Nowe technologie a sprawność i przyszłość sądownictwa w Polsceprof. zw. dr hab. Mariusz Załucki
Wydział Prawa, Administracji i Stosunków Międzynarodowych, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3338-3832
Nowe technologie a sprawność i przyszłość sądownictwa w Polsce
Zagadnienie sprawności funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości to jedno z głównych problemów dzisiejszych ustawodawców. By wymiar sprawiedliwości mógł funkcjonować sprawnie, w poszczególnych systemach prawnych coraz odważniej sięga się w tej mierze po rozmaite rozwiązania oparte na nowych technologiach, przede wszystkim po to, by zwiększyć szybkość rozpoznawania spraw sądowych. Rozwiązania te coraz odważniej wkraczają w świat sztucznej inteligencji, gdzie systemy komputerowe posiadają zdolność interpretowania danych znacznie sprawniej, niż czynią to ludzie, oraz wykorzystywania tych danych, by wykonywać różne zadania związane z codziennym funkcjonowaniem sądownictwa. Autor przedstawia związane z tym wybrane rozwiązania państw obcych i na ich tle zastanawia się nad przyszłością polskiego wymiaru sprawiedliwości w kontekście sprawności jego funkcjonowania. Rezultatem dokonanej analizy są wnioski dotyczące prawnych aspektów wykorzystania rozwiązań opartych na nowych technologiach w polskim sądownictwie.
Słowa kluczowe: wymiar sprawiedliwości, sądownictwo, nowe technologie, sztuczna inteligencja
Prof. zw. Dr Hab. Mariusz Załucki
Faculty of Law, Administration and International Relations of the Andrzej Frycz Modrzewski Kraków University, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3338-3832
New technologies, efficiency and the future of the judiciary in Poland
The issue of efficiency of the justice administration is one of the main problems of today’s legislators. In order for the justice system to function efficiently, various solutions based on new technologies are increasingly boldly used in the individual legal systems, primarily to increase the speed of hearing cases. These solutions are increasingly boldly entering the world of artificial intelligence, where computer systems are able to interpret data much more efficiently than humans, and use this data to perform various tasks related to the everyday functioning of the judiciary. The author presents selected solutions of foreign countries and in their light, considers the future of the Polish justice system in the context of the efficiency of its functioning. The analysis results in conclusions drawn about the legal aspects of using solutions based on new technologies in the Polish justice system.
Keywords: justice administration, judiciary, new technologies, artificial intelligence
Bibliografia / References
Aletras N., Tsarapatsanis D., Preotiuc-Pietro D., Lampos V., Predicting judicial decisions of the European Court of Human Rights: a natural language processing perspective, „PeerJ Computer Science” 2016/2.
Angwin J., Larson J., Mattu S., Kirchner L., Machine bias, „Pro Publica” z 23.05.2016 r.
Braegelmann T., The digital judiciary, „Legal Revolution” 2018/1.
Brennan T., Dieterich W., Ehret B., Evaluating the predictive validity of the Compas risk and needs assessment system, „Criminal Justice and Behavior” 2009/1.
Cieślak S., Elektroniczne postępowanie upominawcze, „Monitor Prawniczy” 2010/7.
Cui Y., Artificial Intelligence and Judicial Modernization, Singapore 2020.
D’Amato A., Can/Should Computers Replace Judges?, „Georgia Law Review” 1977/11.
Daci J., Right to a fair trial under international Human Rights Law, „South East European University Review” 2008/2.
Dobjani E.T., Length of proceedings as standard of due process of law in the practise of the Constitutional Court of Albania, „Academicus. International Scientific Journal” 2016/13.
Dymitruk M., Gołaczyński J., Elektroniczny sąd a sztuczna inteligencja w prawie polskim [w:] Sztuczna inteligencja, blockchain, cyberbezpieczeństwo oraz dane osobowe. Zagadnienia wybrane, red. K. Flaga-Gieruszyńska, J. Gołaczyński, D. Szostek, Warszawa 2019.
Dymitruk M., Sztuczna inteligencja w wymiarze sprawiedliwości? [w:] Prawo sztucznej inteligencji, red. L. Lai, M. Świerczyński, Warszawa 2020.
Engstron D.F., Post-COVID courts, „UCLA Law Review Discourse” 2020/68.
Freeman K., Algorithmic injustice: How the Wisconsin Supreme Court failed to protect due process rights in State v. Loomis, „North Carolina Journal of Law & Technology” 2016/5.
Garapon A., Les enjeux de la justice prédictive, „La Semaine juridique” 2017/1–2.
Goodenough O., Legal Technology 3.0, „Huffpost” z 2.04.2015 r.
Gyuranecz F.Z., Krausz B., Papp D., The AI is Now in Session. The Impact of Digitalization on Courts, Budapest 2019.
Katz D.M., Bommarito II M.J., Blackman J., A General Approach for Predicting the Behavior of the Supreme Court of the United States, „PLOS ONE” 2017/3.
Kerikmäe T., Pärn-Lee E., Legal dilemmas of Estonian artificial intelligence strategy: in between of e-society and global race, „AI & Society” 2020.
Klimczak J., Szybkość postępowań sądowych w Polsce i w innych państwach Europy, Warszawa 2020.
Kontiainen S., Legal Tech Con 2018 – How will I shape the future of law [w:] How will I shape the future of law, red. R. Koulu, L. Kontiainen, Helsinki 2019.
Korolczuk J., Informatyzacja postępowania sądowego. Szanse i zagrożenia, „Młody Jurysta” 2018/4.
Kościółek A., Wykorzystanie sztucznej inteligencji w sądowym postępowaniu cywilnym – zagadnienia wybrane [w:] Sztuczna inteligencja, blockchain, cyberbezpieczeństwo oraz dane osobowe. Zagadnienia wybrane, red. K. Flaga-Gieruszyńska, J. Gołaczyński, D. Szostek, Warszawa 2019.
Kuijer M., The right to a fair trial and the Council of Europe’s efforts to ensure effective remedies on a domestic level for excessively lengthy proceedings, „Human Rights Law Review” 2013/13.
Medvedeva M., Vols M., Wieling M., Using machine learning to predict decisions of the European Court of Human Rights, „Artificial Intelligence and Law” 2020/28.
Metsker O., Trofimov E., Grechishcheva S., Natural Language Processing of Russian Court Decisions for Digital Indicators Mapping for Oversight Process Control Efficiency: Disobeying a Police Officer Case [w:] Electronic Governance and Open Society: Challenges in Eurasia, 5th International Conference, Electronic Governance and Open Society 2018, St. Petersburg 2018.
Miller E., Can AI Be a Fair Judge in Court? Estonia Thins So, „WIRED” z 3.03.2019 r.
Mouttotos N., Reform of civil procedure in Cyprus: Delivering justice in a more efficient and timely way, „Common Law World Review” 2020/2.
Myltseva V., The legal nature and principles of the predictive justice, „Recht der Osteuropäischen Staaten” 2019/3
Neves Jr.P.C., Judiciário 5.0, São Paulo 2020.
Nevisandeh M., Chalkasari A. R., Principles of speed and accuracy in the civil proceedings, „Procedia Economics and Finance” 2016/36.
Ojczyk J., Algorytmy na usługach państwa bez nadzoru, Prawo.pl z 15.05.2019 r.
Raport NIK: Realizacja projektów informatycznych mających na celu usprawnienie wymiaru sprawiedliwości, P/19/038, Warszawa 2021.
Raport: Study on the use of innovative technologies in the justice field. Final Report, Brussels 2020.
Reiling A.D., Courts and Artificial Intelligence, „International Journal for Court Administration” 2020/11.
Rojek-Socha P., Rusza elektroniczny sąd polubowny, skorzysta z profile zaufanego, Prawo.pl z 24.04.2019.
Salter S., Online dispute resolution and justice system integration: British Columbia’s Civil Resolution Tribunal, „Windsor Yearbook of Access to Justice” 2017/34.
Siemaszkiewicz M., Automatyzacja postępowania cywilnego – zagadnienia wybrane, „Prawo Mediów Elektronicznych” 2017/1.
Size R., Taking advantage of advances in technology to enhance the rule of law, „Australian Law Journal” 2017/91.
Sourdin T., Judge v. robot? Artificial Intelligence and judicial decision making, „UNSW Law Journal” 2018/4.
Susskind R., Online Courts and the Future of Justice, Oxford 2019 [polskie tłumaczenie: Sądy internetowe i przyszłość wymiaru sprawiedliwości, tłum. S. Kowalski, Warszawa 2021].
