojęcia osoby w systemie ochrony dóbr osobistych. Polemika z koncepcją indywidualizacji dóbr osobistych Teresy Grzeszak
Celem artykułu jest krytyczna analiza rozumienia dóbr osobistych jako dóbr o charakterze zindywidualizowanym. Takie rozumienie charakteru dóbr osobistych wymaga, aby interes idealny podlegający ochronie miał charakter jednostkowy, a naruszające go zachowanie było nakierowane wyłącznie na jednostkę, tym samym wykluczając – co do zasady – możliwość naruszenia dobra osobistego w wyniku działania odnoszącego się do grupy. W artykule starano się wykazać, że takie rozumienie dóbr osobistych nie znajduje oparcia ani w literalnej treści normy, ani w jej wykładni systemowej. Teza o zindywidualizowanym charakterze dóbr osobistych powinna być – zdaniem autora – widziana raczej jako wynik wykładni celowościowej, której celem jest ograniczenie i „racjonalizacja” zakresu objętego ochroną dóbr osobistych. Autor stara się jednocześnie dowieść, że po porzuceniu tezy o zindywidualizowanym charakterze dóbr osobistych nadal będzie istnieć wiele instrumentów pozwalających na racjonalne określenie zakresu podmiotowego i przedmiotowego ochrony dóbr osobistych.
Słowa kluczowe: dobra osobiste, indywidualizacja, prawo cywilne, osoba, mowa nienawiści
Franciszek Dąbrowa
Secretary of the Department of International Cooperation and Human Rights, Ministry of Justice, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2856-4890
Interpretation of the notion of a person in the system of protection of personal rights. Discussion of Teresa Grzeszak’s concept of the individualization of personal rights
The objective of the article is to present a critical analysis of the concept of personal rights as individual rights. Such an understanding of the nature of personal rights requires that the ideal interest to be protected is individual, while the infringing conduct must be targeted exclusively at the individual, thereby essentially precluding the possibility of breaching a personal right through an act relating to a group. This article attempts to demonstrate that such an understanding of personal rights is not supported by either the literal wording or the systemic interpretation of the norm. According to the author, the argument regarding the individualized nature of personal rights should be seen as a result of a teleological interpretation intended to limit and ‘rationalize’ the scope of protection afforded to personal rights. He also argues that, even after the rejection of the idea that personal rights are individualized, there will still be numerous instruments enabling the rational determination of whose and which personal rights are to be protected.
Keywords: personal rights, individualization, civil law, person, hate speech
Bibliografia / References
Arkes H., Civility and the restriction of speech: Rediscovering the defamation of groups, „The Supreme Court Review” 1974.
Barbas S., The rise and fall of Group Libel: The forgotten campaign for hate speech laws, „Loyola University Chicago Law Journal” 2022/297.
Barbone S., What counts as an individual for Spinoza [w:] Spinoza. Metaphysical Themes, red. O. Koistinen, J. Biro, Oxford, New York 2001.
Bayer J., Bard P., Hate Speech and Hate Crime in the EU and the Evaluation of Online Content Regulation Approaches, Brussels 2020.
Beverley-Smith H., Ohnly A., Lucas-Schloetter A., Privacy, Property and Personality. Civil Law Perspectives on Commercial Appropriation, Cambridge 2005.
Bosek L., Gwarancje godności ludzkiej i ich wpływ na polskie prawo cywilne, Warszawa 2011.
Bosek L. [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Brüggemeier G., Protection of personality rights in the law of delict/tort in Europe: mapping out paradigms [w:] Personality Rights in European Tort Law, red. G. Brüggemeier, A. Colombi Ciacchi, P. O’Callaghan, Cambridge 2010.
Constitutionalisation of Private Law, red. T. Barkhuysen, S. Lindenbergh, Leiden–Boston 2006.
Czerniak D., Pozytywne proceduralne obowiązki państwa w przeciwdziałaniu mowie nienawiści ze względu na orientację seksualną w orzecznictwie ETPC, „Europejski Przegląd Sądowy” 2025/6.
Czub K., O konstrukcji intelektualnych dóbr osobistych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Prawa Własności Intelektualnej” 2012/1 (115).
Dabah C., II potere silenzioso del nazismo: la lingua del Terzo Reich [w:] Shoah. Per cor si della memoria, red. C.-C. Härle, Naples 2006.
Dimitrijević I., Dysputa o dziele, Warszawa 2022.
Ehmann H., Unmittelbarer und mittelbarer Schaden (Schriftenreihe der Juristischen Studiengesellschaft Karlsruhe; Heft 131), von D. Medicus, „Archiv für die civilistische Praxis” 1978/178.
Esposito R., Terza Persona. Politica della vita e filosofia dell'impersonale, Torino 2007.
The European Convention on Human Rights and Its Impact on National Private Law. A Comparative Perspective, red. M.G. Stanzione, M. Fornasier, Cambridge 2023.
Fuhrmann M. i in., Person [w:] Historische Wörterbuch der Philosopie, t. 7: P–Q, red. J. Ritter, K. Grunder, Basel 1989.
Garlicki L. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
Gliszczyńska-Grabias A., Homofobiczna „mowa nienawiści”. Glosa do wyroku ETPC z dnia 9.02.2012 r., 1813/07, „Europejski Przegląd Sądowy” 2012/6.
Gliszczyńska-Grabias A., Ochrona grup wrażliwych przed antysemicką i antyromską dyskryminacją i nienawiścią jako zobowiązanie państwa w ocenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji, „Europejski Przegląd Sądowy” 2025/6.
Grzeszak T., Dobro osobiste jako dobro zindywidualizowane, „Przegląd Sądowy” 2018/4.
Hallstein W., Wiederherstellung des Privatrechts, „Süddeutsche Juristen-Zeitung” 1946/1.
Hayek F., Individualism and Economic Order, Chicago 1948.
Human Rights in Private Law, red. D. Friedmann, D. Barak-Erez, Oxford–Portland, Or., 2001.
The Influence of Human Rights and Basic Rights in Private Law, red. V. Trstenjak, P. Weingerl, Heidelberg 2016.
Jakubowski A., Glosa do wyroku SN z 7.12.2011 r., II CSK 160/11, LEX 2012.
Jestaedt M., Geltung des Systems und Geltung im System: Wozu man die Grundnorm benötigt – und wozu nicht, „Juristen Zeitung” 2013/68 (21).
Jürgen S., Das allgemeine Persönlichkeitsrecht und seine gewerblichen Erscheinungsformen. Ein Entwicklungsprozeß, Berlin 1981.
Kaliński M., Ograniczenie indemnizacji do podmiotów bezpośrednio poszkodowanych – w związku z nowelizacją art. 446 Kodeksu cywilnego, „Przegląd Sądowy” 2014/3.
Kaliński M., Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2021.
Klemperer V., LTI. Notizbuch eines Philologen, Berlin 194l.
Kulesza J. [w:] A. Behan, M. Filipczak, M. Grudecki, K. Patora, K. Wala, J. Kulesza, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2025.
Kulesza W., Zniesławienie i zniewaga. Ochrona czci i godności osobistej człowieka w polskim prawie karnym – zagadnienia podstawowe, Warszawa 1984.
Kurosz K., Zadośćuczynienie za zdradę małżeńską. Ochrona dóbr osobistych. Zdrada kwalifikowana jako naruszenie godności osobistej. Glosa do wyroku SN z 11.12.2018 r., IV CNP 31/17, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2019/12.
La Fontaine J.S., Person and individual: some anthropological reflections [w:] The Category of the Person: Anthropology, Philosophy, History, red. M.C Carrithers, S. Collins, S. Lukes, Cambridge–New York 1985.
Lang W., Prawo procesowe a prawo materialne. Wzajemne relacje [w:] Prawo w XXI wieku. Księga pamiątkowa 50-lecia Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, red. W. Czapliński, Warszawa 2006.
Leist A., Einleitung: Ethik zwischen Hobbes und Kant [w:] Moral als Vertrag?: Beiträge zum moralischen Kontraktualismus, red. A. Leist, Berlin–New York 2003.
Levi P., I sommersi e i salvati, Torino 1993.
Łętowska E., Polish report on the influence of human rights and basic rights in private law, IACL Congress, 2014.
MacFarlane A., The Origins of English Individualism. The Family, Property and Social Transition, New York 1978.
Machała W., Problem naruszenia dóbr osobistych wskutek wypowiedzi niekierowanych do indywidualnego adresata. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10.02.2022 r. w sprawie VI ACa 141/21, „Przegląd Prawa Medycznego” 2022/1 (9).
Mandeville B., The Fable of the Bees, or Private Vices, Publick Benefits, with a Commentary. Critical, Historical, and Explanatory by F.B. Kaye, Indianapolis 1988.
Maritain J., Les droits de l'homme et la loi naturelle, New York 1942.
Medicus D., Unmittelbarer und mittelbarer Schaden, Heidelberg–Karlsruhe 1977.
Meer Z., Introduction: Individualism Revisited [w:] Individualism. The Cultural Logic of Modernity, red. Z. Meer, New York 2011.
Mrozek J., Przestępstwo pomówienia (zniesławienia) w teorii prawa karnego materialnego, „Studia Ełckie” 2012/14.
Muszyńska A. [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2014.
Muszyńska A. [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, red. J. Giezek, Warszawa 2021.
Pallares-Yabur P., Exploring Jacques Maritain’s role in the drafting process of the Universal Declaration of Human Rights: A review of his presence in Charles Malik’s archival materials, „Persona y Derecho” 2023/88.
Pazdan M., Dobra osobiste i ich ochrona [w:] System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007.
Pązik A., Wyłączenie bezprawności naruszenia dobra osobistego na podstawie interesu społecznego, Warszawa 2014.
Polak P., Trzciński J., Konstytucyjna zasada godności człowieka w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2018/40.
Prosser W.-L., Handbook of the Law of Torts, St. Paul 1971.
Raczkiewicz F., Poczucie tożsamości narodowej jako dobro osobiste w świetle polskiego prawa cywilnego. Część pierwsza, „Studia Prawa Prywatnego” 2011/2 (21).
Raczkiewicz F., Poczucie tożsamości narodowej jako dobro osobiste w świetle polskiego prawa cywilnego. Część druga, „Studia Prawa Prywatnego” 2011/3 (22)–4 (23).
Raglewski J. [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, cz. II, Komentarz do art. 212–277d, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017.
Rheinfelder H., Das Wort „Persona”: Geschichte seiner Bedeutungen mit besonderer Berücksichtigung des französischen und italienischen Mittelalters, Halle 1928.
Rist J.M., What is a Person? Realities, Constructs, Illusions, Cambridge 2020.
Roszkiewicz J., Glosa do wyroku SN z 13.10.2021 r., sygn. I NSNk 1/21, „Prokuratura i Prawo” 2023/10.
Sadomski J. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, W. Borysiak, Warszawa 2023.
Schlossmann S., Persona und Προεωπον im Recht und im christlichen Dogma, Kiel 1906.
