O „grzechach społecznych” przeciwko ustawie zasadniczej
Prof. dr hab. Marek Zubik
Uniwersytet Warszawski
Idee oświeceniowej epoki rozumu nie zamknęły poszukiwania głębszego sensu ludzkiej egzystencji – skąd pochodzimy, kim jesteśmy i dokąd zmierzamy. Zaczęły się jednak niewątpliwie rozchodzić drogi ratio oraz fides. Co więcej, zaczęto je sobie przeciwstawiać czy wręcz podążać w kierunku pełnej laicyzacji całego życia społecznego, nie wyłączając z tego nauki. W separacji obu tych sposobów poznawania prawdy widziano niekiedy nawet istotę wolności człowieka. W kontekście prawa stanowionego nie przyniosło to wszakże kresu domagania się, by wyrażało ono godziwą treść. Oznaczało jednak w konsekwencji konieczność odnalezienia nowego punktu odniesienia dla określenia wartości etycznej zachowań, które miały być wiążąco regulowane przez władze publiczne. Pozostawało też otwarte pytanie, kto ma ostatecznie zdecydować o poprawności rozumowego poznania, skoro ratio miała stać się miarą wszechrzeczy. Nie ominęło ono także problemu właściwego uregulowania spraw publicznych oraz oceny sprawowania władzy. Kwestie te nie dawały się w sposób satysfakcjonujący łatwo wyjaśnić i zrealizować. W artykule Autor stara się uchwycić związek między działaniami zachodzącymi w sferze publicznej, a ich wartością etyczną. Zakłada, że demokratycznie przyjęta konstytucja, odpowiednio wyrażająca zasady życia społecznego, jest w pełni częścią wspólnego dobra. Autor wskazuje przy tym na różny poziom obowiązków wynikających z troski o dobro wspólne członków wspólnoty politycznej.
Słowa kluczowe: grzech społeczny, prawa podstawowe, konstytucja, wartości
About the ‘social sin’ against the Basic Law
In the article, the author attempts to capture the relationship be-tween actions taking place in the public sphere, especially in the sphere of exercising public authority, and their ethical value. He assumes that a democratically adopted constitution, adequately expressing the rules of social life, is unquestionably part of the common good. He sees it as both a law in force and a social contract. The author points out the dif-ferent levels of obligations resulting from the concern for the common good within the political community. However, he focuses primarily on the obligations stemming from a proper understanding of the common good in the daily implementation of the constitution by those in power. Reflections on social morality are, however, only a starting point for re-flections on the legal aspects related to the obligations to observe and implement the constitution. The author ponders upon the problem from the perspective of the law. The article uses the concept of ‘social sin’, a well-known ethical concept, to analyse examples of constitutional vio-lations. The article also points out the threats to maintaining a demo-cratic system that result from inadequate conduct of the current policy and from creation of unfair social and legal conditions. And finally, the dangers of arbitrary use of the constitutional concept of the ‘sovereign’ by politicians. The author reflects on the legal framework of political power with references to public acceptance expressed in the elections. He also recalls the statements of politicians referring in their programs to Christian values confronting them with the official statements of te-achings of the Catholic Church.
Keywords: social sin, fundamental rights, constitution, values
Mgr Maciej Kruk
Uniwersytet Warszawski
Proces wykładni w teorii francuskiej szkoły egzegezy
Artykuł dokonuje opisu procesu wykładni w myśli francuskiej szkoły egzegezy. Przedstawione zostają korzenie teoretyczno-filozoficzne koncepcji i zarysowany jej związek z metodą filologiczną. Następnie zostają zaprezentowane poszczególne elementy wykładni prawa, z wyróżnieniem cech charakterystycznych dla szkoły egzegezy. Zrekonstruowany zostaje proces interpretacji, z uwzględnieniem kolejności czynności wykładniczych. Po analizie poszczególnych elementów teoretycznych, opracowanie przedstawia wpływ egzegetycznej teorii interpretacji na praktykę prawa w XIX-wiecznej Francji, ze szczególnym uwzględnieniem praktyki orzeczniczej. Krótki fragment zostaje również poświęcony porównaniu francuskiej szkoły egzegezy z drugim z najbardziej wpływowych nurtów XIX-wiecznej nauki prawa, tj. z niemiecką szkołą historyczną.