Susskind R., Tommorow's Lawyers. An Introduction to Your Future, Oxford 2017.
Xu A.L., Chinese Judicial Justice on the Cloud: A Future Call or a Pandora’s Box? An Analysis of the ‘Intelligent Court System’ of China, „Information & Communications Technology Law” 2017/1.
Zacharzewski K., Kłoda M.T., Przegląd zastosowania technologii blockchain w wymiarze sprawiedliwości w wybranych państwach, Warszawa 2019.
Załucki M. [w:] Legal tech. Czyli jak bezpiecznie korzystać z narzędzi informatycznych w organizacji, w tym w kancelarii oraz dziale prawnym, red. D. Szostek, Warszawa 2021.
Załucki M., Computers in gowns and wigs. Some remarks about a new era of judiciary [w:] AI and human Rights, red. L. Miraut Martin, M. Załucki, Madrid 2021 (w druku).
Załucki M., LegalTech in the judiciary: Technological developments and the future of the court system [w:] Legal Tech – Information technology tools in the administration of justice, red. D. Szostek, M. Załucki, Baden-Baden 2021 (w druku).
Zhong H., Guo Z., Tu C., Xiao C., Liu Z., Sun M., Legal Judgment Prediction via Topological Learning [w:] Proceedings of the 2018 Conference on Empirical Methods in Natural Language Processing, Brussels 2018.
dr hab. Marcin Dziurda
adiunkt, Katedra Postępowania Cywilnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2896-818X
Przedstawianie zagadnień prawnych na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. w czasach epidemii i nowelizacji
Artykuł dotyczy wydawania postanowień na podstawie art. 390 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym, jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, odraczając rozpoznanie sprawy. Takie zagadnienie prawne może być przedstawione także przy rozpoznawaniu zażalenia, a w pewnych przypadkach – także skargi na orzeczenie referendarza sądowego.
Postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego – co do zasady – powinno być wydane na rozprawie, chyba że dany środek zaskarżenia (przy rozpoznawaniu którego się wyłoni) podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Postanowienie to powinno być wydane w takim składzie, w jakim rozpoznawany jest dany środek zaskarżenia.
Istotne zmiany w tym zakresie wynikają z epizodycznych przepisów związanych z epidemią COVID-19. Powodują one, że sąd drugiej instancji – co do zasady – orzeka w składzie jednego sędziego, często na posiedzeniu niejawnym. Przekłada się to na rodzaj posiedzenia, na którym przedstawiane jest zagadnienie prawne, a także skład sądu właściwy do wydania postanowienia w tym przedmiocie.
Słowa kluczowe: zagadnienie prawne, postanowienie, posiedzenie niejawne, skład sądu
Dr hab. Marcin Dziurda
assistant professor, Chair of Civil Proceedings, Faculty of Law and Administration, University of Warsaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2896-818X
Presentation of the legal issues based on Article 390 § 1 of the Civil Procedures Code (CPC) during the epidemic and the amendments
This article addresses decisions made on the basis of Article 390 § 1 of the Civil Procedures Code, according to which, if a legal issue appears giving rise to serious concerns during the consideration of an appeal, the court may refer that issue to the Supreme Court for resolution and adjourn the case. Such a legal issue may also be referred while reviewing an appeal and, in certain cases, also when reviewing an appeal against a ruling of a judicial clerk.
In principle, the decision to refer a legal issue should be made during the hearing, unless a given means of appeal (during the examination of which the legal issue arises) is subject to review during a hearing in camera. The decision should be issued by the adjudicating panel that reviewed the given appeal.
Significant changes in this respect arise from sporadic regulations related to the Covid-19 epidemic. The result of these is that, in principle, the court of the second instance adjudicates in a panel of one judge, frequently during a hearing held in camera. This translates into the type of hearing during which the legal issue is presented, and the membership of the adjudicating panel that has the jurisdiction to adjudicate on this.
Keywords: legal issue, decision, hearing in camera, membership of the adjudicating panel
Bibliografia / References
Dziurda M., Nowelizacja KPC z 4.7.2019 r. w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Monitor Prawniczy” 2021/17.
Filipczyk H., Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 15zzs(4) ust. 3 specustawy w świetle zasady jawności postępowania sądowego, „Przegląd Podatkowy” 2021/5.
Harla A.G., Precedensowy charakter sprawy cywilnej w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego. Uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Przegląd Sądowy” 2001/4.
Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Artykuły 367–50537, t. 2, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2013.
Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, t. 3, Warszawa 2016.
Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 1–47716, t. 1, red. M. Manowska, Warszawa 2021.
Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz. Art. 2051–42412, t. 2, red. A. Marciniak, Warszawa 2019.
Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 367–729, t. 2, red. A. Marciniak, K. Piasecki, Warszawa 2016.
Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 1–50539, t. 1, red. T. Szanciło, Warszawa 2019.
Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Artykuły 367–50539, t. 2, red. T. Wiśniewski, Warszawa 2021.
Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, red. O.M. Piaskowska, LEX 2021.
Kościółek A., Zasada jawności w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 2018.
Manowska M., Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2002 r., III CZP 42/02, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2003/6, poz. 78.
Nykiel Ł., Projektowane zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego, „Temidium” 2021/1.
Olaś A., Kolegialność a jednoosobowość – skład sądu I instancji w procesie cywilnym: doświadczenia i perspektywy, „Polski Proces Cywilny” 2020/3.
Osajda K., Przesłanki odmowy podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy w postępowaniu cywilnym [w:] Aurea praxis, aurea theoria. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Tadeusza Erecińskiego, t. 1, red. J. Gudowski, K. Weitz, Warszawa 2011.
Wiśniewski T., Rozstrzyganie zagadnień prawnych przez Sąd Najwyższy, „Państwo Prawne” 2019/1.
Zembrzuski T., Dokąd zmierza apelacja w postępowaniu cywilnym, „Przegląd Sądowy” 2019/7–8.
dr hab. Elżbieta Czarny-Drożdżejko
profesor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3469-9449
Wyłączne prawo do publicznej dystrybucji utworu w systemie prawnym Unii Europejskiej w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości
W artykule została poruszona problematyka wyłącznego prawa do dystrybucji ukształtowanego na gruncie dyrektywy 2001/29, a w odniesieniu do programów komputerowych na podstawie dyrektywy 2009/24. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej niejednokrotnie miał już okazję wypowiadać się na ten temat, odmiennie traktując programy komputerowe z uwagi na specyficzną regulację prawną. Stąd ukształtowała się już określona linia orzecznicza, która nieco różni się w zależności od tego, czy wyłączne prawo do dystrybucji dotyczy programów komputerowych, czy utworów objętych zakresem dyrektywy 2001/29. Wydaje się ponadto, że wciąż pojawiają się nowe wątpliwości, zwłaszcza w kontekście problematyki związanej z e-bookami.
Słowa kluczowe: dyrektywa 2001/29, dyrektywa 2009/24, prawo dystrybucji, wyczerpanie prawa, e-booki
Dr hab. Elżbieta Czarny-Drożdżejko
professor of the Pontifical University of John Paul II in Kraków, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3469-9449
The exclusive right of public distribution of a work in the EU legal system in the light of the case law of the Court of Justice of the European Union
The article addresses the issue of the exclusive right of distribution under Directive 2001/29, and with respect to computer programs under Directive 2009/24. The Court of Justice of the European Union has already had the opportunity to comment on this issue many times, treating computer programs differently because of the specific legal regulation. Hence, a specific line of judgments has already developed, which differs somewhat depending on whether the exclusive right of distribution applies to computer programs or the works encompassed by Directive 2001/29. Furthermore, it seems that new doubts still arise, especially in the context of issues related to e-books.
Keywords: Directive 2001/29, Directive 2009/24, right of distribution, exhaustion of rights, e-books
Bibliografia / References
Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, Warszawa 2013.
Bently L., Sherman B., Gangjee D., Johnson P., Intellectual property law, Oxford 2018.
Blackstone W., Commentaries on the Laws of England, 5th edn., Oxford–Clarendon 1773, vol. 2.
Burrell R., Coleman A., Copyright exception: The digital impact, Cambridge 2005.
Dehousse R., The European Court of Justice, London 1998.
George A., Constructing Intellectual Property, New York 2012.
Goldstein P., Hugenholtz B., International Copyright. Principles, Law, and Practice, New York 2010.
Guide to the copyright and related rights treaties administered by WIPO, FICSOR BOOK (wipo.int) (dostęp: 28.10.2021 r.).