Schwab D., Eigentum [w:] Geschichtliche Grundbegriffe: Historisches Lexikon zur politischsozialen Sprache in Deutschland, t. 2: E–G, red. O. Brunner, W. Conze, R. Koselleck, Stuttgart 1975.
Stagl J.F., Persona: maska z ludzką twarzą. O archeologii prawnej prawa osobowego, „Studia Iuridica” 2021/86.
Szczerbiak A., Kaja Godek pozwana za słowa o „zboczonej” orientacji, „Polityka” 10.10.2018 r., www.polityka.pl (dostęp: 4.11.2024 r.).
Theissmann U., Einzelne [w:] Historisches Wörterbuch der Philosophie, t. 2, red. J. Ritter, Basel 1972.
Tołczyk D., Nie widzieć zła, tł. G. Kulesza, Warszawa 2020.
Tuleja P., Stosowanie Konstytucji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy), Kraków 2003.
Tuleja I. [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Weyers H.-L., Über die „Unmittelbarkeit“ als Rechtsbegriff, „Juristen Zeitung” 1991/46 (21).
Wierciński J., Cywilne prawo – ochrona członka partii politycznej z tytułu pośredniego naruszenia dobra osobistego – zniesławienie określonej zbiorowości a ochrona członka tej zbiorowości. Glosa do wyroku SN z 21.09.2006 r., I CSK 118/06, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2009/10.
Wróblewski B., SN: Jarosław Kaczyński nie obraził działacza SLD, Gazeta.pl, 22.09.2006 r., https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114873,3635020.html (dostęp: 30.11.2024 r.).
Zagórski S., Złożono pierwsze pozwy rodziców dzieci z in vitro przeciwko autorowi i wydawcy podręcznika HiT, OKO.press, 12.09.2022 r., www.oko.press (dostęp: 4.11.2024 r.).
Zaradkiewicz K., Nadużycie środków ochrony dóbr osobistych – uwagi de lege ferenda, „Probacja” 2022/2.
dr Bartosz Trocha
radca prawny, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9548-871X
Zabezpieczenie przed sądem polskim roszczenia przeciwko podmiotowi zagranicznemu (część II)
Artykuł jest poświęcony specyfice cywilnego postępowania zabezpieczającego w sprawach z udziałem podmiotu zagranicznego po stronie pozwanej (obowiązanej). Analizą objęto problematykę: właściwości miejscowej sądu, przesłanek udzielenia zabezpieczenia, możliwych sposobów zabezpieczenia i doręczeń za granicę. Zidentyfikowano także kwestie, które mogą zaktualizować się w sytuacji, gdy postanowienie sądu polskiego o udzieleniu zabezpieczenia miałoby być uznane lub wykonane za granicą. W badaniu uwzględniono regulacje prawa polskiego, prawa Unii Europejskiej, a także umów międzynarodowych wiążących Polskę.
Słowa kluczowe: podmioty zagraniczne, cywilne postępowanie zabezpieczające, środki tymczasowe, środki zabezpieczające, sprawy transgraniczne, międzynarodowe postępowanie cywilne
Dr Bartosz Trocha
legal counsel, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9548-871X
Securing a claim against a foreign entity before a Polish court (part II)
The article describes the characteristics of civil proceedings regarding the securing of claims in cases where a foreign entity is the defendant (obligor). It presents an analysis of such issues as the court’s territorial jurisdiction, conditions for granting a protective measure, types of admissible protective measures, as well as cross-border service of documents. It also identifies issues that can arise when a protective measure ordered by a Polish court is to be recognized or enforced abroad. The research was based on Polish law, European Union law and international agreements to which Poland is a party.
Keywords: foreign entities, civil proceedings for a protective measure, interim measures, protective measures, cross-border disputes, international civil procedure
Bibliografia / References
Aseńko A., Transgraniczne zabezpieczenie wierzytelności na rachunku bankowym – nowe rozporządzenie (UE) 655/2014, „Monitor Prawniczy” 2015/8.
Bednorz-Godyń H., Europejski nakaz zabezpieczenia na zagranicznym rachunku bankowym [w:] Prawne zagadnienia międzynarodowego obrotu cywilnego i handlowego, red. P. Mostowik, R. Flejszar, E. Figura-Góralczyk, B. Gnela, Warszawa 2023.
Cichomska M., Stosowanie prawa obcego w postępowaniu zabezpieczającym, „Przegląd Sądowy” 2014/3.
Ciemiński M., Prokop A., Anti-suit injunctions w Polsce, „e-Przegląd Arbitrażowy” 2011/4.
Frąckowiak-Adamska A., Uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych w Unii Europejskiej. Ujęcie systemowe, Warszawa 2018.
Gołąb A., Równoległe postępowania w przedmiocie środków tymczasowych według rozporządzenia nr 1215/2012. Glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 6.10.2021 r., C-581/20, Skarb Państwa Rzeczypospolitej Polskiej reprezentowany przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad przeciwko TOTO SpA – Construzioni Generali, Vianini Lavori SpA, „Polski Proces Cywilny” 2024/4.
Grzegorczyk P., Jurysdykcja krajowa w sprawach z zakresu prawa własności intelektualnej, Warszawa 2007.
Grzegorczyk P., Nowy fundament europejskiego prawa procesowego cywilnego: jurysdykcja krajowa, zawisłość sprawy oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych według rozporządzenia Rady i Parlamentu Europejskiego nr 1215/2012 (Bruksela Ia) (część II), „Przegląd Sądowy” 2014/7–8.
Grzegorczyk P., Zabezpieczenie roszczeń w europejskim prawie procesowym cywilnym według rozporządzenia Rady i Parlamentu Europejskiego nr 1215/2012 (Bruksela Ia) [w:] Aequitas sequitur legem. Księga jubileuszowa z okazji 75. urodzin Profesora Andrzeja Zielińskiego, red. K. Flaga-Gieruszyńska, G. Jędrejek, Warszawa 2014.
Jankowski J., Cieślak S., Muliński M., Strumiłło T., The Anti-Suit Injunction in Arbitral and Judicial Proceedings (Poland) [w:] Rapports Polonais. XXe Congrès International de Droit Comparé, red. B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Łódź 2018.
Kalak J., Skibiński O., Europejski nakaz zabezpieczenia na rachunku nie tylko bankowym [w:] e-Wymiar sprawiedliwości w aspekcie europejskim, red. B. Śliwczyński, L. Łuczak-Noworolnik, Poznań 2016.
Kazimierczak K. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. II, Komentarz. Art. 459–1217, red. T. Szanciło, Warszawa 2023.
Marciniak A., Wykonanie europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym w Polsce [w:] Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych w praktyce sądowej, red. R. Kulski, Warszawa 2022.
Muliński M. (aktualizacja P. Jadłowski) [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. II, Komentarz. Art. 730–1217, red. J. Jankowski, S. Cieślak, Warszawa 2024.
Nowaczyk P., Bogucka E., Anti-suit injunctions w Polsce – możliwości i perspektywy [w:] Arbitraż i mediacja. Księga jubileuszowa dedykowana doktorowi Andrzejowi Tynelowi, red. M. Łaszczuk, Warszawa 2012.
Pawiłowicz K., Wykonanie europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2020/11.
Spałek K., Zabezpieczenie roszczeń w konwencji z Lugano, „Państwo i Prawo” 2003/10.
Szafran D., Anti-suit injunctions w świetle polskiego oraz europejskiego prawa procesowego, „Forum Prawnicze” 2017/5.
Szczepański C., Meta przegrywa w sądzie, zapłaci karę za każdą reklamę z wizerunkiem Rafała Brzoski i Omeny Mensah, xyz.pl, 21.11.2024 r., https://xyz.pl/meta-przegrywa-w-sadzie-zaplaci-kare-za-kazda-rekalme-z-wizerunkiem-rafala-brzoski-i-omeny-mensah/ (dostęp: 2.11.2025 r.).
Trocha B., Uprzywilejowanie podmiotów zagranicznych pod względem wymiaru terminów procesowych w polskim postępowaniu cywilnym, „Przegląd Sądowy” 2023/7–8.
Trocha B., Zawisłość sprawy przed sądem zagranicznym w postępowaniu cywilnym, Poznań 2018.
Walasik M., Europejski nakaz zabezpieczenia na rachunku bankowym na tle prawa krajowego [w:] Egzekucja sądowa w świetle przepisów z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego, red. A. Marciniak, Sopot 2016.
Walasik M. [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, red. serii T. Ereciński, t. V, Postępowanie zabezpieczające, red. A. Jakubecki, Warszawa 2016.
Weitz K., Jurysdykcja krajowa w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2005.
Weitz K., Jurysdykcja krajowa w sprawach alimentacyjnych w świetle rozporządzenia nr 4/2009 [w:] Europejskie prawo procesowe cywilne i kolizyjne, red. P. Grzegorczyk, K. Weitz, Warszawa 2012.
Weitz K., O jurysdykcji krajowej w postępowaniu zabezpieczającym w świetle konwencji lugańskiej i prawa wspólnotowego, „Przegląd Sądowy” 2003/10.
Żelechowski Ł., Zabezpieczenie roszczeń z tytułu naruszenia praw autorskich związanych z grami komputerowymi na terenie Unii Europejskiej – zagadnienia jurysdykcji krajowej [w:] Ochrona gry komputerowej. Aktualne wyzwania prawne, red. E. Traple, Warszawa 2015.
dr Patrycja Dolniak
sędzia Sądu Rejonowego Katowice-Wschód, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7443-5785
udział w autorstwie tekstu – 33,4%
Tomasz Kuźma
sędzia Sądu Rejonowego w Przemyślu, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1144-8954
udział w autorstwie tekstu – 33,3%
Konrad Wasik
sędzia Sądu Rejonowego w Przemyślu, Polska
ORCID: https://orcid.org/0009-0000-1330-8619
udział w autorstwie tekstu – 33,3%
Prawnoporównawcze rozważania w przedmiocie scoringu społecznego. Część II – USA, Azja Południowo-Wschodnia, Indie
Artykuł stanowi kontynuację analiz systemów oceny społecznej (social scoring) zaprezentowanych w jego części pierwszej, tym razem skupiając się na USA, krajach Azji Południowo-Wschodniej oraz Indiach. Autorzy przedstawiają zdecentralizowane i rozproszone mechanizmy oceny jednostek funkcjonujące w wybranych państwach, analizując ich rolę w takich sektorach, jak: finanse, zatrudnienie, ubezpieczenia, polityka społeczna. Zastosowana metoda dogmatycznoprawna obejmuje analizę regulacji prawnych i orzecznictwa dotyczących systemów scoringowych wspieranych przez sztuczną inteligencję. Artykuł prezentuje zarówno konsekwencje wdrażania tych rozwiązań, jak i wyzwania regulacyjne, a także wskazuje na zagrożenia związane z brakiem przejrzystości czy ryzykiem dyskryminacji. Autorzy zauważają, że w krajach Azji Południowo-Wschodniej oraz w Indiach systemy scoringowe służą głównie programom socjalnym i inkluzji finansowej, natomiast w USA mechanizmy te są szeroko wykorzystywane w sektorze prywatnym, lecz pozostają rozproszone. Autorzy podkreślają potrzebę wdrożenia odpowiednich regulacji chroniących prywatność i prawa obywatelskie w kontekście rozwoju cyfrowych metod oceny jednostek.
