Koncepcja związków metropolitalnych w Polsceprof. dr hab. Bogdan Dolnicki
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7167-9151
Koncepcja związków metropolitalnych w Polsce
Potrzebę sformułowania specjalnych rozwiązań dla obszarów miejskich wyrażano już w trakcie prac nad projektem ustawy o samorządzie terytorialnym z 1990 r., jednakże przez okres ponad 30 lat nie udało się wypracować jednolitej koncepcji w tym zakresie. W artykule przedstawiono ewolucję sposobu rozumienia problemów obszarów metropolitalnych na podstawie kolejnych projektów ustaw metropolitalnych.
Słowa kluczowe: metropolia, obszar metropolitalny, związek metropolitalny, ewolucja, samorząd terytorialny
Professor Bogdan Dolnicki
Faculty of Law and Administration at the University of Silesia in Katowice, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7167-9151
The concept of metropolitan unions in Poland
The need to formulate special solutions for urban areas was already expressed during the work on the draft Act on territorial self-government of 1990, but it has not been possible to develop a uniform concept in this area for over 30 years. The article presents the evolution of the method of understanding the problems of metropolitan areas on the basis of successive draft metropolitan acts.
Keywords: metropolis, metropolitan area, metropolitan union, evolution, territorial self-government
Bibliografia / References
Bąkowski T., W poszukiwaniu wykonawcy zadań metropolitalnych [w:] Charakter i konstrukcja zadań samorządu terytorialnego, red. M. Stec, S. Płażek, Warszawa 2017
Chaba D., Aspekty prawne funkcjonowania obszarów metropolitalnych w Polsce [w:] Organizacja i funkcjonowanie aglomeracji miejskich, red. B. Dolnicki, Warszawa 2018
Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Warszawa 2016, 2021
Dolnicki B., Ustrój metropolii – współczesne koncepcje, „Administracja Publiczna. Studia Krajowe i Międzynarodowe” 2010/2
Dolnicki B., Augustyniak M., Marchaj R., Status prawny związku metropolitalnego w Polsce a metropolii we Francji. Studium prawnoporównawcze, Warszawa 2023
Dolnicki B., Marchaj R., Związek metropolitalny w województwie śląskim, „Samorząd Terytorialny” 2017/7–8
Kiełbus M., Ziemski K., Ewolucja publicznoprawnych form współpracy jednostek samorządu terytorialnego, „Samorząd Terytorialny” 2020/4
Lackowska M., Grzechy metropolitalne (nie tylko) PiS, Warszawa 2017, https://www.batory.org.pl/upload/files/Programy%20operacyjne/Masz%20Glos/Grzechy%20metropolitalne%20(nie%20tylko)%20PiS.pdf
Łazutka P., Kilka uwag na temat charakteru prawnego związku metropolitalnego [w:] Sposoby realizacji zadań publicznych, red. B. Dolnicki, Warszawa 2017
Marchaj R., Związek metropolitalny w województwie śląskim z perspektywy pierwszego roku działania, „Samorząd Terytorialny” 2018/12
Moll T., Ustawa o związkach metropolitalnych – rozwiązanie słuszne czy kompromisowe?, „Przegląd Prawa Publicznego” 2017/7–8
Nalikowski F., Związki metropolitalne – szansa na rozwój czy negacja zasady zrównoważonego rozwoju? [w:] Samorząd terytorialny w Polsce i w Europie. Aktualne problemy i wyzwania, red. K. Czarnecki, A. Lutrzykowski, R. Musiałkiewicz, Włocławek 2017
Ofiarska M., Ofiarski Z., Związki komunalne i metropolitalne w Polsce, Warszawa 2021
Storczyński J., Uwagi do ustawy o związkach metropolitalnych [w:] Sposoby realizacji zadań publicznych, red. B. Dolnicki, Warszawa 2017
Sześciło D., Opinia w sprawie ustawy z 9 października 2015 r. o związkach metropolitalnych, „Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego. Opinie i Analizy” 2016/1
Szlachetko J.H., Gajewski R., Delimitacja obszarów metropolitalnych i tworzenie w ich granicach związków. Rekonstrukcja zakresu upoważnienia ustawowego z art. 4 ust. 1 ustawy o związkach metropolitalnych, „Metropolitan. Przegląd Naukowy” 2016/1
Ustawa o związkach metropolitalnych. Komentarz, red. T. Bąkowski, Warszawa 2016
Wolański M. (i in.), Ewaluacja funkcjonowania Związku Metropolitalnego „Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia” w kontekście realizowania polityki spójności, https://www.ewaluacja.gov.pl/media/112881/RK_GZM.pdf
Zachariasz I., Opinia o projekcie ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Druk nr 1259) w wersji z 30 stycznia 2017 r., Warszawa 2017, https://www.gmina.izabelin.pl/plik,808,zachariasz-pdf.pdf
Ziemski K., Zadania metropolitalne a zadania jednostek samorządu terytorialnego objętych obszarem metropolitalnym [w:] Organizacja i funkcjonowanie aglomeracji miejskich, red. B. Dolnicki, Warszawa 2018
dr Roman Marchaj
Uniwersytet Śląski w Katowicach.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9921-7693