Karapapa S., Exhaustion of Rights on Digital Content under Eu Copyright: Positive and Normative Perspectives [w:] Research Handbook on Intellectual Property and Digital Technologies, red. T. Aplin, Cheltenham 2019.
Mezei P., Copyright exhaustion. Law and Policy in the United States and the European Union, Cambridge 2018.
Penne J.E., The idea of property in law, Oxford–Clarendon 1997.
Pila J., Torremans P., European intellectual property law, Oxford 2019.
Pollaud-Dulian F., Le droit d’auteur, Economica 2014.
Ricketson S., Ginsburg J.C., International copyright and neighbouring rights, New York 2005.
Rosati E., Online Copyright Exhaustion in a Post-Allposters World, „Journal of Intellectual Property Law & Practice” 2015/6 (2).
Sganga C., A Plea for Digital Exhaustion in EU Copyright Law, „JIPITEC – Journal of Intellectual Property, Information Technology and E-Commerce Law” 2019/9 (211), https://www.jipitec.eu/issues/jipitec-9-3-2018/4802 (dostęp: 28.20.2021 r.).
Targosz T. [w:] T. Targosz, K. Włodarska-Dziurzyńska, Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe, Warszawa 2010.
Targosz T., Konstrukcja autorskich praw majątkowych, czyli o odkrywaniu na nowo Ameryki [w:] Opus Auctorem Laudat. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Monice Czajkowskiej-Dąbrowskiej, red. K. Szczepanowska-Kozłowska, I. Matusiak, Ł. Żelechowski, Warszawa 2019.
Torremans P., Introduction to Part III [w:] Global copyright. Three hundred years since the statute of Anna, from 1709 to cyberspace, red. L. Bently, U. Suthersanen, P. Torremans, Cheltenham 2010.
Traple E., Autorskie prawa majątkowe [w:] System prawa prywatnego. Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2013.
Vivant M., Bruguière J-M., Droit d’auteur et droits voisines, Paris 2015.
dr Marek Skwarcow
sędzia i zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Sądu Okręgowego w Gdańsku, wykładowca współpracujący z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0626-2661
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów oraz postępowanie przed rzecznikiem dyscyplinarnym na podstawie Prawa o ustroju sadów powszechnych (po ostatnich zmianach ustawowych i wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 lipca 2021 r., C-791/19)
Autor analizuje przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej, a także unormowania dotyczące przebiegu postępowania dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych przez pryzmat wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 15.07.2021 r., w sprawie C-791/19, w którym to Trybunał zakwestionował przyjęte na podstawie ustawy z 20.12.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, zwanej „ustawą represyjną”, rozwiązania prawne dotyczące rozszerzenia przesłanek odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów. Uznał, że są one niezgodne z postanowieniami art. 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej. Nowe unormowania wkraczają nie tylko w sferę niezawisłości sędziowskiej, która stanowi fundament prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, lecz także powodują w konsekwencji istotne naruszenie prawa obywatela do sprawiedliwego i niezawisłego sądu.
Słowa kluczowe: rzecznik dyscyplinarny, odpowiedzialność dyscyplinarna sędziego, przebieg postępowania dyscyplinarnego
Pobierz treść artykułu
Dr Marek Skwarcow
judge and deputy disciplinary commissioner of the Regional Court in Gdańsk, associate lecturer at the Faculty of Law and Administration at the University of Gdańsk, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0626-2661
Disciplinary liability of judges and proceedings before the disciplinary commissioner under the Law on the Structure of the Ordinary Courts (after the recent changes to the law and the judgment of the Court of Justice of the European Union of 15 July 2021, C-791/19)
The author analyses the premises of disciplinary liability, as well as the regulations on the course of disciplinary proceedings of judges of the ordinary courts from the point of view of the judgment of the Court of Justice of the European Union of 15 July 2021, in case C-791/19, in which the Court challenged the legal solutions regarding the extension of the premises for disciplinary liability of judges, which were adopted on the basis of the Act amending the Law on the Structure of Ordinary Courts, the Act on the Supreme Court and certain other Acts of 20 December 2019, referred to as the ‘repressive law’. It held that they are inconsistent with the provisions of the second sub-paragraph of Article 19(1) of the Treaty on European Union. The new regulations not only enter into the sphere of judicial independence, constituting the foundation of the correct administration of justice, but they also consequently result in a significant breach of the civic right to a fair trial before an independent tribunal.
Keywords: disciplinary commissioner, disciplinary liability of a judge, course of disciplinary proceedings
Bibliografia / References
Czarnecki P. Postępowanie dyscyplinarne wobec osób wykonujących prawnicze zawody zaufania publicznego, Warszawa 2013.
Dąbrowski S., Godlewska-Michalak B., Gonera K., Górski A., Kremer J., Łazarska A., Ott G., Sawiński J., Strus Z., Prawo o ustroju sądów powszechnych, Komentarz, Warszawa 2013.
Ereciński T., Gudowski J., Iwulski J., Prawo o ustroju sądów powszechnych. Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa, Komentarz, Warszawa 2010.
Giętkowski R., Odpowiedzialność dyscyplinarna w prawie polskim, Gdańsk 2013.
Haÿduk-Hawrylak I., Kołecki B., Wleklańska A., Prawo o ustroju sądów powszechnych, Komentarz, Warszawa 2018.
Horodniczy M.R., Niezawisłość sędziów sądów powszechnych pod rządami Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., Toruń 2019.
Jaworski Cz., Niezależność i niezawisłość [w:] Etyka zawodów prawniczych, Etyka Prawnicza, pod red. H. Izdebskiego i P. Skuczyńskiego, Warszawa 2006.
Kardas P., Dyscyplinowanie sędziów, Model odpowiedzialności dyscyplinarnej a zagrożenia dla niezawisłości sędziowskiej, Kraków 2020.
Kozielewicz W., Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy, Warszawa 2016.
Kubiak J.R., Kubiak J., Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, „Przegląd Sądowy” 1994/4.
Laskowski M., Uchybienie godności urzędu sędziego jako podstawa odpowiedzialności dyscyplinarnej, Warszawa 2019.
Laskowski M., Granice deliktu dyscyplinarnego sędziego, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2020/4 (56).
Łazarska A., Niezawisłość sędziowska w sprawowaniu urzędu [w:] Pozycja ustrojowa sędziego, red. naukowa R. Piotrowski, Warszawa 2015.
Łętowska, Władza sądownicza a pozostałe władze – stan równowagi czy jej zachwiania? [w:] Pozycja ustrojowa sędziego, red. naukowa R. Piotrowski, Warszawa 2015.
Machnikowska A., O niezawisłości sędziów i niezależności sądów w trudnych czasach., Wymiar sprawiedliwości w pułapce sprawności, Warszawa 2018.
Malicki A., Niezawisłość sędziego a niezależność adwokata w procesie, Warszawa 2020.
Pietryga T., Sąd Najwyższy pomaga Ziobrze, „Rzeczpospolita” z 19.03.2019 r.
Rakowska-Trela A., Niezależność, niezawisłość, swoboda a dowolność, Granice wymierzania sprawiedliwości [w:] Legitymizacja władzy sądowniczej, red. naukowa A. Machnikowska, Gdańsk 2016.
Roch A., Rzecznik dyscyplinarny sędziów jako dominus litis postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego, „Prokuratura i Prawo” 2020/4–5,
Safjan M., Bosek L. [w:] Konstytucja RP, Tom II, Komentarz, Artykuły 87–243, Warszawa 2016.
Skwarcow M., Sędziowie [w:] Etyka prawnicza, Zagadnienia podstawowe, red. naukowa S. Sykuna, Warszawa 2018.
Świątkowski A.M., Niezawisłość, bezstronność i niezależność – specyficzne, bezwzględnie obowiązujące, cechy zatrudnienia w zawodzie sędziego, „Palestra” 2020/3.
Świątkowski A.M., Niezawisłość a odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne”, 2020/6, t. 61.
Tokarczuk R., Etyka prawnicza, Warszawa 2009.