Słowa kluczowe: scoring społeczny (social scoring), sztuczna inteligencja (AI), prawa i wolności człowieka, Stany Zjednoczone Ameryki, Indie, Azja Południowo-Wschodnia
Dr Patrycja Dolniak
judge of the District Court for Katowice-Wschód, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7443-5785
Contribution to the preparation of the article – 33.4%
Tomasz Kuźma
judge of the District Court for Przemyśl, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1144-8954
Contribution to the preparation of the article – 33.3%
Konrad Wasik
judge of the District Court for Przemyśl, Poland
ORCID: https://orcid.org/0009-0000-1330-8619
Contribution to the preparation of the article – 33.3%
Comparative law considerations on social scoring. Part II – USA, South-East Asia, India
The article is a continuation of the analysis of social scoring systems presented in the first part, this time focusing on the USA, the countries of South-East Asia and India. The authors present decentralized and distributed mechanisms for assessing individuals in selected countries, analysing their role in such sectors as finance, employment, insurance and social policy. The dogmatic law method used includes an analysis of the legal regulations and judgments regarding AI-supported scoring systems. The article presents both the consequences of implementing these solutions and the regulatory challenges, as well as pointing out the threats related to a lack of transparency or the risk of discrimination. The authors note that scoring systems are primarily used in the countries of South-East Asia and India for social programmes and financial inclusion, whereas social scoring mechanisms in the USA are widely used in the private sector but remain distributed. The authors emphasize the need to introduce appropriate regulations safeguarding privacy and civil rights in the context of the development of digital methods for evaluating individuals.
Keywords: social scoring, artificial intelligence (AI), human rights and freedoms, the United States of America, India, South-East Asia
Bibliografia / References
An Act. To close the achievement gap with accountability, flexibility, and choice, so that no child is left behind, Public Law 107-110, GovInfo, https://www.govinfo.gov/content/pkg/PLAW-107publ110/html/PLAW-107publ110.htm (dostęp: 16.03.2025 r.).
Artificial Intelligence Index Report 2024, https://hai.stanford.edu/ai-index (dostęp: 16.03.2025 r.).
Atchinson B., Fox D., The politics of the Health Insurance Portability and Accountability Act, „Health Affairs” 1997/16 (3), https://www.healthaffairs.org/doi/full/10.1377/hlthaff.16.3.146 (dostęp: 16.03.2025 r.).
Bednarczyk E., Inteligentne systemy scoringowe: Jak AI przyspiesza procesy kredytowe i analizy ryzyka?, havenocode, 30.03.20254 r., https://www.havenocode.io/pl/blog/artykul/inteligentne-systemy-scoringowe-jak-ai-przyspiesza-procesy-kredytowe-i-analizy-ryzyka (dostęp: 16.03.2025 r.).
Boczek K., Astronomiczne rachunki za leczenie w USA, Medexpress.pl, 28.03.2023 r., https://www.medexpress.pl/premium/astronomiczne-rachunki-za-leczenie-w-usa (dostęp: 16.03.2025 r.).
California Consumer Privacy Act of 2018, January 2025, https://cppa.ca.gov/regulations/pdf/ccpa_statute.pdf (dostęp: 20.03.2025 r.).
Capo Z., Bass J., Federal Suit Settlement: End of Value-Added Measures for Teacher Termination in Houston, Education Healthcare Public Services, 10.10.2017 r., https://www.aft.org/press-release/federal-suit-settlement-end-value-added-measures-teacher-termination-houston (dostęp: 16.03.2025 r.).
Citron D.K., Pasquale F., The scored society: Due process for automated predictions, „Washington Law Review” 2014/89 (1), https://digitalcommons.law.uw.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4796&context=wlr (dostęp: 19.03.2025 r.).
Consumer Cases, In re HireVue, epic.org, [2019], https://epic.org/documents/in-re-hirevue (dostęp: 16.03.2025 r.).
Credit Access and Inclusion Act of 2021, 17th Congress (2021–2022), Congress.gov, https://www.congress.gov/bill/117th-congress/senate-bill/2417 (dostęp: 16.03.2025 r.).
Equal Employment Opportunity Commission (EEOC), https://www.eeoc.gov (dostęp: 16.03.2025 r.).
Executive Order 14110 on Safe, Secure, and Trustworthy Development and Use of Artificial Intelligence, https://www.federalregister.gov/documents/2023/11/01/2023-24283/safe-secure-and-trustworthy-development-and-use-of-artificial-intelligence (dostęp: 16.03.2025 r.).
FICO SCORE, FAQ about FICO Scores in the US, [bd.], https://www.ficoscore.com/faqs-about-fico-scores-us (dostęp: 16.03.2025 r.).
Global AI Vibrancy Tool, https://hai.stanford.edu/ai-index/global-vibrancy-tool (dostęp: 16.03.2025 r.).
Hadiwidjaja G., Williams A., Giannozzi S., Improving Data Quality for an Effective Social Registry in Indonesia, World Bank, Australian Government, [2022], https://documents1.worldbank.org/curated/en/099515110132223290/pdf/P177341026be35061089cf0d835280eaf15.pdf (dostęp: 16.03.2025 r.).
Harwell D., A face-scanning algorithm increasingly decides whether you deserve the job, „The Washington Post”, 6.11.2019 r., https://www.washingtonpost.com/technology/2019/10/22/ai-hiring-face-scanning-algorithm-increasingly-decides-whether-you-deserve-job (dostęp: 16.03.2025 r.).
Health insurance made for real life, Oscar, [bd.], https://www.hioscar.com/ (dostęp: 16.03.2025 r.).
HireVue, Facing FTC Complaint from EPIC, Halts Use of Facial Recognition, epic.org, 12.01.2021 r., https://epic.org/hirevue-facing-ftc-complaint-from-epic-halts-use-of-facial-recognition (dostęp: 16.03.2025 r.).
Indonesia Promoting Financial Access & Inclusion. Fintech for Financial Inclusion, Deep Dive Study, World Bank Group, January 2021, https://documents1.worldbank.org/curated/en/274411623309033336/pdf/Indonesia-Promoting-Financial-Access-and-Inclusion-Fintech-for-Financial-Inclusion-Deep-Dive-Study.pdf (dostęp: 20.03.2025 r.).
Integrated Socio-Economic Registration System for Indonesia. A Consolidated Design Report, BAPPENAS, REDSOSEK, UNICEF, 2024, https://www.developmentpathways.co.uk/wp-content/uploads/2024/12/Integrated-Socio-Economic-Registration-System-for-Indonesia.pdf (dostęp: 16.03.2025 r.).
Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, tł. A. Pułło, Warszawa 2002, https://biblioteka.sejm.gov.pl/wp-content/uploads/2024/10/USA_2002_ZW.pdf (dostęp: 20.03.2025 r.).
Kungern T., Legal Measures to Implement a Social Credit System: A Case Study of the People's Republic of China, „Interdisciplinary Academic and Research Journal” 2024/4 (3), https://doi.org/10.60027/iarj.2024.275055.
Lander E.G., Kohne N.G., Reed M.A., Hold J., EEOC Releases New AI Guidance for Employers, Akin, 30.06.2023 r., https://www.akingump.com/a/web/iXBmd2jrtPhoy9VmfegDg5/7XxaBY/eeoc-releases-new-ai-guidance-for-employers.pdf (dostęp: 30.10.2025 r.).
Morozow W., Technologia roku: Jak sztuczna inteligencja zmieniła europejskie banki w 2024 r., Grostenquin, 3.01.2025 r., https://grostenquin.org/pl/recenzje/jak-sztuczna-inteligencja-zmienila-europejskie-banki-w-2024-roku-podsumowanie-wynikow (dostęp: 16.03.2025 r.).
Paige M., Moving forward while looking back: How can VAM lawsuits guide teacher evaluation policy in the age of ESSA?, „Education Policy Analysis Archives” 2020/28 (64).
President Donald J. Trump, Presidential actions, The White House, January 20, 2025, https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/2025/01/initial-rescissions-of-harmful-executive-orders-and-actions/ (dostęp: 16.03.2025 r.).
Rabe W., Kostka G., Perceptions of social credit systems in Southeast Asia: An external technology acceptance model, „Global Policy” 2024/15 (2), https://doi.org/10.1111/1758-5899.13337.
Regulatory Sandbox, Otoritas Jasa Keuangan (OJK), [2025], https://ojk.go.id/en/Fungsi-Utama/ITSK/Regulatory-Sandbox/Default.aspx (dostęp: 16.03.2025 r.).
Revolutionising DoD recruitment: Hirevue’s strategic HPI solutions, HireVue, 1.12.2023 r., https://www.hirevue.com/blog/hiring/department-of-defense-case-study (dostęp: 16.03.2025 r.).
Sellars A., Houston Federation of Teachers Local 2415 v. Houston Independent School District, H2O, [bd.], https://opencasebook.org/casebooks/2606-law-and-algorithms/resources/1.4-houston-federation-of-teachers-local-2415-v-houston-independent-school-district/ (dostęp: 16.03.2025 r.).
Shaak E., Video Screening Co. HireVue Illegally Collected Illinois Job Applicants' Facial Scans, Class Action Alleges, ClassAction.org, 27.01.2022 r., https://www.classaction.org/news/video-screening-co-hirevue-illegally-collected-illinois-job-applicants-facial-scans-class-action-alleges (dostęp: 16.03.2025 r.).
Shahin S., Zheng P., Big Data and the illusion of choice: Comparing the evolution of India's Aadhaar and China's Social Credit System as technosocial discourses, „Social Science Computer Review” 2023/38 (1), https://doi.org/10.1177/0894439318789343.
Tarat S., Songmuang P., Sindecharak T., Guidelines for Implementation of Social Credit Systems in Thailand: Mechanisms to Motivate and Control People's Behavior, „Journal of Multidisciplinary Academic Research and Development” (JMARD) 2024/6 (3), https://he02.tci-thaijo.org/index.php/JMARD/article/view/262685 (dostęp: 16.03.2025 r.).
Ulzheimer J., What You Need to Know About the New FICO® 10 Scores, Experian, 29.01.2020 r., https://www.experian.com/blogs/ask-experian/fico-10-score-changes-what-it-means-to-your-credit (dostęp: 16.03.2025 r.).
Unique Identification Authority of India, UIDAI, https://uidai.gov.in/en/ (dostęp: 16.03.2025 r.).
US Office of Personnel Management, Privacy Impact Assessment for USA Hire – HireVue, 5.06.2020 r., https://www.opm.gov/information-management/privacy-policy/privacy-policy/usa-hire-hire-vue (dostęp: 16.03.2025 r.).
Vitality Group, https://www.vitalitygroup.com/ (dostęp: 16.03.2025 r.).