Koncepcja nowelizacji ustawy o związku metropolitalnym w województwie śląskim
Podział zadań pomiędzy organy zdecentralizowanej administracji publicznej nie jest konstrukcją niezmienną. Podlega on procesom dostosowawczym do zmian demograficznych i społecznych, a także jest funkcją polityki państwa w zakresie administracji, gospodarki i kultury. Podział nieodpowiadający zmieniającym się warunkom staje się hamulcem rozwoju. Doświadczenia wynikające z obserwacji funkcjonowania Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii na przestrzeni ostatnich 6 lat prowadzą do wniosku, że zakres jej zadań, a także – co istotne – sposób ich finasowania hamuje rozwój konurbacji górnośląskiej. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie całościowej koncepcji nowelizacji ustawy o związku metropolitalnym w województwie śląskim nazwanej na potrzeby dyskusji publicznej „GZM 2030+”, mającej uczynić ze związku metropolitalnego w województwie śląskim podmiot wyposażony w kompetencje i zadania pozwalające mu realnie zarządzać tą szczególną aglomeracją. Przy czym, z uwagi na ograniczenia wynikające z maksymalnej objętości artykułów naukowych publikowanych na łamach „Samorządu Terytorialnego”, niemożliwe jest przedstawienie tutaj wszystkich szczegółowych rozwiązań, na których opiera się koncepcja „GZM 2030+”.
Słowa kluczowe: metropolia, związek metropolitalny, GZM, Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia
Dr Roman Marchaj
University of Silesia in Katowice, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9921-7693
Concept of the amendment of the Act on the metropolitan union in the Silesian Voivodship
The division of tasks among the bodies of decentralized public administration is not an immutable structure. It is subject to processes of adjustment to demographic and social changes, as well as being a function of state policy in administration, the economy and culture. A division that does not reflect the changing conditions becomes an obstacle to development. The experience arising from observing the functioning of the Upper Silesian-Zagłębie Metropolis over the last 6 years leads to the conclusion that the scope of its tasks, as well as – importantly – the method of financing them, slows down the development of the Upper Silesian conurbation. The objective of this article is to present a holistic concept of the amendment of the Act on the Metropolitan
Association in the Silesian Voivodship, referred to as ‘GZM 2030+’ for the purposes of public debate, which is intended to make the metropolitan association in the Silesian Voivodship an entity that has the powers and tasks enabling it to actually manage this special agglomeration. However, all the detailed solutions on which the ‘GZM 2030+’ concept is based cannot be presented here because of the limitations arising from the maximum volume of articles published in Territorial Self-Government.
Keywords: metropolis, metropolitan union, GZM, Upper Silesian-Zagłębie Metropolis
Bibliografia / References
Augustyniak M., Marchaj R., Formy współdziałania j.s.t. i obszary metropolitalne [w:] System Prawa Samorządu Terytorialnego, t. 2, Ustrój samorządu terytorialnego, red. I. Lipowicz, Warszawa 2022
Dolnicki B., Augustyniak M., Marchaj R., Status prawny związku metropolitalnego w Polsce a metropolii we Francji. Studium prawnoporównawcze, Warszawa 2023
Marchaj R., Miejsce związku metropolitalnego w województwie śląskim w strukturze administracji publicznej w Polsce, „Samorząd Terytorialny” 2020/6
Marchaj R., Zmienna część składki rocznej jako źródło dochodu związku metropolitalnego w województwie śląskim. Wnioski de lege lata i de lege ferenda, „Przegląd Prawa Publicznego” 2024/3
Ofiarska M., Ofiarski Z., Związki komunalne i metropolitalne w Polsce, Warszawa 2021
Organizacja i funkcjonowanie aglomeracji miejskich, red. B. Dolnicki, Warszawa 2018
Pietrzykowski T., Droga do Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii – garść wspomnień [w:] Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia 2017–2022. Geneza – Struktura – Zadania, Katowice–Bytom–Gliwice–Tychy–Sosnowiec 2022, https://metropoliagzm.pl/wp-content/uploads/2022/07/RAPORT_GZM_2022.pdf
T. Pietrzykowski, Poza formułę związku. Metropolia Katowice – wyzwania transformacji i czynnik czasu, „Samorząd Terytorialny” 2024/3
Szlachetko J.H., Normatywny model samorządu metropolitalnego, Gdańsk 2020
Wolański M. (i in.), Ewaluacja funkcjonowania Związku Metropolitalnego „Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia” w kontekście realizowania polityki spójności, https://www.ewaluacja.gov.pl/media/112881/RK_GZM.pdf
prof. dr hab. Tomasz Pietrzykowski
Uniwersytet Śląski w Katowicach.