Zubik M., Wiącek M., O spornych zagadnieniach z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów sądów Trybunału Konstytucyjnego – polemika, „Przegląd Sejmowy” 2007/3.
dr Łukasz Goździaszek
adiunkt, Centrum Badań Problemów Prawnych i Ekonomicznych Komunikacji Elektronicznej, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3843-5037
Zakończenie elektronicznego postępowania upominawczego
Artykuł prezentuje zmiany w przepisach dotyczących elektronicznego postępowania upominawczego, które weszły w życie z dniem 7.02.2020 r. Zmiany dotyczące zakończenia elektronicznego postępowania upominawczego mają wymiar systemowy. Niektórzy przedstawiciele doktryny twierdzą, że zmienił się model elektronicznego postępowania upominawczego. Obecnie elektroniczne postępowanie upominawcze kończy się uprawomocnieniem się nakazu zapłaty lub umorzeniem postępowania. Dawniej sprawa nie była umarzana, lecz przekazywana z e-sądu do zwykłego sądu. Umorzenie elektronicznego postępowania upominawczego nie musi jednak wiązać się z zakończeniem sprawy sądowej. Wskutek zmian prawnych powstały nowe problemy, w szczególności dotyczące art. 50537 Kodeksu postępowania cywilnego. Dotychczasowy dorobek doktryny prawniczej i orzecznictwa dotyczący interpretacji tego przepisu nie rozwiązuje obecnych problemów. Zwiększyła się również różnica pomiędzy elektronicznym postępowaniem upominawczym i zwykłym postępowaniem upominawczym.
Słowa kluczowe: informatyzacja, prawo, e-sąd, elektroniczne postępowanie upominawcze
Dr Łukasz Goździaszek
assistant professor, Centre of Studies of Legal and Economic Problems of Electronic Communication, Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wroclaw, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3843-5037
End of the electronic writ of payment proceedings
The article presents the amendments to the provisions on electronic writ of payment proceedings, which entered into force on 7 February 2020. The amendments regarding the end of electronic writ of payment proceedings are of a systemic dimension. Some lawyers argue that the model of electronic writ of payment proceedings has changed. Electronic writ of payment proceedings currently end with the payment order becoming final or discontinued. In the past, the case was not discontinued, but transferred from the e-court to an ordinary court. However, the discontinuation of electronic writ of payment proceedings does not have to be associated with the end of the court case. The legal changes resulted in new problems arising, in particular regarding Article 50537 of the Civil Procedures Code. The achievements of the legal doctrine and jurisprudence to date regarding the interpretation of this provision do not solve the current problems. The difference between electronic writ of payment proceedings and ordinary writ of payment proceedings has also increased.
Keywords: computerization, law, e-court, electronic writ of payment proceedings
Bibliografia / References
Antoniuk J.R., Pozew i sprzeciw od nakazu zapłaty wniesione w elektronicznym postępowaniu upominawczym po przekazaniu sprawy do sądu właściwego (uwagi na tle znowelizowanego art. 50537 k.p.c.), „Polski Proces Cywilny” 2015/4.
Budniak-Rogala A., Zawezwanie do próby ugodowej: uwagi wybrane na tle nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 4.07.2019 r., „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2020/116.
Ereciński T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 3, Postępowanie rozpoznawcze, LEX 2016.
Goździaszek Ł., Kierunki zmian elektronicznego postępowania upominawczego [w:] Księga pamiątkowa z okazji dziesięciolecia Centrum Badań Problemów Prawnych i Ekonomicznych Komunikacji Elektronicznej i Studenckiego Koła Naukowego – Blok Prawa Komputerowego, red. E. Galewska, S. Kotecka, Wrocław 2012
Goździaszek Ł., Rozwój elektronicznego postępowania upominawczego – postulaty de lege ferenda, „Na wokandzie. Kwartalnik informacyjny Ministerstwa Sprawiedliwości” 2011/2, numer specjalny 1.
Goździaszek Ł., Udzielenie zabezpieczenia w elektronicznym postępowaniu upominawczym, „Polski Proces Cywilny” 2016/2.
Góra-Błaszczykowska A. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1b, Legalis 2020.
Kaczmarek-Templin B., Zmiany w elektronicznym postępowaniu upominawczym i zmiany w elektronicznych doręczeniach w świetle nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 27.11.2017 r., „Prawo Mediów Elektronicznych” 2018/2.
Kościółek A., Sprzeciw w elektronicznym postępowaniu upominawczym – uwagi na tle obowiązujących oraz projektowanych rozwiązań legislacyjnych, „Monitor Prawniczy” 2013/13.
Manowska M. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 2, LEX 2021.
Marszałkowska-Krześ E. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Legalis 2021.
Olaś A., Elektroniczne postępowanie upominawcze po zmianach na mocy nowelizacji z 4.7.2019 r. [w:] Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego z 4.7.2019 r. w praktyce, red. K. Flaga-Gieruszyńska, R. Flejszar, M. Malczyk, Warszawa 2020.
Rylski P. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Legalis 2021.
Segit D., Telusiewicz P., Możliwości usprawnienia współpracy e-sądu z powodami masowymi – uwagi na tle doświadczeń praktycznych, „Monitor Prawniczy” 2013/6.
Sławicki P., Postępowanie upominawcze po skierowaniu sprawy z elektronicznego postępowania upominawczego – wybrane zagadnienia, „Monitor Prawniczy” 2016/3.
Studzińska J., Wytoczenie powództwa w elektronicznym postępowaniu upominawczym i jego umorzenie a bieg terminu przedawnienia – cz. I, „Monitor Prawniczy” 2015/2.
Sudnik-Hryniewicz B., Kilka uwag o elektronicznym postępowaniu upominawczym, „Wrocławskie Studia Sądowe” 2015/1.
Szanciło T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I, Legalis 2019.
Widło J., Wróbel A., Postępowanie przed sądem właściwości ogólnej po przekazaniu sprawy z elektronicznego postępowania upominawczego w świetle art. 50537 k.p.c. Uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Przegląd Sądowy” 2012/4.
Wójcik-Krokowska N., Sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz w elektronicznym postępowaniu upominawczym, „Monitor Prawniczy” 2018/5.
Zembrzuski T. (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Przepisy przejściowe. Komentarz do zmian, t. I i II, LEX 2020.
dr Joanna Bocianowska
notariusz, Gdynia, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2228-7810
Charakter prawny roszczenia wynikającego z umowy deweloperskiej ze szczególnym uwzględnieniem jego roli w ustalaniu udziałów w nieruchomości wspólnej
Artykuł prezentuje problematykę związaną z brakiem synchronizacji pomiędzy ustawą o własności lokali a ustawami deweloperskimi, zarówno z 2011 r., jak i 2021 r. Zakres omawianej problematyki dotyczy w szczególności zasad ustalania udziałów związanych z wyodrębnianymi sukcesywnie lokalami w ramach inwestycji realizowanych w formie odrębnych zadań inwestycyjnych na niepodzielnej – w znaczeniu geodezyjnym oraz wieczystoksięgowym – nieruchomości wspólnej.
W artykule nie tylko wskazano ryzyka związane z powszechnie obowiązującą praktyką ustalania udziałów wyłącznie dla części lokali, z pominięciem odleglejszych czasowo etapów inwestycji, lecz także podano rozwiązania w postaci sformułowanych postulatów de lege ferenda. W publikacji postawiono ponadto tezę, zgodnie z którą z uwagi na wprowadzenie ustaw deweloperskich elementem kluczowym regulacji dotyczących budownictwa, w szczególności mieszkaniowego, stała się ochrona po stronie nabywców lokali mieszkalnych i konieczność zapewnienia im niezbędnych praw już na etapie zawieranych umów deweloperskich. Celem sugerowanych w artykule rozwiązań jest uniknięcie sytuacji patowych, jak to ma miejsce w obowiązujących obecnie realiach prawnych, w których zdarza się dość często, że nie przewidziano udziałów dla całej inwestycji i nie ma możliwości wyodrębnienia lokali w ostatnich jej etapach.
Słowa kluczowe: umowa deweloperska, roszczenie, udział w nieruchomości wspólnej, deweloper, nabywca
Dr Joanna Bocianowska
notary public, Gdynia, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-2228-7810
Legal nature of a claim arising from a property development agreement and its function in determining shares in jointly owned property
This article presents the issue of a lack of synchronization between the Act on the Ownership of Premises and the property development acts of 2011 and 2021. The main point of the article is to present the principles of establishing shares related to premises that are successively separated within a construction project in the form of separate construction projects on indivisible land in geodetic and land and mortgage registry terms.
The article not only presents the risks related to the generally applicable practice of establishing shares exclusively in parts of premises, omitting the later stages of the construction project but also gives solutions in the form of de lege ferenda postulates. The publication also presents the argument that the introduction of the property development acts has meant that the key element of the regulations on construction, especially housing, has become protection for purchasers of flats and the need to assure them of the necessary rights as early as at the stage of concluding the property development contracts. The objective of the solutions suggested in the article is to avoid deadlock situations, as is the case in the current legal reality, in which it happens quite often that no provision is made for shares in the whole of the construction project and it is impossible to separate premises in their final stages.