What’is the difference between Medicare and Medicaid, U.S. Department of Health and Human Services, [2022], https://www.hhs.gov/answers/medicare-and-medicaid/what-is-the-difference-between-medicare-medicaid/index.html (dostęp: 16.03.2025 r.).
The White House, https://obamawhitehouse.archives.gov/issues/education/k-12/race-to-the-top?utm_source=chatgpt.com (dostęp: 20.03.2025 r.).
Wijaya T., The rise of innovative credit scoring system in Indonesia: Assessing risks and policy challenges, Policy Paper, 2023, No. 57, Center for Indonesian Policy Studies (CIPS), Jakarta.
Wijaya T., Nidhal M., International Experiences with Innovative Credit Scoring: Lessons for Indonesia, Discussion Paper, No. 14, Center for Indonesian Policy Studies, 2023, doi:10.35497/564013.
Joanna Kruk
aplikantka radcowska, Okręgowa Izba Radców Prawnych w Warszawie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0009-0007-1143-7928
Uprawdopodobnienie i zakres jego zastosowania w postępowaniu cywilnym
W artykule została zaprezentowana analiza instytucji uprawdopodobnienia, którą ustawodawca dopuszcza w ściśle określonych sytuacjach. Wyjaśnione zostało, że uprawdopodobnienie charakteryzuje się niższym stopniem pewności w porównaniu z pełnym dowodem i znajduje zastosowanie głównie w kwestiach formalnych, choć w wyjątkowych przypadkach może dotyczyć także meritum sprawy. Omówione zostały zasady postępowania zmierzającego do uprawdopodobnienia oraz środki dowodowe, które mogą być wykorzystane. W artykule zawarto również rozważania dotyczące innych pokrewnych instytucji, takich jak domniemania faktyczne czy dowód prima facie, a także poruszono kwestie związane z kontrolą prawidłowości stosowania uprawdopodobnienia przez sądy.
Słowa kluczowe: postępowanie dowodowe, stopień dowodu, uprawdopodobnienie, domniemania faktyczne, dowód prima facie
Joanna Kruk
trainee legal counsel, Warsaw Bar Association of Legal Counsels, Poland
ORCID: https://orcid.org/0009-0007-1143-7928
Substantiation and the extent of its application in civil proceedings
This article presents an analysis of the institution of substantiation, which the legislator only permits in strictly defined situations. It explains that substantiation is characterized by a lower degree of certainty than definitive proof and is mainly applied in formal matters, although, in exceptional cases, it may also apply to the essence of the case. It discusses the principles governing the proceedings intended to substantiate and the evidential measures that can be used. It also includes considerations on other related institutions, such as presumptions of fact and prima facie evidence, as well as mentioning matters related to the judicial review of the correctness of the application of substantiation by the courts.
Keywords: proceedings on taking evidence, standard of proof, substantiation, presumptions of fact, prima facie evidence
Bibliografia / References
Adrych-Brzezińska I. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. W. Borysiak, K. Osajda, Warszawa 2024.
Bagińska E., Odpowiedzialność deliktowa w razie niepewności związku przyczynowego. Studium prawnoporównawcze, Toruń 2013.
Bartoszewicz A., Postępowanie o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu, Warszawa 2007.
Białkowski M., Obniżenie standardu dowodu związku przyczynowego w „procesach medycznych”, „Palestra” 2020/2.
Błaszczak Ł., Markiewicz K., Metodologiczne podstawy teorii dowodów w postępowaniu cywilnym [w:] Dowody w postępowaniu cywilnym, red. Ł. Błaszczak, K. Markiewicz, E. Rudkowska-Ząbczyk, Warszawa 2010.
Dolecki H., Radkiewicz T. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
Ereciński T. [w:] Postępowanie dowodowe. Komentarz do art. 227–315 k.p.c., red. M. Dziurda, T. Ereciński, Warszawa 2024.
Feliga P. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. P. Rylski, Warszawa 2024.
Gil I., Istota uprawdopodobnienia [w:] System Postępowania Cywilnego, t. 2, Dowody w postępowaniu cywilnym, red. Ł. Błaszczak, Warszawa 2021.
Górski K. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–45816, red. T. Szanciło, Warszawa 2023.
Gudowski J. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. IV, Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, red. T. Ereciński, Warszawa 2016.
Hroboni J., O uprawdopodobnieniu, „Czasopismo Sędziowskie” 1934/2.
Iżykowski M., Charakterystyka prawna uprawdopodobnienia w postępowaniu cywilnym, „Nowe Prawo” 1980/3.
Jaśkiewicz J., Poznanie faktów w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2013.
Jaślikowski M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. P. Rylski, Warszawa 2024.
Klich-Rump J., Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia sądowego w procesie cywilnym, Warszawa 1977.
Kmiecik Z., Subsydiarne sposoby ustalania okoliczności faktycznych w ogólnym postępowaniu administracyjnym, „Przegląd Sądowy” 2019/5.
Knoppek K., recenzja: E. Bagińska, Odpowiedzialność deliktowa w razie niepewności związku przyczynowego. Studium prawnoporównawcze, Toruń 2013, „Polski Proces Cywilny” 2015/2.
Knoppek K., Zagadnienia ogólne [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, t. II, cz. II, Postępowanie procesowe przed sądem pierwszej instancji, red. T. Ereciński, T. Wiśniewski, Warszawa 2016.
Miszewski W., Proces cywilny w zarysie. Część pierwsza, Warszawa–Łódź 1946.
Muliński M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. IB, Komentarz. Art. 425–729, red. A. Góra-Błaszczykowska, Warszawa 2020.
Nagel H., Die Grundzuge des Beweisrechts im europäischen Zivilprozess. Eine rechtsvergleichende Studie, Baden-Baden 1967.
Olaś A. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. P. Rylski, Warszawa 2024.
Piasecki K., Domniemania faktyczne w procesie cywilnym i w międzynarodowym procesie cywilnym [w:] Studia z prawa postępowania cywilnego. Księga pamiątkowa ku czci Zbigniewa Resicha, red. M. Jędrzejewska, T. Ereciński, Warszawa 1985.
Piasecki K., Praktyka dowodu prima facie w procesach mankowych, „Nowe Prawo” 1960/1.
Piasecki K. [w:] Kodeks postępowania cywilnego z komentarzem, red. J. Jodłowski, K. Piasecki, Warszawa 1989.
Reiwer R. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. P. Rylski, Warszawa 2024.
Rylski P., Stopień dowodu w postępowaniu cywilnym – zagadnienia podstawowe, „Polski Proces Cywilny” 2016/3.
Rzewuski M., Zarzuty apelacyjne w procesie cywilnym, Warszawa 2025.
Siedlecki W., Uchybienia procesowe w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1971.
Siedlecki W. [w:] J. Jodłowski, W. Siedlecki, Postępowanie cywilne. Część ogólna, Warszawa 1958.
Sieńko M. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany, t. I, Art. 1–47716, red. M. Manowska, LEX 2022.
Stefańska E., Odpowiedzialność cywilnoprawna za szkodę wyrządzoną wykonaniem zabezpieczenia, „Transformacje Prawa Prywatnego” 2019/1.
Steiner V., Základni otazky občanského práva procesního, Praha 1981.
Studzińska J., Postępowania z zakresu prawa osobowego [w:] Postępowanie nieprocesowe, red. J. Studzińska, E. Gapska, Warszawa 2017.
Szanciło T. [w:] Kodeks postępowania cywilnego, t. I, Komentarz. Art. 1–45816, red. T. Szanciło, Warszawa 2023.
Trammer H., Następcza bezprzedmiotowość procesu cywilnego, Kraków 1950.
Walasik M., Podstawy i wyłączenia udzielenia zabezpieczenia [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, t. V, Postępowanie zabezpieczające, red. T. Ereciński, A. Jakubecki, Warszawa 2016.
Walasik M., Postępowania w sprawach o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu [w:] System Prawa Procesowego Cywilnego, t. IV, cz. II, Postępowanie nieprocesowe. Postępowania z zakresu prawa osobowego, rodzinnego i rzeczowego, red. P. Rylski, M. Walasik, Warszawa 2023.
Waligórski M., Polskie prawo procesowe cywilne. Funkcja i struktura procesu, Warszawa 1947.
Waśkowski E., Podręcznik procesu cywilnego, Wilno 1932.
Weitz K. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. III, Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016.
Wiśniewski T., Przebieg procesu cywilnego, Warszawa 2013.
Wiśniewski T. [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. II, Artykuły 367–50539, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
Wróblewski J., Domniemania w prawie – problematyka teoretyczna, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 1973/X.
Zygmunt M., Uprawdopodobnienie w procesie cywilnym, „Przegląd Sądowy” 2025/5.
Jan Brzuchalski
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska
ORCID: https://orcid.org/0009-0009-6587-8619
Sztuczna inteligencja w procesie karnym – szansa na sprawiedliwość czy zagrożenie dla praw oskarżonego
Celem artykułu jest analiza potencjalnych korzyści i zagrożeń związanych z wykorzystaniem sztucznej inteligencji (AI) w postępowaniu karnym, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu na prawa oskarżonego. W artykule przytoczono przykłady zastosowania AI w sądownictwie na świecie. Kluczowym elementem analizy jest ocena, czy wdrożenie narzędzi opartych na AI może zagrażać podstawowym zasadom procesu karnego, takim jak: bezstronność, domniemanie niewinności, jawność postępowania, swobodna ocena dowodów. We wnioskach przedstawiono wybrane kierunki regulacyjne przewidziane w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1689 z 13.06.2024 r. oraz w projekcie ustawy o systemach sztucznej inteligencji (UC71), która ma dostosować polskie prawo w zakresie sztucznej inteligencji do wymagań unijnych. Podkreślono również konieczność skutecznego nadzoru i kontroli algorytmów wykorzystywanych w wymiarze sprawiedliwości.
Słowa kluczowe: sztuczna inteligencja, prawa oskarżonego, proces karny, AI Act, algorytmy
Jan Brzuchalski
Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0009-0009-6587-8619
Artificial intelligence in criminal proceedings – a path to justice or a threat to the rights of the accused
The objective of this article is to analyse the potential benefits and risks associated with the use of artificial intelligence (AI) in criminal proceedings, with particular emphasis on its impact on the rights of the accused. The article presents examples of AI applications in judicial systems around the world. A key aspect of the analysis is the assessment of whether the introduction of AI-based tools can undermine fundamental principles of criminal procedure, such as judicial impartiality, the presumption of innocence, the openness of proceedings and the free evaluation of evidence. The conclusions present the selected regulatory directions set out in Regulation (EU) 2024/1689 of the European Parliament and of the Council of 13 June 2024, as well as in the draft Polish Act on Artificial Intelligence Systems (UC71), which aims to align national law on artificial intelligence with EU requirements. The article also emphasizes the need for effective oversight and control of algorithms used in the administration of justice.