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0428-7021
Poza formułę związku. Metropolia Katowice – wyzwania transformacji i czynnik czasu
Artykuł formułuje i uzasadnia tezę o konieczności zmiany obecnej formuły związku metropolitalnego w województwie śląskim. Związek powinien zostać zastąpiony ustawowym połączeniem 18 miast rdzenia górnośląsko-zagłębiowskiego obszaru metropolitalnego w gminę będącą miastem na prawach powiatu metropolitalnego. Jej ustrój powinny cechować jedynie pewne odmienności przewidziane w tworzącej ją ustawie, a co do zasady winna podlegać przepisom ogólnym dotyczącym gminnych i powiatowych jednostek samorządu terytorialnego. Obecna formuła związku o stosunkowo wąskich kompetencjach nie jest wystarczająco skutecznym narzędziem integracji polityk publicznych i konsolidacji zasobów konurbacji, a w konsekwencji nie spełnia kluczowych oczekiwań wiązanych z infrastrukturą prawną procesów metropolizacyjnych w województwie śląskim. Wraz z zastąpieniem obecnie istniejącego związku miastem wykonującym zadania powiatu metropolitalnego należałoby przywrócić ogólnopolskie rozwiązania umożliwiające tworzenie związków metropolitalnych zarówno w województwie śląskim, jak i w innych aglomeracjach miejskich.
Słowa kluczowe: prawo, gmina, powiat metropolitalny, związek metropolitalny, polityka publiczna
Professor Tomasz Pietrzykowski
University of Silesia in Katowice, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-0428-7021
Beyond the formula of a union. Katowice Metropolis – challenges of transformation and the time factor
The article formulates and justifies the thesis that there is a need to change the current formula of the metropolitan union in the Silesian Voivodship. The union should be replaced with a merger by statute of 18 towns of the core of the Upper Silesian–Zagłębie metropolitan area into a municipality, which is a city with the rights of a metropolitan county. Its structure of governance provided for in the act establishing it may only differ slightly from and, in principle, should be subject to the general regulations that apply to municipal and county self-government units. The current legal model of the statutory association of cities with relatively narrow competencies is not a sufficiently effective tool for integrating public policies and consolidating conurbation resources. Consequently, it cannot meet the critical expectations related to the legal infrastructure of metropolization processes in the Silesian Voivodship. Together with the replacement of the existing Silesian-Zagłębie metropolitan union with a city that has the rights of a metropolitan county, the national solutions should be restored to enable the creation of metropolitan unions in Silesia, as well as other Polish agglomerations.
Keywords: law, municipality, metropolitan county, metropolitan union, public policy
Bibliografia / References
Alderson A., Beckfield J., Power and Position in the World City System, „American Journal of Sociology” 2014/4
Bierwiaczonek K., Gawron G., Pyka R., Suchacka M., Innovation places: theoretical and methodological remarks for analysing metropolitan creativity and innovations, „Creativity Studies” 2020/2
Bogucka I., Pietrzykowski T., Etyka w administracji publicznej, Warszawa 2021
Gwartney J., Wagner R.E., The Public Choice Revolution, „The Intercollegiate Review” 1988/2
Hegel G.W.F., Grundlinien der Philosophie des Rechts, Leipzig 1911
Jedlecki P., Chcemy jednego miasta w Metropolii. Katowice, Bytom czy Sosnowiec mają być tylko dzielnicami, Gazeta Wyborcza z 13.06.2022 r., https://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,35063,28575370,chcemy-jednego-miasta-w-metropolii-katowice-bytom-czy-sosnowiec.html
Pifczyk S., Demograficzny zmierzch Górnego Śląska, https://kartografiaekstremalna.substack.com/p/demograficzny-zmierzch-gornego-slaska
Pifczyk S., Skąd są Twoi nowi sąsiedzi?, https://kartografiaekstremalna.substack.com/p/skad-sa-twoi-nowi-sasiedzi
Pifczyk S., Upadek średniej wielkości miasta, https://kartografiaekstremalna.substack.com/p/upadek-sredniej-wielkosci-miasta
System Prawa Administracyjnego, t. 13, Etyka urzędnicza i etyka służby publicznej, red. R. Hausner, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa 2016
Weatherill S., Law and Values of the European Union, Oxford 2016
dr hab. Elżbieta Zuzańska-Żyśko, prof. UŚ
Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk Przyrodniczych, Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej.
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1258-3816
Rola funkcji uniwersyteckiej w kształtowaniu procesów metropolizacji. Doświadczenia Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii
Celem opracowania jest próba odpowiedzi na pytanie, jaki jest stan rozwoju bazy instytucjonalnej uczelni wyższych położonych w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM) i jak wpływa ona na kształtowanie procesu metropolizacji w regionie. Problem osadzono w szerszym kontekście, wskazując na istotność funkcji uniwersyteckiej i jej rolę w rozwoju funkcji metropolitalnych. Opisano potencjał uczelni wyższych i ich bazę instytucjonalną w miastach GZM, z głównym centrum w Katowicach. Zbadano także powiązania uczelni wyższych według pochodzenia studentów, poziom kadry naukowej i funkcję uniwersytecką GZM na tle kraju. Na zakończenie wskazano związki funkcji uniwersyteckiej z rynkiem pracy, wnioskując, że stała się ona nie tylko podstawą przemian gospodarczych i społecznych, lecz także ważnym elementem przepływu wiedzy i umiędzynarodowienia kształtującego procesy metropolizacji.