Słowa kluczowe: szkoła egzegezy, egzegetyczna wykładnia prawa, doktryna sens clair, XIX-wieczna nauka prawa we Francji, wpływ szkoły egzegezy na praktykę prawa
The process of interpretation of law according to the ideas of the French school of exegesis
The paper presents the process of interpretation of law according to the ideas of the French school of exegesis. The philosophical and theoretical foundations of this conception are traced and so it its relationship with the philological method. Subsequently, individual elements of this method of interpretation of law are presented, while emphasis is placed on the characteristic features of the school of exegesis. The paper reconstructs the process of interpretation and establishes the order of interpretive actions. After an analysis of specific theoretical elements, the study presents the influence of the theory of interpretation formulated by the exegetes on the 19th century practice of law in France, with particular emphasis on the adjudicating practice. A brief passage is devoted to a comparison of the French school of exegesis with another highly influential 19th century theory of law, namely the German Historical School of Jurisprudence.
Keywords: school of exegesis, exegetical method of interpretation of law, the sens clair doctrine, 19th century legal studies in France, influence of the school of exegesis on the practice of law
Prof. dr hab. Rett R. Ludwikowski
Katolicki Uniwersytet Ameryki w Waszyngtonie
Demokracja elektorska i populistyczna z perspektywy wyboru D. Trumpa na Prezydenta USA
Po wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w roku 2016, wielu obserwatorów sygnalizowało, że powrót do pytania „kto wybiera głowę państwa i rządu” w tym kraju jest celowy. Przypomnijmy, że Donald Trump wygrał wybory głosami 304 elektorów, gdy Hillary Clinton uzyskała jedynie 227 głosów. Niemniej, po przeliczeniu głosów wyborców, okazało się, że na Clinton głosowało 2,864,974 osób więcej niż na Trumpa, co oznacza 2.1 procent ogólnej ilości oddanych głosów. Margines różnicy między wynikami w Kolegium Elektorskim i w głosowaniu powszechnym (popular vote) był tu znaczny, aczkowiek fakt jego istnienia nie jest bynajmniej unikalny. Artykuł ma na celu zbadanie skuteczności działania amerykańskiego systemu „demokracji elektorskiej”. Rozważając ten problem z perspektywy porównawczej, autor odnotowuje, że amerykański system „kolegium elektorskiego” nie stał się powszechnie przyjętym wzorcem dla krajów o systemie federacyjnym lub państw o etnicznie silnych ośrodkach regionalnych. W istocie, każda elekcja prezydenta w Stanach Zjednoczonych zakończona zwycięstwem jednego kandydata w wyborach powszechnych, a drugiego w wyborach elektorskich, prowadzi do konfliktów międzypartyjnych, masowych demonstracji niezadowolenia obywateli rozczarowanych amerykańskim systemem wyborczym, a nawet do prób impeachmentu urzędującego prezydenta. Konkludując, wybory z 2016 r. potwierdziły raz jeszcze, że jest to system zbyt skomplikowany, w istocie niepotrzebny, a z pewnością naruszający demokratyczny charakter konstytucji Stanów Zjednoczonych.
Słowa kluczowe: demokracja pośrednia i bezpośrednia, system wyborów przez kolegium elektorskie, weryfikacja partyjnych preferencji elektorów, konstytucjonalizm amerykański, podział władz
Electoral-college democracy and populist democracy from the point of view of Donald Trump’s election as President of the US
After the 2016 presidential election in the United States, many observers signalled that the question of who elects the head of state and government in this country needed to be revisited.
We have to remember that Donald Trump won the election with 304 electors’ votes while Hillary Clinton got only 227 votes. However, after the popular vote after count, it turned out that Clinton had received 2,864,974 more people’s votes than Trump, which means 2.1 percent of the total number of votes cast. The margin of difference between the results in the Electoral College and in the popular vote was significant this time; however, the fact that the margin as such is not unusual requires some comments.