Keywords: artificial intelligence, rights of the accused, criminal procedure, AI Act, algorithms
Bibliografia / References
Angwin J., Larson J., Mattu S., Kirchner L., Machine Bias: There’s software used across the country to predict future criminals. And it’s biased against blacks, ProPublica, May 23, 2016, https://www.propublica.org/article/machine-bias-risk-assessments-in-criminal-sentencing (dostęp: 30.10.2025 r.).
Bagińska E., O granicach kompensacji szkody niemajątkowej w przyszłym kodeksie cywilnym (uwagi na tle projektów Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego), „Państwo i Prawo” 2021/3.
Bartoszek M., Zastosowanie sztucznej inteligencji w sądownictwie w świetle zasady skutecznej ochrony sądowej, „Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis” 2022/11 (1).
Bieńkowska B., Zasady procesu karnego [w:] B. Bieńkowska, P. Kruszyński, C. Kulesza, P. Piszczek, Wykład prawa karnego procesowego, red. P. Kruszyński, Białystok 2012.
Blount K., Applying the presumption of innocence to policing with AI, „International Review of Penal Law” 2021/92 (1).
Cascone G., Artificial Intelligence and criminal procedure: Fundamental rights, procedural principles and regulatory challenges, „Luiss Law Review” 2023/2.
Dargas-Draganik M., Wykorzystanie sztucznej inteligencji w postępowaniach sądowych na przykładzie Chin i Estonii, „Gdańskie Studia Azji Wschodniej” 2022/22.
Dudka K., Zasada domniemania niewinności [w:] K. Dudka, H. Paluszkiewicz, Postępowanie karne, Warszawa 2024.
Friedman B., Nissenbaum H., Bias in Computer Systems, „ACM Transactions on Information Systems” 1996/14 (3).
Garrett B. i in., AI and Criminal Procedure Rights: A Response to the National Institute of Justice Request for Input, Wilson Center for Science and Justice, May 28, 2024.
Kaczmarek-Templin B., Sztuczna inteligencja (AI) i perspektywy jej wykorzystania w postępowaniu przed sądem cywilnym, „Studia Prawnicze: Rozprawy i Materiały” 2022/31.
Kirchner L., Machine Bias, ProPublica, May 23, 2016, https://www.propublica.org/article/ machine-bias-risk-assessments-in-criminal-sentencing?token=pB6i06IyoO0LwmE2vfYUQBGseZmS8U0E (dostęp: 30.10.2025 r.).
Larson J., Mattu S., Kirchner L., Angwin J., How We Analyzed the COMPAS Recidivism Algorithm, ProPublica, May 23, 2016, https://www.propublica.org/article/how-we-analyzed-the-compas-recidivism-algorithm (dostęp: 30.10.2025 r.).
Lech M., Możliwość wykorzystywania narzędzi opartych o sztuczną inteligencję w postępowaniu karnym w Polsce, „Wrocławskie Studia Erazmiańskie” / „Studia Erasmiana Wratislaviensia” 2023/17.
Machnikowska A., Niezależność sądów we współczesnej myśli politycznej [w:] Tendencje rozwojowe myśli politycznej i prawnej, red. M. Maciejewski, M. Marszał, M. Sadowski, Wrocław 2014.
Pah A.R. i in., The promise of AI in an open justice system, „AI Magazine” 2022/43 (1), https://doi.org/10.1002/aaai.12039.
Paluszkiewicz H., Zasada jawności [w:] K. Dudka, H. Paluszkiewicz, Postępowanie karne, Warszawa 2024.
Papp D., Krausz B., Gyuranecz F., The AI is now in session – The impact of digitalization, „Cybersecurity and Law” 2022/7 (1).
Reiwer R., Wyłączenie sędziego w procesie cywilnym, Warszawa 2016.
Słownik języka polskiego, t. I, red. M. Szymczak, Warszawa 1978.
Terzidou K., The use of Artificial Intelligence in the judiciary and its compliance with the right to a fair trial, „Journal of Judicial Administration” 2022/31.
Ulenaers J., The impact of Artificial Intelligence on the right to a fair trial: Towards a robot judge?, „Asian Journal of Law and Economics” 2020/11 (2).
Waltl B., Vogl R., Explainable Artificial Intelligence – the New Frontier in Legal Informatics, Jusletter IT, 22.02.2018 r.
Wang H., AI and administration of justice in China [w:] Artificial Intelligence and Administration of Criminal Justice, red. J. Lelieur, Buenos Aires 2023.
Westermann H., Using Artificial Intelligence to Increase Access to Justice, Université de Montréal, Mars 2023 (praca doktorska), https://cyberjustice.openum.ca/files/sites/102/Westermann_Hannes_2023_these.pdf (dostęp: 30.10.2025 r.).
Wojciechowska K., Realizacja prawa wglądu w akta sprawy w postępowaniu administracyjnym, „Studia Iuridica” 2021/85.
dr Paweł Kornacki
sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1654-1720
Przedawnienie zobowiązania podatkowego a przedawnienie karalności deliktu skarbowego (z uwzględnieniem projektu nowelizacji Kodeksu karnego skarbowego)
Przedmiotem artykułu są wynikające z prawa finansowego regulacje dotyczące przedawnienia zobowiązania podatkowego jako powodu przedawnienia deliktów skarbowych polegających na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej. W skondensowanej formie zostały przedstawione przyjęte w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego oraz sądów administracyjnych sposoby interpretacji przesłanek zawieszenia oraz przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, pozwalające na eliminację wady procesowej, która stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą, a także zapobiegające niezasadnemu odstąpieniu od wszczęcia albo kontynuowania postępowania karnego skarbowego. W projektowanym stanie prawnym znajomość tych konstrukcji prawa finansowego pozwoli na prawidłowe nałożenie, w miejsce obowiązku uiszczenia uszczuplonej należności publicznoprawnej, obowiązku uiszczenia jej równowartości pieniężnej.
Słowa kluczowe: przedawnienie zobowiązania podatkowego, przedawnienie karalności przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, przerwanie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego
Dr Paweł Kornacki
judge of the Voivodship Administrative Court in Gliwice, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1654-1720
Limitation period of a tax liability vs. limitation period for punishment for fiscal offences (taking into account the draft amendment to the Fiscal Penal Code)
This article presents an analysis of the financial law regulations regarding the limitation period of a tax liability as a basis for the limitation of fiscal offences involving the depletion or threat of depletion of public-law receivables. The article presents a condensed overview of the approaches taken in the judgments of the Constitutional Tribunal and the administrative courts to the interpretation of the conditions for the suspension and interruption of the limitation period of a tax liability, which enable procedural defects constituting unconditional grounds for appeal to be eliminated and prevent groundless decisions to not initiate or to discontinue fiscal penal proceedings from being made. Knowledge of these approaches to financial law in the proposed legal framework will enable the correct imposition of the obligation to pay the monetary equivalent of the reduced public-law receivables in place of the obligation to pay the receivables themselves.
Keywords: limitation of a tax liability, limitation of punishability for a fiscal crime or offence, suspension of the limitation period for a tax liability, interruption of the limitation period for a tax liability
Bibliografia / References
Bartosiewicz A., Przedawnienie karalności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, LEX [2025].
Dominik-Ogińska D., „Owoce zatrutego drzewa” jako dowód w postępowaniu karnym oraz... podatkowym [w:] Karuzele i inne oszustwa podatkowe. Metody przeciwdziałania unikaniu opodatkowania, red. I. Ożóg, J. Rudowski, Warszawa 2021.
Etel L. [w:] E. Bobrus-Nowińska, R. Dowgier, G. Liszewski, B. Pahl, P. Pietrasz, M. Popławski, W. Stachurski, K. Teszner, L. Etel, Ordynacja podatkowa, t. I, Zobowiązania podatkowe. Art. 1–119zzk. Komentarz aktualizowany, red. L. Etel, LEX 2025.
Grzegorczyk T., Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Kraków–Warszawa 2009.
Kardas P. [w:] G. Łabuda, T. Razowski, P. Kardas, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2017.
Konarska-Wrzosek V. [w:] Kodeks karny skarbowy. Komentarz, red. I. Zgoliński, Warszawa 2021.
Kulik M. [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. M. Mozgawa, LEX 2015.
Mastalski R., Prawo podatkowe, Warszawa 2021.
Potyrała M., Projekt UD196: przegląd kluczowych zmian w Ordynacji podatkowej i ich skutki praktyczne, „Przegląd Podatkowy” 2025/7.
Rudowski J. [w:] S. Babiarz, B. Dauter, W. Gurba, R. Hauser, A. Kabat, M. Niezgódka-Medek, A. Olesińska, J. Rudowski, Ordynacja podatkowa. Komentarz, Warszawa 2024.
Sawicki J., Skowronek G., Prawo karne skarbowe. Zagadnienia materialnoprawne, procesowe i wykonawcze, Warszawa 2021.
Skowronek G., Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2019.
Stepanów M., Przedawnienie po nowelizacji Kodeksu karnego skarbowego, „Prokuratura i Prawo” 2007/3.
Strzelec D., Postępowanie podatkowe a postępowanie karne skarbowe, Warszawa 2023.
Wielgolewska A. [w:] A. Piaseczny, A. Wielgolewska, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2012.
Wilk L., Zagrodnik J., Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2021.
Wilk P., Seweryn R., Przedawnienie w prawie karnym skarbowym – analiza konstytucyjności wybranych przepisów i aktualnych problemów w orzecznictwie, „Prokuratura i Prawo” 2019/9.
dr Mikołaj Kondej
radca prawny, doradca podatkowy, doradca restrukturyzacyjny, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9727-3931
Kontrowersyjna kwestia zgody na podejmowanie przez sędziów sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych dodatkowej formy zarobkowania i innej działalności pozazarobkowej
W artykule dokonano analizy przepisów dotyczących obowiązku informowania przez sędziów o podejmowaniu dodatkowego zatrudnienia i sposobu zarobkowania lub innych zajęć oraz prawa sprzeciwu odpowiednich organów wobec takich aktywności. Autor zwraca uwagę na problemy interpretacyjne związane z zakresem tego obowiązku, które od lat pozostają nierozstrzygnięte przez doktrynę i orzecznictwo. Zaznacza, że regulacje te, zwłaszcza prawo sprzeciwu, w obecnej formie stanowią nieproporcjonalną ingerencję w konstytucyjne prawa i wolności. Podkreśla również, że brak ścieżki odwoławczej od decyzji o sprzeciwie oraz niejasne procedury sądowego kwestionowania tych decyzji stanowią istotne zagrożenie dla niezawisłości sędziowskiej, którą te przepisy miały pierwotnie chronić.
Słowa kluczowe: niezawisłość sędziowska, inne zajęcia, inne sposoby zarobkowania, sprzeciw wobec dodatkowego zajęcia, sędzia, swoboda wypowiedzi sędziów
Dr Mikołaj Kondej
legal counsel, tax adviser, restructuring adviser, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9727-3931
The controversial issue of granting consent for judges of ordinary, administrative and military courts to take up additional forms of earning and non-earning activities
The article analyses the regulations regarding the requirement for judges to declare that they are taking up additional employment, their methods of earning and other activities, as well as the right of the relevant authorities to object to such activities. The author highlights interpretive issues related to the scope of this obligation, which have remained unresolved by the legal doctrine and judgments for years. He points out that these regulations in their current form, especially the right to object, constitute disproportionate interference with constitutional rights and freedoms. He also emphasizes that the lack of a process for appealing against objection decisions and unclear judicial review procedures of these decisions pose a significant threat to judicial independence, which these regulations were originally intended to protect.