Keywords: property development agreement, claim, share of jointly owned property, property developer, purchaser
Bibliografia / References
Babiarz S. (red.), Nieruchomości w prawie cywilnym, administracyjnym i podatkowym, Tom II, Warszawa 2017.
Bieniek G., Marmaj Z., Własność lokali. Komentarz, Warszawa 2005.
Bieniek G., Rudnicki S., Nieruchomości. Problematyka prawna, Warszawa 2011.
Bocianowska J., Żywicki S., Obowiązek dewelopera należytego określenia udziałów w nieruchomości wspólnej wynikający z przepisów ustawy o własności lokali w świetle przepisów ustawy o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, „Pieniądze i Więź” 2019/1 (82).
Bończak-Kucharczyk E., Własność lokali i wspólnota mieszkaniowa. Komentarz, Warszawa 2016.
Brzeszczyńska S., Umowy w obrocie nieruchomościami. Aspekty podatkowe i cywilnoprawne, Warszawa 2017.
Brzozowski A., Kocot W.J., Skowrońska-Bocian E., Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2018.
Ciepła H., Brzeszczyńska S., Obrót nieruchomościami w praktyce notarialnej, sądowej, egzekucyjnej, podatkowej z wzorami umów, Warszawa 2018.
Czech T., Ustawa deweloperska. Komentarz, Warszawa 2018.
Dańko-Roelser A., Jacyszyn J., Pazdan M., Popiołek W. (red.), Rozprawy z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Aleksandrowi Oleszce, Stowarzyszenie Notariuszy RP, Warszawa 2012.
Doliwa A., Prawo mieszkaniowe. Komentarz, Warszawa 2015.
Dziczek R., Własność lokali. Komentarz, wzory pozwów i wniosków sądowych, Warszawa 2016.
Gliniecki B., Umowa deweloperska. Konstrukcja prawna i zabezpieczenie wzajemnych roszczeń stron, Warszawa 2012.
Gliniecki B., Ustawa deweloperska. Komentarz do ustawy o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, Warszawa 2012.
Gliniecki B., Ustawa deweloperska. Komentarz do ustawy o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, Warszawa 2012.
Gniewek E., Machnikowski P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2016.
Goldiszewicz A., Treść i charakter prawny umowy deweloperskiej, Warszawa 2013.
Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo rzeczowe, Warszawa 2012.
Izdebski H. (red.), Ustawa o własności lokali. Komentarz, Warszawa 2019.
Kidyba A., Kodeksowe umowy handlowe, Warszawa 2018.
Okolski D., Kurek D., Ustawa o własności lokali. Komentarz, Warszawa 2017.
Osajda K. (red.), Komentarze Prawa Prywatnego, t. 6a, Prawo spółdzielcze i mieszkaniowe. Komentarz, Warszawa 2018.
Osajda K. (red.), Komentarze Prawa Prywatnego, t. 6b, Prawo Spółdzielcze i Mieszkaniowe, Komentarz, Warszawa 2017.
Rzewuski M., Skarga kasacyjna w sprawie o ujawnienie roszczenia w księdze wieczystej. Glosa do postanowienia SN z dnia 13 września 2018 r., II CZ 43/18, „Glosa” 2019/4.
Rzewuski M., Umowa deweloperska jako podstawa wpisu roszczeń w księdze wieczystej [w:] Działalność deweloperska w praktyce obrotu gospodarczego, red. M. Królikowska-Olczak, A. Bieranowski, J.J. Zięty, Warszawa 2014.
Szymczak M. (red.), Słownik języka polskiego, t. 1, Warszawa 1978.
Wróblewski J., Rozumienie prawa i jego wykładnia, Ossolineum 1990.
dr Małgorzata Gajda-Durlik
adiunkt, Wyższa Szkoła Prawa i Administracji Rzeszowska Szkoła Wyższa, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3432-7832
Podstawa prawna wzruszalności prawomocnych decyzji emerytalno-rentowych na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego
Celem rozważań jest określenie jednoznacznej koncepcji wzruszalności prawomocnej decyzji – stwierdzającej prawa emerytalno-rentowe – na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Znaczenie teoretyczne i praktyczne podjętej problematyki wynika z rozbieżnej linii orzeczniczej sądów powszechnych, a także ze zróżnicowanych poglądów doktryny, w efekcie których w procesie odtwórczym podstaw prawnych wzruszalności decyzji w tym przypadku konkurują ze sobą regulacje przepisów ogólnych, tj. art. 145a Kodeksu postępowania administracyjnego, oraz szczególnych – wynikające z art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Analiza ustaw szczególnych prawa ubezpieczeń społecznych w konfrontacji z przepisami wspomnianego Kodeksu prowadzi do wniosku, że przepisy szczególne wyznaczają autonomiczną podstawę weryfikacji decyzji na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego, wyłączając w tym zakresie możliwość stosowania art. 145a Kodeksu postępowania administracyjnego oraz kodeksowych reguł wznowienia postępowania.
Słowa kluczowe: postępowanie administracyjne szczególne, wyrok Trybunału Konstytucyjnego, wzruszenie decyzji emerytalno-rentowej
Dr Małgorzata Gajda-Durlik
assistant professor, Rzeszów School of Law and Administration, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3432-7832
Legal grounds for overturning final pension decisions as a result of the judgment of the Constitutional Tribunal
The objective of the analysis is to specify the unambiguous concept of overturning a final decision confirming pension rights as a result of the judgment of the Constitutional Tribunal. The theoretical and practical significance of the issue in question is a result of a diverse line of judicial decisions of the ordinary courts, as well as the differentiated views of the legal doctrine, as a result of which the regulations of the general provisions, i.e. Article 145a of the Administrative Procedures Code, and the special regulations arising from Article 114 of the Act on retirement and disability pensions from the Social Insurance Fund compete with each other in the process of reconstructing the legal grounds for overturning decisions in this case. The analysis of the special acts of social insurance law in comparison with the provisions of the said Code leads to the conclusion that the special acts set out an autonomous basis for verifying decisions as a result of the judgment of the Constitutional Tribunal, ruling out the possibility to apply Article 145a of the Administrative Procedures Code and the code rules for the resumption of proceedings in this respect.
Keywords: special administrative procedure, judgment of the Constitutional Tribunal, overturning a pension decision
Bibliografia / References
Antonów K., Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, Warszawa 2011.
Babińska R., Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego a wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2007/4.
Babińska R., Wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych, Warszawa 2007.
Babińska-Górecka R., Wznowienie postępowania w sprawach emerytalno-rentowych [w:] Procedury w ubezpieczeniach emerytalnym i rentowych, red. B. Wagner, M. Nowak, Gniezno 2008.
Babińska-Górecka R., Skutki prawne orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w dziedzinie ubezpieczenia społecznego, Warszawa 2014.
Czeszejko-Sochacki Z., Wznowienie postępowania jako skutek pośredni orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 2000/2.
Czeszejko-Sochacki Z., Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2003.
Gajda-Durlik M., Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, Przemyśl 2005.
Gajda-Durlik M., Regulacja prawna postępowania w sprawach emerytalno-rentowych – uwagi na tle ujęcia legislacyjnego po nowelizacji z 2011 r., „Administracja. Teoria–Dydaktyka–Praktyka” 2011/3.
Gajda-Durlik M., Postępowanie administracyjne szczególne w sprawach ubezpieczeń społecznych, Warszawa 2020.
Gajewski S., Postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe. Studium z zakresu postępowania administracyjnego, Warszawa 2020.
Gudowska B., Strusińska-Żukowska J. (red.), Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Warszawa 2014.
Gonera K., Łętowska E., Artykuł 190 Konstytucji i jego konsekwencje w praktyce sądowej, „Państwo i Prawo” 2003/9.
Gonera K., Łętowska E., Odroczenie utraty mocy niekonstytucyjnej normy i wznowienie postępowania po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 2008/6.
Kamiński M., Prawo administracyjne intertemporalne, Warszawa 2011.
Kopacz M., Wznowienie ogólnego postępowania administracyjnego na podstawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, Olsztyn 2008.
Nita-Światłowska B., Wznowienie postępowania w następstwie stwierdzenia niekonstytucyjności norm a zasada prawomocności orzeczeń sądowych [w:] Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze stosowania prawa, red. M. Bernatt, J. Królikowski, M. Ziółkowski, Warszawa 2013.
Oniszczuk J., Zasada ochrony praw nabytych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego – w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 1999/4.