Słowa kluczowe: szkolnictwo wyższe, funkcje metropolitalne, metropolizacja, region poprzemysłowy
Dr Hab. Elżbieta Zuzańska-Żyśko, professor of the University of Silesia
University of Silesia, Poland, Faculty of Natural Sciences, Institute of Socio-Economic Geography and Spatial Management.
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1258-3816
The role of the university function in shaping metropolization processes. Experience of the Upper Silesian-Zagłębie Metropolis
The objective of the article is to attempt to answer the question of the development status of the institutional base of universities located in the Upper Silesian-Zagłębie Metropolis (GZM) and how it affects the shaping of the metropolization process in the region. The problem was placed in a broader context, highlighting the importance of the university function and its role in the development of metropolitan functions. The article describes the potential of universities and their institutional base in the towns and cities of the GZM, with the main centre being in Katowice. It also contains an analysis of the connections of universities by origin of students, level of academic staff and GZM university function in comparison with the whole country. In the conclusion, it indicates the links between the university function and the labour market, concluding that it has become not only the basis for economic and social changes, but also an important element of the flow of knowledge and internationalization shaping the metropolization processes.
Keywords: higher education, metropolitan functions, metropolization, post-industrial region
Bibliografia / References
ABSL, Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Polsce 2022, Warszawa 2022
Beaujeu-Garnier J., Chabot G., Zarys geografii miast, Warszawa 1971
Bell D., The Coming of Post-Industrial Society, New York 1973
Castells M., European Cities, The Informational Society, And The Global Economy, „Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie” 1993/4
Chojnicki Z., Czyż T., Gospodarka oparta na wiedzy w regionach metropolitalnych i aglomeracjach miejskich w Polsce [w:] Rola polskich aglomeracji wobec wyzwań strategii lizbońskiej, red. T. Marszał, Warszawa 2008
Chojnicki Z., Czyż T., Przemiany szkolnictwa wyższego w okresie transformacji w Polsce i jego zróżnicowanie regionalne [w:] Procesy społeczno-gospodarcze w Polsce w końcu XX wieku, red. J. Parysek, H. Rogacki, Poznań 2000
Chojnicki Z., Czyż T., Struktura przestrzenna nauki w Polsce, Poznań 1997
Claval P., Technical changes and the contemporary growth of the big metropolis, „European Review” 1996/3
Domański B., Korporacje ponadnarodowe a transfer wiedzy w przemyśle Polski [w:] Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku Światowego, red. A. Kukliński, Warszawa 2003
Dziewoński K., Iwanicka E., Miejsce zamieszkania (pochodzenia) słuchaczy wyższych uczelni w Polsce, „Przegląd Geograficzny” 1961/1
Florida R., Cities and the Creative Class, New York 2005
Florida R. (i in.), The University and the Creative Economy, New York–London 2006
Gospodarka oparta na wiedzy. Perspektywy Banku Światowego, red. A. Kukliński, Warszawa 2003
Grzeszczak J., Bieguny wzrostu a formy przestrzeni spolaryzowanej, Wrocław 1999
Herbst M., Tworzenie i absorpcja kapitału ludzkiego w polskich miastach akademickich, „Studia Regionalne i Lokalne” 2009/4
Jałowiecki B., Społeczna przestrzeń metropolii, Warszawa 2000
Klasik A., Aglomeracja katowicka: restrukturyzacja – globalizacja – międzynarodowa konkurencyjność [w:] Polityka regionalna i zarządzanie rozwojem lokalnym, red. A. Klasik, Katowice 1998
Klasik A., Drobniak A., Wrana K., Perspektywy rozwoju gospodarki kreatywnej w Aglomeracji Górnośląskiej, „Studia Miejskie” 2010/1
Kłosowski F. (i in.), Rynek pracy w subregionie centralnym województwa śląskiego. Podręcznik „dobrych praktyk”, Sosnowiec 2013
Koman W., Zuzańska-Żyśko E., Towards creative city. Case study of Katowice, „Geobalcanica Proceedings” 2018/4
Krätke S., Cities in transformation: the case of West Germany [w:] Industrial change and regional development, red. G. Benko, M. Dunford, London 1991
Kubicki P., Wpływ studentyfikacji i turystyfikacji na społeczno-kulturową przestrzeń miasta, „Miasto. Pamięć i Przyszłość” 2017/2
Landry Ch., The Creative City. A Toolkit for Urban Innovators, London 2000
Liszewski S., Formy i struktury przestrzenne wielkich skupisk miejskich [w:] Geografia urbanistyczna, red. S. Liszewski, Łódź 2008
Liszewski S., Maik W., Osadnictwo, Poznań 2000