The article aims to investigate the effectiveness of the American system of ‘electoral-college’ democracy. Considering this problem from a comparative perspective, the author notes that the American system with an electoral college has not become a universally accepted standard for countries with a federal system or states with ethnically strong regional centres. In essence, each presidential election in the United States where one candidate won the popular vote and the other receives a majority of electors’ votes resulted in conflicts between parties, mass demonstrations of citizens dissatisfied with and disappointed by the US electoral system, and even in attempts to impeach the elected president. In conclusion, the 2016 election once again confirmed that the system of presidential elections in the United States is too complex, in fact unnecessarily so, and that it certainly undermines the democratic character of the United States’ Constitution.
Keywords: direct and indirect democracy, election system with the Electoral College, verification of electors’ party preferences, American constitutionalism, separation of powers
Dr hab. Magdalena Wilejczyk
Uniwersytet Wrocławski
Zasady Draft Common Frame of Reference na tle zasad polskiego prawa prywatnego
Międzynarodowy projekt naukowy, znany pod nazwą Draft Common Frame of Reference, składa się z trzech części: zasad (principles), definicji (definitions) i reguł modelowych (model rules). W polskiej literaturze prawniczej główną jak dotąd, a właściwie wyłączną uwagę komentatorów przykuwa trzecia, najbardziej obszerna część projektu, a mianowicie zaproponowane przez twórców projektu reguły modelowe odnoszące się do poszczególnych instytucji prawnych. Są one stosunkowo często przywoływane w trakcie omawiania rodzimych rozwiązań w celu ukazania ich szerszego kontekstu prawnego, w tym zwłaszcza płynącego z porównania danego rozwiązania z perspektywą ustawodawstw innych państw europejskich oraz prawem Unii Europejskiej. Na tym tle podejmowana w artykule problematyka ma charakter odmienny, ponieważ dotyczy nie reguł modelowych, lecz zasad, a więc tej części DCFR, która, według mojej wiedzy, w ogóle nie była dotąd w literaturze polskiej przedstawiana.
Słowa kluczowe: zasady, model reguł, Draft Common Frame of Reference
Principles of Draft Common Frame of Reference against the background of the principles of Polish private law
The creators of an international academic project called Draft Common Frame of Reference assumed four fundamental principles underlying this project: freedom, security, justice and efficiency. In the opinion of the project’s creators, these principles sometimes overlap, sometimes they even conflict with each other, but generally speaking, they determine the direction of the majority of the model rules included in the project. This method of recognition of the principles is essentially identical with the way the principles of law are understood by Polish legal scholars. However, the difference is that the creators of this project identify the principles directly from the values as such, while in the Polish literature a directive sense of principles is adopted, and they are assumed to be standards indicating the desired values. The mere catalogue of principles highlighted by the project’s creators is consistent with the findings concerning the principles of the Polish private law, however, the difference involves the clear visibility of the efficiency principle, which is rarely treated by the Polish scholars as independent, but it is either not noticed at all, or it constitutes an aspect of the principle of certainty in legal transactions.
Keywords: principles, model rules, Draft Common Frame of Reference
dr Maciej Ślifirczyk
Uniwersytet Warszawski
Opinie zabezpieczające a interpretacje indywidualne przepisów prawa podatkowego
Przedmiotem artykułu jest analiza wprowadzonych do Ordynacji podatkowej regulacji dotyczących relacji pomiędzy instytucją interpretacji indywidualnej oraz instytucją opinii zabezpieczającej. Aktualnie obowiązujące przepisy generują w tym zakresie zarówno szereg wątpliwości interpretacyjnych, jak również budzą pewne zastrzeżenia co do samej przyjętej w nich koncepcji. Zagadnienia te posiadają jednocześnie istotne znaczenie praktyczne, rzutują bowiem na sposób procedowania z wnioskiem podatnika o wydanie interpretacji indywidualnej. W artykule dokonano wykładni wspomnianych regulacji rekonstruując możliwy do przyjęcia na ich podstawie wzorzec postępowania przez organy podatkowe oraz konsekwencje jego naruszenia. Pozwoliło to następnie na krytyczną ocenę aktualnego stanu prawnego i sformułowanie postulatów de lege ferenda. W konkluzji autor opowiada się za modyfikacją wprowadzonych rozwiązań oraz za zakwalifikowaniem kwestii objętych badaniem w postępowaniu o wydanie opinii zabezpieczającej jako zagadnień prejudycjalnych dla postępowania w przedmiocie wydania interpretacji indywidualnej.