Sobieralski K., Wznowienie postępowania administracyjnego wskutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego [w:] System prawa administracyjnego procesowego, red. nacz. G. Łaszczyca, A. Matan, Weryfikacja rozstrzygnięć w postępowaniu administracyjnym ogólnym, Tom II, część 5, red. B. Adamiak, Warszawa 2019.
Tuleja P., Prawo konstytucyjne, Warszawa 1997.
Wronkowska S., Zmiany w systemie prawnym (z zagadnień techniki i polityki legislacyjnej), „Państwo i Prawo” 1991/8.
Zakrzewska J., Konstytucyjna zasada państwa prawnego w praktyce Trybunału Konstytucyjnego, „Państwo i Prawo” 1992/7.
Ziółkowski M., Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów SN z 17 grudnia 2009 r., III PZP 2/09, „Przegląd Sejmowy” 2011/5.
dr Dariusz Stachurski
sędzia Sądu Rejonowego dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie, Polska
Obowiązek naprawienia szkody w procesie karnym jako środek kompensacyjny
Przedmiotem analizy jest instytucja obowiązku naprawienia szkody. Autor podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie o możliwość miarkowania odszkodowania w procesie karnym, rozważa kwestie związane m.in. z odpowiedzialnością pomocnika, podżegacza i pasera, na końcu formułując wnioski de lege ferenda.
Słowa kluczowe: miarkowanie odszkodowania, obowiązek zapłaty odsetek, orzekanie obowiązku naprawienia szkody zawsze z urzędu
Dr Dariusz Stachurski
judge of the District Court for Kraków-Śródmieście in Kraków, Poland
Obligation to remedy damage in criminal proceedings as a compensatory measure
The article presents an analysis of the institution of the obligation to remedy damage. The author attempts to answer the question about the possibility of mitigating damages in criminal proceedings, considers issues related, among other things, to the liability of an aider, abettor and a fence, and, finally, formulates de lege ferenda conclusions.
Keywords: mitigating damage, obligation to pay interest, adjudicating on the obligation to remedy damage always ex officio
Bibliografia / References
Daszkiewicz W., Naprawienie szkody w prawie karnym, Warszawa 1972.
Daszkiewicz W., Zasądzenie odszkodowania z urzędu w polskim procesie karnym, Warszawa 1970.
Gostyński Z., Karnoprawny obowiązek naprawienia szkody, Katowice 1984.
Grzegorczyk T., Wniosek o zobowiązanie sprawcy przestępstwa do naprawienia szkody (art. 46 k.k.) w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz w znowelizowanej procedurze karnej [w:] Współczesne problemy procesu karnego i jego efektywności. Księga pamiątkowa Profesora Andrzeja Bulsiewicza, Toruń 2004.
Kaliński M., System prawa prywatnego, t. 6, Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2014.
Łukaszewicz M., Obowiązek naprawienia szkody – wybrane zagadnienia, „Prokuratura i Prawo” 2001/9.
Razowski T., Zakres podmiotowy klauzuli antykumulacyjnej, „Prokuratura i Prawo” 2011/3.
Dorota Czerwińska
asystent, Katedra Postępowania Karnego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski; adwokat, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7100-9593
udział w autorstwie tekstu: 50%
Artur Kowalczyk
asystent, Katedra Postępowania Karnego, Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski; asesor sądowy w Sądzie Rejonowym w Miliczu, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6777-4735
udział w autorstwie tekstu: 50%
Kryteria ustalania związku przyczynowego oraz rozmiaru szkody majątkowej i krzywdy wynikłej z niesłusznego pozbawienia wolności w świetle badań aktowych
Artykuł powstał w ramach finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki projektu naukowego nr 2017/26/E/HS5/00382 pt. „Odszkodowanie za niesłuszne pozbawienie wolności – teoria i praktyka”, kierowanego przez dr. hab. Wojciecha Jasińskiego, i przedstawia wyniki badań aktowych nad kryteriami przyznawania i ustalania przez sądy powszechne wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia w trybie przepisów rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, tj. za niesłuszne skazanie lub niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Badania objęły akta 230 spraw zakończonych w pierwszej instancji w roku 2017 lub 2018 w siedmiu sądach okręgowych w Polsce o największym wpływie wniosków o odszkodowanie lub zadośćuczynienie. W artykule zarówno przedstawiono dane empiryczne, jak i omówiono zidentyfikowane problemy orzecznicze, formułując postulat ustanowienia składów mieszanych złożonych z sędziów różnych wydziałów oraz ławnika do rozpoznawania tych spraw.
Słowa kluczowe: proces karny, odszkodowanie za niesłuszne pozbawienie wolności, zadośćuczynienie, badania empiryczne, badania aktowe
Dorota Czerwińska
assistant, Chair of Criminal Proceedings, Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wrocław, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7100-9593
Commitment in the preparation of the article: 50%
Artur Kowalczyk
assistant, Chair of Criminal Proceedings, Faculty of Law, Administration and Economics, University of Wrocław, court assessor at the District Court in Milicz, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6777-4735
Commitment in the preparation of the article: 50%
Criteria for establishing the causal relationship and the extent of damage to property and injury arising from the wrongful deprivation of freedom in the light of research of court files
The article was prepared within the framework of the academic project financed by the National Science Centre named ‘Compensation for the wrongful deprivation of freedom. Theory and practice’ (Registration No. 2017/26/E/HS5/00382), managed by Dr Hab. Wojciech Jasiński. It presents the results of research of court files regarding the criteria for the award and determination of the amount of compensation and redress by the ordinary courts in the procedure of the provisions of Chapter 58 of the Polish Criminal Procedures Code, i.e. for wrongful conviction or undoubtedly wrongful pre-trial detention or arrest. The research encompassed the files of 230 cases closed in the first instance in 2017 or 2018 by seven regional courts in Poland with the highest caseload regarding compensation and redress. The article both presents empirical data and discusses the identified problems in adjudication, formulating a postulate to establish mixed panels consisting of judges from various divisions and a lay judge to hear these cases.
Keywords: criminal proceedings, compensation for the wrongful deprivation of freedom, redress, empirical research, research of court files
Bibliografia / References
Bulsiewicz A., Ustalanie podstawy i wysokości odszkodowania za niesłuszne skazanie lub oczywiście bezzasadne tymczasowe aresztowanie, „Zeszyty Naukowe UMK, Prawo” 1967/7.
Bulsiewicz A., Hofmański P., Materialnoprawne warunki odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną oczywiście niesłusznym tymczasowym aresztowaniem, „Palestra” 1981/10–12.
Ciszewski J., Nazaruk P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2019.
Chojniak Ł., Odszkodowanie za niesłuszne skazanie w polskim procesie karnym – wybrane zagadnienia [w:] Węzłowe problemy procesu karnego, red. P. Hofmański, Warszawa 2010.
Cora Ł., Odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie osoby w polskim procesie karnym (zarys problematyki), „Gdańskie Studia Prawnicze” 2009/2.
Dudka K. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K. Dudka, Warszawa 2018.
Dudka K., Dobosiewicz B., Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie w praktyce orzeczniczej sądów powszechnych, Warszawa 2012, https://iws.gov.pl/analizy-i-raporty/raporty/#prawokarne2012 (dostęp: 2.11.2021 r.).
Gudowski J. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2018.
Gniewek E., Machnikowski P. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2018.
Jasiński W., Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie, wykonanie środka zabezpieczającego oraz niezasadne stosowanie środków przymusu po nowelizacji kodeksu postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” 2015/9.
Jasiński W., Czerwińska D., W kwestii optymalnego trybu kompensowania szkód i krzywd wynikających z niesłusznego tymczasowego aresztowania [w:] Ewolucja polskiego wymiaru sprawiedliwości w latach 2013–2018 w świetle standardów rzetelnego procesu, red. A. Sakowicz, C. Kulesza, Białystok 2019.
Kala D., Klubińska M., Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne stosowanie środków przymusu procesowego – analiza trybu i zasad dochodzenia roszczeń, cz. 1, „Przegląd Sądowy” 2016/1.
Kidyba A. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3, Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2014.
Robaczyński W., Tendencje waloryzacyjne w orzecznictwie Sądu Najwyższego, „Przegląd Sądowy” 1994/1.
Skorupka J. (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2018.
Szpunar A., Uwagi o funkcjach odpowiedzialności odszkodowawczej, „Państwo i Prawo” 2003/1.
Świecki D. (red.), Kodeks postępowania karnego, t. 2, Komentarz do art. 425–673, Warszawa 2020.
Waszczyński J., Odszkodowanie za niesłuszne skazanie i bezzasadne aresztowanie w polskim procesie karnym, Warszawa 1967.