Maik W., Podstawy geografii miast, Toruń 1997
Maik W., Pojęcie metropolii a problem badania funkcji metropolitalnych [w:] Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni. XVI Konwersatorium wiedzy o mieście, red. I. Jażdżewska, Łódź 2003
Markowski T., Współczesne uwarunkowania polityki innowacyjnej w regionach [w:] Studia Regionalne w Polsce. Teoria, polityka, projektowanie, red. F. Kuźnik, Katowice 2005
Markowski T., Marszał T., Metropolie. Obszary metropolitalne. Metropolizacja. Problemy i pojęcia podstawowe, Warszawa 2006
Markowski T., Marszał T., Metropolitan Areas of Poland – Challenge and Policy Recommendations [w:] Metropolises and Metropolitan Areas – Structures, Functions and Role (Based on Polish and Brazilian Experience), red. T. Marszał, W. Zmitrowicz, Warszawa 2007
Marszał T., Innovative City – Development Conception and Determinants [w:] Urban Regions as Engines of Development, red. T. Marszał, Warszawa 2011
Micek G. (i in.), The role of critical conjunctures in regional path creation: a study of Industry 4.0 in the Silesia region, „Regional Studies, Regional Science” 2022/1
Moduł przestrzenny, cz. 2, Siła i zasięg oddziaływania ośrodków akademickich województwa śląskiego. Raport z badań, Katowice 2015
Murzyn-Kupisz M., Szmytkowska M., Studentification in the post-socialist context: The case of Cracow and the Tri-City (Gdansk, Gdynia and Sopot), „Geografie” 2015/2
Parysek J., Metropolie: metropolitalne funkcje i struktury przestrzenne [w:] Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni. XVI Konwersatorium wiedzy o mieście, red. I. Jażdżewska, Łódź 2003
Rola wyższych uczelni w rozwoju społeczno-gospodarczym i przestrzennym miast, red. T. Markowski, D. Drzazga, Warszawa 2008
Rozwój gospodarki kreatywnej na obszarach metropolitalnych, red. A. Klasik, Katowice 2013
Runge J., Złożony układ osadniczy – tradycyjny region ekonomiczny – przestrzeń społeczno-kulturowa, Katowice 2020
Sassen S., Globalizacja. Eseje o nowej mobilności ludzi i pieniędzy, Kraków 2007
Sitek S., Warunki i poziom życia mieszkańców województwa śląskiego: problemy społeczne, zamożność i niedostatek mieszkańców [w:] Procesy i struktury demograficzno-społeczne na obszarze województwa śląskiego w latach 1988–2008, red. J. Runge, I. Żurek, Katowice 2010
Sitek S. (i in.), Społeczno-gospodarcze oraz przestrzenne kierunki zmian regionalnego oraz lokalnych rynków pracy województwa śląskiego. Raport końcowy, Sosnowiec 2013
Stryjakiewicz T., Rozwój sektora kreatywnego w regionach metropolitalnych [w:] Region społeczno-ekonomiczny i rozwój regionalny, red. J. Parysek, T. Stryjakiewicz, Poznań 2008
Stryjakiewicz T., Ścieżki rozwoju sektora kreatywnego w regionach metropolitalnych Europy Środkowo-Wschodniej [w:] Przekształcenia struktur regionalnych. Aspekty społeczne, ekonomiczne i przyrodnicze, red. S. Ciok, P. Migoń, Wrocław 2010
Studenci i uczelnie wyższe na terenie GZM, Katowice 2021, https://infogzm.metropoliagzm.pl/analizy/studenci-i-uczelnie-wyzsze-na-terenie-gzm/
Szafranek E., Determinanty konkurencyjności regionów: ujęcie teoretyczne i empiryczne, Opole 2010
Szkolnictwo wyższe w roku akademickim 2022/2023 (wyniki wstępne), 2023, https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkolnictwo-wyzsze-w-roku-akademickim-20222023-wyniki-wstepne,8,9.html
Śleszyński P., Funkcje metropolitalne Warszawy – zarys problematyki [w:] Funkcje metropolitalne i ich rola w organizacji przestrzeni. XVI Konwersatorium wiedzy o mieście, red. I. Jażdżewska, Łódź 2003
Śleszyński P., Gospodarcze funkcje kontrolne w przestrzeni Polski, Warszawa 2007
Tkocz M., Katowice jako ośrodek regionalny w latach 1865–1995, Katowice 1995
Tkocz M., Przemiany funkcjonalne miast konurbacji katowickiej w latach 1989–2003 [w:] Kierunki przekształceń struktury gospodarczej i społeczno-demograficznej miast, red. J. Słodczyk, E. Szafranek, Opole 2006
Tkocz M., Restrukturyzacja przemysłu regionu tradycyjnego, Katowice 2001
Tkocz M., Zmiany funkcjonowania górnictwa węgla kamiennego w Polsce po roku 1989, „Acta Geographia Silesiana” 2007/2
Winiarczyk-Raźniak A., Raźniak P., Migracje wewnętrzne ludności w polskich obszarach metropolitalnych u progu XXI wieku, Kraków 2012
Wolaniuk A., Uniwersytety i ich rola w organizacji przestrzeni, Łódź 2010
Wróbel A., Dziewoński K., Miejsce zamieszkania słuchaczy wyższych uczelni, „Przegląd Geograficzny” 1961/1
Zasina J., Miasta studentów – miasta konsumentów. Zachowania konsumenckie studentów w rozwoju Łodzi i Turynu, Łódź 2020