Keywords: judicial independence, other activities, other forms of earning, objection to additional activities, judge, freedom of expression of judges
Bibliografia / References
Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Legalis 2012.
Barcik J., Standardy udziału sędziów w sferze publicznej w dokumentach międzynarodowych, „Krajowa Rada Sądownictwa” 2017/1.
Biernat S., Niezależność sądów i niezawisłość sędziów państw członkowskich w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, „Przegląd Sądowy” 2024/5.
Bury B., Kilka refleksji na temat „zadaniowego” czasu pracy sędziów, „Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej” 2019/3.
Chlebny J., Chróścielewski W., Aktywność naukowa sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego a wymóg bezstronności, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2024/6.
Cudowski B., Dodatkowe zatrudnienie, Kraków–Warszawa 2007.
Długosz M., Problemy prawa sędziowskiego: wymiar czasu pracy sędziego w świetle charakteru jego stosunku służby, „Palestra” 2024/3.
Florczak-Wątor M. [w:] Konstytucja RP, t. I, Komentarz do art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
Gomułowicz A., Spór o wartości – sąd niezależny czy „zależny”, sędzia niezawisły czy „zawisły”, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2023/1.
Gonera K. [w:] Prawo o ustroju sądów powszechnych. Komentarz, red. A. Górski, Warszawa 2013.
Gudowski J., Ereciński T., Iwulski J., Prawo o ustroju sądów powszechnych. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa. Komentarz, red. J. Gudowski, LEX 2009.
Haÿduk-Hawrylak I. [w:] I. Haÿduk-Hawrylak, B. Kołecki, A. Wleklińska, Prawo o ustroju sądów powszechnych. Komentarz, Legalis 2018.
Kamiński I.C., Swoboda wypowiedzi a zachowanie powagi i bezstronności wymiaru sprawiedliwości – uwagi na kanwie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Krajowa Rada Sądownictwa” 2017/1.
Kisielewicz A., Status sędziego – służba czy praca?, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2021, numer specjalny: Ius est ars boni et aequi. Studia ofiarowane Profesorowi Romanowi Hauserowi Sędziemu Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Knaga D., Ograniczenia w zakresie podejmowania dodatkowego zatrudnienia przez sędziów – wybrane problemy, „Przegląd Sądowy” 2023/9.
Laskowski M., Granice wolności wypowiedzi sędziego w warunkach kryzysu praworządności, „Przegląd Sądowy” 2023/3.
Machnikowska A., O niezawisłości sędziów i niezależności sądów w trudnych czasach. Wymiar sprawiedliwości w pułapce sprawności, LEX 2018.
Makowski M., Co wolno wojewodzie, to nie Tobie... sędzio i prokuratorze? O potrzebie racjonalnej interpretacji przepisów o zakazie dodatkowej aktywności prokuratorów i sędziów, Czarne Czerwone, 3.03.2025 r., https://czarneczerwone.pl/wp-content/uploads/2025/03/MAKOWSKI-Michal-Co-wolno-wojewodzie.pdf (dostęp: 27.04.2025 r.).
Maniewska E., Apolityczność jako wyznacznik granic wolności wypowiedzi sędziego dotyczących ustawowych reform sądownictwa (ich krytyki), „Państwo i Prawo” 2019/7.
Naleziński B. [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2023.
Olszanowski J., Sprzeciw wobec zamiaru podjęcia zatrudnienia lub dodatkowego zajęcia jako czynność z zakresu nadzoru administracyjnego nad sądami i sędziami, „Forum Prawnicze” 2020/5 (61).
Ploszka A., Granice udziału sędziów sądów powszechnych w debacie publicznej. Standard strasburski a regulacja ustawowa [w:] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Ploszka, Warszawa 2020.
Rynkun-Werner R., Niezależne sądy i niezawiśli sędziowie – polityka czy fundament demokracji? Kryzys praworządności w Polsce w latach 2015–2023, Legalis 2023.
Sadza A., O konieczności powrotu do mechanizmu kontrolnego przewidzianego w dawnym art. 86 § 6 PrUSP, „Iustitia” 2021/2.
Sielski K., Udział sędziów w debacie publicznej w świetle międzynarodowych standardów prawnych, „Przegląd Sądowy” 2023/10.
Sowińska M., Stosunek pracy jako podstawa zatrudnienia sędziów w Polsce – dylematy prawne, „Monitor Prawa Pracy” 2014/3.
Szeroczyńska M. [w:] Prawo o prokuraturze. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Komentarz, red. P. Drembkowski, Legalis 2021.
Śladkowski M., Podejmowanie dodatkowego zatrudnienia przez sędziów w świetle Konstytucji RP, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014/22.
Turek P., Prawo o prokuraturze. Komentarz, Warszawa 2023.
Warecka K., Sędzia może publikować posty na Facebooku. Omówienie wyroku ETPC z 20.02.2024 r., 16915/21 (Danileţ), LEX.
Wedeł-Domaradzka A., Granice wolności ekspresji sędziów. Analiza porównawcza standardów międzynarodowych oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wraz ze standardami krajowych porządków prawnych wybranych państw europejskich, Warszawa 2020, https://old.iws.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/IWS_Wedeł-Domaradzka-A._Granice-wolności-ekspresji-sędziów.pdf (dostęp: 7.06.2025 r.).
Wiliński P. [w:] Bezstronność sędziego w sprawach karnych w świetle zarzutu wadliwości jego powołania, red. P. Wiliński, R. Zawłocki, Warszawa 2022.
Zieliński M.J., Niezależność władzy sądowniczej a model stosunku służbowego sędziego, LEX 2024.
dr Bartłomiej Nałęcz
adiunkt, Instytut Prawa i Administracji, Uniwersytet Pomorski w Słupsku, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6974-1435
Karnoprawna problematyka zgody na spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w ramach aktywności seksualnych. Uwagi na tle wyroku Sądu Najwyższego z 17.05.2022 r., III KK 380/20
Artykuł stanowi syntetyczne omówienie aktualnych problemów związanych z kwestią relewantności zgody w prawie karnym. Perspektywę potencjalnego zniesienia przestępności czynu tą konstrukcją zawężono do spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu w następstwie aktywności o charakterze seksualnym. Podłożem przedstawionych uwag jest wyrażone w tym przedmiocie jednoznaczne stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym zgoda „pokrzywdzonego”, choćby została przez niego wyrażana świadomie i dobrowolne, nie stanowi czynnika ekskulpującego sprawcy. Wobec odwołania się do poglądu orzeczniczego w artykule scharakteryzowano znaczenie tego stanowiska dla tytułowej problematyki. Dokonując z kolei oceny jego zasadności, wskazano punkty, które, przy poczynieniu odpowiednich rozstrzygnięć, w swoim potencjale mogą sfalsyfikować tezę Sądu Najwyższego. Zarazem autor wskazuje na wątpliwości, których rozwianie ma zbliżyć do ujednolicenia poglądów na temat zakresu karnoprawnego znaczenia woli wyrażającego zgodę.
Słowa kluczowe: prawo karne, zgoda pokrzywdzonego, czynności seksualne, wyłączenie odpowiedzialności karnej
Dr Bartłomiej Nałęcz
assistant professor, Institute of Law and Administration, Pomeranian University in Słupsk, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6974-1435
Criminal law issues of consent to causing grievous bodily harm in the course of sexual activities. Comments in the light of the judgment of the Supreme Court of 17 May 2022, III KK 380/20
The article is a succinct discussion of current problems related to the matter of relevance of consent in criminal law. The prospect of the potential elimination of the criminality of an act with this structure was narrowed down to causing grievous bodily harm as a result of sexual activity. The Supreme Court’s unequivocal position that the ‘victim’s’ consent, even expressed consciously and voluntarily, does not constitute an exculpatory factor for the perpetrator serves as the basis for the comments presented. In the light of the reference to the view presented in the line of judgments, the article characterizes the relevance of this position to the issue in question. In turn, when assessing its legitimacy, points are highlighted which, if appropriate judgments are passed, can, in their potential, falsify the Supreme Court’s argument. The author simultaneously presents doubts, the resolution of which is expected to bring the views on the scope of the criminal law meaning of the consenter’s will closer to harmonization.
Keywords: criminal law, the victim’s consent, sexual activities, exclusion of criminal liability
Bibliografia / References
Bielski M. [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, cz. I, Komentarz do art. 117–211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017.
Bojanowski E., Utrwalona linia orzecznicza (kilka uwag na marginesie orzecznictwa sądów administracyjnych) [w:] Między tradycją a przyszłością w nauce prawa administracyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Bociowi, red. J. Supernat, Wrocław 2009.
Brzeziński B., Dyskurs prawniczy, interpretacja i argumentacja. Kilka uwag, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2022/3.
Budyn-Kulik M., Aksjologiczne podstawy kryminalizacji w społeczeństwie ponowoczesnym, Lublin 2022.
Daniluk P., Kryteria określające zakres dóbr prawnych będących przedmiotem dyspozycji w warunkach kontratypu zgody uprawnionego, „Przegląd Sądowy” 2007/4.
Daniluk P., Zgoda zastępcza na naruszenie dóbr prawnych w prawie karnym, „Prokuratura i Prawo” 2005/5.
Derek M., Karnoprawne znaczenie woli dzierżyciela dobra prawnego, Kraków 2021.
Dębski R., Kilka uwag o kryminalizacji i o ustawowej określoności czynów zabronionych [w:] Problemy wymiaru sprawiedliwości karnej. Księga Jubileuszowa Profesora Jana Skupińskiego, red. A. Błachnio-Parzych, J. Jakubowska-Hara, J. Kosonoga, H. Kuczyńska, Warszawa 2013.
Długosz J., Zgoda dysponenta dobrem prawnym w świetle regulacji konstytucyjnych. Rozważania na pograniczu konstytucyjnego prawa jednostki do samostanowienia o sobie i dogmatyki prawa karnego [w:] Zgoda pokrzywdzonego, red. R. Zawłocki, Warszawa 2012.
Gardocka T., Czy w polskim prawie karnym potrzebny jest kontratyp sztuki?, „Palestra” 2015/1–2.
Grabowski A., Dyskurs prawniczy jako przypadek szczególny ogólnego dyskursu praktycznego [w:] Studia z filozofii prawa, t. 2, red. J. Stelmach, Kraków 2003.
Grudecki M., Kontratypy pozaustawowe w polskim prawie karnym, Warszawa 2021.
Grudecki M., Tak zwane kontratypy pozaustawowe a funkcja gwarancyjna prawa karnego [w:] Prawo karne w obliczu zmian i aktualnych problemów polityki kryminalnej, red. A. Golonka, M. Trybus, Rzeszów 2018.