Wiliński P., Proces karny w świetle Konstytucji, Warszawa 2011.
Wiśniewska K., Model odpowiedzialności Skarbu Państwa za stosowanie środków penalnych i procesowych wobec jednostki, Kraków 2020.
prof. dr hab. Mirosław Nesterowicz
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7952-9211
udział w autorstwie tekstu – 50%
dr hab. Kinga Bączyk-Rozwadowska, prof. UMK
Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6545-2671
udział w autorstwie tekstu – 50%
Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach medycznych (w latach 2018–2019 – wybrane orzeczenia)
Autorzy przedstawiają najważniejsze wyroki w tzw. sprawach medycznych, wydane przez sądy krajów Unii Europejskiej, Europejski Trybunał Sprawiedliwości oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka w latach 2018–2019. Wyroki te dotyczą takich kwestii, jak: błąd lekarski, odszkodowanie za wypadki medyczne i ryzyka terapeutyczne, koncepcja utraty szansy na wyzdrowienie i poprawę stanu zdrowia, roszczenia osób najbliższych (pośrednio poszkodowanych) o zadośćuczynienie pieniężne, przyczynienie się poszkodowanego, świadomej (tzw. informowanej) zgody na leczenie, prokreacja medycznie wspomagana, roszczenia z tytułu wrongful life and wrongful birth, małżeństwo osób tej samej płci.
Słowa kluczowe: odpowiedzialność szpitala i lekarza; odszkodowanie i zadośćuczynienie, kompensacja szkód medycznych bez winy; prawo pacjenta do informacji, wrongful birth, wrongful life, utrata szansy wyleczenia, błąd medyczny, prokreacja medycznie wspomagana; transgraniczna opieka zdrowotna
Professor Dr Hab. Mirosław Nesterowicz
Faculty of Law and Administration, Nicholaus Copernicus University of Toruń, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7952-9211
Commitment to the preparation of the article – 50%
Dr hab. Kinga Bączyk-Rozwadowska, professor of the University of Toruń
Faculty of Law and Administration, Nicholaus Copernicus University of Toruń, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6545-2671
Commitment to the preparation of the article – 50%
Review of European case law in medical liability cases (in 2018–2019 – selected judgments)
The authors present the most important judgments in medical liability cases issued by the courts of the EU countries, the Court of Justice of the European Union and the European Court of Human Rights in 2018–2019. These judgments apply to such issues as medical malpractice, compensation for medical accidents and iatrogenic injuries, theory of the loss of the chance of recovery and the improvement of health, claims of close relatives (indirectly the injured parties) for monetary redress, contributory negligence, informed consent, medically assisted procreation, claims for wrongful life and wrongful birth, and same sex marriages.
Keywords: liability of a doctor and hospital, compensation and redress, no-fault compensation system, a patient’s right to information, wrongful birth, wrongful life, loss of the chance of recovery, medical error, medically assisted procreation, cross-border healthcare
Bibliografia / References
Bach-Golecka D., Mobilny pacjent. Korzystanie z transgranicznej opieki zdrowotnej w prawie Unii Europejskiej, Warszawa 2015.
Bagińska E. [w:] System Prawa Medycznego, t. 5, Odpowiedzialność prywatnoprawna, red. E. Bagińska, Warszawa 2021.
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone przy leczeniu, Toruń 2013.
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone w następstwie szczepień, „Studia Prawa Prywatnego” 2021/2.
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone w związku z porodem, „Przegląd Prawa Medycznego” 2019/1.
Bączyk-Rozwadowska K., Odpowiedzialność zakładu leczniczego za winę organizacyjną w doktrynie i orzecznictwie sądowym, „Prawo i Medycyna” 2012/3–4.
Bączyk-Rozwadowska K., Prawne aspekty wspomaganej prokreacji mortem, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2021/1.
Bączyk-Rozwadowska K., Procedura in vitro a poszanowanie autonomii pacjentów, „Prawo i Medycyna” 2017/1.
Bączyk-Rozwadowska K., Prokreacja medycznie wspomagana. Studium z dziedziny prawa, Toruń 2018.
Bączyk-Rozwadowska K., Roszczenia odszkodowawcze rodzin poszkodowanych pacjentów po nowelizacji kodeksu cywilnego (art. 446 § 4 k.c.), „Prawo i Medycyna” 2010/2.
Bączyk-Rozwadowska K., Nesterowicz M., Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach medycznych (w latach 2017–2018 – wybrane orzeczenia), „Przegląd Sądowy” 2020/7–8.
Bieniek G. [w:] Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia – zobowiązania, t. 1, Warszawa 1996.
Brazier M., Cave E., Medicine, Patients and the Law, London 2011.
Carval S., Safton-Green R., Medical Liability in Europe. A Comparison of Selected Jurisdictions, red. B.A. Koch, Berlin–Boston 2011.
Czachórski W., Zbieg odpowiedzialności cywilnej według kodeksu zobowiązań, Warszawa 1960.
Deech R., The Legal Regulation of Infertility Treatment in Britain [w:] “Cross Currents” Family Law and Policy in the United States and England, red. S.N. Katz, J. Eekelarr, M. Maclean, Oxford 2000.
Dostalík P., Horák O. Zmiany w czeskim prawie prywatnym, Forum Prawnicze 2014, nr 4 (vol. 24).
Drozdowska U., Odpowiedzialność odszkodowawcza za niezawinione skutki obowiązkowych szczepień ochronnych – uwagi de lege lata i de lege ferenda, „Białostockie Studia Prawnicze” 2014/17.
Filar M., Lekarskie prawo karne, Kraków 2000.
Gout O., Responsabilité civile, „Recueil Dalloz” 2019/1.
Grabinski A., Haberko J., Dobro dziecka a stosowanie procedur medycznie wspomaganej prokreacji w prawie francuskim i prawie polskim, „Studia Prawnicze” 2011/1.
Herring J., Medical Law and Ethics, Oxford 2012.
Justyński T., Poczęcie i urodzenie się dziecka jako źródło odpowiedzialności cywilnej, Kraków 2003.
Karczewska-Kamińska N., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 27.11.2019 r., II CSK 491/18, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2020/12, poz. 98.
Karolczak J.M., Opinia prawna dotycząca możliwości dochodzenia odszkodowania w sytuacji doznania przez dziecko niepożądanego odczynu poszczepiennego i powikłań poszczepiennych, „Zeszyty Prawnicze Biura Analiza Sądowych” 2017/1.
Krupa-Lipińska K., Związek przyczynowy jako przesłanka odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych, Warszawa 2020.
Lambert Faivre Y., La loi no 2002-303 du 4 mars 2002 relative aux droits des malades et à la qualité du systeme de santé. Les droits des malades, usagers du système de santé, „Recueil Dalloz” 2002/16.
Lambert-Faivre Y., Principes d’indemnisation des victimes post-transfusionells du sida, „Recueil Dalloz” 1993, Chronique.
Martine E.N., L’option entre la responsabilité contractuelle et la responsabilité delictuelle, Paris 1957.
Mathieu-Izorche M.L., Obligations du médecin: informer ou convaincre? Glosa do wyroku Sądu Kasacyjnego z 18.01.2000 r., „Recueil Dalloz” 2001/44.
Mémeteau G., Cours de droit médical, Bordeaux 2006.
Nesterowicz M., Ewolucja odpowiedzialności cywilnej lekarza w prawie francuskim [w:] Rozprawy z prawa cywilnego, własności intelektualnej i prawa prywatnego międzynarodowego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gawlikowi, red. J. Pisuliński, B. Tereszkiewicz, F. Zoll, Warszawa 2012.
Nesterowicz M., Adekwatny związek przyczynowy jako przesłanka odpowiedzialności cywilnej w świetle orzecznictwa sądowego. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, red. A. Nowicka, Poznań 2005.
Nesterowicz M., Glosa do wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8.07.2016 r. (I ACa 360/16), „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2019/7–8, poz. 67.
Nesterowicz M., Kontraktowa i deliktowa odpowiedzialność lekarza za zabieg leczniczy, Warszawa–Poznań 1972.
Nesterowicz M., Odpowiedzialność cywilna wobec narodzonego dziecka z tytułu wrongful life w prawie francuskim [w:] Prawo. Społeczeństwo. Jednostka. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Leszkowi Kubickiemu, red. A. Łopatka, B. Kunicka-Michalska, S. Kiewlicz, Warszawa 2003.