Zborowski A., Przemiany struktury społeczno-przestrzennej regionu miejskiego w okresie realnego socjalizmu i transformacji ustrojowej (na przykładzie Krakowa), Kraków 2005
Zuzańska-Żyśko E., Procesy metropolizacji. Teoria i praktyka, Warszawa 2016
Zuzańska-Żyśko E., Role of advanced producer services shaping globalization processess in a post-industrial region: the case of the Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolis, „Sustainability” 2021/1
dr hab. Monika Augustyniak, prof. KAAFM
jest kierownikiem Katedry Prawa i Postępowania Administracyjnego na Wydziale Prawa, Administracji i Stosunków Międzynarodowych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6196-1989
Metropolia krakowska – doświadczenia i perspektywy rozwoju
Na obszarze obejmującym Kraków i gminy ościenne powstała potrzeba współpracy tych jednostek samorządu terytorialnego przy wspólnej realizacji Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych dla okresu 2014–2020. Zaowocowało to następnie utworzeniem Stowarzyszenia Metropolia Krakowska. Przekształcenie stowarzyszenia w związek metropolitalny związane jest z rozwojem społeczno-gospodarczym tego obszaru. Potwierdzają to dotychczasowe doświadczenia w zakresie realizacji zadań publicznych zwłaszcza w sferze transportu publicznego oraz planowania przestrzennego. Wskazują one jednoznacznie na potrzebę instytucjonalizacji metropolii krakowskiej celem pełniejszej realizacji zadań subregionalnych, które znalazły swe odzwierciedlenie w „Strategii Metropolii Krakowskiej 2030”.
Słowa kluczowe: metropolizacja, związek metropolitalny, formy współpracy w samorządzie terytorialnym, stowarzyszenie, rozwój obszarów metropolitalnych
Dr Hab. Monika Augustyniak, professor of the Andrzej Frycz Modrzewski Kraków University
is the head of the Department of Law and Administrative Proceedings at the Faculty of Law, Administration and International Relations of the Andrzej Frycz Modrzewski Kraków University, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-6196-1989
The Kraków metropolis – experience and development perspectives
A need has arisen for the territorial self-government units in the area encompassing Kraków and the neighbouring municipalities to cooperate in the joint implementation of the Integrated Territorial Investment Strategy for 2014–2020. This has subsequently resulted in the creation of the Kraków Metropolis Association. The transformation of the association into a metropolitan union is related to the socio-economic development of the area. This is confirmed by the experience to date in the performance of public tasks, especially in the area of public transport and spatial planning. They clearly suggest there is a need for the institutionalization of the Kraków metropolis to more fully perform the sub-regional tasks reflected in the ‘Kraków Metropolis 2030 Strategy’. The basis for the preparation of this article is the project financed with funding from the National Science Centre awarded on the basis of decision number DEC-2017/27/B/HS5/01677 of 22 May 2018.
Keywords: metropolization, metropolitan union, forms of cooperation in territorial self-government, association, development of metropolitan areas
Bibliografia / References
Augustyniak M., Metropolie we współczesnym samorządzie terytorialnym – kilka refleksji o problematyce wykonywania zadań metropolitalnych w Polsce i we Francji, „Studia Prawnoustrojowe” 2022/57
Augustyniak M., Stowarzyszenia j.s.t [w:] System Prawa Samorządu Terytorialnego, t. 2, Ustrój samorządu terytorialnego, red. I. Lipowicz, Warszawa 2022
Bąkowski T., Komentarz do art. 1 [w:] Ustawa o związkach metropolitalnych. Komentarz, red. T. Bąkowski, Warszawa 2016
Dolnicki B., Podział zadań pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnymi [w:] System Prawa Samorządu Terytorialnego, t. 2, Ustrój samorządu terytorialnego, red. I. Lipowicz, Warszawa 2022
Dolnicki B., Augustyniak M., Marchaj R., Status prawny związku metropolitalnego w Polsce a metropolii we Francji. Studium prawnoporównawcze, Warszawa 2023
Dolnicki B., Marchaj R., Związek metropolitalny w województwie śląskim, „Samorząd Terytorialny” 2017/7–8
Izdebski H., Zadania metropolitalne i ich wykonywanie – obecne próby rozwiązania kwestii metropolizacji, „Samorząd Terytorialny” 2021/7–8
Kaczmarek T., Mikuła Ł., Ustroje terytorialno-administracyjne obszarów metropolitalnych w Europie, Poznań 2007
Mantey D., Potrzeba zintegrowanego zarządzania miastami i obszarami metropolitalnymi, „Samorząd Terytorialny” 2013/6
Marchaj R., Zadania związku metropolitalnego w województwie śląskim – zagadnienia podstawowe, „Przegląd Prawa Publicznego” 2019/3