Słowa kluczowe: ordynacja podatkowa, prawo administracyjne, indywidualne interpretacje
Advance protective tax rulings and individual interpretations of tax law provisions
This article contains an analysis of regulations introduced into the Tax Ordinance Act, which concern the relationship between individual interpretations and advance protective tax rulings. The provisions that are currently in force generate numerous interpretative doubts in this regard, as well as give rise to certain objections relating to the very conception underpinning them. These issues are also very important from the practical point of view, because they affect the way a taxpayer’s application for an individual interpretation is dealt with. In the article the aforementioned regulations are interpreted. There is also a reconstruction of the tax authorities’ procedural model that might be accepted on the basis of these regulations and the consequences of failures to adhere to the model. This then allows the author to present a critical assessment of the existing laws and to formulate proposals for desired amendments. In his concluding remarks, the author supports modifying the introduced solutions and classifying the issues examined in proceedings for the issue of an advance protective tax ruling as preliminary questions in the proceedings leading to the issue of an individual interpretation.
Keywords: Tax Ordinance Act, administrative law, individual interpretations
Dr Magdalena Kowalewska-Łukuć
Uniwersytet Szczeciński
Strona podmiotowa pomocnictwa przez zaniechanie (uwagi o statusie form przestępnego współdziałania w popełnieniu przestępstwa)
Artykuł porusza problematykę strony podmiotowej pomocnictwa przez zaniechanie. Dotychczas była ona ograniczana przez doktrynę i orzecznictwo prawa karnego do umyślności. Pogląd taki, jak wykazał ostatnio Ł. Pohl, może być jednak zakwestionowany w drodze właściwej wykładni art. 18 § 3 kk. Rezultaty tej wykładni zostały w przedmiotowym artykule zestawione z regulacją innych przepisów kk, w szczególności art. 8 oraz art. 20 kk. Kwestia kształtu strony podmiotowej pomocnictwa stanowi też w niniejszym artykule punkt wyjścia do rozważań o formach przestępnego współdziałania w ogóle oraz w szczególności o podstawach teoretycznych ich kodeksowej regulacji oraz elementach akcesoryjności odpowiedzialności poszczególnych osób współdziałających w przestępstwie.
Słowa kluczowe: pomocnictwo, pomocnictwo przez zaniechanie, strona podmiotowa, akcesoryjność odpowiedzialności, formy przestępnego współdziałania
Mens rea in cases of aiding and abetting by omission. A voice in the discussion on the status of the so-called forms of criminal cooperation in committing offences
The paper concerns the issue of mens rea in aiding and abetting by omission. So far, in the literature on criminal law, this mens rea was limited to intent. This view, as recently demonstrated by Ł. Pohl, could be challenged by means of correct interpretation of Art. 18(3) of the Criminal Code. In the paper by Ł. Pohl, the results of this interpretation are compared with the contents of other provisions of the Criminal Code, especially with Art. 8 and Art. 20. Also, in the paper in point, the issue of mens rea of aiding and abetting is the starting point for a discussion about the forms of criminal cooperation in general and about the theoretical foundations of their regulation in the Code, as well as elements of the accessory nature of liability of individual persons who cooperate in the commission of the offence.
Keywords: aiding and abetting, aiding and abetting by omission, mens rea, accessory character of liability, forms of criminal cooperation
Dr Konrad Burdziak
Uniwersytet Szczeciński
Strona podmiotowa pomocnictwa przez zaniechanie (uwagi o art. 18 § 3 zd. 2 k.k.)
