Ostatnie lata przyniosły znaczący wzrost liczby skarg zgłaszanych przez pacjentów do Rzecznika Praw Pacjenta. Skargi dotyczą różnych aspektów szeroko rozumianego udzielania świadczeń zdrowotnych, takich jak niedopełnienie obowiązków informacyjnych, brak dostępu do dokumentacji medycznej czy poszanowania intymności i godności.
Naruszenie praw pacjenta może się wiązać z licznymi dolegliwościami dla podmiotu, który dopuścił się nieprawidłowości, w tym m.in. szkodą wizerunkową czy możliwością przyznania poszkodowanemu przez sąd odpowiedniej zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie kodeksu cywilnego.
Wzrost liczby skarg pacjentów
Ostatnie lata przyniosły znaczący wzrost liczby skarg zgłaszanych przez pacjentów do Rzecznika Praw Pacjenta. Dla przykładu liczba zgłoszeń dotyczących naruszeń praw pacjenta do Rzecznika w 2021 r. była blisko dwukrotnie większa (135 625) niż w roku 2017 r. (61 218).
Analizując skargi ze strony pacjentów, można posegregować je pod względem „popularności”. Pierwsza z grup najczęstszych zgłoszeń odnosi się do prawa do świadczeń opieki zdrowotnej zgodnych z aktualną wiedzą medyczną. Niestety ustawodawca nie zdefiniował tego pojęcia (brak legalnej definicji). Na bazie piśmiennictwa można jednak wskazać, że lekarz (lub inna osoba udzielająca świadczeń) działa zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, gdy stosowane metody (lecznicze, diagnostyczne, terapeutyczne) odpowiadają procedurom/wytycznym w aktualnych wydaniach podręczników dla studentów medycyny w danej dziedzinie.
Naruszenie prawa do świadczeń opieki zdrowotnej zgodnych z aktualną wiedzą medyczną
Przykładami najczęstszych naruszeń prawa do świadczeń opieki zdrowotnej zgodnych z aktualną wiedzą medyczną są m.in.:
- nierozpoznanie zapalenia wyrostka robaczkowego (pediatria),
- zaniechanie wykonania lub zbyt późne wykonanie cesarskiego cięcia (ginekologia),
- zlekceważenie objawów rozpoczynającego się zawału serca (kardiologia),
- pozostawienie ciała obcego w polu operacyjnym (chirurgia).
Naruszenie prawa dostępu do dokumentacji medycznej
Spora część skarg dotyczyła również prawa dostępu do dokumentacji medycznej. Jako przykłady nieprawidłowości, których często dopuszczały się podmioty wykonujące działalność leczniczą, warto wskazać ograniczanie dostępu poprzez wymuszanie pisemności wniosku czy też podania powodu wniosku o dostęp do dokumentacji medycznej.
Naruszenie prawa do godności i intymności
Innym często naruszanym prawem jest prawo do godności i intymności (w tym przypadku klasycznymi błędami są przyjmowanie pacjentów przy otwartych drzwiach, badanie w obecności innych pacjentów na sali czy chociażby przyjmowanie ich na korytarzu).
Naruszenie prawa do obecności osoby bliskiej
W przypadku prawa do obecności osoby bliskiej zgłoszenia często dotyczą nieuzasadnionej odmowy przyjęcia wraz z osobą bliską czy też ograniczanie obecności osób bliskich. Warto w tym miejscu jednak wspomnieć, że kierownik podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych (lub też upoważniony przez niego lekarz) może ograniczyć korzystanie z praw pacjenta w przypadku wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów.
Doskonałym przykładem takiego ograniczenia był czas pandemii COVID-19, kiedy to część szpitali w obawie przed rozprzestrzenianiem się wirusa wprowadziła ograniczenia w zakresie możliwości odwiedzania pacjentów. Popularność tego rozwiązania skutkowała nawet koniecznością wydania przez Ministerstwo Zdrowia oraz Głównego Inspektora Sanitarnego w maju 2022 r. rekomendacji dot. organizacji odwiedzin pacjentów przebywających na oddziałach szpitalnych.
Naruszenie prawa do świadomego wyrażania zgody
Warto również wspomnieć o prawie do świadomego wyrażania zgody. Popularnym przykładem nieprawidłowości, jakie zdążają się w placówkach, są tutaj wadliwe formularze zgody pacjenta (niezgodne z aktualnymi przepisami czy zbyt ogólnikowe). Należy również pamiętać, że poza pewnymi wyjątkami (zabieg operacyjny albo zastosowanie metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta) zgoda nie musi być wyrażona na piśmie, ale może być wyrażona ustnie albo przez każde zachowanie się, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się czynnościom proponowanym przez osobę wykonującą zawód medyczny albo brak takiej woli.
Otwarty katalog praw pacjenta
Pokrótce przeanalizowane wyżej prawa pacjenta i ich naruszenia oczywiście nie wyczerpują katalogu praw pacjenta wynikających z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Ustawa mówi również m.in. o prawie do zachowania przez osoby wykonujące zawód medyczny w tajemnicy informacji związanych z pacjentem (w szczególności ze stanem zdrowia świadczeniobiorcy), przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie czy zgłaszania osobom wykonującym zawód medyczny działania niepożądanego produktu leczniczego.
Trzeba jednak pamiętać, że wskazane w ustawie prawa stanowią katalog otwarty. Oznacza to, że prawami pacjenta będą nie tylko te wprost wymienione w ustawie, ale także inne, które pacjent uzna za swoje prawa, a ostatecznie RPP czy sąd usankcjonują, wydając decyzję lub wyrok.
Norbert Bonin
Product manager LEX Ochrona Zdrowia oraz LEX Medica