Markowski T., Marszał T., Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja. Problemy i pojęcia podstawowe, Warszawa 2006
Markowski T., Dylematy terytorialnego wymiaru w krajowych i regionalnych dokumentach strategicznych [w:] Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego do roku 2020 a strategie rozwoju społeczno-gospodarczego województw, red. J. Szlachta, J. Woźniak, Warszawa 2011
Noworól A., Problemy zarządzania rozwojem Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego, „Zarządzanie Publiczne” 2015/1
Ofiarska M., Ofiarski Z., Związki komunalne i metropolitalne w Polsce, Warszawa 2021
Pisz M., Zarządzanie sprawami wspólnymi dla dużych miast i ich zurbanizowanego otoczenia. Zintegrowane inwestycje terytorialne na tle konstytucyjnej koncepcji samorządu terytorialnego, Warszawa 2018
Sierpińska N., Model struktury funkcjonalno-przestrzennej na poziomie ponadlokalnym jako nowe narzędzie wzmacniania współpracy metropolitalnej w zakresie gospodarowania przestrzenią na przykładzie Metropolii Krakowskiej, „Samorząd Terytorialny” 2022/7–8
Tabernacka M., Konstrukcja prawna zadania publicznego, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo” 2005/295
dr hab. Jerzy Korczak, prof. UWr
jest kierownikiem Zakładu Ustroju Administracji Publicznej w Instytucie Nauk Administracyjnych na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1104-4837
Doświadczenia metropolii wrocławskiej
Słowa kluczowe: zrzeszenie terytorialne, obszar metropolitalny, zadania metropolitalne, zgromadzenie metropolitalne, zarząd metropolitalny, urząd metropolitalny
Artykuł jest poświęcony procesowi przygotowań do utworzenia przyszłego metropolitalnego zrzeszenia terytorialnego gmin i powiatów skupionych przestrzennie wokół Wrocławia. Koncepcja zrzeszenia metropolitalnego jest odmienna od funkcjonującego w województwie śląskim związku metropolitalnego głównie z powodu jego hybrydowego charakteru, skoro nie będzie ograniczał się do samych gmin, w tym Wrocławia będącego miastem na prawach powiatu, ale też powiatów.
Dr Hab. Jerzy Korczak, professor of the University of Wrocław
is the head of the Department of the Public Administration System at the Institute of Administrative Studies, Faculty of Law, Administration and Economics of the University of Wrocław, Poland.
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1104-4837
Experiences of the Wrocław Metropolis
The article is devoted to the process of preparing to establish a future metropolitan territorial association of municipalities and counties located around Wrocław. The concept of a metropolitan association differs from the metropolitan union functioning in the Silesian Voivodship, mainly because of its hybrid nature, since it will not be limited to municipalities alone, including Wrocław, which is a city with county rights, but also to counties.
Keywords: territorial association, metropolitan area, metropolitan tasks, metropolitan assembly, metropolitan management, metropolitan office
Bibliografia / References
Boć J., Pięć podstawowych problemów samorządu terytorialnego [w:] Studia nad samorządem terytorialnym, red. A. Błaś, Wrocław 2002
Chrisidu-Budnik A., Korczak J., Województwo jako kreator rozwoju regionalnego [w:] Województwo – region – regionalizacja. 15 lat po reformie terytorialnej i administracyjnej. II Wydziałowa Konferencja Kół Naukowych Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 21–22 listopada 2013 r., red. J. Korczak, Wrocław 2013
Korczak J., Opinia w przedmiocie oceny prawidłowości projektów rozporządzeń wykonawczych do ustawy o związkach metropolitalnych, „Badania i opinie NIST” 2015/1
Korczak J., Pozaustrojowe relacje jednostek samorządu terytorialnego. Dylematy projektowanej reformy z 1998 roku [w:] Samorząd terytorialny w Polsce. Wybrane aspekty funkcjonowania, red. Z. Bukowski, S. Kamosiński, Bydgoszcz 2014
Korczak J., Wrocławski Obszar Metropolitalny – założenia do projektów ustawy o związku metropolitalnym w województwie dolnośląskim i aktów wykonawczych, „Samorząd Terytorialny” 2021/7–8
Pisz M., Zarządzanie sprawami wspólnymi dla dużych miast i ich zurbanizowanego otoczenia. Zintegrowane inwestycje terytorialne na tle konstytucyjnej koncepcji samorządu terytorialnego, Warszawa 2018
Streżyńska A., Kierunki rozwoju lokalnego i regionalnego w Polsce, „Samorząd Terytorialny” 1996/12
Szlachetko J.H., Normatywny model samorządu metropolitalnego, Gdańsk 2020
dr hab. Igor Zachariasz, prof. UEK
jest profesorem Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, adwokatem.