Zgodnie z (nieomal) powszechnie wyrażanym w doktrynie i w judykaturze poglądem, pomocnictwa, o którym mowa w art. 18 § 3 k.k., dopuścić się można wyłącznie umyślnie (w zamiarze jego popełnienia). Poglądowi temu sprzeciwił się jednak – stosunkowo niedawno – Ł. Pohl, wskazując, że pomocnictwa przez zaniechanie dopuścić się można również nieumyślnie. Autor niniejszej publikacji podjął próbę ustalenia, jak rzeczywiście przedstawia się strona podmiotowa typu czynu zabronionego pod groźbą kary określonego w art. 18 § 3 zd. 2 k.k. (pomocnictwa przez zaniechanie). Konkretniej zaś – czy czynu tego dopuścić się można wyłącznie umyślnie (pogląd większościowy), czy także nieumyślnie (pogląd mniejszościowy). W efekcie przeprowadzonych rozważań ustalono, że: 1) wykładnia językowa prowadzi do wniosku, że pomocnictwa przez zaniechanie dopuścić się można zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie; 2) wykładnia funkcjonalna prowadzi do wniosku, że pomocnictwa przez zaniechanie dopuścić się można wyłącznie umyślnie; 3) konieczne jest dokonanie zmiany treści art. 18 § 3 k.k., tak, by usunąć wszelkie powstające w tym zakresie wątpliwości.
Słowa kluczowe: pomocnictwo; zaniechanie; strona podmiotowa; umyślność; nieumyślność
Mens rea in cases of aiding and abetting by omission (remarks about Art. 18(3), second sentence, of the Criminal Code)
In accordance with a belief that is (nearly) overwhelmingly formulated in literature and case law, aiding and abetting, as described in Art. 18(3) of the Criminal Code, can be committed only deliberately (with the intention of committing it). This belief was, however, recently opposed by Ł. Pohl, who indicated that aiding and abetting by omission could also be committed unintentionally. The author of this publication has tried to describe the mens rea in the type of criminal offence specified in Art. 18(3), second sentence, CC (aiding and abetting by omission). Specifically, he does so to determine if it can only be committed intentionally (majority view) or also unintentionally (minority view). These reflections lead to the following conclusions: (1) according to a literal interpretation, aiding and abetting can be committed both intentionally and unintentionally; (2) according to a functional interpretation, aiding and abetting can be committed only intentionally; (3) the wording of Art. 18(3) needs to change required in order to remove any doubts.
Keywords: aiding and abetting, omission, mens rea, intentionality, unintentionality
Dr Przemysław Tarwacki
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Łączenie kar najsurowszych z karą grzywny (art. 88 k.k.)
W opracowaniu podjęta została problematyka wykładni art. 88 Kodeksu karnego, dotycząca orzekania kary łącznej, której podstawą jest m. in. kara 25 lat pozbawienia wolności lub kara dożywotniego pozbawienia wolności. Rozważania skupiają się na stanie faktycznym, w którym za czyn/czyny popełnione w tym samym zbiegu realnym wymierzono również grzywnę/grzywny. Wydaje się, iż nie ma dobrych powodów, by w takich sytuacjach procesowych podstawą kar najsurowszych, orzekanych, jako kary łączne, uczynić również kary grzywny i tym samym, w związku z przewidzianą w tym przepisie zasadą obligatoryjnej absorpcji kar terminowych uznać, iż grzywny te ulegają pochłonięciu. Orzeczenie kar najsurowszych samo przez się nie stanowi przeszkody do jednoczesnego właściwego wykonania grzywien (inaczej niż ma to miejsce w odniesieniu do właściwego wykonania kary ograniczenia wolności). Natomiast okoliczność, iż część skazanych, którym wymierzono również grzywny, z przyczyn od siebie niezależnych nie jest w stanie uiścić tych kar, winna w takich sytuacjach dawać sądowi asumpt do weryfikacji zasadności ich wykonania na etapie postępowania wykonawczego, co w tym stadium procesu możliwe jest zarówno na wniosek stron postępowania, jak i z urzędu, a rozstrzygnięcia wydane w tym przedmiocie mogą być poddane kontroli instancyjnej.
