Referendum als uitweg voor Vlaamse onafhankelijkheid?

1. Intern zelfbeschikkingsrecht 

Het recht op zelfbeschikking wordt klassiek onderverdeeld in een intern en extern recht op zelfbeschikking. Op basis van het interne aspect is een volk dat georganiseerd is binnen een staat, vrij om een vorm van regeren te kiezen, zonder interventie (van buitenaf). Een belangrijke vraag is of er vanuit dit interne, democratische aspect van het zelfbeschikkingsrecht het recht kan worden geput om een referendum te organiseren. Uit het onderzoek van het internationaal recht en de adviespraktijk van de Commissie van Venetië blijkt dat dit niet het geval is: representatieve vormen van democratie volstaan en er is geen verplichting voor staten om te voorzien in directe vormen van democratie om te voldoen aan het interne aspect van zelfbeschikking. Het door het internationaal recht gewaarborgd zelfbeschikkingsrecht schrijft geen welbepaalde vorm van politieke structuur of besluitvorming voor, maar het moet wel om een representatieve of democratische vorm gaan.

2. Het Belgisch grondwettelijk kader 

Het invoeren van een grondwetgevend referendum in de Belgische rechtsorde botst op enkele fundamentele grondwettelijke bezwaren. Indien men een grondwetgevend referendum of een volksraadpleging op federaal niveau wenst in te voeren, zal dit een wijziging van de Grondwet vergen, a fortiori als het gaat om de wijziging van de onafhankelijkheid van België. De vraag is hoe we dan wel de wil van de bevolking over een mogelijke splitsing kunnen achterhalen en tegelijk binnen de contouren van de Grondwet blijven. In dit verband biedt de Quebec Sécession Reference van het Canadese Supreme Court mogelijk een inspiratiebron omdat het Hof hierin democratie met de rechtsstaat heeft trachten te verenigen.

3. Besluit

Vanuit het internationaal recht is er geen verplichting voor staten om een referendum te organiseren. Daarnaast botst het invoeren van een referendum in België op enkele fundamentele juridische bezwaren. Dan is het een louter politieke beslissing om ofwel toch een referendum te organiseren door een grondwetswijziging door te voeren ofwel via alternatieve manieren de duidelijke wil van de bevolking te achterhalen.