Nesterowicz M., Odpowiedzialność cywilna za szkody wyrządzone wirusem HIV na skutek transfuzji krwi w prawie francuskim [w:] Księga pamiątkowa ku czci Profesor Biruty Lewaszkiewicz-Petrykowskiej, red. J. Gos, Łódź 1997.
Nesterowicz M., Prawo medyczne, Toruń 2019.
Nesterowicz M., Prawo medyczne. Komentarze i glosy do orzeczeń sądowych, Warszawa 2017.
Nesterowicz M., Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach medycznych (w latach 2016–2017 – wybrane orzeczenia), „Przegląd Sądowy” 2019/9.
Nesterowicz M., Przegląd orzecznictwa europejskiego w sprawach medycznych (w latach 2012–2013 – wybrane orzeczenia), „Przegląd Sądowy” 2015/4.
Nesterowicz M., Karczewska-Kamińska N., Prawo do leczenia obywateli polskich w państwach Unii Europejskiej w związku z Dyrektywą transgraniczną [w:] Prawo wobec problemów społecznych. Księga Jubileuszowa Profesor Eleonory Zielińskiej, red. B. Namysłowska-Gabrysiak, K. Syroka-Marczewska, A. Walczak-Żochowska, Warszawa 2016.
Savatier J., La professione liberale, Paris 1947.
Schenker J.G., Assisted Reproduction Practice in Europe: Legal and Ethical Aspects, „Human Reproduction Update” 1997/2.
Świderska M., Obowiązek informacji i zgoda pacjenta na zabieg medyczny w prawie francuskim, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2003/4.
Świderska M., Zgoda pacjenta na zabieg medyczny, Toruń 2007.
Świderska M., Zgoda pacjenta na zabieg medyczny w świetle orzecznictwa i ustawodawstwa francuskiego, „Prawo i Medycyna” 2013/13.
Wałachowska M., Wynagrodzenie szkód deliktowych doznanych przez pośrednio poszkodowanych, Warszawa 2014.
Zielińska E., Aspekty prawnokarne nieterapeutycznych zabiegów medycznych, „Studia Iuridica” 1988, t. 16.
dr hab. Marek Kulik
Katedra Prawa Karnego i Kryminologii, Instytut Nauk Prawnych, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0191-6558
Znamię posiadania w art. 171 § 1 k.k. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 26.01.2021 r., V KK 377/20
Glosa dotyczy sposobu rozumienia znamienia posiadania na gruncie art. 171 § 1 Kodeksu karnego (k.k.). Sąd Najwyższy, analizując to pojęcie na gruncie przepisu typizującego posiadanie substancji lub przyrządu wybuchowego, materiału radioaktywnego, urządzenia emitującego promienie jonizujące lub innego przedmiotu lub substancji, która może sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach. Autor podziela pogląd Sądu Najwyższego, że pojęcie „posiadanie” na gruncie art. 171 § 1 k.k. należy interpretować – mutatis mutandis – w ten sam sposób, jak czyni się to na gruncie innych przepisów prawa karnego materialnego. Autor nie podziela jednak stanowiska Sądu Najwyższego, że takie rozumienie posiadania stanowi poszerzenie cywilnoprawnego pojmowania mienia na zachowania niepolegające fizycznym dzierżeniu rzeczy. Ma tu miejsce poszerzenie cywilnoprawnego rozumienia posiadania, jednak poszerzenie to następuje w kierunku fizycznego dzierżenia, które wbrew twierdzeniu Sądu Najwyższego, a nie w kierunku posiadania za pośrednictwem innej osoby. To ostatnie wyczerpuje ustawowe znamiona czynu z art. 171 § 1 k.k., jednak mieści się ono w cywilnoprawnym rozumieniu posiadania, więc nie jest potrzebna modyfikacja rozumienia posiadania, której dokonuje Sąd.
Słowa kluczowe: posiadanie, fizyczne dzierżenie, niebezpieczeństwo
Dr hab. Marek Kulik
Chair of Criminal Law and Criminology, Institute of Legal Studies, Maria Curie-Skłodowska University in Lublin, Poland
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0191-6558
The meaning of possession in Article 171 § 1 of the Penal Code. Commentary on the judgment of the Supreme Court of 26 January 2021, V KK 377/20
The commentary applies to the method of understanding the notion of possession under Article 171 § 1 of the Penal Code. The Supreme Court analysed this notion on the grounds of the provision typifying possession of an explosive substance or instrument, radioactive material, a device emitting ionising radiation or any other item or substance which may bring about a danger to the lives or health of people or property of large proportions. The author shares the view of the Supreme Court that the notion of ‘possession’ under Article 171 § 1 of the Penal Code should be interpreted – mutatis mutandis – in the same way as is done under other provisions of substantive criminal law. However, the author does not agree with the position of the Supreme Court that such an understanding of possession constitutes a broadening of the civil law understanding of property to include behaviours which do not involve physically having the item. The civil law understanding of possession is broadened here, but this broadening applies to physical handling, which, contrary to the Supreme Court’s assertion, is not possession through another person. The latter exhausts the statutory elements of an act under Article 171 § 1 of the Penal Code, although it falls within the civil law understanding of possession, so there is no need for the Court to modify the understanding of possession.
Keywords: possession, physical handling, danger
Bibliografia / References
Andrejew I., Świda W., Wolter W., Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973.
Bafia J., Mioduski K., Siewierski M., Kodeks karny. Komentarz, t. 2, Warszawa 1987.
Budyn-Kulik M., Umyślność w prawie karnym i psychologii. Teoria i praktyka sądowa, Warszawa 2015.
Cieślak M., Pojęcie niebezpieczeństwa w prawie karnym, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1955/1.
Czachórski W., Pojęcie i treść posiadania według obowiązującego prawa rzeczowego, „Nowe Prawo” 1957/5.
Gniewek E. (red.), System prawa prywatnego. Prawo rzeczowe, t. 4, Warszawa 2007.
Górniok O., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1997 r., I KZP 34/97, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 1998/7–8.
Grzybowski S., Prawo cywilne. Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1989.
Gulgowski H., Czy można dochodzić ochrony spokojnego współposiadania w trybie procesu posesoryjnego, „Nowe Prawo” 1957/2.
Ignatowicz J. (red.), System prawa cywilnego, t. 2, Prawo własności i inne prawa rzeczowe, Ossolineum 1977.
Ignatowicz J., Prawo rzeczowe, Warszawa 1999.
Kaczmarek T., Społeczne niebezpieczeństwo czynu i jego bezprawność jako dwie cechy przestępstwa, Wrocław 1966.
Kawala E., Posiadanie według kodeksu cywilnego, „Palestra” 1981/1.
Kunicki A., Elementy romańskie i germańskie w konstrukcji posiadania według kodeksu cywilnego, „Studia Prawnicze” 1970/26–27.
Kunicki A., Zewnętrzna i wewnętrzna istota posiadania w prawie polskim, „Roczniki Nauk Społecznych KUL” 1949/1.
Łabuda G., Przyczynek do koncepcji niebezpieczeństwa w prawie karnym, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2004/2.
Łagodziński S., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 18 XII 1997 r. (I KZP 34/97), „Prokuratura i Prawo” 1998/9.
Łagodziński S., Ustawowe znamiona kradzieży, „Państwo i Prawo” 1980/8–9.
Morawski L., Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002.
Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2020.
Nawrocki M., Ustalanie zamiaru popełnienia przestępstw umyślnych, „Prawo w Działaniu” 2020/3.
Piaczyńska A., Posiadanie jako znamię czynu zabronionego, „Prokuratura i Prawo” 2010/7–8.
Przybyłowski K., Podstawowe zagadnienia z zakresu ochrony posiadania, Lwów 1929.
S. Zabłocki, Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego –Izba Karna, „Palestra” 2000/1–2.
Spotowski A., Funkcja niebezpieczeństwa w prawie karnym, Warszawa 1990.
Stefański R.A., Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego materialnego, karnego wykonawczego i prawa wykroczeń za 1999 r., „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2000/1.
Wasilkowski J. (red.), Prawo rzeczowe, cz. 2, Łódź–Warszawa 1956.
Wiatrowski P., Dyrektywy wykładni prawa karnego materialnego w judykaturze Sądu Najwyższego, Warszawa 2013.
Wróblewski J., Rozumienie prawa i jego wykładnia, Warszawa 1990.
Wysocki D., Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1999 r., I KZP 32/99, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2000/3, poz. 44.
Wysocki D., Pojęcie posiadania w prawie karnym, „Prokuratura i Prawo” 2000/2.
Wysocki D., Posiadać znaczy mieć, „Rzeczpospolita” z 2.02.2000 r., nr 27 (5497).