Słowa kluczowe: kara łączna, wyrok łączny, właściwy) zbieg przestępstw, kodeks karny, kary najsurowsze, kara grzywny, kara 25 lat pozbawienia wolności, kara dożywotniego pozbawienia wolności
Aggregation of the most serious penalties with a fine (Art. 88 of the Criminal Code)
The paper deals with Art. 88 of the Criminal Code, which regards imposing an aggregate penalty, where the basic penalty is, for instance, 25 years’ imprisonment or life imprisonment. These reflections focus on cases in which a fine is also imposed for the offence(s) committed as actually concurrent offences. In such procedural situations there seem to be no good reasons to impose fines as the basic punishment of the most serious penalties adjudicated as aggregate penalties, thus acknowledging that these fines are absorbed, because of the obligatory absorption principle applicable to aggregating fixed-term penalties, as stipulated in the aforementioned article. In itself, adjudication of the most serious penalties is not an obstacle to proper enforcement of fines simultaneously (unlike in case of properly enforcing a sentence of imprisonment). The fact that some prisoners who were also fined are unable to pay for reasons beyond their control should stimulate the court to review the expediency of enforcing fines at the stage of enforcing the sentence. At this stage this can be done either on a motion of one of the parties and ex officio. The decisions issued in this regard can be reviewed by a higher-instance court.
Keywords: aggregate penalty, aggregate sentence, actual concurrence of crimes, Criminal Code, the most serious penalties, fine, 25 years’ imprisonment, life imprisonment
Mgr Maciej Pisz
Uniwersytet Warszawski
Mgr Paweł Ochmann
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Prawne aspekty uboju rytualnego w Polsce po wyroku TK w sprawie K 52/13
Artykuł dotyczy prawnych aspektów zagadnienia uboju rytualnego w Polsce. Zagadnienie uboju rytualnego stanowi w Polsce przedmiot licznych sporów i kontrowersji, budząc od dłuższego czasu zainteresowanie opinii publicznej oraz doktryny prawa. Chociaż mogłoby się wydawać, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10.12.2014 r. powinien wyjaśnić wiele wątpliwości i zawiłości w zakresie prawnych aspektów uboju rytualnego w Polsce wydaje się wysoce prawdopodobne, że zagadnienie to nadal będzie budzić kontrowersje w dyskursie publicznym i w nauce prawa. Jedną z przyczyn takiej sytuacji jest sam analizowany w artykule wyrok TK, wydany w wyniku postępowania wszczętego przez Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Wyrok ten – w którym Trybunał dokonał oceny w przedmiocie zgodności z Konstytucją przepisów ustawowych ustanawiających bezwzględny zakaz uboju rytualnego (a zatem nie dopuszczających na zasadzie wyjątku możliwości dokonywania uboju rytualnego nawet na rzecz związków wyznaniowych o uregulowanej sytuacji prawnej i dla celów prowadzonych przez nie praktyk religijnych) – nie rozstrzygnął definitywnie wszystkich możliwych do rozstrzygnięcia kwestii problematycznych w tym zakresie. Tym samym autorzy artykułu zdecydowali się dokonać szczegółowej analizy stanowiska Trybunału Konstytucyjnego, wraz z oceną potencjalnych skutków prawnych z nim związanych. Nie można przy tym wykluczać, że istotne problemy i kontrowersje istniejące na gruncie zagadnienia prawnych aspektów uboju rytualnego będą skutkować w przyszłości kolejnym rozstrzygnięciem TK dotyczącym tego zagadnienia.
Słowa kluczowe: ubój rytualny, wolność sumienia i religii, związki wyznaniowe
Legal aspects of ritual slaughter in Poland. Reflections after the Polish Constitutional Court’s decision in case No. K 52/13
The article deals with the legal aspects of the issue of ritual slaughter. Ritual slaughter has been the topic of heated discussions in Poland, also among legal scholars. Although it could seem that the Polish Constitutional Court’s decision clarified many doubts and complexities, it is highly likely that ritual slaughter will remain a controversial affair both in public discourse and in legal studies. One of the reasons for such a situation is the Court's decision itself. Instead of dispelling doubts regarding the constitutionality of the prohibition of ritual slaughter without an exception for religious denominations - proceedings before the Court had been initiated by the Union of Jewish Communities in Poland denomination in order to re-introduce admissibility of kosher slaughter – the judgment gives rise to several questions. The authors of the article aim at analysing the legal aspects of ritual slaughter after the Court's decision, presenting their comments and criticism. It seems rather conceivable that significant problems and controversies existing in this field will result in a need for more interventions of the Constitutional Court.
Keywords: ritual slaughter, freedom of conscience and religion, religious associations
grzech społeczny, prawa podstawowe, konstytucja, wartości