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2138-1853
Metropolia stołeczna – próby utworzenia władz metropolitalnych Warszawy po reformie gminnej 1990 r.
Po wprowadzeniu samorządu gminnego w 1990 r. rozpoczęto poszukiwania rozwiązań w zakresie organizacji władz na obszarach metropolitalnych bazujących na współpracy gmin, początkowo odrębnie dla samej Warszawy, co było w dużej mierze spowodowane specyfiką jej rozwiązań ustrojowych wprowadzonych w 1990 r., później w ramach rozwiązania wspólnego dla wszystkich obszarów metropolitalnych w Polsce. Po likwidacji w ramach reformy powiatowo-wojewódzkiej województwa warszawskiego nie zaprzestano jednak całkowicie poszukiwania organizacji władz publicznych na obszarze Warszawy przez zmianę zasadniczego podziału terytorialnego państwa i ustanowienie jednostki samorządu terytorialnego na obszarze metropolitalnym Warszawy. Wydaje się, że w najbliższych latach konieczna będzie reforma zasadniczego podziału terytorialnego na obszarach metropolitalnych, w tym na obszarze stołecznym, którą należy połączyć z korektą zadań i kompetencji poszczególnych stopni jednostek samorządu, co umożliwi sprawne zarządzanie sprawami publicznymi na obszarach metropolitalnych.
Słowa kluczowe: metropolia stołeczna, samorząd terytorialny, gmina, województwo warszawskie, Stowarzyszenie Metropolia Warszawa
Dr Hab. Igor Zachariasz, professor of the Kraków University of Economics
is a professor of the Kraków University of Economics, Poland, attorney-at-law.
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2138-1853
The metropolis of the capital – attempts to form metropolitan authorities in Warsaw after the municipal reform of 1990
The search for solutions regarding organizations of authorities in metropolitan areas based on the cooperation of municipalities started after the introduction of municipal self-government in 1990, initially individually for Warsaw itself, which was largely due to the specificity of its systemic solutions introduced in 1990, and later as part of a common solution for all metropolitan areas in Poland. However, after the liquidation of the Warsaw Voivodship within the framework of the county and voivodship reform, the search for organizations of public authorities in the Warsaw area was not completely stopped by the change in the basic territorial division of the state and the establishment of a territorial self-government unit in the Warsaw metropolitan area. It appears that the basic territorial division in metropolitan areas will need to be reformed in the coming years, including in the area of the capital, which should be combined with the adjustment of the tasks and competences of the individual levels of self-government units, which will enable the efficient management of public affairs in metropolitan areas.
Keywords: metropolis of the capital, territorial self-government, municipality, Warsaw Voivodship, Warsaw Metropolis Association
Bibliografia / References
Bober J. (i in.), Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie samorządności terytorialnej w Polsce, Kraków 2013
Hausner J. (i in.), Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie samorządności terytorialnej w Polsce, t. 2, Kraków 2014
Instytut Miasta, Optymalizacja form współdziałania gmin warszawskich i podwarszawskich, czyli jaki ustrój powinna mieć Wielka Warszawa, Warszawa 1998, materiał powielany, dostępny w Biurze Unii Metropolii Polskich
Izdebski H., Doktryny polityczno-prawne. Fundamenty współczesnych państw, Warszawa 2012
Izdebski H., Zadania metropolitalne i ich wykonywanie – obecne próby rozwiązania kwestii metropolizacji, „Samorząd Terytorialny” 2021/7–8
Izdebski H., Zadania metropolitalne i instytucjonalne sposoby ich realizacji, opracowanie sporządzone na zlecenie Stowarzyszenia Metropolia Warszawa, materiał powielany, dostępny w Biurze Unii Metropolii Polskich, Warszawa, 4.03.2010 r.
Kulesza M., Kilka uwag o zarządzaniu aglomeracją miejską. Wyzwania instytucjonalne i prawne, „Samorząd Terytorialny” 2010/6
Materiały informacyjne dla Senatu RP dotyczące ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy uchwalonej przez Sejm w dniu 18.03.1994, Warszawa 1994, materiał powielany, dostępny w Biurze Unii Metropolii Polskich
Matyja R., Wojtas-Jarentowska K., Metropolie w przestrzeni politycznej i administracyjnej Polski, Warszawa 2023
Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Zielona księga dotycząca obszarów metropolitalnych, Warszawa, kwiecień 2012 r.
Służewski J., Województwa miejskie, „Państwo i Prawo” 1978/7
Zachariasz I., Koncepcja województwa stołecznego a perspektywa metropolitan governance, „Samorząd Terytorialny” 2013/11
Zachariasz I., Metropolie w debacie politycznej z perspektywy Unii Metropolii Polskich, „Samorząd Terytorialny” 2023/7–8
Zachariasz I., Warianty organizacji administracji publicznej w polskich metropoliach dyskutowane publicznie w latach 2005–2015 [w:] Sprawne państwo. Propozycje zmian w funkcjonowaniu jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, t. 2, red. P. Kopyciński, Kraków 2015