Grudecki M., Zgoda dzierżyciela dobra na nietypowe zachowania seksualne, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2019/3.
Holocher J., Dobrowolna sterylizacja. Uwagi de lege lata, „Studia Prawnicze” 2015/1.
Jędrzejewski Z., Funkcje i materialne podstawy rozróżnienia między kontratypami a okolicznościami znoszącymi zawinienie, „Prawo w Działaniu. Sprawy Karne” 2019/39.
Jędrzejewski Z., Zgoda dysponenta dobrem a struktura przestępstwa, „Prokuratura i Prawo” 2008/5.
Kaczmarek T., Rozważania o przestępstwie i karze. Wybór prac z okresu 40-lecia naukowej twórczości, Warszawa 2006.
Kanty T., Treść uzasadnienia w polskim procesie karnym, Sopot 2024.
Kardas P., O relacjach między strukturą przestępstwa a dekodowanymi z przepisów prawa karnego strukturami normatywnymi, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2012/4.
Kontratypy wiosenne, YouTube, 13.05.2024 r., https://www.youtube.com/watch?v=JlTXGWbF1aE (dostęp: 3.11.2025 r.).
Kowalewska-Łaguna M., Dobrowolna sterylizacja w prawie polskim na tle prawnoporównawczym, „Państwo i Prawo” 2014/1.
Krajewski R., Prawa i obowiązki seksualne małżonków. Studium prawne nad normą i patologią zachowań, Warszawa 2009.
Krajewski R., Prawnokarne aspekty praktyk sadomasochistycznych, „Przegląd Sądowy” 2022/6.
Krzynówek J., Volenti non fit iniuria. Powstanie i historia reguły [w:] Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, red. J. Krzynówek, W. Wołodkiewicz, Warszawa 2001.
Kubiak R., Pojęcie usprawiedliwionego błędu w nowym kodeksie karnym, „Palestra” 1998/7–8.
Kuryłowicz M., Słownik terminów, zwrotów i sentencji prawniczych oraz pochodzenia łacińskiego, Warszawa 2017.
Łętowska E., Pozaprocesowe znaczenie uzasadnienia sądowego, „Państwo i Prawo” 1997/5.
Małecki M., Przerwanie ciąży wyłączające winę, „Państwo i Prawo” 2021/8.
Małecki M., Przestępstwo zgwałcenia po nowelizacji. Komentarz, Warszawa 2025.
Małecki M., Przypisanie winy. Podstawy teorii ekskulpantów, Kraków 2019.
Morawski L., Czy precedens powinien być źródłem prawa? [w:] W kręgu problematyki władzy państwa i prawa. Księga jubileuszowa w 70-lecie urodzin Profesora Henryka Groszka, red. J. Malarczyk, Lublin 1996.
Morawski L., Precedens a wykładnia, „Państwo i Prawo” 1996/10.
Nałęcz B., Karnoprawny kontratyp ryzyka sportowego, Gdańsk 2025.
Nesterowicz M., Bezprawny zabieg sterylizacji w czasie operacji. Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach I Wydział Cywilny z dnia 19.02.2008 r. (I ACa 34/08), „Przegląd Sądowy” 2011/4.
Piekarczyk S., Tkacz S., Wykładnia autentyczna w świetle nauki o wykładni prawa, Katowice 2023.
Pietrzykowski T., Intuicja prawnicza. W stronę zewnętrznej integracji teorii prawa, Warszawa 2012.
Piotrowski R., Zagadnienie legitymizacji władzy sądowniczej w demokratycznym państwie prawnym [w:] Legitymizacja władzy sądowniczej, red. A. Machnikowska, Gdańsk 2016.
Pohl Ł., Struktura normy sankcjonowanej w prawie karnym, Poznań 2007.
Romanowicz M., Utrwalona linia orzecznicza jako argument z (własnego) autorytetu sądowego [w:] Rola orzecznictwa w systemie prawa polskiego, red. T. Giaro, Warszawa 2016.
Smolak M., Uzasadnienie decyzji interpretacyjnej jako praktyczne rozumowanie prawnicze [w:] W poszukiwaniu dobra wspólnego. Księga jubileuszowa Profesora Macieja Zielińskiego, red. A. Choduń, S. Czepita, Szczecin 2010.
Stawecki T., Dorobek nauki prawa w uzasadnieniach decyzji sądowych [w:] Uzasadnienie decyzji stosowania prawa, red. I. Rzucidło-Grochowska, M. Grochowski, Warszawa 2015.
Szczucki K., Rola zgody w strukturze przestępstwa na przykładzie przestępstwa zgwałcenia, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2011/1.
Tarapata S., Dobro prawne w strukturze przestępstwa. Analiza teoretyczna i dogmatyczna, Warszawa 2016.
Tkacz S., Tobor Z., Interpretacja „na korzyść oskarżonego” [w:] Studia z wykładni prawa, red. C. Martysz, Z. Tobor, Bydgoszcz–Katowice 2008.
Vachev V., Rozwój instytucji zgody dysponenta dobrem i jej miejsce w strukturze przestępstwa, „Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ” 2015/1 (18), „Z zagadnień prawa karnego”, red. S. Żółtek.
Warylewski J., Karalność praktyk sadomasochistycznych a prawo do prywatności (Interpretacja art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w orzeczeniu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu – sprawa Laskey, Jaggard i Brown przeciwko Wielkiej Brytanii), „Gdańskie Studia Prawnicze” 1999/4.
Warylewski J., Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2017.
Wolter W., Nauka o przestępstwie. Analiza prawnicza na podstawie części ogólnej kodeksu karnego z 1969 r., Warszawa 1973.
Wolter W., W sprawie społecznego niebezpieczeństwa i bezprawności, „Nowe Prawo” 1956/2.
Wróbel W., Zoll A., Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2014.
Wróblewski J., Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988.
Zajadło J., Postawy sędziów w świetle socjologii refleksyjnej [w:] Legitymizacja władzy sądowniczej, red. A. Machnikowska, Gdańsk 2016.
Zalewski W., Zgoda pokrzywdzonego. O postulacie kodyfikacji kontratypu [w:] Zbrodnia i kara. Refleksje o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości prawa karnego. Księga upamiętniająca Profesora Jarosława Warylewskiego, red. W. Zalewski, J. Potulski, T. Snarski, Gdańsk 2022.
Zawłocki R., Podstawy odpowiedzialności karnej za przestępstwa gospodarcze, Warszawa 2004.
Zoll A., W sprawie kontratypów, „Państwo i Prawo” 2009/4.
Zoll A. [w:] Kodeks karny. Część szczególna, t. II, cz. I, Komentarz do art. 117–211a, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017.
Zontek W., Modele wyłączania odpowiedzialności karnej, Kraków 2017.
Żółtek S., Znaczenie normatywne ustawowych znamion typu czynu zabronionego. Z zagadnień semantycznej strony zakazu karnego, Warszawa 2017.
dr Agnieszka Legutko-Kasica
oskarżyciel skarbowy, Drugi Urząd Skarbowy w Katowicach, Polska
ORCID: https://orcid.org/0009-0003-3070-245X
Przestępstwo rozboju w prawie karnym
W artykule omówiono przestępstwo rozboju unormowane w art. 280 Kodeksu karnego. Na wstępie wyjaśniono znaczenie pojęcia rozboju, następnie dokonano analizy stron podmiotowej i przedmiotowej analizowango przestępstwa. Szczegółowo przedstawiono znamiona strony przedmiotowej tego przestępstwa, z uwzględnieniem orzecznictwa. Autorka odwołuje się do ustawy o broni palnej, omawiając pojęcie broni palnej, wymieniając jej rodzaje i wyjaśniając, czym się one charakteryzują. Analizuje również kwalifikowany typ rozboju i takie jego znamiona, jak: posługiwanie się bronią palną, posługiwanie się nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym, albo działanie w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu, a także popełnienie tego przestępstwa wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem. Na zakończenie przedmiotowych rozważań omówiono czynniki, które wskazują na źródła, uwarunkowania i motywy działań przestępczych sprawców, zwłaszcza nieletnich.
Słowa kluczowe: rozbój, przestępstwo przeciwko mieniu, goźba, stan nieprzytomności, środek obezwładniający, niebezpieczny przedmiot, czyn zabroniony, natychmiastowość, zabór mienia, broń palna, osoby nieletnie
Dr Agnieszka Legutko-Kasica
fiscal prosecutor, Second Tax Office in Katowice, Poland
ORCID: https://orcid.org/0009-0003-3070-245X
The crime of robbery in criminal law
This article discusses the crime of robbery regulated in Article 280 of the Polish Penal Code. It begins by clarifying the legal definition of robbery and then examines both the subjects and objects of the crime. It presents a detailed examination of the constitutive elements of the object of the offence, with particular reference to the relevant judgments. The author makes reference to the Firearms Act, explaining the definition of a firearm, identifying its types and outlining their specific characteristics. She discusses the aggravated form of robbery and its constituent components, such as the use of firearms, the use of a knife or another similarly dangerous item or measure of incapacitation, or acting in another manner that directly endangers life. She also addresses the commission of the offence jointly with another person who uses such a weapon, item, measure or method. The conclusion of the considerations addresses the factors that indicate the sources, conditions and motivations behind the criminal conduct of the perpetrators, especially juvenile offenders.
Keywords: robbery, crime against property, threat, unconsciousness, measure of incapacitation, dangerous item, offence, immediacy, unlawful appropriation of property, firearm, juvenile offenders
Bibliografia / References
Daszkiewicz K., Glosa do wyroku SN z 12.11.1973 r., I KR 209/73, „Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych” 1975/3.
Dąbrowska-Kardas M., Kardas P. [w:] Kodeks karny, t. III, Część szczególna. Komentarz do art. 278–363, red. A. Zoll, Kraków 2006.
Derlatka M., Glosa do wyroku SN z 21.06.2012 r., III KK 148/12, „Palestra” 2013/9–10.
Dukiet T., Glosa do wyroku SN z 1.10.1970 r., Rw 985/70, OSP 1971/11, poz. 211.
Golat J., Brudnicka M., Ustawowe znamiona wybranych przestępstw przeciwko mieniu w świetle orzecznictwa sądowego, Legionowo 2021.
Górniok O., Przestępstwa rozbójnicze [w:] System prawa karnego, t. IV, cz. 2, O przestępstwach w szczególności, red. I. Andrejew, L. Kubicki, J. Waszczyński, Ossolineum, 1989.
Hanausek T., Aktualne problemy dotyczące pojęcia broni palnej w polskiej teorii kryminalistyki, „Przegląd Sądowy” 1992/4.
Hanausek T., O niektórych granicach pojęcia przemocy w prawie karnym, „Państwo i Prawo” 1967/10.
Hanausek T., Problem „niebezpieczności” broni palnej, „Państwo i Prawo” 2001/1.
Hanausek T., Przemoc jako forma przestępczego działania, Kraków 1966.
Jeleń Z., Pojęcie broni palnej, „Prokuratura i Prawo” 2002/5.
Karwat B., Uwarunkowania zachowań przestępczych, Nauka, Polityka, Kultura, Społeczeństwo, Artykuł naukowy, 2007.
Kodeks karny, t. III, Część szczególna. Komentarz do art. 278–363, red. A. Zoll, Kraków 1999.
Łagodziński S., Glosa do wyroku SN (7) z 14.06.1989 r., V KRN 99/89, „Państwo i Prawo” 1991/3.
Łagodziński S., Przestępstwa rozbójnicze – wybrane zagadnienia, „Prokuratura i Prawo” 1999/11–12.
Makowski W., Prawo karne. O przestępstwach w szczególności. Wykład porównawczy prawa karnego austryackiego, niemieckiego i rosyjskiego obowiązującego w Polsce, Warszawa 1924.
Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004.
Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2005.
Marek A., Prawo karne, Warszawa 2009.
Seremet A., Satko J., Przestępstwa rozbójnicze w nowym kodeksie karnym. Nowa kodyfikacja karna. Krótkie komentarze, nr 7, Warszawa 1997.
Siwierski M., Kodeks karny i prawo o wykroczeniach. Komentarz, Warszawa 1958.
Słownik języka polskiego, t. II, red. M. Szymczak, Warszawa 1978.
Sońta C., Broń palna – główne problemy wykładni przepisów Kodeksu karnego, „Prokuratura i Prawo” 2004/5.
Spotowski A., Funkcja niebezpieczeństwa w prawie karnym, Warszawa 1990.
Świda W. [w:] I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973.
Zawłocki R., Michalski B. [w:] System Prawa Karnego, t. 9, Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze, red. R. Zawłocki, Warszawa 2024.
Zawłocki R., Urbanowicz-Sobczak K. [w:] System Prawa Karnego, t. 9, Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze, red. R. Zawłocki, Warszawa 2024.
Zoll A., Glosa do wyroku SN z 18.04.1984 r., II KR 73/84, „Nowe Prawo” 1986/1.
dr hab. Marcin Uliasz, profesor Uniwersytetu Radomskiego im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Radomski im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu, sędzia Sądu Okręgowego w Lublinie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6845-0153
Zwolnienie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od opłat egzekucyjnych. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 15.01.2025 r., III CZP 30/24
W glosowanej uchwale Sąd Najwyższy przyjął, że wierzyciel zwolniony od kosztów nie może być obciążony stałą opłatą końcową w kwocie 150 złotych w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności egzekucji. Pogląd ten nie zasługuje na aprobatę. Zwolnienie od kosztów komorniczych nie dotyczy opłat za egzekucję świadczeń pieniężnych. W takich sprawach jest możliwe pobranie opłaty egzekucyjnej od strony zwolnionej od kosztów, jeżeli istnieją przesłanki przewidziane w przepisach normujących opłaty egzekucyjne.
Słowa kluczowe: koszty postępowania egzekucyjnego, opłata egzekucyjna, zwolnienie od kosztów
Dr Hab. Marcin Uliasz, professor of the Kazimierz Pułaski University of Radom
Faculty of Law and Administration, Kazimierz Pułaski University of Radom, judge of the Regional Court in Lublin, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6845-0153
Exemption of the Social Insurance Institution from enforcement fees. Commentary on the resolution of the Supreme Court of 15 January 2025, III CZP 30/24
In this resolution, the Supreme Court decided that a creditor who is exempt from costs cannot be charged a fixed final fee of PLN 150 if enforcement proceedings are discontinued because enforcement is unsuccessful. This view does not deserve approval. An exemption from bailiff costs does not apply to fees for the enforcement of monetary claims. In such cases, an enforcement fee cannot be collected from the party that is exempt from costs if there are grounds provided for in the laws regulating enforcement fees.
Keywords: costs of enforcement proceedings, enforcement fee, exemption from costs
Bibliografia / References
Flejszar R., Pobieranie i ściąganie opłat egzekucyjnych według ustawy o kosztach komorniczych [w:] Komornicy sądowi i egzekucja w nowej rzeczywistości prawnej, red. R. Kulski, Sopot 2019.
Górski A., Walentynowicz L., Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Ustawa i orzekanie. Komentarz praktyczny, Warszawa 2007.
Grajdura W. [w:] Ustawa o komornikach sądowych. Ustawa o kosztach komorniczych, Kodeks etyki zawodowej komornika sądowego. Komentarz, red. J. Świeczkowski, M. Świeczkowska-Wójcikowska, Warszawa 2024.
Knypl Z., Merchel Z., Komentarz do ustawy o komornikach sądowych i egzekucji, Sopot 2015.
Kostwiński M. [w:] Ustawa o kosztach komorniczych. Komentarz, red. A. Mendrek, Sopot 2021.
Kościółek A., Studzińska J., Koszty komornicze. Aspekty praktyczne, Sopot 2023.
Kulski R., Zwolnienie od kosztów komorniczych [w:] Analiza i ocena ustawy o komornikach sądowych oraz ustawy o kosztach komorniczych, red. A. Marciniak, Sopot 2018.
Kunicki I., Ustawa o kosztach komorniczych. Komentarz, Warszawa 2018.
Marciniak A., Koszty egzekucji komorniczej. Propozycje zmian regulacji prawnej [w:] Założenia projektu nowej ustawy o komornikach sądowych, red. A. Marciniak, Sopot 2013.
Marciniak A., Opłaty egzekucyjne. Dwie uwagi de lege ferenda, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2017/7.
Merchel Z. [w:] A. Antkiewicz, Z. Merchel, Ustawa o kosztach komorniczych. Komentarz, Sopot 2019.
Pogonowski P., Realizacja prawa do sądu w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2005.
Uliasz M., Opłaty egzekucyjne według ustawy o kosztach komorniczych [w:] Analiza i ocena ustawy o komornikach sądowych oraz ustawy o kosztach komorniczych, red. A. Marciniak, Sopot 2018.
Uliasz M. [w:] System Postępowania Cywilnego, t. 8, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, red. K. Flaga-Gieruszyńska, Warszawa 2021.
Uliasz M. [w:] Ustawa o komornikach sądowych. Ustawa o kosztach komorniczych, Kodeks etyki zawodowej komornika sądowego. Komentarz, red. J. Świeczkowski, M. Świeczkowska-Wójcikowska, Warszawa 2024.
Zembrzuski T., Zwolnienie od kosztów komorniczych – zmiany pożyteczne czy konieczne? [w:] Komornicy sądowi i egzekucja w nowej rzeczywistości prawnej, red. R. Kulski, Sopot 2019.
dr hab. Grzegorz Wolak, profesor WSPiA Rzeszowskiej Szkoły Wyższej z siedzibą w Rzeszowie
Katedra Prawa Cywilnego i Prawa Pracy, WSPiA Rzeszowska Szkoła Wyższa z siedzibą w Rzeszowie, sędzia Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3636-8440
Posiadanie służebności a posiadanie samoistne. Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 21.03.2024 r., II CSKP 1559/22
W glosie do postanowienia z 21.03.2024 r., II CSKP 1559/22, uznano za prawidłowe stanowisko Sądu Najwyższego, że do zasiedzenia służebności gruntowej (art. 292 k.c.) nie może prowadzić posiadanie o charakterze właścicielskim. Przemawia za nim inny charakter posiadania samoistnego oraz posiadania służebności. W omawianej sprawie istotne było jednak to, że nabycie ex lege przez posiadacza samoistnego własności cudzej nieruchomości przez zasiedzenie nie uzasadnia późniejszego domagania się przez niego stwierdzenia nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej obciążającej nabytą przez niego w ten sposób nieruchomość. Służebność gruntowa może bowiem obciążać jedynie cudzą nieruchomość.
Słowa kluczowe: posiadanie służebności, posiadanie samoistne służebność gruntowa, zasiedzenie, animus possesionis
Dr Hab. Grzegorz Wolak, professor of the WSPiA University of Rzeszów
Department of Civil Law and Labour Law, WSPiA University of Rzeszów, judge of the Regional Court in Tarnobrzeg, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3636-8440
Possession of an easement vs. independent possession. Commentary on the decision of the Supreme Court of 21 March 2024, II CSKP 1559/22
In the commentary to the decision of 21 March 2024, II CSKP 1559/22, the Supreme Court’s position that possession of an ownership nature cannot lead to the acquisition of an easement on land through acquisitive prescription (Article 292 of the Polish Civil Code) was considered correct. This is supported by the different nature of independent possession and possession of an easement. However, in the case in question, it was important that the ex lege acquisition of ownership of another person’s real property by an independent possessor through adverse possession does not justify his later claim for the declaration of acquisition by adverse possession of an easement on the land encumbering the real property he acquired in this way. This is because an easement on land can only encumber another person’s real property.
Keywords: possession of an easement, independent possession of an easement on land, adverse possession, animus possessionis
Bibliografia / References
Balwicka-Szczyrba M. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX 2024.
Balwicka-Szczyrba M., Glosa do postanowienia SN z 20.09.2013 r., II CSK 10/13, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2015/2, poz. 17.
Balwicka-Szczyrba M., Karaszewski G., Sylwestrzak A., Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz, Warszawa 2014.
Brzozowski A., Kocot W., Opalski W., Prawo rzeczowe. Zarys wykładu, Warszawa 2021.
Dadańska K., Prawo rzeczowe, Warszawa 2017.
Gandor K., Prawa podmiotowe tymczasowe (ekspektatywy), Ossolineum, 1968.
Gniewek E., Prawo rzeczowe, Warszawa 2014.
Gocłowski M., Posiadanie w ujęciu kodeksu cywilnego (prawo podmiotowe czy stan faktyczny?), „Państwo i Prawo” 2001/2.
Gołaczyński J. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2023.
Ignatowicz J., Prawo rzeczowe, Warszawa 1998.
Ignatowicz J. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, red. Z. Resich, Warszawa 1972.
Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo rzeczowe, Warszawa 2022.
Jantowski L., Stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu i służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, Warszawa 2020.
Kawałko A., Witczak H., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2021.
Kołodziejski S., Posiadanie samoistne, zależne i służebne, „Palestra” 1966/10–12.
Kozińska J. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Własność i inne prawa rzeczowe (art. 126–352), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018.
Kunicki A. [w:] System prawa cywilnego, t. II, Prawo własności i inne prawa rzeczowe, red. J. Ignatowicz, Ossolineum, 1977.
Lackoroński B. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. serii K. Osajda, red. tomu W. Borysiak, Warszawa 2024.
Matusik G., Własność urządzeń przesyłowych a prawa do gruntu, Warszawa 2011.
Nowakowski Z.K., Prawo rzeczowe. Zarys wykładu, Warszawa 1980.
Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne – część ogólna, Warszawa 2019,
Rozwadowski W., Posiadanie w prawie polskim na tle prawa rzymskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1969/XLI (2).
Stelmachowski A., Istota i funkcja posiadania, Warszawa 1958.
Trzaskowski R., Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy przeciwko posiadaczowi służebności, „Palestra” 2007/11–12.